Briljante maar vergeten pionier Johan van Veen krijgt tweede leven in de Eemshaven in muziektheatervoorstelling HAIM
In het hart van de zeehaven, met zeecontainers, havenkranen en windmolens als decor, speelt PEERD Theater van 8 tot en met 19 september ‘HAIM’: muziektheater in en over de Eemshaven, een gebied waar gedurende één mensenleven alles veranderde. De bedenker van de grootscheepse anker-plaats was Johan van Veen: vader van het Deltaplan, de Europoort en: de Eemshaven.
Aan de hand van interviews, videoprojecties, live-muziek en in de tijd gestapelde scènes, neemt de theatergroep je – samen met een 16-koppig koor-ensemble – mee langs het turbulente verhaal van en over het Eemshavengebied. Een verhaal over thuisgevoel – ’haim’ is Gronings voor ’erf’, ’laand’, wie hoort de grond toe?, maar laat zich ook vertalen als ‘je thuis voelen’ – verandering, acceptatie, desillusie, maar ook over hoop.
HAIM: muziektheater in en over de Eemshaven, Peerd Theater, 17 juni 2021.
De tiende van PEERD Theater, dus dat mocht groot worden
HAIM komt uit de koker van artistiek leider Theo de Groot, die met de megavoorstelling in 2021 (eigenlijk 2020, maar ja, Corona) stevig wil uitpakken. Het is immers de tiende productie van ’zijn’ PEERD Theater in twaalf jaar, met Groningen als kader en titels als Groot Hunzeland, Herstel van de Toekomst, Timber Town Follies en Hoes en Heerd.
HAIM moest groot(s) worden. Samen met scenarioschrijver Jan Veldman (Boven Wotter, Uut de Hoogte, Aardappelwestern Hände Hoch), die is aangetrokken als co-auteur en Groningen als zijn broekzak kent, moest dat gaan lukken.
Dagblad van het Noorden blikt vooruit op HAIM
Ruig, industrieel. Vormgever Harm Naaijer hoefde geen seconde na te denken toen De Groot hem benaderde voor een speel- en publiekslocatie op deze plek, schrijft cultuurjournalist Eric Nederkoorn op 31 augustus in een paginagroot artikel over HAIM in Dagblad van het Noorden. Containers. Die gingen het basisframe van HAIM bepalen. De fraaie (vooraankondigings-) reportage van Nederkoorn heb ik hieronder (ook voor niet-abonnees op de krant) integraal opgenomen.
,,Ik wist ‘t direct. Ik heb vaker met containers gewerkt. Ik vind dat fantastisch.”
Harm Naaijer, (decor)ontwerper
De zeecontainers fungeren tegelijkertijd als windschermen voor de spelers en het publiek op de tribune. Naaijer, die blijkens zijn website iets heeft met ’mobile architecture’, gaat in het ontwerp ook in de slag met grote aardappelkisten. De relatie met (verloren gegane) landbouwgrond is daarmee gelegd, ze komen zogezegd niet uit de lucht vallen!
HAIM 🟠 Theater in opbouw, PEERD Theater, 23 augustus 2021.
’Je moet hier echt een keer geweest zijn om te voelen wat het is. Alleen de reis hier naartoe is al prachtig.’
Eerder ontwierp Harm Naaijer het decor voor meerdere producties van hetNNT, voor staatstheaters o.a. in Oldenburg, Marburg en Potsdam en voor De Stormruiter, een van de grootste theaterproducties ooit in Friesland. Dit is toch wel een bijzonder project voor hem, zo meldt de Eemskrant op 27 augustus. Naaijer: ,,De Eemshaven is een gekke locatie voor een theater. Dat vind ik mooi. Normaal gesproken kom je hier niet. Je mag hier niet eens komen.”
,,Je moet hier echt een keer geweest zijn om te voelen wat het is. Alleen de reis hier naartoe is al prachtig. Vanuit de stad wordt het steeds leger. We zijn omringd door windmolens, en sleepboten. Het theater smelt samen met de haven.’’
Harm Naaijer
,,Het is een geweldige vondst om niet via opgesmukt groen en coniferen te concurreren met andere openluchtspelen. De locatie is rauw en open…’’
Jacques d’Ancona, journalist
HAIM 🟠 Bekijk het theater, PEERD Theater, 24 augustus 2021.
PEERD Theater en ‘De Verhalen van Groningen’ halen verhalen op met twee ‘Verhalencafé’s’
De Eemshaven was een lelijk eendje dat na veel opstartproblemen uitgroeide tot een mooie zwaan. Maar begint de mooie zwaan inmiddels niet te veranderen in een Icarus, de hoogvlieger die genadeloos ten val kwam? Die vraag stelt Els Zwerver zich naar aanleiding van de bijeenkomst in restaurant Eemshaven. Ze tekent de verhalen op van zo’n dertig geïnteresseerden die aanwezig zijn bij het eerste Verhalencafé over de haven aan de noord-oostelijke rand van Nederland in: ‘Eemshaven van lelijk eendje tot Icarus?‘. Resultaat: een prachtige bundeling van verhalen met diverse links naar artikelen over de Eemshaven en zijn grondlegger, Johan van Veen.
,,Er is veel platgewalst voor industrie, denk aan de dorpen bij Delfzijl. In discussies kwam steeds weer naar voren dat we dit moesten doen om de teloorgang van de landbouw op te vangen. Er verschenen dikke nota’s: de Eemshavennota, de Beleidsnota Ruimtelijke Ordening Groningen, enzovoort. Die gingen allemaal uit van uitbreiding.”
Jan Köller (1946), jarenlang raadslid (PvdA) en betrokken bij het waterschap
’Dit was dé kans om een theater te bouwen, hier op deze plek, er zit hier zoveel emotie’
Zoals veel meer producties kende HAIM door Corona een lange, lastige aanloop. ,,De helft van de tijd ging zitten in de locatiekeuze”, zegt De Groot. ,,We zouden eerst in en om de vertrekterminal van de Borkumlijn spelen, een prachtplek, maar dat lukte niet door allerlei veiligheidsvoorwaarden.” Later gaat het aanvankelijke idee: spelen in een spiegeltent, ook overboord.
Algehele malaise: spelers krijgen vanwege al het uitstel andere verplichtingen, ook potentiële regisseurs haken af. Maar, uiteindelijk kwam het goed. In juli (2021, red.) werd alsnog via de voorzitter van PEERD Theater (Ids Postma) een regisseur gevonden: Kees Scholten van het Amsterdamse Volksoperahuis. Hij gaat vol enthousiasme en op alle fronten meedenken, over vorm, inhoud en – Scholten is ook muziektheaterman – met de componist.
Het accent van de voorstelling lijkt door Scholten’s komst te verschuiven van het Eemshavengebied naar de geestelijk vader ervan. In de trein op weg naar een vergadering over de Eemshaven (!) overlijdt Johan van Veen, in 1959. Twee engelen begeleiden hem naar de ‘andere kant’, laten hem de toekomst zien, een toekomst die hijzelf nooit heeft meegemaakt. Alles trekt aan zijn geestesoog voorbij, zodat hij met rust… kan gaan.
Beeld: De Telegraaf, 10 december 1959. (Bron: Hans Middendorp, Historiek, 13 oktober 2020).
Making off “Haim”, muziektheatervoorstelling, Kroon Videowerk, 16 juli 2021.
Kees Scholten in gesprek met Astrid de Jong over HAIM in Volgspot-podcast (Radio 5)
Kees Scholten was op 31 augustus (op afstand) ‘te gast‘ in een Radio 5-podcast van Volgspot. Presentator Astrid de Jong schakelde vanuit Hilversum voor een rechtstreekse verbinding met Scholten, die, net na een doorloop met de spelers, onderuit hangt in een bouwkeet, midden op het Eemshaventerrein tussen de Emma– en Julianahaven.
Kees Scholten over Haim, theater in de Eemshaven, Volgspot (podcast Radio 5), 31 augustus 2021.
Eric Nederkoorn: ’Briljante pionier krijgt tweede leven’
Verslaggevers Petra Agricola, Dick Stoppels en cameraman Willem Kroon trokken er voor Omroep Het Hogeland een paar keer op uit om alle voorbereidingen van HAIM op de voet te volgen en vast te leggen. Ze presenteren: Johan van Veen en HAIM – Wat was het, wat is het, wat moet het worden? .
Uiteraard komen de drie hoofdrolspelers aan het woord: Max Sietsema, die het een eer vindt om Johan van Veen te spelen, Janneke Jager, die voor het eerst in het Gronings zingt (haar moeder zal trots zijn) en Roger Goudsmit, die door HAIM regelmatig overmand wordt door saudade-gevoelens. De zee, de haven… schippersmensen, dat is een gevoel, dat kan ik niet uitleggen, zegt productie-assistente Andrea Nieboer.
Making off “Haim” , muziektheatervoorstelling Eemshaven, Kroon Videowerk, 1 september 2021.
HAIM-afspeellijst op YouTube-kanaal Kunst en Landschap: ’HAIM: muziektheater in en over de Eemshaven’
Om alle video’s van en over HAIM goed te kunnen volgen is er een speciale afspeellijst aangemaakt op het YouTube-kanaal van Kunst en Landschap: ’HAIM: muziektheater in en over de Eemshaven’. Ik probeer hem zo up to date mogelijk te houden. Voor videosuggesties voor opname in de lijst hou ik me uiteraard aanbevolen.
Verleden, heden en toekomst van de Eemshaven muzikaal vervlochten
‘Hier past een koor‘, concludeerde regisseur Kees Scholten toen hij de sfeer proefde voor een theater opgebouwd uit zeecontainers aan de kade van een grote haven, tussen windmolens en (zware) industrie. Hij kan beschikken over een 16-koppig koor-ensemble, een batterij aan getalenteerde muzikanten en een sterk zingende hoofdrolspeelster, Janneke Jager.
Aan de gerenommeerde muzikaal leider Lubertus Leutscher de opdracht om een ander aaneen te smeden, op elkaar af te stemmen. Daarin wordt hij gesteund door arrangeur Boudewijn Ruigrok en repetitor Cas Straatman. Plus een volgens Leutscher ‘mooie compositie‘, neigend naar ‘lichte muziek‘, soms met een ‘vleugje Debussy‘. De mooie en ‘effectieve muziek‘ is gecomponeerd door (zoon van Max) Remco Sietsema, die ook verantwoordelijk is voor de HAIM–titelsong – rijp voor de (noordelijke) hitlijsten. Die kun je hieronder (ook) beluisteren.
Theo de Groot op bezoek bij Anja Poelma in omroepstudio Het Hogeland voor ’Het Cultuurtje’
Op 2 september 2021 is de artistiek leider van PEERD Theater (en docent Groninger taal- en letterkunde), Theo de Groot, te gast bij presentator Anja Poelma in ’Het Cultuurtje’, een wekelijks kunst- en cultuurprogramma van Omroep Het Hogeland. Zoals de naam van het programma doet vermoeden, kun je nu koffie of thee gaan zetten of halen om er eens lekker voor te gaan zitten, maar ik kan je geruststellen: de uitzending is ingekort in verband met omroeprechten. De ’liedjes’ zijn eruit geknipt. Luister naar een 36 minuten durende leuke en onderhoudende conversatie. Koffie of thee erbij mag natuurlijk.
Het Cultuurtje met Theo de Groot, artistiek leider Peerd theater, docent Groninger taal-letterkunde, Het Cultuurtje, 2 september 2021.
10 september 2021: première en aftermovie muziektheatervoorstelling HAIM
Of de ’ommezwaai’ in het concept van HAIM goed uitpakt, moet je zelf beoordelen. Hieronder een korte impressie van de première-voorstelling van 10 september plus een aftermovie met korte reacties, waaronder die van van Jacques d’Ancona. Het is te hopen dat je beter weer treft dan ik, de première werd vanwege het slechte weer een half uur uitgesteld. Gelukkig had ik een pluutje mee, al was die tijdens de voorstelling (na de plensbuien) niet meer nodig, Mocht natuurlijk ook niet. Uitgedeelde poncho’s moesten soelaas bieden.
Premiere Muziektheatervoorstelling HAIM, Kroon Videowerk, 11 september 2021.
HAIM 🟠 De première-aftermovie!, PEERD Theater, 12 september 2021.
De voorstelling aan de Borkumweg 2 is tot en met 19 september te zien. HAIM is alleen met de auto of eventueel per fiets te bereiken. De eindtijd van de voorstelling is te laat om met het openbaar vervoer terug te reizen. Als je een kaartje hebt weten te bemachtigen: heel veel plezier bij HAIM!
HAIM en Kunst en Landschap Noord Nederland
PEERD Theater wil met de voorstelling HAIM de verborgen schoonheid van de haven naar de oppervlakte brengen en de spanningsvelden tussen natuur en industrie, oud en nieuw, oorspronkelijke bewoners en nieuwkomers laten zien, zo valt te lezen in een bericht van het Waddenfonds, een van de subsidiegevers van HAIM. ,,Want de Eemshaven heeft veel van de oorspronkelijke pracht en praal van de natuur vernietigd, maar heeft ook nieuwe mensen, bedrijven en werkgelegenheid gebracht naar een gebied dat werd geteisterd door werkloosheid’’, aldus Stichting Peerd.
In dat spanningsveld van tegengestelde belangen vond HAIM zijn oorsprong. Daar moeten wij als PEERDTheater als het ware een beetje tussendoor balanceren, zegt Theo de Groot.
,,Wij willen het niet opnemen voor een van beide ’partijen’. HAIM is geen activistische voorstelling. We proberen er een gulden middenweg in te vinden.“
Theo de Groot, artistiek leider PEERD Theater
Making off `Haim`, muziektheatervoorstelling, Kroon Videowerk, 3 juli 2021.
De Groot wil met HAIM nadrukkelijk voor dialoog pleiten. Of hij die met deze ‘verhalende’ voorstelling entameert, kracht bijzet, laat ik, zoals gezegd, aan je eigen beoordeling over. In ieder geval raken zijn drijfveren, bezieling en enthousiasme aan een van de hoofdpijlers van Kunst en Landschap:
,,In de zoektocht naar oplossingen voor de transities die op ons afkomen kunnen kunst en cultuur de motor voor verandering(sgezindheid) zijn, als spiegels van en voor ‘verbeelding’ van een hoopvolle toekomst.”
Robert Rosendal, initiatiefnemer Kunst en Landschap
Oostpolder moet plaatsmaken voor uitbreiding Eemshaven
Kunst en Landschap volgt de ontwikkelingen in het Eemshaven- en Waddengebied op de voet. Er staat nogal wat te gebeuren de komende jaren als het aan de (master)plannen van de provincie Groningen, de gemeente Het Hogeland en Groningen Seaports ligt.
Veel van die plannen schreeuwen om een (bottom-up), gebiedsgerichte en integrale oplossingsstrategie, waar tot op heden weinig goeds van te merken is. Helemaal niet voor de bewoners grenzend aan of in de nabijheid van de Oostpolder, waar plannen zijn voor uitbreiding van een (600 hectare) ‘groen‘ industrieel bedrijventerrein (met o.a. datacenters en windmolens). Ze voelen zich niet, op zijn minst te laat, gehoord.
Oostpolder moet plaatsmaken voor uitbreiding Eemshaven, Kunst en Landschap (Bron: EenVandaag), 23 april 2021.
Multimediaal platform Kunst en Landschap Noord Nederland brengt de transities in beeld
Deze blog – ik heb hem inmiddels ‘blogboek’ gedoopt – start met de crossmediale campagne ‘Het water komt’ van Correspondent-journalist Rutger Bregman en reacties daarop. Hij vervolgt met een uitgebreide beschrijving van de Vader van het Deltaplan, bedenker van Europoort en de Eemshaven.
Johan van Veen bij het afscheid van Rijks-waterstaat in 1958
,,Als er nu één verhaal verteld moet worden, dan is dat het verhaal van Johan van Veen. Een van de grootste Nederlanders aller tijden. Hij was de vader van de Deltawerken, en zijn verhaal laat zien: we kunnen de strijd tegen het water opnieuw winnen.”
Rutger Bregman
De special zit inmiddels boordevol informatie en – in breed perspectief besproken – opiniestukken op het gebied van klimaatverandering, zeespiegelstijging en waterbeheersing.
Rutger Bregman: Het water komt, De Correspondent, 29 januari 2020.
Special Kunst en Landschap: ‘Het water komt, zorgen om de stijging van de zeespiegel en klimaatverandering‘
Special Kunst en Landschap: ‘Stappen naar een natuur- en landschapsinclusieve kringlooplandbouw, hoe daartoe te komen?‘
De strijd om de ruimte is in alle hevigheid losgebarsten. In de noordelijke kleigebieden in Groningen vormt de teelt van pootaardappelen de spil van het akkerbouwsysteem. Het inruilen van (uiterst vruchtbare) landbouwgrond ten behoeve van bijvoorbeeld een bedrijventerrein in de Oostpolder levert natuurlijk spanningen op. Daarnaast vraagt de maatschappij steeds meer van de boer, met name op het gebied van verduurzaming en circulariteit. Toverwoord daarbij is: kringlooplandbouw.
De sector staat onder grote druk: regelgeving vanuit de overheid, klimaatverandering (in het geval van de kleiboeren: het grondwater wordt zouter door de stijgende zeespiegel en een tekort aan zoet regenwater) een uitgeputte bodem (kunstmest, gewasbeschermings-middelen), verzilting (door verzilting neemt het chloridegehalte in de bodem toe wat er voor zorgt dat veel gewassen niet meer goed kunnen groeien), dierenwelzijn en te lage prijzen.
,,Biologisch, natuurinclusief, kringlooplandbouw, circulair, agro-ecologie – welk label er ook aangehangen wordt, een integrale, gebiedsgebonden landschapsinclusieve aanpak is nodig om de omslag in de (Noord) Nederlandse landbouw te kunnen realiseren.”
Robert Rosendal, initiatiefnemer Kunst en Landschap
20 afleveringen documentaire tv over de Eemshaven! YouTube-kanaal Kunst en Landschap: ‘Mensen maken de Eemshaven’
De Eemshaven is volop in ontwikkeling, meldt (de noordelijk) mediaspecialist Pro-Time (onderdeel NDC Mediagroep) op haar website ter promotie van een van haar bijzondere producties: de tv-serie ‘Mensen maken de Eemshaven’. In de serie, die in 5 afleveringen werd uitgezonden op RTV Noord en RTL-Z in 2012 (!), laten ‘mensen uit de omgeving van de haven zien wat dit betekent voor de economie, de werkgelegenheid en de natuur‘.
Mensen Maken de Eemshaven, promo RTL Z, Pro-Time Broadcast BV, 3 september 2012.
Een serie van 15 afleveringen met dezelfde titel, ‘Mensen maken de Eemshaven’ (dus zónder de toevoeging ‘RTLZ‘) werd een jaar eerder door RTV Drenthe uitgezonden. Je kunt beide series via de afspeellijst ‘Mensen maken de Eemshaven (docu-TV-serie)‘ op het YouTube-kanaal van Kunst en Landschap bekijken. Abonneren mag.
Promo Mensen Maken de Eemshaven, eemshavenserie, 15 september 2011.
‘MANSHOLT’ in reprise! Toneelgroep Jan Vos opent tentdeuren in EELDE: 3 t/m 14 augustus 2021
Vanaf 3 augustus 2021 is het Noorden aan de beurt. Toneelgroep Jan Vos opent dan haar (tent)deuren voor de reprise-voorstelling ‘MANSHOLT‘. Van 3 tot en met 14 augustus is het theatergezelschap met het hele team aanwezig op een prachtige (boeren)locatie: Kijkboerderij ’t Hoogeveld, bij het biologisch vleesveebedrijf van Sytze en Alma van der Goot aan de Helmerdijk 71 in Eelde.
MANSHOLT was de eerste (locatie)voorstelling van Toneelgroep Jan Vos. Ze speelden het stuk in de zomers van 2014 en 2015 op tal van boerenerven en in boerenschuren, als onderdeel van het Nederlands Theater Festival on Tour. De voorstelling ging in juni 2014 in première op landschapstheaterfestival Oerol op Terschelling. Het stuk werd door pers en publiek bejubeld en door het Nederlands Theater Festival (NTF) geselecteerd als een van de beste voorstellingen van 2015.
,,Documentair theater: goed geschreven, sterk geregisseerd en gespeeld. Maar bovenal een intrigerende inhoud. IJzersterk gespeeld door Helmert Woudenberg.”
Officiële Juryselectie 2015 (NTF)
Vier ervan waren in de provincie Groningen te zien. Ikzelf bezocht die bij 2Bunders in Ellerhuizen(Bedum) – een wel heel prettige kennismaking met een nieuwe theatergroep, om meer dan een reden. De voorstelling trok in totaal zo’n 25.000 bezoekers.
Mansholt komt naar Groningen, RTV Noord, 3 juni 2014.
‘We waren eigenlijk helemaal niet van plan een toneelgroep te beginnen’
MANSHOLT was onze eerste voorstelling en we waren toen we die gingen maken eigenlijk helemaal niet van plan om een groep te beginnen, zegt regisseur en oprichter van de ‘stichting Jan Vos‘ Jeroen van den Berg in de gloednieuwe podcastserie (maker: Bente Janssen) van het gezelschap: ‘On the Road to Mansholt‘.
,,MANSHOLT was bedoeld als een eenmalige samenwerking, maar het beviel ons zo goed om op boerderijen te spelen – we trokken veel publiek, kregen veel enthousiaste reacties – we vonden het zelf ook eigenlijk allemaal leuk om op die manier toneel te maken.”
.
De theaters en schouwburgen ‘ontvluchtend’ besloten ze na MANSHOLT met elkaar verder te gaan (toeren): als groep. ‘On the Road’.
On the Road to Mansholt, Toneelgroep Jan Vos, 30 juli 2021.
Help Jan Vos vooruit: een grotere tent voor een groter bereik
Toneelgroep Jan Vos was geboren. Zaken werden voortaan wel grootser aangepakt. Niet meer (alleen) spelen in boerenschuren, maar op het erf of in het land van de boerderijen – in een heuse eigen tent. Een aantal ook nieuwe voorstellingen werden er in opgevoerd. Hieronder een impressie van de tent op locatie Hofboerderij ‘Erve Kagelink‘ te Markvelde (Diepenheim) voor een MANSHOLT-voorstelling in 2015.
Voor de (uitgestelde) editie MANSHOLT-2021 – corona was ook voor hen letterlijk en figuurlijk spelbreker – startte de toneelgroep in december 2020 een succesvolle ‘Voor-de-Kunst’-crowdfundingscampagne ‘voor een grotere tent en voor een groter bereik’.
Filmpje Voor de Kunst crowdfunding campagne dec 2020/jan 2021, Toneelgroep Jan Vos, 28 december 2020.
De speeltent, gemaakt van hout met een bruin, semi-transparant zeil, is ontworpen door Ellen Klever, vaste decor- en kostuumontwerper bij Toneelgroep Jan Vos. Zowel de oude als de nieuwe tent zijn door haar vormgegeven. In een kort filmpje hieronder schetst Klever het ontwerp van de nieuwe tent, dat een beeld geeft van alle voordelen en verbeteringen.
Ellen Klever legt de voordelen uit van onze nieuwe tent, Toneelgroep Jan Vos, 11 januari 2021.
De grotere tent biedt vanwege zijn open karakter fraai uitzicht op het (omliggende) landschap. Hij kan zo, de schuren en dichte tent verlatend, nog beter dienst doen de ‘boerenproblematiek’ bij een groter publiek voor het voetlicht te brengen. En dat lijkt (hard) nodig. De bouw van de nieuwe tent, een mobiel theater met een tribune die plek biedt aan 280 personen, was in handen van tenten- en tribunebouwer Karel Kolkman. Groot voordeel: hij staat in een mum van tijd!
Opbouw tent Toneelgroep Jan Vos, bericht Facebookpagina Toneelgroep Jan Vos, 28 juni 2021.
‘Er is in die zes jaar tussen de voorstelling MANSHOLT toen en nu heel veel gebeurd’
Er is in die zes jaar tussen de voorstelling MANSHOLT toen en nu heel veel gebeurd, zegt Van de Berg. Inhoudelijk verschillen ze niet zo zeer, maar omdat de tijdsgeest heel erg verandert – er is heel veel gebeurd in de wereld – zijn zaken als bijvoorbeeld klimaatverandering, maar zeker ook de landbouw(hervormingen) meer pregnant, prangender en meer breed gedragen maatschappelijke issues geworden. Het verhaal dat Sicco Mansholt in 1972 hield, is in die zin meer urgent geworden. Bovendien: actueler dan ooit!
Trailer Mansholt, Toneelgroep Jan Vos, 21 mei 2021.
MANSHOLT, het verhaal. ‘Verandering vergt moed!’
De voorstelling MANSHOLT beschrijft de persoonlijke en politieke crisis waarin Mansholt terechtkwam aan het begin van de zeventiger jaren van de vorige eeuw. Nu zo’n vijftig jaar later, confronteert het stuk je met dezelfde vragen die Mansholt in zijn tijd al stelde: heb (ook) jij de moed om je leven te veranderen? En hebben wij, als maatschappij, het elan om een nieuwe koers te gaan varen?
Het is 1972. De Apollo 16 reist naar de maan en de Vietnamoorlog is in volle gang. Ard Schenk wint 3 gouden medailles tijdens de Olympische Winterspelen. Euro-commissaris van Landbouw Sicco Mansholt staat aan de vooravond van zijn pensioen, zijn werk zit erop.
Dan komt de Club van Rome met het alarmerende rapport Grenzen aan de groei. Als Mansholt ziet wat de gevolgen zijn van het beleid van schaalvergroting, waarvoor hij zich zijn leven lang heeft ingezet, slaat de schrik hem om het hart. Hij breekt radicaal met zijn oude overtuigingen. En tot afgrijzen van de mensen om hem heen wordt hij een van de eerste pleitbezorgers van een kringloop-economie.
Als hij daarnaast ook nog eens verliefd wordt op zijn 40 jaar jongere stagiaire Petra Kelly, de latere oprichtster van Die Grünen in Duitsland, ontpopt hij zich tot Profeet van de Nulgroei en is de chaos compleet. Voor het eerst in zijn leven kan Sicco niet kiezen. Moet hij met zijn vrouw na zijn pensioen in Drenthe gaan wonen? Of is het nog geen tijd om zich terug te trekken en gaat hij samen met Petra de wereld in om zijn nieuwe politieke boodschap te verkondigen?
Parallel aan het verhaal van Mansholt loopt de geschiedenis van Wietje Nanninga, boerin, die samen met haar vader een onrendabele boerderij in Drenthe runt. Mede door het beleid van Mansholt zijn ze gedwongen hun bedrijf te verkopen. Als een potentiële koper Mansholt blijkt te zijn, die er na zijn pensioen samen met zijn vrouw wil gaan wonen, komt vader Tjerk in opstand en besluit hij zich te verzetten tegen het onontkoombare.
Mansholt is aangrijpend toneel over de moed die het kost om te veranderen.
Zonder Mansholt had Toneelgroep Jan Vos niet eens bestaan, zegt de schrijver van het stuk, Tjeerd Bischoff tegen Frank Mulder, die hem in Haastrecht na de eerste voorstelling van MANSHOLT voor De Groene Amsterdammer interviewt.
,,Toen ik in 2013 een eerste versie had geschreven, liet ik het lezen aan regisseur Jeroen van den Berg, en hij wilde het meteen regisseren. Als het maar wel zou worden opgevoerd op boerderijen. Zo is onze toneelgroep begonnen.”
.
Bischoff was op Mansholt gestuit door het boek ‘De graanrepubliek‘ van Frank Westerman, over Oost-Groningen:
,,Ook de familie-Mansholt speelt daar een rol in. Daar las ik voor het eerst over de crisis waar de eurocommissaris in terechtkomt vlak voor zijn pensionering. Dat maakte Mansholt meteen al een fascinerende man.”
Tjeerd Bischoff
100 jaar Sicco Mansholt geëerd met onthulling standbeeld en symposium
Nu we met Westerman’s De graanrepubliek toch in Groningen zijn beland: op 13 september 2008 organiseerde de Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen van de Rijksuniversiteit Groningen een symposium over Sicco Mansholt. Het was dan 100 jaar geleden dat de bekende landbouwer, minister en Euro-commissaris geboren werd. Om dat te gedenken waren er die dag verschillende festiviteiten, gecoördineerd door de Stichting 100 jaar Sicco Mansholt. Naast het symposium waren er ook andere activiteiten. Zo maakte kunstenaar Marten Grupstra een beeld van Mansholt, dat een plaats kreeg in de Blauwe Stad.
Symposium 100 jaar Mansholt, Rijksuniversiteit Groningen, 24 juni 2011.
De moed om te veranderen, of juist niet
Op de tribune zit geen typisch schouwburgpubliek. Het zijn vooral boeren en dorpelingen die zijn afgekomen op de voorstelling Mansholt, schrijft Frank Mulder in zijn inleiding van een prachtige recensie over MANSHOLT in De Groene Amsterdammer. Een must read!
‘Als we zo door blijven groeien stort binnenkort onze beschaving in’
In de jaren zeventig van de vorige eeuw voorspelde het Massachusetts Institute of Technology (MIT) dat onze samenleving deze eeuw in zou storten. En we lijken keurig op schema te liggen, zo blijkt uit een nieuw empirisch onderzoek. Dat schrijft Nafeez Ahmed voor Vice Nederland op 11 augustus 2021.
Met het systeemdynamisch model van de Club van Rome – dat (ook) de ‘ommekeer’ van Sicco Mansholt bewerkstelligde – keken ze waar precies ‘de grenzen aan de groei’ lagen. Hun voorspelling: de industriële beschaving was hard op weg om ergens in de 21e eeuw in te storten, als gevolg van de overexploitatie van de grondstoffen op aarde.
Gezien het ‘onaantrekkelijke vooruitzicht’ van de ineenstorting van onze (industriële) beschaving was Gaya Herrington, hoofd van de afdeling Duurzaamheid en dynamische systeemanalyse bij KPMG in de Verenigde Staten, die het onderzoeksproject op persoonlijke titel heeft uitgevoerd, benieuwd welke scenario’s het meest overeenkwamen met de empirische gegevens van nu. Het is de eerste keer dat een topanalist bij een groot internationaal bedrijf het ‘Grenzen aan de groei’-model serieus neemt. Uitkomst?
Ik werd gewezen op dit artikel door een bericht op de Facebookpagina van Toneelgroep Jan Vos. Ik neem het hieronder integraal op:
‘We hoeven het niet als zwaktebod te zien als we onze maatschappelijke prioriteiten aanpassen aan de grimmige werkelijkheid’
Facebookbericht Toneelgroep Jan Vos, 19 augustus 2021.
50 jaar op de planken! Helmert Woudenberg gelauwerd in de Orde van Oranje-Nassau
Behalve dat de geschiedenis waarop de voorstelling MANSHOLT gebaseerd is, zich vijftig jaar afspeelde, is het ook vijftig jaar geleden dat Helmert Woudenberg, zijn eerste schreden op het podium zette. Woudenberg was één van de oprichters en gezichtsbepalende acteurs van Het Werktheater. Een roemrucht gezelschap – opgericht in 1970 – dat van grote invloed zou worden op het Nederlandse toneel. Het heeft een plaats gekregen in de ‘Canon van het Theater in Nederland‘.
Dankzij ondersteuning van TIN/ Universiteit van Amsterdam Bijzondere Collecties, enthousiaste en geheel belangeloze medewerking van vele rechthebbenden, is er met behulp van een geslaagde crowdfundingsactie (ook via voordekunst.nl) een prachtige, goed gedocumenteerde website over dit legendarische theatergezelschap tot stand gekomen.
Na zijn vertrek bij Het Werktheater in 1982, bleef Helmert Woudenberg de geest van dit gezelschap trouw. Als regisseur, docent, toneelschrijver en acteur werkte hij onverdroten voort in alle geledingen van de maatschappij. Voor Toneelgroep Jan Vos zijn Het Werktheater en Woudenberg altijd inspirerende voorbeelden geweest, het ‘vervult het gezelschap dan ook met trots en blijdschap dat Helmert op zijn vijftig-jarig jubileum opnieuw bij hen op de planken staat’, zo lees ik in de prachtige MANSHOLT-Courant die ik bij binnenkomst aangereikt kreeg.
Op 24 juli, na afloop van ‘een week MANSHOLT-optredens’ in Haastrecht, werd Helmert Woudenberg, ‘als klap op de vuurpijl‘ bij de laatste voorstelling aldaar, benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau. Burgemeester Roel Cazemier van de gemeente Krimpenerwaard kwam naar voren, sprak eerst wat lovende woorden over de voorstelling, maar roemde daarna omstandig de acteur en diens glansrijke carrière.
Hein Janssen was erbij en schreef voor de Volkskrant een dag later een prachtige recensie. Ook Pim Siegers van het Dagblad van het Noorden stond stil bij Woudenberg’s ‘versierselen’ en blikte op die dag vooruit op de voorstellingen in Eelde.
,,Helmert Woudenberg liet weer eens zien dat hij een geheel eigen soort van acteren heeft ontwikkeld: flegmatiek, bijna nadenkend tijdens het spelen, nooit ijdel, altijd ten dienste van het stuk en zijn medespelers.”
In DE MANSHOLT-Courant vind je uitgebreide beschrijvingen van en over de voorstelling(en), de makers, de cast en het (artistieke) team, de locaties en de tentoonstelling ‘Boeren in Beweging‘ (plus prachtige interviews en reportages). Ik beperk me hieronder tot een korte beschrijving van de toneelgroep en de acteurs.
De programmakrant die we speciaal voor de voorstelling MANSHOLT lieten ontwerpen is nu ook online te vinden: https://t.co/3mD5eEsSD0. Heb je de krant liever fysiek in handen: we hebben er nog een aantal over. Stuur ons even een persoonlijk berichtje bij interesse!
Voorstellingen op locatie over mensen die zich staande proberen te houden in een sterk veranderende wereld
Toneelgroep Jan Vos maakt voorstellingen op locatie over mensen die zich staande proberen te houden in een sterk veranderende wereld. Ze tonen ‘de complexe werkelijkheid van individuele mensen die schuilgaat achter statistieken, rapporten, beleidsvoornemens en krantenkoppen’.
Hun stukken ontstaan niet op de beruchte zolderkamertjes – ze trekken er op uit, vinden inspiratie in de wereld om hen heen en gaan het gesprek aan met maatschappelijke organisaties, denkers, specialisten en ervaringsdeskundigen. Samen met hen brengen ze de krachten in kaart die er rondom een bepaald thema spelen en vertalen die naar persoonlijke verhalen.
De voorstellingen worden gespeeld op locaties die passen bij de gekozen thematiek. Ze plaatsen hun verhalen midden in de realiteit en bereiken daarmee de mensen waar het in hun werk om draait. Zo speelden ze ‘Koning van het Grasland‘ en MANSHOLT op boerderijen, voor een publiek van boeren en andere plattelandsbewoners. Met ‘GAS‘ stonden ze in het centrum van het Groningse aardbevingsgebied en gingen ze het land in, naar o.a. Den Haag, de stad waar er over de gaswinning wordt beslist.
De acteurs
Helmert Woudenberg
Trudi Klever
José Kuijpers
Stefanie van Leersum
Bart Klever
Tjeerd Bischoff
Margriet Brandsma en Helmert Woudenberg in ‘Spraakmakers’ over MANSHOLT
Op 23 juli zijn ‘De Toekomst‘-talkshowhost voor MANSHOLT Margriet Brandsma en acteur Helmert Woudenberg te gast bij Ghislaine Plag in de NPO Radio 1-radiotalkshow ‘Spraakmakers‘, een dag voor de laatste voorstelling bij boerderij De Twee Hoeven in Haastrecht, waar de eerste zeven voorstellingen van de 2021-editie van MANSHOLT plaatsvonden. De try-outs werden daar ook gespeeld, op 16, 17 en 18 juli.
Plag blikt met haar gasten terug op het landbouwbeleid en idealisme van Sicco Mansholt, dat volgens haar nog steeds opvallend actueel is.
Margriet Brandsma en Helmert Woudenberg in ‘Spraakmakers’ over ‘MANSHOLT’, Kunst en Landschap (Bron: NPO1-Spraakmakers 23 juli 2021), 2 augustus 2021.
Randprogramma MANSHOLT: een reizende expositie, soep met brood én ‘Talkshow De Toekomst’
Rondom de voorstelling MANSHOLT biedt Toneelgroep Jan Vos de bezoekers naast een reizende expositie en de mogelijkheid om voorafgaand aan de voorstelling een eenvoudige maaltijd (soep met ‘slordig’ belegd broodje) te nuttigen ook een wekelijkse talkshow aan. (In Eelde vinden er daarom twee plaats, op 7 en 14 augustus.)
MANSHOLT: Talkshow de Toekomst, Toneelgroep Jan Vos, 8 juli 2021.
Hoe kunnen we als maatschappij een nieuwe koers varen? Met die vraag gaan ze aan de slag tijdens Talkshow De Toekomst. Onder leiding van journalist Margriet Brandsma laten ze mensen aan het woord die met creatieve oplossingen en onverwachte invalshoeken komen. Maar ook mensen die in de praktijk ervaren hoe lastig het is de bakens te verzetten. Boeren, bestuurders en wetenschappers. Zanger Jan Veldman zorgt voor de muzikale omlijsting. De talkshow is gratis te bezoeken – wel even van tevoren reserveren.
De eerste aflevering, die in Haastrecht op 24 juli, staat al online: met Harm Evert Waalkens (agrariër en politicus), bijzonder hoogleraar Natuurinclusieve Plattelandsontwikkeling (en voormalig veehouder) Martijn van der Heijden en melkveehouder.Aad Straathof. Je kunt hem hieronder beluisteren. Zodra de andere afleveringen gereed zijn, kun je ze terugluisteren via de speciaal voor Kunst en Landschap aangemaakte MANSHOLT-podcast-afspeellijst.
Het lag in de bedoeling om de Talkshow af te trappen met demissionair minister van landbouw Carola Schouten, zij moest helaas om ‘agenda-technische’ redenen verstek laten gaan. Hopelijk ‘zet ze dat nog recht’ voor de laatste Talkshow De Toekomst in het Utrechtse Haarzuilens.
Talkshow De Toekomst, 24 juli in Haastrecht, Toneelgroep Jan Vos, 1 augustus 2021.
Twee keer een talkshow ‘De Toekomst’ in Eelde met prominente gasten
Op zaterdag 7 en 14 augustus – ik heb voor de 14e een plekje in de nieuwe tent gereserveerd – vind de talkshow ‘De Toekomst‘ in Eelde plaats met prominente Noord Nederlandse gasten:
Zaterdag 7 augustus, Eelde, 18:30 uur:
Harm Evert Waalkens had ooit samen met een groep andere boeren één van de grootste melkveebedrijven van Nederland. Dit in navolging van de ideeën van Mansholt. Later werd hij biologisch en nog weer later ging hij in navolging van Mansholt de politiek in, waar hij voor de PvdA in de Tweede Kamer kwam en woordvoerder werd op het gebied van landbouw.
Wat is zijn kijk op agrarische sector van dit moment? Waar staan we? Wat is de stip aan de horizon waar we wat hem betreft naar toe moeten? En wat vindt hij van het gedrag van de consument?
Dirk Strijker bekleedde van 2005 tot 2020 de Mansholt-leerstoel voor Plattelands-ontwikkeling. Hij publiceert onder meer over de economische aspecten van landbouw en landbouwpolitiek, niet alleen voor andere wetenschappers, maar ook als columnist van het Dagblad van het Noorden (tot 2009) en De Boerderij (sinds 2010) Strijker is de zoon van een boerengezin in Drenthe, waar ze meer op hadden met Boer Koekoek dan met Mansholt. Dirk Strijker heeft veel oog voor wat beleidsvoornemens in de praktijk betekenen.
Wordt er bij de verduurzaming van de landbouw voldoende rekening gehouden met de belangen van de boer? Zijn de verwachtingen van de maatschappij richting de agrarische sector realistisch?
Jan Reinier de Jong: Akkerbouwbedrijf de Jong is niet biologisch, maar doet wel aan agrarisch natuurbeheer en is lid van Agrarische Natuur Drenthe. Daarnaast levert het bedrijf zonne-energie aan zestig huishoudens en weet die energie ook op te slaan. En het bedrijf specialiseert zich in precisie-landbouw. Met hoogwaardige technologie wordt er voor gezorgd dat het verbouwen van gewassen zo efficiënt mogelijk verloopt. In 2019 was deze boerderij de ‘Winnaar publieksprijs Duurzaamste bedrijf Drenthe‘.
Wat kunnen we leren van Jan Reinier de Jong? En welke rol speelt technologie bij zijn streven naar duurzaamheid?
Voorstelling MANSHOLT van zaterdag 7 augustus (Eelde) vroegtijdig afgebroken vanwege onveilige weersomstandigheden
,,Helaas is de voorstelling MANSHOLT van zaterdag 7 augustus vroegtijdig afgebroken vanwege onveilige weersomstandighe-den. Hoe spijtig dat ook is: uw veiligheid gaat boven alles. Uiteraard willen we u wel graag de kans bieden om de afgelaste voorstelling in te halen. Daarom spelen we op 14 augustus om 13.00 uur een inhaalvoorstelling.”
Theunis Piersma is hoogleraar Trekvogelecologie aan de Rijksuniversiteit Groningen en als waddenbioloog verbonden aan het Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee (NIOZ). Met een internationaal onderzoeksteam onderzoekt hij hoe klimaat, voedsel, roofvijanden, ziektekiemen en historisch-genetische achtergrond wad- en weidevogels beïnvloeden, met name de kanoet en de grutto. Hij won hiermee nationale en internationale prijzen, waaronder de Spinozapremie.
Piersma was één van de initiatiefnemers van Kening fan e Greide, een burgerinitiatief dat zich inzette voor het behoud het weidelandschap en de daar levende dieren en planten.
Hoe is het gesteld met de biodiversiteit op het platteland en wat zou er moeten gebeuren om daar verandering in te brengen?
Peter Oosterhof Al vijf generaties lang is de boerderij van Peter Oosterhof, in Foxwolde (noord Drenthe) in zijn familie. Sinds een aantal jaar is Peter anders gaan boeren, met grote aandacht voor de bodem. Het gebruik van kunstmest en veel krachtvoer gingen hem tegenstaan. Hierdoor heeft hij het roer omgegooid waardoor hij nu biologisch boert en natuurlijke processen volgt. Dit resulteert in minder melk, maar zijn koeien zijn nu veel gezonder en hij heeft minder uitgaven.
Wat is het geheim van zijn succes en wat houdt andere boeren tegen om op deze manier hun bedrijf te voeren?
Louise Vet is emeritus hoogleraar ecologie aan de Universiteit van Wageningen en ex-directeur van het Nioo, het Nederlands Instituut voor Ecologie. In 2019 nam ze het initiatief voor het Deltaplan Biodiversiteitsherstel, waarin ze met zowel bedrijven als particulieren tot een biodiversere wereld wil komen. Tegelijkertijd werkte ze als lid van de Commissie-Remkes aan het Eindadvies van het Adviescollege Stikstofproblematiek (‘Niet Alles kan Overal‘) over een structurele aanpak van stikstof op lange termijn. Ze ziet een opeenstapeling van bewijzen dat het bergafwaarts gaat met de leefbaarheid van de wereld.
Wat moet er volgens haar gebeuren om tot een betere een duurzamere wereld te komen?
In Eelde gaan publiek, politici en boeren met elkaar in gesprek
Laatste speeldag Eelde 14 augustus: extra capaciteit!
,,Wees er wel snel bij, want de kaarten gaan hard”, zo luidt het bericht op de Facebookpagina van de toneelgroep op 3 augustus. Goed dat de capaciteit vanaf de 14e augustus wordt opgeschroefd, want alle voorstellingen zijn tot die dag volgens de toenmalige RIVM-voorwaarden uitverkocht. Snelle beslissers kunnen voor de 14e nog reserveren, andere belangstellenden zijn aangewezen op een dagje Deventer, Zaandam of Haarzuilens – ook leuk.
Ik had voor de laatste MANSHOLT-dag in Eelde gelukkig vroegtijdig een kaartje bemachtigd. Hieronder een compilatie van mijn bezoek op en om het erf van de Kijkboerderij; uiteraard geen foto’s van de voorstelling zelf.
Met nog 16 voorstellingen te gaan is MANSHOLT uitverkocht!
Met nog 16 voorstellingen in respectievelijk Deventer, Zaandam en Haarzuilens maakt Toneelgroep Jan Vos op 23 augustus 2021 via Twitter bekend dat alle voorstellingen zijn volgeboekt. Een plaatsje op de wachtlijst is dan nog je enige hoop om van het stuk te kunnen genieten.
MANSHOLT is UITVERKOCHT! Dank voor de massale belangstelling. Geen kaartje kunnen bemachtigen? Je kunt nog op de wachtlijst geplaatst worden via: info@toneelgroepjanvos.nl. Laat daarbij wel even weten om welke locatie en datum het gaat. Overzicht via: https://t.co/ckjXA5MeC4
‘Dit stuk zouden veel meer jonge agrariërs moeten zien’
Ik parkeerde mijn camper tijdens een weekje vakantie in eigen land bij een natuurboerderij, ergens in de buurt van Deventer langs de Terwoldse Wetering, kwam in gesprek met een boerin, tevens beheerder van de camperplaats. Ze was net klaar met de laatste schud van het te hooien gras. De Deventer-voorstellingenreeks van MANSHOLT kwam op enig moment ter sprake. Ik beloofde haar (en haar man Albert) er een mailtje over te sturen. Ik kreeg antwoord:
,,Hopelijk ‘zet ze dat nog recht’ voor de laatste Talkshow De Toekomst in het Utrechtse Haarzuilens”, schreef ik eerder in dit blog naar aanleiding van het moeten afzeggen voor de eerste talkshow van demissionair minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit Carola Schouten. En dat deed ze!
Op 9 september sprak de immer goed voorbereide talkshowhost MargrietBrandsma met Schouten, boer en filosoof Jan Huijgen, directeur Agrarische bedrijven (ABN-AMRO) Pierre Berntsen, directeur Duurzaamheid (Rabobank) Bas Rüter en melkveehouder, raadslid (CDA Woerden) en Agraaf-columniste Toos Soest. Hoe kunnen we als maatschappij een nieuwe (landbouw)koers varen?
Talkshow De Toekomst, Haarzuilens, 9 september, Toneelgroep Jan Vos, 20 september 2021.
Korte sfeerimpressie van Mansholt – over de vertaalslag realiteit en fictie
De reprise van Mansholt ging acht weken op tournee langs zes boerenerven verspreid over Nederland.. Met de 41 voorstellingen hoopt Toneelgroep Jan Vos de kern van de realiteit (van de landbouwproblematiek) naar boven te halen, om er vervolgens weer fictie van te maken. Toneelschrijver Tjeerd Bischoff legt die vertaalslag helder uit tijdens een korte sfeerimpressie van MANSHOLT.
Een korte sfeerimpressie van de voorstelling Mansholt, Toneelgroep Jan Vos, 22 september 2021.
Het einde van een geslaagde tournee, een terugblik op MANSHOLT door schrijver Tjeerd Bischoff
Hoe was het voor ons, de medewerkers, om aan deze voorstelling mee te doen? Dat vraagt Tjeerd Bischoff aan zichzelf in een afscheidsbrief aan het publiek.
,,Ikzelf speelde twee kleine rolletjes, die weinig van mij vergden. Daardoor was het een ontspannen tijd. Maar dat gold eigenlijk voor alle acteurs. Het was soms ook vermoeiend, vooral voor de crew, maar zoals José Kuijpers, één van de actrices, het uitdrukte: we werden gedragen door het publiek. We ervoeren dat we iets brachten waar de mensen op hadden zitten wachten.”
Gasten Talkshow De Toekomst geen onbekenden voor Kunst en Landschap
Nagenoeg alle gasten van de talkshow De Toekomst zijn bekende namen voor Kunst en Landschap. Ik maak(te) voor het multimediale platform voor ‘verbeelding van (en reflectie op) verandering‘ (in het Noorden) een aantal specials.
In één geval zelfs een special geheel gewijd aan een gast (en zijn onderzoek) zelf: trekvogelecoloog Theunis Piersma (en zijn team). Over de teloorgang van de grutto in relatie tot de verarming van het Nederlandse boerenland. Uiteraard kom je veel van de andere talkshowdeelnemers tegen in de specials over (natuur- en landschapsinclusieve) landbouw of in die over de ruilverkaveling in Drenthe. Je kunt bij alle vier even een kijkje nemen:
Mansholt en de stikstofcrisis: hoe zou hij het hebben opgelost?, BNNVARA, Vroege Vogels, 19 januari 2020.
‘Sicco’
In de tijd dat RTV Noord het zichzelf nog permitteerde meer dan een half uur durende documentaires te maken, inmiddels 11 jaar geleden, kwam de regionale zender met een prachtig portret van Sicco Mansholt. Ik neem hieronder hun beschrijving van de video integraal op:
,,Mansholt is een van de wegbereiders van de Europese Unie. Als verzetsheld wordt hij na de Tweede Wereldoorlog minister van Landbouw en Voedselvoorziening en zorgt hij ervoor dat de Nederlanders genoeg te eten hebben. Mansholt stuwt de welvaart op met gegarandeerde graanprijzen. Een soortgelijk beleid voert hij als landbouwcommissaris van de EG. Hij wordt daarbij ook geconfronteerd met de schaduwkant van zo’n politiek: overschotten, boterbergen en melkplassen. Mansholt hoort thuis in het rijtje van mannen met macht, zoals John F. Kennedy en Charles de Gaulle.”
Sicco’, RTV Noord
Sicco, RTV Noord, 18 oktober 2010.
VPRO Tegenlicht duikt (in 2003) met tweeluik ‘Gesubsidieerde Aarde’ in de wereld van de Europese boer
14 januari 1965 is waarschijnlijk de duurste dag in het bestaan van de Europese Unie tot nu toe, schrijft VPRO Tegenlicht op 25 mei 2003. Op die dag werd in Brussel een akkoord gesloten tussen de zes toenmalige lidstaten over de toekomst van het Europese landbouwbeleid. De basis was gelegd voor het ingewikkelde systeem van regels en subsidies waarmee de Europese boeren sindsdien te maken hebben.
De ‘Methode Mansholt‘ is het tweede deel van het tweeluik ‘Gesubsidieerde Aarde‘, dat VPRO Tegenlicht op 25 mei 2003 uitzond. Zowel het eerste deel, ‘Berekenende Boeren‘, dat een week eerder op ‘hét future affairs-platform van Nederland’ werd uitgezonden, als dit tweede deel kunnen niet meer worden afgespeeld via hun website. De reden daarvan is mij niet bekend, wel heb ik na enig zoeken de Methode Mansholt voor je weten te achterhalen. Daarmee zijn we André van Hout van ‘De Aanpak‘ veel dank verschuldigd. Hij zette hem – weliswaar afgeschermd – op Vimeo.
Tegenlicht dook met deze twee uitzendingen in de wereld van de Europese boer. In Berekenende Boeren geven ze een beeld van de ingewikkelde afwegingen die boeren moeten maken om zich staande te houden binnen het Europese landbouwbeleid. In het tweede deel, dat je hieronder (dus wel, red.) kunt bekijken, doken ze in de geschiedenis van het gezamenlijke Europese beleid voor de agrarische sector. Daarin staat Sicco Mansholt, de belangrijkste man achter de gezamenlijke Europese aanpak, centraal.
Sicco Mansholt wordt de architect van de grootschaligheid
,,Sinds de lancering van het Europese landbeleid, ingevoerd door Eurocommissaris Sicco Mansholt in de jaren ’60, is er geen boer meer in Europa die op de een of andere manier niet te maken heeft met superheffingen, melkquota, het afhankelijk zijn van subsidies of de concurrentie van nieuwe Oost-Europese lidstaten.” Dat is de puntige samenvatting van Beeld en Geluid-Wiki. Pracht fly on the wall documentaire!
METHODE MANSHOLT, DE AANPAK, 10 oktober 2019. (Bron: Gesubsidieerde aarde (deel 2) – Methode Mansholt, VPRO Tegenlicht, 25 mei 2003. Beeld: K&L.
Tentoonstelling ‘Mansholt, Landschap in Perspectief’
De tentoonstelling ‘Mansholt, Landschap in Perspectief‘ van het platform voor architectuur en design Bureau Europa gaf (van 18 januari t/m 20 april 2014) een beeld van de wijze waarop landbouw de inrichting en vormgeving van het Nederlandse landschap na 1945 heeft bepaald – tegen de achtergrond van de toenmalige hervorming van het Europees Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB). Leidraad van de tentoonstelling was het werk van voormalig landbouwminister Sicco Mansholt.
Aan de hand van een aantal fases werd de ontwikkeling van de Nederlandse landbouw getoond plus de wijze waarop deze zich verhoudt tot het landschap. Onder andere: het herstel van geïnundeerd landschap na WO II; de Zuiderzeepolders als ideaal landbouwgebied; de modernisering van het platteland door middel van ruilverkavelingen en technologische innovatie; de toenemende invloed van recreatie en natuurbeheer, en ten slotte de hedendaagse opdeling in verbrede en industriële landbouw.
De tentoonstelling bood met het vele audiovisuele materiaal, een overzicht van de wijze waarop de landbouw in de loop der tijd is gerepresenteerd en tevens een interactieve kaart die is ontstaan vanuit een samenwerking tussen Bureau Europa en de Waag Society.
Deze tentoonstelling was de eerste inhoudelijke uiting van de samenwerking tussen Bureau Europa en Het Nieuwe Instituut. Het onderzoek en de tentoonstelling kregen een vervolg in het najaar van 2014 in Het Nieuwe Instituut.
Tentoonstelling ‘Sicco Mansholt. Een goede Europeaan’
,,Sicco Mansholt was een boer en sociaaldemocraat die een invloedrijke Nederlandse naoorlogse landbouwminister werd. Na 14 jaar minister werd Mansholt de eerste landbouwcommissaris van de EEG. In die rol fungeerde hij als een van de architecten van de huidige Europese Unie. Het beleid van Mansholt had een krachtige invloed op de economische positie van boeren, de eenwording van Europa en de inrichting van het Nederlandse landschap. De installatie voor de tentoonstelling, zoals ontworpen door Studio PolyLester, volgt de opkomst, ondergang en radicale verandering van hart van deze emblematische figuur van de Europese landbouwpolitiek.”
Het Nieuwe Instituut
Sicco Mansholt. Over de tentoonstelling, Het Nieuwe Instituut, 2014.
Sicco Mansholt. Een act in vijf delen, Het Nieuwe Instituut, 2014.
Sicco Mansholt. Boer en Landschap, Het Nieuwe Instituut, 2014.
Televisiedebat tussen Sicco Mansholt en Constant Boon over het ‘Plan Mansholt’
Het speuren naar achtergrondinformatie over Mansholt – vaak via omwegen – bracht me onlangs bij het Centrum Agrarische Geschiedenis (Leuven, België). Ik stuitte op een televisiedebat, waarin Mansholt en Constant Boon het ‘Plan Mansholt’ bediscussiëren tijdens een Panorama-uitzending op 18 december 1968. Het werd gemodereerd door Guido Naets. Daarnaast kwam een tweetal erg leuke artikelen ‘boven water’, een over het Plan Mansholt zelf: ‘Sicco Mansholt, baanbreker of boerenbreker?‘ en een over de boerenbetoging van 23 maart 1971: ‘Geen boer op het veld! De boerenbetoging van 23 maart 1971‘.
In opdracht van It Fryske Gea, de Friese Milieu Federatie, Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten is een integrale denkwijze geschetst, gebaseerd op de unieke bodemopbouw van Fryslân en een weerbaar, toekomstbestendig watersysteem. De visie is geen blauwdruk, wel een uitnodiging om met elkaar in gesprek te gaan over de vraag hoe de provincie Fryslân zich de komende decennia zou kunnen ontwikkelen in het licht van de grote maatschappelijke opgaven.
Vier Friese bestuurders krijgen na een introductie van Peter de Ruyter en Eddy Wymenga de toekomstvisie Natuerlik Fryslân 2050 tijdens het webinar, dat ik hieronder integraal voor je opgenomen heb, officieel overhandigd. De gelukkigen zijn gedeputeerden van de provincie FryslânAvine Fokkens en Douwe Hoogland, dijkgraaf Luzette Kroon van Wetterskip Fryslân en burgemeester Jannewietske de Vries van de gemeente Súdwest-Fryslân. Ook gaat het gezelschap in gesprek met de directeuren van de natuurorganisaties. Hoe zal Friesland er in 2050 uitzien?
,,Vergezichten over een vogelrijke Waddenzee. Uitgestrekte en kleurrijke graslanden waar weidevogels de toon zetten. Waterrijke overstromingslandschappen met rietlanden, vis en otters. En traag stromende beken door een kleinschalig cultuurlandschap met natuurrijke bossen. Wat een aantrekkelijk vooruitzicht om in 2050 door Fryslân te wandelen, te fietsen of om er te wonen! Rijk aan natuur en met een landschap dat bloeit en zoemt van de insecten. Waar een schone bodem aan de basis staat van gezonde producten uit onze eigen omgeving. Klimaatbestendig, veilig en aantrekkelijk. We kijken uit naar een groene toekomst voor komende generaties.”
Inleiding ‘Natuerlik Fryslân 2050‘
Natuerlik Fryslân 2050. Natuur en Landschap als basis voor onze toekomst, Groenlunch, 2 juni 2021.
Deelnemers aan het webinar konden vragen stellen; niet alle vragen konden tijdens de uitzending worden beantwoord. Op de website van de Friese Milieufederatie zijn alle vragen (geanonimiseerd) en antwoorden vanaf 8 juni in te zien en te downloaden.
Kunst en Landschap gaat ontwikkelingen ‘Natuerlik Fryslân 2050’ op de voet volgen
Abstract ‘Natuerlik Fryslân 2050’, Peter de Ruyter, 2 juni 2021 (zie: LinkedIn, klik voor vergroting).
In de zoektocht naar oplossingen voor de grote maatschappelijke opgaven waar (ook) de provincie Friesland de komende decennia voor staat, staan in Natuerlik Fryslân 2050natuur en landschap centraal. De visie propageert daarbij een integrale en gebiedsgerichte aanpak. Ook op rijksniveau is volgens velen een integrale, ruimtelijke visie nodig voor de lange termijn, zeg 20 tot 30 jaar.
‘Het huidige beleid is te gefragmenteerd. Ministeries werken vooral sectoraal en bovendien is er veel gedecentraliseerd naar de provincies en de gemeenten, zegt voormalig Rijksadviseur Berno Strootmanin het meinummer (2021, red.) van het open magazine van Publiek Denken. ‘Voor veel opgaven leek rijksverantwoordelijkheid niet nodig. De tijd heeft ons daarin ongelijk gegeven’. Strootman pleit in dit opinieartikel (nogmaals en nadrukkelijk) voor een Minister van Ruimte – een nieuwe bewindspersoon met een eigen mandaat en budget.
,,Doordat centrale regie ontbreekt, maar ook door het ontbreken van een integrale langetermijnvisie en politieke wil, struikelen we van crisis naar crisis. […] Integraal beleid maken is ingewikkelder, maar leidt tot betere kwaliteit en is uiteindelijk goedkoper.”
Berno Strootman
Het multimediale platform in oprichting Kunst en Landschap Noord Nederland volgt de (landelijke) ontwikkeling(en) – uiteraard incluis die van Friesland – op dit gebied reeds geruime tijd op de voet. En dat blijft het doen, in de hoop aan het einde van dit jaar of in 2022, een bijdrage te (kunnen) leveren aan versnelling van de transities in het Noorden door in te zetten op noordelijke krachtenbundeling. Middels een expertise-, organisatie-, productie- en journalistiek platform voor verbeelding van (en reflectie op) verandering, gaat Kunst en Landschap tot ‘de verbeelding’ spreken door coöperatie op meerdere fronten!
Eerste reacties op ‘Natuerlik Fryslân 2050’
Ik houd, in aanloop naar de lancering van het platform, voor Kunst en Landschap een aantal (door mij) zogenoemde ‘blogboeken‘ bij. Met dit Natuerlik Fryslân 2050-blogboek krijg je er eentje bij. Je vindt ze overigens (de ‘KL-SPECIALS‘) onder de rechter menu-knop. Ik ga je – op hoofdlijnen, het hele jaar door en de jaren daarna – op de hoogte houden van de ontwikkelingen rond Natuerlik Fryslân 2050. Hopelijk is dat voor jou een reden om deze pagina van Kunst en Landschap regelmatig te bezoeken. Bookmarken mag.
Hieronder alvast de eerste reacties op deze prachtige Visie, vol van wenkende perspectieven voor een veerkrachtige en hoopvolle toekomst voor de provincie Fryslân. (Nog) niet alle thema’s zijn verweven, maar de basis – de bodem en het ‘sturende’ water – voor ‘een goed gesprek’ ligt er. Ik blijf met Kunst en Landschap hard werken aan ‘implementatie’ van (al) die andere veranderopgaven, waarbij ik kunst en cultuur – als motor voor verandering(sgezindheid) – een voorname rol toebedeel bij de ontwikkeling en innovatie van Noord Nederland.
De contracten zijn getekend! Met ingang van 2021 kunnen de boeren van Schier als Zuivelcoöperatie Schiermonnikoog van start
Het gaat lukken! Het project dat landbouw en natuur op Schiermonnikoog voor eens en, als het goed is, voor altijd moet verenigen, komt van de grond. Dat schreef Anne Roel van der Meer op 14 november 2020 in een uitgebreide reportage over de ‘Schierboeren’ in ‘De zeven boeren van Schiermonnikoog willen samen de toekomst van het eiland en zichzelf veilig stellen: zo doen ze dat‘ – in zowel het Dagblad van het Noorden als de Leeuwarder Courant. De contracten zijn getekend. Met ingang van januari 2021 kan de Zuivelcoöperatie Schiermonnikoog officieel van start!
Voor het project van de Schiermonnikoger zuivelboeren hoopt men ergens in januari een ‘bestuurlijk moment’ te vinden om alle intenties vast te leggen met onder anderen landbouwminister Carola Schouten. Het zal dan onder auspiciën van de Regio Deal Natuurinclusieve Landbouw Noord Nederland als pilot van het Gemeenschappelijk Landbouw Beleid (GLB) officieel voor vijf jaar worden vastgelegd.
Met de eigen stroom mee Anne Roel van der Meer, Leeuwarder Courant (Open Publicatie), 14 november 2020 (geen foto’s ingesloten, enigszins gemankeerde tekst)
Kunst en Landschap gaat GLB-pilot ‘Biodivers boeren op Schiermonnikoog‘ van de boeren van Schier op de voet volgen
Vanaf januari 2021 gaat het dus om het echie. Alle ogen zullen de komende vijf jaar gericht zijn op de inspanningen van de ‘Boeren op Schier’ – op de Zuivelcoöperatie Schiermonnikoog. Met veel belangstelling gaat Kunst en Landschap ‘meekijken’ om belangstellenden te informeren, maar zeker ook te enthousiasmeren om dit mooie voorbeeld te volgen. Via deze pagina houd ik je op de hoogte van alle ontwikkelingen en wederwaardigheden rond deze prachtige noordelijke (GLB)-pilot, Biodivers boeren op Schiermonnikoog, die overigens niet zonder slag of stoot tot stand kwam. De voorgeschiedenis in een notendop:
Zeven ‘Boeren op Schier’ bouwen gezamenlijk aan een nieuwe toekomst en kiezen eendrachtig voor extensivering
Vanaf 2014, het moment dat de provincie Friesland alerteerde voor een te hoge stikstofuitstoot op het Nationaal Park Schiermonnikoog (Schier is een schakel in het Natura 2000-netwerk), zijn (alle) zeven melkveebedrijven op Schiermonnikoog (noodgedwongen) meer en meer met elkaar gaan samenwerken. Er moest op instigatie van landelijke wetgeving een buffer van zo’n 30 hectare gecreëerd worden tussen polder en natuurgebied.
Schiermonnikoog heeft probleem met stikstof, Reformatorisch Dagblad, 19 juni 2019.
‘Tom Poes, bedenk een list’, want de mogelijkheid kon bestaan dat één van de zeven boeren het veld moest ruimen. Toenmalig directeur van het Louis Bolk Instituut, Jan Willem Erisman, sinds september 2020 hoogleraar Milieu en Duurzaamheid bij CML aan de Universiteit Leiden, werd ‘ingevlogen’. Hij legt je eerst uit waarom (heel) Nederland een stikstofprobleem heeft. Daarna kun je een video bekijken over de consequenties daarvan voor de boeren op Schier.
Waarom heeft Nederland een stikstofprobleem?, Universiteit van Nederland, 18 september 2019 .
Boeren Schiermonnikoog gaan samenwerken, Omrop Fryslân, 6 juli 2016.
Gaandeweg ontwikkelde zich het idee om gezamenlijk een zuivelonderneming op te zetten, die ervoor moest zorgen dat er een ‘boerentoekomst’ blijft voor de zeven melkveehouders op het eiland. Melkveehouder Ludie van der Bijl laat zijn licht over zo’n coöperatieve opzet schijnen.
Zuivelonderneming moet toekomst melkveehouders Schiermonnikoog veiligstellen, Nieuwe Oogst, 28 mei 2018.
Op een andere manier boeren: meer ruimte voor vee, kringlooplandbouw en geen bestrijdingsmiddelen
Deze boeren op Schier zijn de weg van verduurzaming en extensieve landbouw al ingeslagen. Omdat ze denken dat dat de beste weg is, de weg die ze moeten inslaan om ons land te behouden, schrijft Vroege Vogels in het voorjaar van 2020. ,,Ze bleven geloven in hun dromen ondanks financiële tegenslagen en collega-boeren die vinden dat ze onverantwoorde beslissingen nemen. Het zevental wil op een andere manier boeren: meer ruimte voor hun vee, kringlooplandbouw, en geen gebruik maken van bestrijdingsmiddelen.” In een radio-uitzending van het BNN/VARA-programma (28 februari 2020) komen twee van hen aan het woord.
(Klik op de illustratie hieronder voor een vijftal (!) radioreportages, waarvan de eerste over de Friese boeren gaat. Ook de andere vier reportages zijn de moeite waard – ze gaan (ook) over ‘toekomstboeren’.)
Boeren van de toekomst: Annechien ten Have Mellema, Piet Hermus, Erik Visser en Martin Hagen, Klaas de Lange en Annette Harberink, uit: Vroege Vogels, 28 februari 2020.
Intensieve samenwerking bij uniek biodiversiteitsproject
De eilanderboeren zijn al ruim 80 jaar verenigd in de Vereniging Boerenbelang Schiermonnikoog, maar nog nooit werkten zij zó breed en intensief samen als tijdens dit unieke biodiversiteitsproject. Allen delen zij de passie voor het eiland, de schone lucht, het vee, de bodem en zijn zij blij met de gezelligheid die de toeristen op het eiland met zich meebrengt.
Alle Schiermonnikoger boeren zijn tevens recreatieondernemer. Ieder op zijn eigen manier, en met een grote verscheidenheid. Zo ook Peter Visser van de Duinhoeve. Op een eiland boeren is toch net even wat anders dan aan de vaste wal: Omrop Fryslân maakte op 26 november 2019 voor de serie ‘De Oertocht‘ (de Overtocht) een beeldverslag van Visser’s oversteek naar het vasteland. Wat hij daar gaat doen, zie je in deze uitzending.
DE OERTOCHT: Boeren op Schiermonnikoog, Omrop Fryslân, 26 november 2019.
Project ‘Duurzaam boeren op Schiermonnikoog’ loopt achter op schema
,,De zeven boeren op Schier die hun bedrijf met zo’n 30 procent in willen krimpen en natuurinclusief willen boeren, lopen flink achter op schema”, meldt Omrop Fryslân op 6 maart 2020. Maar de boeren die meedoen aan het project, houden er vertrouwen in dat het goedkomt. Dat zegt Ludie van der Bijl, een van de zeven boeren in: ‘Project voor duurzaam boeren op Schiermonnikoog loopt achter op schema‘.
Dat goede moed en doorzettingsvermogen zijn vruchten af kan werpen, lees je in: ‘Steun voor eigen zuivellijn Schiermonnikoog‘, een nieuwsbericht van de Provincie Friesland, dat ‘grutsk’ prijkt op de website van de zuivelcoöperatie, en in Tienke Wouda’s ‘Boeren Schier kiezen locatie zuivelboerderij‘ (Nieuwe Oogst, 21 april 2020). Gedeputeerde Klaas Fokkinga is blij met de plannen van de eilander boeren. Volgens hem is het een voorbeeld voor de toekomstige landbouw in Friesland:
,,Sa as de plannen oppakt wurde op Skiermûntseach is foar my in moai foarbyld foar de takomstige lânbou yn Fryslân. In lânbou yn balâns mei de natuer mei in oanpak dy’t betocht is troch de eilanners sels.”
Klaas Fokkinga, Gedeputeerde Provinsje Fryslân
Omschakeling boeren op Schiermonnikoog, Omrop Fryslân, 7 november 2019.
‘Tweehonderd koeien minder op Schiermonnikoog, als voorbeeld voor aanpak stikstofreductie in Fryslân’
Januari wordt niet gehaald, maar op vrijdag 5 maart 2021 gaat tijdens een digitaal gesprek – het coronavirus waart inmiddels meer dan een jaar rond – tussen minister Carola Schouten van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV, ChristenUnie) en de Fryske Nasjonale Partij (FNP) de kogel door de kerk. Er wordt een (nieuwe) deal gesloten voor de boeren van Schier: ze stoten samen dik tweehonderd van hun ruim zeshonderd koeien af. De inzet is om dat dit jaar al te doen. Daarvoor krijgen zij twee jaar lang twee miljoen euro rijkssubsidie. Het geld wordt betaald uit het fonds voor proefprojecten van het toekomstige ‘Gemeenschappelijk landbouwbeleid (GLB)’ van het Rijk. Dat zegt Michiel Sybesma, projectleider bij de provincie Fryslân.
,,De komende drie maanden wordt duidelijk of de pilot wordt gehonoreerd door het ministerie van LNV. Dat is een formaliteit, we hebben goede hoop.”
Michiel Sybesma, projectleider provincie Fryslân
Daarmee zal het aantal koeien op Schiermonnikoog eind dit jaar met 35 procent zijn verkleind. De plannen om de stikstofuitstoot op het eiland stevig terug te brengen kunnen dus doorgaan. Voor de kaasmakerij – de boeren willen zo’n 50 procent van de eigen melk verwerken – zullen de boeren binnenkort een aanvraag bij de provincie doen (1 miljoen). Bovendien zal er na de ‘toegekende’ twee jaar rijkssubsidie, nog drie jaar lang een bedrag van vier ton nodig zijn (in totaal 1,2 miljoen) voor de boeren. Dat bedrag hoopt de provincie ook met GLB-rijkssubsidie – het nieuwe GLB gaat (volgens planning) met ingang van januari 2023 van start – uit te keren, maar Fryslân staat garant als dat niet lukt.
De overgang naar duurzame landbouw heeft veel voeten in de aarde en er zijn veel partijen bij betrokken: overheden en organisaties zoals het Ministerie van LNV, provincie Fryslân, gemeente Schiermonnikoog, Wetterskip Fryslân, Louis Bolk Instituut, D&U Advies, Rabobank, Natuurmonumenten, Vogelbescherming Nederland en FrieslandCampina. Het project maakt onderdeel uit van de Regio Deal Natuurinclusieve Landbouw Noord-Nederland.
Wing, een organisatie die toeziet op processen die bijdragen aan de kwaliteit van de leefomgeving, begeleidt het project. Als projectleider organiseert Wing het overleg tussen de boeren en de betrokken partijen en bereidt het afspraken voor. Zo ook de feestelijke bekrachtiging met veel melk en kaas op Schier, waarbij alle partijen: de minister, de boeren, overheden en organisaties hun afspraken vast zouden leggen in een overeenkomst over de uitvoering van de plannen, ergens in februari 2021. Corona verhinderde dat – de reden dat er op 5 maart een digitaal gesprek plaatsvond.
Vanaf april pakken de Schierboeren hun zuivelplannen volop op
Naast de overeenstemming over de GLB-pilot, zijn er door de boeren ook onderling afspraken gemaakt over het leveren van melk aan de toekomstige zuivelhoeve. Omdat er eerst duidelijkheid moest komen over de landbouwkeuzes, zijn de zuivelplannen noodgedwongen wat naar de achtergrond verdwenen, maar vanaf 25 april 2021, de officiële indieningsdatum van de landbouwpilot, wordt dit (weer) volop opgepakt. Er is nog altijd veel enthousiasme op en buiten het eiland om hiermee aan de slag te gaan. De boeren zien er naar uit om een eigen kaasmakerij op het eiland te realiseren.
Met ‘Van Schier’ rollen nog in 2021 verschillende kaasproducten van de (kaas)plank!
Beeld: screenshot coverbeeld website ‘Van Schier’, K&L, 17 juni 2021.
Door zelf kaas te maken en te verkopen kunnen de boeren meer waarde uit hun melk halen, waardoor het mogelijk is de bedrijfsvoering te extensiveren en bij te dragen aan een meer natuurvriendelijk inrichting van de Bankspolder. Het één kan niet zonder het ander, en dat maakt dit project zo enorm mooi en bijzonder. De boeren zijn dan ook trots een zuivelboer ‘Van Schier’ te mogen zijn! Interesse in (al) hun kaasplannen, die ze nog dit jaar hopen te realiseren? Kijk dan gauw op de ‘Van Schier-website‘.
Deze wil ik je niet onthouden: een Twitterbericht (van 17 juni 2021) van de eerder genoemde hoogleraar Jan Willen Erisman, die vanaf het begin bij het Schierboerenproject betrokken is geweest. Ze hebben de vaart er nu goed inzitten, zo lijkt het.
Na 8 jaar ups en downs werken aan de #stikstof oplossing voor de #natuur op Schiermonnikoog als voorbeeld voor Nederland de eerste volle tankwagen de boot op: zuivelproducten https://t.co/GCcasjrz8m Complimenten aan de boeren en iedereen die heeft bijgedragen pic.twitter.com/dWibgv3ace
Op de ramen van het oude VVV-kantoor, verderop in het centrum, hangen grote ‘te huur’-posters. ‘Het oude pand gaat in de verhuur. Maar dat is een proces dat nog loopt. Daar moet natuurlijk weer een andere prachtige aanvulling op het eiland komen’, zegt Joke Eijer, coördinator namens de VVV-Schiermonnikoog tegen Jeroen Berkenbosch, verslaggever voor RTV Noord op 13 augustus 2021.
De VVV op Schiermonnikoog betrok, op 1 mei 2021, samen met Natuurmonumenten, een nieuw onderkomen: in informatiecentrum ‘Het Baken’. De bouw van een nieuw centrum was al jaren een wens van verschillende partijen. Het oude VVV-gebouw en het bezoekerscentrum van Natuurmonumenten waren sterk verouderd. Om de nauwere samenwerking tussen de toerist- en natuurinformanten te verbeteren, was een nieuwe, centrale locatie volgens velen onmisbaar.
Nieuw informatiecentrum op Schiermonnikoog opent komende zaterdag, RTVNOF, 26 april 2021.
Een mooi moment voor de Zuivelcoöperatie Schiermonnikoog!
Die ‘andere prachtige aanvulling’ op het eiland werd (al snel) gevonden: op 2 september ondertekent ‘Van Schier‘ het huurcontract voor het oude VVV-pand in het dorpscentrum. De boeren gaan keihard aan de slag en hopen binnen een maand de deuren van de eigen zuivelwinkel ‘Van Schier‘ op deze voor hen prachtlocatie te openen. Proost!
Eerste kazen van eigen merk Van Schier worden alvast op de vaste wal gemaakt
De zeven boeren wilden in eerste instantie een eigen zuivelfabriek op het eiland realiseren. Dat is en blijft het grote doel, zegt projectleider Arjan Schoemaker namens de boeren tegen verslaggever Dirk van der Meulen, die hem interviewt voor het Dagblad van het Noorden. ‘Maar dit plan heeft de nodige vertraging opgelopen vanwege de onduidelijkheid over mogelijke staatssteun en de stikstofwetgeving. Een nadeel van een eigen fabriek is bovendien de grote hoeveelheid wei die er bij vrijkomt. Met hogeschool Van Hall Larenstein onderzoeken we de mogelijkheden voor afzet en verwerking’.
Om toch alvast te werken aan de naamsbekendheid van Van Schier is besloten om de kazen in eerste instantie op de vaste wal te laten maken. Als alles een beetje meezit gaan over circa een maand de eerste stukken en plakken Monnikenwerk, Vrije Vogels en Wildpluk over de toonbank van de eigen winkel in het dorp.
Demissionair minister Schouten naar Schier voor (New) Deal met de zeven boeren van Schier
Demissionair minister Carola Schouten van Landbouw Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) ondertekent zaterdag 25 september 2021 met de zeven boeren van Schiermonnikoog, gedeputeerden Klaas Fokkinga en Douwe Hoogland van de provincie Fryslân en de agrarische natuurvereniging Collectief Waddenvogels de overeenkomst ‘Biodivers boeren op Schiermonnikoog’.
In de overeenkomst, die veel langer op zich liet wachten dan de bedoeling was, zijn afspraken vastgelegd over financiering, stikstofreducerende maatregelen en de inzet van rijk en provincie, meldt Anne Roel van der Meer in de Leeuwarder Courantop 23 september 2021.
Zoals je in onderstaand bericht, ook van Anne Roel van der Meer, kunt lezen, roemde de toen nog missionaire minister het initiatief van de Schierboeren in de Rede fan Fryslân. Ze hield haar toespraak vanwege Corona vanuit Den Haag, op 8 oktober 2020. De Rede fan Fryslân wordt ieder jaar door de provincie Fryslân georganiseerd en ging dat jaar over de toekomst van de Friese landbouw.
Boeren op Schier kunnen van 25 september 2021 officieel los met hun nieuwe bedrifsmodel
Ik neem voor de niet-abonnees van de Leeuwarder Courant hieronder de digitale versie van het artikel van Anne Roel van der Meer vaan 25 september 2021 integraal op. Te belangrijk nieuws om te missen. Met dank aan een Twitterbericht van landschapsarchitect Peter de Ruyter. Twee keer klikken voor het best(e) (leesbare) resultaat.
Anders denken en doen levert resultaat: tot een oplossing komen waarmee landbouw en natuur gezamenlijk kunnen voortbestaan in een prachtig Nederlands gebied
,,De komende drie maanden wordt duidelijk of de pilot wordt gehonoreerd door het ministerie van LNV. Dat is een formaliteit, we hebben goede hoop”, zegt projectleider bij de provincie FryslânMichiel Sybesmain een interview met Wouter Hoving in het Friesch Dagblad op 8 maart 2021. Dat werden er uiteindelijk zes, maar dat mag niet deren, het project heeft hem in ieder geval ‘geleerd dat er een manier is om via een gebiedsproces, totaal anders opgezet, een oplossing te creëren waarmee landbouw en natuur gezamenlijk kunnen voortbestaan in een prachtig Nederlands gebied’, zo stelt hij op 26 september 2021 op LinkedIn – ,,Felicitaties aan alle betrokkenen en op naar de volgende stap.”
25 september 2021: Carola Schouten snijdt samen met – namens de boeren – Peter Visser eerste stuk ‘Vrije Vogels’ aan
Op 25 september 2021 is het dan zover: de allereerste Van Schier-kaas wordt aangesneden! Samen met minister Carola Schouten, en na ondertekening van de overeenkomst die leidt tot verregaande natuurbevorderende maatregelen op Schiermonnikoog, snijdt Peter Visser een eerste stuk ‘Vrije Vogels‘ aan. Een feestelijke, grote stap richting biodiverse landbouw!, melden de bioboeren op de Facebookpagina van ‘Van Schier‘.
,,Het plan van ‘de boeren op Schier’ zorgt met minder vee voor minder stikstofuitstoot op het eiland. Het zelf produceren van kaas + beheren van natuur zorgt voor een nieuw verdienmodel. Samen met de boeren ondertekende minister Schouten de overeenkomst en sneed de eerste kaas aan.“
De boeren van Schier besloten niet alleen hun veestapel met meer dan een derde te verkleinen, zodat er minder stikstof wordt uitgestoten en er een gezondere bodem ontstaat. Door zelf kaas te maken en te verkopen kunnen ze ook meer waarde uit hun melk halen. Zo zijn ze in hoge mate zelfvoorzienend en kunnen ze met minder vee toch boer blijven. Die kaas moet natuurlijk wel aan de man gebracht worden. Als we de berichten op hun onlangs aangemaakte Instagram-account moeten geloven, gaat dat helemaal goedkomen. Als je op onderstaande foto klikt, beland je rechtstreeks op hun Instagrampagina. Volgen mag natuurlijk.
,,Een kleine “sneak preview” van de winkel. Wordt het niet prachtig?! De boeren (en boerinnen!) trekken volop de kluskleren aan en de opening komt in zicht…“
Jan Willem Erisman: ,,Het proces kan overal hetzelfde zijn, begin bij de boeren“
Jan Willem Erisman, zoals gezegd een van de geestelijk vaders van het landschapsinclusieve kringlooplandbouwproject op Schiermonnikoog, blikt samen met Ida Hylkema, journalist voor het boerenvakblad Nieuwe Oogst, uitgebreid terug op het succes van de boeren.
,,Een reductie van de emissie met ruim 30 procent is een mooi succes en ook de realisatie van een ander verdienmodel ziet er goed uit. Het was een lang proces waarbij veel hobbels moesten worden genomen.“
Jan Willem Erisman
Erisman denkt echter niet dat iedereen, waar ook in Nederland, dit concept zomaar kan overnemen, wél dat het proces overal hetzelfde kan zijn.
,,Je moet beginnen bij de boeren, zij moeten de wil hebben om samen te werken en hun bedrijfsvoering te veranderen. Het verdienmodel hoeft niet overal hetzelfde te zijn, maar moet passen in de regio.“
Jan Willem Erisman
Landelijk zijn al meer vergelijkbare processen aan de gang. ‘Het ontbreekt niet aan wil’, stelt hij. ‘Wat nodig is, zijn concrete doelen per regio en een transitiefonds om de veranderingen te kunnen bekostigen.’ Lees hier het Nieuwe Oogst-achtergrondartikel van Ida Hylkema:
De afgelopen periode van acht jaar bracht bij de boeren veel emoties teweeg, schrijft Irene van der Linde voor De Groene Amsterdammer op 13 oktober 2021. Van der Linde sprak voor haar (uitgebreide) reportage met veel van de betrokkenen, ter plaatse, on line en per telefoon.
‘Alleen al de discussie: wie levert koeien in en hoeveel? Ook haalde het oude vetes naar boven, zoals die tussen de drie boeren aan de rand van de duinen en Natura 2000-gebied – die om die reden al langer veel minder koeien mogen houden – en de vier grotere boeren verderop in de Banckspolder‘. ‘De geschiedenis herhaalde zich’, zegt Peter Visser van boerderij De Duinhoeve na afloop van de ondertekening. ‘We voerden weer dezelfde discussies als de generatie voor ons.’
Beeld: cover Boeren op Schier-monnikoog door de eeuwen heen
‘Er is altijd wel wrijving tussen de boeren’, relativeert Jan Holwerda (85) – wiens grootvader in 1908 op boerderij Florida (waar Ludie van der Bijl momenteel de scepter zwaait, red.) begon als pachter – telefonisch. Samen met zijn jongste broer nam hij het bedrijf van hun vader over.
In zijn boek ‘Boeren op Schiermonnikoog‘ beschrijft hij hoe de huidige ‘polderboeren’ naar het eiland kwamen nadat in 1860 de zeedijk was aangelegd en er een polder ontstond. En ook hoe al ten tijde van het middeleeuwse uithof van het klooster van de cisterciënzer-monniken, met de grijze, oftewel ‘schiere’ pijen waar het eiland naar is vernoemd, kleine boeren op het eiland met hooguit een paar koeien en daarnaast andere inkomsten zoals strandjutten, de eilandbewoners van melk voorzagen. Hoe er later een zuivelfabriek op het eiland kwam die leverde aan de dorpsbewoners en het groeiende aantal badgasten.
‘Alle melk bleef op het eiland vroeger’, vervolgt Holwerda, die thuis duizenden oude foto’s heeft liggen, honderden documenten, zelfs nog wikkels van de boter die de polderboeren maakten. Na de Tweede Wereldoorlog nam het aantal koeien van de polderboeren snel toe en verdwenen de laatste ‘dorpsboeren’. Het paste in het landelijk beleid van uitbreiding, intensivering en schaalvergroting.
,,Boeren werden daarmee steeds afhankelijker van derden, zoals de grote melkfabrieken op de wal. Het is goed dat ze weer eigen producten gaan maken. Het roer moet om, het is de tijd ervoor.“
Het boek Boeren op Schiermonnikoog besteedt veel aandacht aan de vetes tussen dorps- en polderboeren, zo meldt het Tijdschrift van Cultuur Historische Vereniging ’t Heer en Feer Schiermonnikoog (2005). Na de omdijking van het eiland in 1860 komen agrariërs van de vaste wal naar het eiland. Ze stichten hun bedrijven buiten het dorp.
Als de concurrentie van de vaste wal na de oorlog toeneemt en de inkomsten teruglopen, lijkt de oprichting van een eigen zuivelfabriek uitkomst te bieden. De polderboeren zijn vóór, de dorpsboeren zijn bang dat ze hun zelfstandigheid en monopoliepositie kwijtraken en bovendien een lagere melkprijs zullen krijgen. Als de polderboeren dreigen hun melk onder de prijs in het dorp te verkopen, gaan de dorpsboeren akkoord.
De fabriek wordt in 1925 gebouwd. Als het economisch klimaat na de oorlog verandert (concentratie, grootschaligheid, sluiting en afzetproblemen – de boterberg), is sluiting echter onvermijdelijk. De directie weet het einde nog een tijd uit te stellen, maar op 1 maart 1973 is het zover. Voor de dorpsboeren was er geen bestaan meer, zij verdwenen.
De bereiding van melk en boter in een zuivelfabriek
Om een indruk te krijgen hoe het er in die tijd aan toeging bij de bereiding van melk en boter in een zuivelfabriek kun je kijken naar onderstaande video. Het filmpje toont het hele proces dat de melk en boter ondergaat voordat het geschikt is voor consumptie.
Aan de orde komt: het handmatige productieproces en het gemechaniseerd productieproces, het vervoer van melkbussen met paard en wagen naar de coöperatieve zuivelfabriek, controle van de melk (per boer), laboratorium van de fabriek alwaar het vetgehalte wordt bepaald, het scheiden van room en melk in de centrifuge, het pasteuriseren van room, roomtanks, het machinaal karnen van zure room en kneden van boter, het uitscheppen van boter en machinaal verpakken, het keuren van de boter, het vullen van flessen met melk op de lopende band.
Boter en Melk (1972), Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid, 17 april 2014.
Boeren op Schiermonnikoog schetst ook een beeld van de situatie van de overgebleven boeren. Om het hoofd boven water te houden, zijn nevenactiviteiten voor hen belangrijk. Na WO II kwam het toerisme op gang, een ontwikkeling waar ze zoals je hebt kunt lezen nog steeds dankbaar gebruik van maken. Veel veehouderijen hebben een kampeerboerderij en ‘Agrarisch natuurbeheer’ biedt de boeren nieuwe uitdagingen.
In het boek wordt ook de ontwikkeling van een ‘waddenproduct’ besproken, dat samen met agrariërs van andere eilanden vervaardigd moet worden. Dat is (in 2005, red.) nog niet gelukt, maar een van de boeren op Schiermonnikoog is wel al een eigen kaasmakerij annex zuivelwinkel begonnen. De schrijvers van het boek zien dit als bewijs van een goede slagingskans van speciale producten. Ook andere boeren zouden daarmee hun voordeel kunnen doen. Een vooruitziende blik?
Boeren op Schiermonnikoog door de eeuwen heen. Tijdschrift van Cultuur Historische Vereniging ’t Heer en Feer Schiermonnikoog (2005). Redactie Eddie Bakker, Erik Jansen, Arend J. Maris en Hilbert G. de Vries. (Met dank aan: Evelien Hofman (DvhN))
Documentaire ‘Boeren op Schiermonnikoog’
De stichting Beheer Historisch Erfgoed ’t Heer en Feer Schiermonnikoog heeft in datzelfde jaar (2005) een documentaire gemaakt. In de film (38’03 min.) zijn de mechanisatie en technologische ontwikkelingen binnen de landbouw en veeteelt en de invloed van het toerisme op het boerenbedrijf prachtig weergeven. Ook het oprichten van de zuivelfabriek met bijbehorende vraagstukken, komt erin aan bod. De docu wordt afgesloten met verdere modernisering van de agrarische sector waarbij de melkrobot en het agrarisch natuurbeheer centraal staan.
Naar de kringlooplandbouwspecial van Kunst en Landschap:
Het project Biodivers boeren op Schiermonnikoog is een perfect voorbeeld van (landschapsinclusieve) kringlooplandbouw. Goed voorbeeld, doet volgen. En dat worden er (in Noord Nederland) steeds meer! Klik maar eens op onderstaande illustratie. Je komt dan in de Kringloop-landbouwspecial van Kunst en Landschap. Op naar een duurzame en circulaire toekomst!
Panorama Nederland: een toekomstperspectief voor de ruimtelijke inrichting van Nederland
Op 29 september 2020 vindt om vier uur ’s middags de publieke opening plaats van Panorama Nederland in Forum Groningen. Het Panorama laat zien hoe de grote maatschappelijke vraagstukken van nu de sleutel kunnen zijn voor welkome, structurele verbeteringen in de toekomst. Panorama Nederland is een initiatief van het College van Rijksadviseurs. Een van de leden daarvan, Daan Zandbelt, is door het platform GRAS uitgenodigd om bij de reizende tentoonstelling tekst en uitleg te geven. De expositie is van 29 september tot 13 oktober te bezichtigen in Forum Groningen.
Beeld: @College van Rijksadviseurs
Een optimistisch en aantrekkelijk toekomstbeeld
Nederland staat voor een aantal complexe vraagstukken. De klimaatverandering, de vergrijzende samenleving, de overstap naar hernieuwbare energie, het nijpende tekort aan woningen en de verduurzaming van de landbouw. Stuk voor stuk opgaven waarvan we allemaal de gevolgen zullen ervaren, in ons landschap en in onze levensstijl.
Het College van Rijksadviseurs schetst met Panorama Nederland een optimistisch en aantrekkelijk toekomstbeeld. Een Nederland dat voor iedereen uiterst herkenbaar blijft, maar dat toch op allerlei terreinen fundamenteel anders werkt. De verbeelding aan zet, het verlangen als motor.
Panorama Nederland On Tour
Panorama Nederland (On Tour) reist al een tijdje door het land, het werd op 6 december 2018 gelanceerd. Het deed talloze locaties, dorpen, steden en provincies aan in Nederland, waaronder de (noordelijke) provincies Friesland, die er in mei 2019 als de kippen bij was, en Drenthe, die in september van dat jaar met de toekomst oefende. Groningen is – Covid-19 was vanaf maart dit jaar spelbreker: Panorama Nederland On Tour zou van 20 april tot en met 4 mei al in Forum Groningen staan – is nu dus ‘echt’ aan de beurt, opnieuw onder (aangescherpte) restricties.
De toekomst van Groningen? De Linkse Mannen lossen het op
Beeld: Studio Anne-Marijn
Na de opening door gedeputeerde Mirjam Wulfse staat een speciale (podcast)uitzending van ‘De Linkse Mannen Lossen Het Op‘ op het programma: ‘De toekomst (van Groningen)‘.
De toekomst van Groningen?Echt iets voor Bram Douwes en Wilbert van de Kamp om eens stevig het fileermes in te zetten. Ze gaan op zoek naar de vertaling van de Panorama-gedachte naar Groningen, stad en provincie. Ze spreken met Rijksadviseur voor de Fysieke Leefomgeving Daan Zandbelt, directeur van Het Groninger Landschap, Marco Glastra, en gedeputeerden Mirjam Wulfse (VVD) en Henk Staghouwer (CU).
Beluister hier de (Spotify)-podcast ‘De Toekomst (van Groningen)‘ van De Linkse Mannen lossen het op.
Impressie opening Panorama Nederland en ‘De toekomst’ van De Linkse Mannen lossen het op
Compilatie opening Panorama Nederland en De Linkse Mannen Lossen Het Op, Forum Groningen, 29 september 2020. Beeld: Robert Rosendal.
Platform GRAS organiseert verdiepend randprogramma: vier lezingen in Forum Groningen
Samen met het Provinciaal Bouwheerschap en Forum Groningen organiseert GRAS, platform voor Groningen, Architectuur en Stedenbouw, een gespreks- en lezingenserie in de periode dat Panorama Nederland te bezichtigen is. Het gaat daarmee dieper in op de thematiek die de tentoonstelling agendeert. GRAS heeft een viertal lezingen voor je in petto. Ze vinden alle plaats in het Forum, op 6, 8, 14 en 15 oktober.
Panorama Nederland en Kunst en Landschap Noord Nederland
De start van Panorama Nederland was voor mij (mede) aanleiding om mijn (en die van anderen) hersenspinsels over Kunst en Landschap Noord Nederland aan het ‘papier’ en het net toe te vertrouwen, lees op een transparante wijze te reageren en te communiceren op en over de complexe veranderopgaven die voor ons liggen. Ik hield – en houd – daartoe een aantal blogboeken bij. Panorama Nederland was en is daarom een belangrijke inspiratiebron voor Kunst en Landschap, waarbij ik zoveel als mogelijk getracht heb wetenswaardigheden, feiten, reacties en opinies op een rijtje te zetten en toe spitsen op Noord Nederland.
,,Stimulering van kunst-, cultuur- en landschapsbeleving – vanuit een doelgericht en weloverwogen toeristisch promotieperspectief – kan mijns inziens bijdragen aan het besef van de ‘noodzaak’ ons landschap, onze directe leefomgeving, te koesteren. Om een eventuele bedreiging, c.q. teloorgang ervan tegen te gaan, het hoofd te bieden, of – om in metaforen te spreken – het (breed maatschappelijk) tij te doen keren.”
Robert Rosendal, initiatiefnemer Kunst en Landschap
Panorama Nederland in de praktijk
Terug naar het Panorama. Op 24 september 2020 hoopten de Rijksadviseurs op het Marineterrein in Amsterdam ‘Panorama Nederland in de praktijk‘ te organiseren als afsluiting van Panorama On Tour. Na dik anderhalf jaar toeren door het land vonden ze dat het tijd werd om gezamenlijk inspiratie op te doen, om met elkaar na te denken over de toekomst van ons land.
,,Nu is het tijd voor de volgende stap: van een optimistische toekomstvisie naar de realistische en soms weerbarstige praktijk.”
College van Rijksadviseurs
Panorama Nederland in de praktijk, YouTube-kanaal Kunst en Landschap, 12 juli 2020.
Panorama Nederland sluit af met online event: ‘Panorama4Daagse’: 21 t/m 24 september 2020
Het Coronavirus gooide echter ook hier roet in het eten, men besluit online te gaan met een ‘Panorama4Daagse‘. Over ‘verandering‘ gesproken: ,,Als er een ding is wat we van de Coronacrisis kunnen leren, is het wel dat we heel goed in staat zijn om snel, en radicaal veel te veranderen”, zegt Rijksbouwmeester Floris Alkemade tijdens zijn ‘Brainwash Talk‘ op 4 augustus. Dat geldt hen dus ook; ze sluiten De Tour af met een vierdaags online event dat van 21 tot en met 24 september 2020 plaatsvindt.
Alleen verbeelding kan ons redden – Rijksbouwmeester Floris Alkemade, Brainwash, 4 augustus 2020.
Panorama On Tour met…
Vanaf de 21e publiceert het College van Rijksadviseurs rond lunchtijd een aflevering in de serie ‘Panorama On Tour met…‘ waarbij ze de Rijksadviseurs Floris Alkemade, Berno Strootman en Daan Zandbelt ergens in Nederland opzoeken. Op donderdag 24 september is er ’s middags een (tweedelige) ‘Panorama talkshow‘, waarin onder meer de winnaars van Panorama Lokaal bekend gemaakt worden.
Teaser Panorama4daagse, College van Rijksadviseurs, 7 september 2020.
Alle afleveringen van de ‘Panorama4Daagse’ op een rij; ‘Panorama On Tour’ langs wegen van verlangen naar verandering
In de eerste aflevering van de serie ‘Panorama On Tour met…‘ gaat presentator Liesbeth Staats in gesprek met Rijksbouwmeester Floris Alkemade. In de kloostertuin van de Zusters Franciscanessen in Veghel hebben zij het over de toekomst van de congregatie, over het belang van verbeeldingskracht en de rol van solidariteit in ontwerp.
Aflevering 1 – Floris Alkemade: ‘Hoe kan ontwerp bijdragen aan maatschappelijke vraagstukken?’
Panorama on tour met Floris Alkemade: Hoe kan ontwerp bijdragen aan maatschappelijke vraagstukken?, College van Rijksadviseurs, 21 september 2020.
Aflevering 2 – Berno Strootman: ‘Hoe kan ontwerp bijdragen aan de kwaliteit van ons landschap?’
Op dag twee neemt Rijksadviseur voor het Landschap Berno Strootman je mee naar het Diemerpark in Amsterdam. Hij vertelt over het belang van groen in de directe leefomgeving, over hoe het Nederlandse landschap onder druk staat en hoe we weer toe moeten naar een rijk boerenland.
Panorama On Tour met Berno Strootman: Hoe kan ontwerp bijdragen aan de kwaliteit van ons landschap?, College van Rijksadviseurs, 22 september 2020.
Aflevering 3 – Daan Zandbelt: ‘Hoe kan ontwerp bijdragen aan meer kansengelijkheid in de stad?
Daan Zandbelt, Rijksadviseur voor de stad, was op woensdag 23 september te gast in het wijkpaleis in Rotterdam West, waar hij in gesprek ging over de kracht van een gemengde wijk. Hij vertelt onder andere over hoe je met ruimtelijke ingrepen gelijke kansen kan creëren voor bewoners.
Panorama On Tour met Daan Zandbelt: Hoe kan ontwerp bijdragen aan meer kansengelijkheid in de stad?, College van Rijksadviseurs, 23 september 2020.
Aflevering 4 – : Live prijsuitreiking Panorama Lokaal
Op donderdag 24 september werden vanaf 12.00 uur (live) de winnaars bekend gemaakt (21 inzendingen) van de prijsvraag ‘Panorama Lokaal‘, een ontwerpprijs om de randen van de stad een nieuwe impuls te geven.
Online Prijsuitreiking Panorama Lokaal, College van Rijksadviseurs, 24 september 2020.
Uiteraard feliciteerde Kunst en Landschap het team ‘Gevonden Landschap‘ met het winnen van de Panorama Lokaal-prijs voor hun inzending voor de Bargeres in Emmen, de enige noordelijke wijk die deelnam aan dit prachtige project.
Emmen Bargeres – Gevonden Landschap, College van Rijksadviseurs, 23 september 2020.
Aflevering 5 – : Live talkshow Panorama Nederland in de praktijk
De Panorama4daagse werd afgesloten met een live talkshow, waarin het College van Rijksadviseurs terugblikt op de tour van Panorama Nederland. De tentoonstelling van Panorama Nederland bezocht meer dan 50 locaties. Duizenden mensen stapten – met ‘gepaste’ buiging – in het Panorama om in gesprek te gaan over de toekomst van hun dorp, stad of provincie.
Live talkshow: Panorama in de praktijk, College van Rijksadviseurs, 24 september 2020.
Wordt het tijd voor een minister van ruimte?
Die vraag wierp het College op tijdens deze live talkshow. Daarmee wil het vooruit kijken. Ze gaan daartoe in deze zeer informatieve uitzending in gesprek met een drietal gasten over hoe de overheid het best gehoor kan geven aan de roep om meer regie op het ruimtelijk domein. Klik op op de foto hieronder voor verrassende antwoorden.
,,De roep om meer regie op het ruimtelijk domein neemt toe.”
College van Rijksadviseurs
Presentator Liesbeth Staats in gesprek met Lot van Hooijdonk, Hans Leeflang en Esther Turnhout, 24 september 2020. Beeld: Arenda Oomen.
Handen en voeten geven aan de roep om meer samenhang en regie
Het College van Rijksadviseurs wil vanuit zijn ervaring van de afgelopen vier jaar graag handen en voeten geven aan de roep om meer samenhang en regie. Het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) nodigde het College hiertoe uit. Een advies hierover verschijnt eind november (2020). Ik houd je via Kunst en Landschap vanzelfsprekend op de hoogte.
Op verzoek van staatssecretaris Knops en bewindspersonen van datzelfde ministerie is Rijksbouwmeester Floris Alkemade gevraagd om langer aan te blijven (tot 1 september 2021) vanwege een aantal projecten waarbij de continuïteit van belang is, zoals een aantal studies naar woningbouw en verdere concretisering van projecten als Panorama Nederland, Groningen (!) en de renovatie van het Binnenhof.
De Rijksadviseurs voor de fysieke leefomgeving Berno Strootman en Daan Zandbelt voltooien hun termijn per 1 december 2020. De procedure voor het benoemen van hun opvolgers is inmiddels in gang gezet. Ik ben benieuwd waar, en of – na Groningen – Panorama Nederland ergens in Nederland nog zal opduiken. Belangstellenden kunnen zich daartoe hier melden.
Complexiteit van het begrip ‘ruimtelijke ordening’ extra duidelijk door ontregelende bijdrage van Tommy Wieringa
Stedenbouwkundige en architect Matthijs de Boer van het Rotterdamse bureau ‘mdbs‘ is na het bekijken van de talkshow Panorama in de Praktijk niet bijster enthousiast over de bijdrage van Tommy Wieringa – Wieringa droeg tijdens het programma een column voor – vond het ‘een gemiste kans’ om een ‘welbespraakte auteur’ als Tommy Wieringa uit te nodigen ‘om de talkshow van de Panorama4daagse op te leuken’, terwijl die – volgens hem – vervalt in ‘HET uitgekauwde cliché over de Nederlandse planologie, namelijk: Nederland = gepland = rechtlijnig = saai = lelijk’.
Wat in de uitzending wel duidelijk wordt, en daarmee is de verdienste van de talkshow volgens Matthijs de Boer benoemd, is de behoefte aan (meer) regie op rijksniveau, te meer, gezien de complexiteit van het begrip ruimtelijke ordening. Lees hieronder de Boers blog in het digitaal magazine de Architect van 1 oktober 2020.
Een oproep om ons dagelijks leven opnieuw uit te vinden
Als aanloop naar Panorama On Tour zette Rijksbouwmeester Floris Alkemade op 3 maart het eerste nummer van het magazine ‘Panorama Nederland in de praktijk‘ online. Hij doet daarmee een ‘oproep om ons dagelijks leven opnieuw uit te vinden’ en licht toe waarom het belangrijk is om het sociale en ruimtelijke domein vanuit solidariteitsprincipes te bekijken.
Klik op de illustratie hieronder om het in te zien. Klik in het menu op ‘kiosk‘ om ook de overige – zeer lezenswaardige – tot dan toe verschenen nummers te bekijken. Leuk is dat je in dit eerste nummer van de Rijksadviseurs een uitgebreid interview met Klaas Sietse Spoelstra aan zult treffen. Spoelstra haalde Panorama Nederland in mei 2019 naar Leeuwarden en kreeg inspiratie voor een Fries vergezicht.
,,Met Panorama 2028 creëren we maatschappelijke ruimte om de discussie over rurale nationale thema’s op gang te krijgen.”
,,Bij zonsopgang in de Leonserpolder vertelden Peter Oosterhof, Drentse boer op Friese grond en Welmoed Deinum, boerin uit Sondel, over het magisch spel dat zich onder onze voeten afspeelt.” Zo opent de website van Kening bij de ‘verbeeldende’ aankondiging van hun ‘Grondrede‘, waarin ze het belang van de grond, ‘de bodem van ons bestaan’ onderstrepen en kracht bijzetten: ‘Kening sprak op 15 september 2020 de Grondrede uit‘.
,,Het is een prachtig organisme. Maar we gaan er te ruig mee om.” Daarna sprak en bewoog de aarde zelf, begeleid door trompet en didgeridoo.”
Kening
Grûnrede Kening, YouTube-kanaal Hatog Krøller, 15 september 2020.
,,Af! De registratie van die magische Prinsjesdag-ochtend waarop Kening de Grondrede uitsprak. Start van hopelijk een nieuwe traditie.”
Kening, 17 september 2020
Grondrede Kening 15 september 2020, YouTube-kanaal Hatog Krøller, 17 september 2020.
Brief aan de koning: leer van de grutto en de rode regenworm
Peter Oosterhof en Welmoed Deinum (Kening) stuurden een brief aan de Koning; deze werd op 17 september 2020, twee dagen na Prinsjesdag, op Twitter gepubliceerd. Ik heb hem hieronder integraal voor je opgenomen. Twee keer klikken voor het beste (lees)resultaat.
,,We spelen een gevaarlijk spel met de grond, de bodem van ons bestaan. Laten we leren van de grutto en de rode regenworm en anders gaan boeren en leven.”
Peter Oosterhof en Welmoed Deinum (Kening)
Grondrede, Peter Oosterhof en Welmoed Deinum (Kening)
Ook het Friesch Dagblad gaf Peter en Welmoed (Kening) op 16 september een podium door voor de Grondrede een volle (Opinie)pagina in te ruimen. Ook hier geldt: twee keer klikken!
Opiniepagina Friesch Dagblad, 16 september 2020. .
In de laatste week van augustus 2020 hebben ‘gewone’ bewoners van Friese en Groningse straten, stegen, streekjes en hofjes, pleinen, kades en oeverstroken een ongewone vergadering: ze doen mee met ‘Het Grote Straatberaad‘. Friesland bijt het spits af op zondag 23 augustus. Precies een week later, op 30 augustus, praten burgers uit Groningse steden, buurtschappen en dorpen over de toekomst van het klimaat.
We Are Warming Up, YouTube-kanaal We Are Warming Up, 14 juli 2020.
Grootschalige klimaatvolksraadpleging moet leiden tot een landelijke klimaatverklaring (#THEFUTUREWEWANT)
De organisatie van deze grootschalige noordelijke klimaatvolksraadpleging, die overigens ook in de weken erna plaatsvindt in Amsterdam, Den Haag, Nijmegen en Rotterdam en culmineert in een (bottom-up)-Klimaatverklaring tijdens het Warming Up Festival, is in handen van Warming Up.
Warming Up is een groep kunst- en cultuurmakers die (in samenwerking met een groot aantal partners) door kunst en cultuur aan het klimaatvraagstuk te verbinden, klimaatverandering op een verbeeldende wijze zichtbaar en bespreekbaar wil maken. Zij gaat er daarbij van uit dat de cultuursector dat als geen ander kan, of misschien wel moet, doen – ze bereiken immers jaarlijks zo’n negentig procent van alle Nederlanders.
Doel van de Straatberaad-estafette is om via (gecoördineerd) spel en opdrachten de bevolking meer bij het klimaatvraagstuk te betrekken. Alle ‘input’ tijdens de Straatberaaddagen wordt door de organisatie verzameld en moet uitmonden in een (landelijke) Klimaatverklaring die – zoals het nu lijkt – op 6 november in Den Haag aan het Kabinet wordt aangeboden.
Warming Up maakt – samen met jou – van de straat een podium voor interactief klimaatberaad
Warming Up heeft deze Straatberaad(mid)dagen al ver voor de zomervakantie tot in de puntjes voorbereid. Voor het welslagen van het evenement echter hebben ze hulp nodig – misschien wel jouw hulp. Voor de provincies Friesland en Groningen – Noord Nederland is vertrekpunt van de eerste edities van Het Grote Straatberaad – worden ‘aanjagers‘ gezocht! Het maakt niet uit of je veel of weinig van het klimaatvraagstuk af weet, of je jong of oud, meer een doener of een prater bent: dit beraad is er volgens hen voor iedereen!
Straatcoaches en -omroepers gezocht!
Als je meedoet, maak je deel uit van en ben je schakel in een cultureel, inhoudelijk en interactief programma met live-optredens van artiesten, inspirerende hulplijnen en video’s, live streams en een interactief klimaatberaad. Wat er van je verwacht wordt kun je lezen in Warming Up’s ‘Oproep Straatcoaches en -omroepers‘.
Aanmelden voor Het Grote Straatberaad
Beeld: Matthea de Jong
Enthousiast geworden om als straatcoach of -omroeper in jouw ‘straat’ aan de gang te gaan? Je kunt je hier opgeven:
Twijfel je nog of je deze rol voor één dag op je wilt nemen, of heb je nog vragen? Stuur dan even een mailtje naar Warming Up: info@wearewarmingup.nl.
(Inschrijven kan tot een dag voor aanvang van het evenement.)
.
Het coronavirus maakt het lastig om met veel mensen tegelijk samen te komen en met elkaar over het klimaat (en andere urgente thema(’s) te kunnen praten. Daarom maakt Warming Up van de straat (geheel coronaproof) een speels podium. Ja, je leest het goed, ‘speels’, het wordt geen ‘saaie bedoening’. Integendeel: er gaat – onder deskundige begeleiding – zelfs gespeeld worden! En kijk niet raar op wanneer er ineens een pratende auto bij je straat, buurt, camping, vriendenclub of sportschool voor komt rijden,
Niet omdat het anders moet, maar of het (ook) anders kan
Het Grote Straatberaad is ontwikkeld door theater- en educatiemaker Karlijn Benthem, die, samen met Anouk Rutten, eigenaar is en deel uitmaakt van Gebied-B, een bureau voor kunsteducatie. Hun werkgebied ligt in de ruimte tussen kunst, publiek en actualiteit. Karlijn nodigt haar publiek graag uit om onbevangen hardop over dingen na te denken en zich daar comfortabel bij te voelen. Ze wil samen met haar publiek, zoals zij dat noemt, ‘mogelijkheidszin‘ creëren om te bedenken, je af te vragen hoe, en óf ‘dingen’ (ook) anders kunnen. Niet omdat het moet, maar of het zóu kunnen.
Karlijn Benthem, YouTube-kanaal Jeugdtheater Hofplein, 29 februari 2019.
Warming Up is een initiatief van de Stichting Impact Makers en is een vervolg op de ‘Artistieke Klimaattop‘ die op 13 oktober 2018 plaatsvond als onderdeel van Leeuwarden-Fryslân Culturele Hoofdstad van Europa. Een groep kunstenaars deed destijds een oproep aan de politiek om zitting te kunnen nemen aan de zogeheten ‘Klimaattafels‘. Ze schreven daartoe een brief aan Ed Nijpels, toenmalig Voorzitter van die Klimaattafels. Het is dan ook geen toeval dat het eerste Grote Straatberaad in Friesland van start gaat.
Video van Iepen UP – Artistieke Klimaattop, Leeuwarden-Fryslân 2028, 17 oktober 2018.
Warming Up wil mensen samenbrengen en in het hart raken met muziek, verhalen en beelden
Zo’n negen maanden geleden ging het Warming Up-team ‘de straat op’ – in dit geval de Kanaalstraat in Utrecht – om willekeurige mensen aan te spreken en ze te vragen hoe zij vinden dat het met het klimaat gaat:
Warming Up wil mensen samenbrengen en in het hart raken met muziek, verhalen en beelden – om zo het publiek in beweging te brengen. Ze mobiliseert aansprekende film-, theater- en reclamemakers, ontwerpers, vormgevers, wetenschappers en artiesten uit heel Nederland om steeds meer mensen actief te betrekken bij de vragen en veranderopgaven (transities) waar we in de (nabije) toekomst met zijn allen voor staan. De ambitie van het kunst- en cultuurcollectief is om een permanent platform te creëren rondom kunst, klimaat en democratie.
Matthea de Jong bij ‘Spraakmakers’: ‘meningvorming zou meer centraal moeten staan in plaats van meninguiting’
Op vrijdagochtend 7 augustus waren directeur Tolhuistuin en initiatiefnemer-Warming UpMatthea de Jong en cabaretier Patrick Nederkoorn te gast bij Niels Heithuis, presentator van het NPO Radio 1– programma ‘Spraakmakers‘ (KRO/NCRV). De gespreksleider vindt, tijdens zijn introductie van Het Grote Straatberaad van de ‘artistiek maatschappelijke organisatie’ Warming Up, dat het allemaal wel ‘knap ingewikkeld klinkt’, maar gelukkig kan Matthea haarfijn uit de doeken doen wat het culturele collectief allemaal op stapel heeft staan. Patrick, die overigens zelf ook zal bijdragen aan het Warming Up-festival (12 t/m 22 oktober, Tolhuistuin, Amsterdam) door zijn nieuwste voorstelling ‘
