De contracten zijn getekend! Met ingang van januari 2021 kan de Zuivelcoöperatie Schiermonnikoog van start
Het gaat lukken! Het project dat landbouw en natuur op Schiermonnikoog voor eens en, als het goed is, voor altijd moet verenigen, komt van de grond. Dat schreef Anne Roel van der Meer op 14 november 2020 in een uitgebreide reportage over de ‘Schierboeren’ in ‘De zeven boeren van Schiermonnikoog willen samen de toekomst van het eiland en zichzelf veilig stellen: zo doen ze dat‘, in zowel het Dagblad van het Noorden als de Leeuwarder Courant. De contracten zijn getekend. Met ingang van januari 2021 kan de Zuivelcoöperatie Schiermonnikoog officieel van start!
Voor het project van de Schiermonnikoger zuivelboeren hoopt men ergens in januari een ‘bestuurlijk moment’ te vinden om alle intenties vast te leggen met onder anderen landbouwminister Carola Schouten. Het zal dan onder auspiciën van de Regio Deal Natuurinclusieve Landbouw Noord Nederland als pilot van het Gemeenschappelijk Landbouw Beleid (GLB) officieel voor vijf jaar worden vastgelegd.
(Over de Regio Deal Natuurinclusieve Landbouw Noord Nederland en (de pilots van) het Gemeenschappelijk Landbouw Beleid (GLB) lees je alles in de Kringlooplandbouw-special van Kunst en Landschap Noord Nederland.)
Met de eigen stroom mee Anne Roel van der Meer, Leeuwarder Courant (Open Publicatie), 14 november 2020 (geen foto’s ingesloten, enigszins gemankeerde tekst)
.
Kunst en Landschap gaat GLB-pilot ‘Zuivelcoöperatie Schiermonnikoog’ op de voet volgen
Vanaf januari 2021 gaat het dus om het echie. Alle ogen zullen de komende vijf jaar gericht zijn op de inspanningen van de ‘Boeren op Schier’ – op Zuivelcoöperatie Schiermonnikoog. Met veel belangstelling gaat Kunst en Landschap ‘meekijken’ om belangstellenden te informeren, maar zeker ook te enthousiasmeren om dit goede voorbeeld te volgen. Via deze pagina houd ik je op de hoogte van alle ontwikkelingen en wetenswaardigheden rond deze prachtige noordelijke pilot, die overigens niet zonder slag of stoot tot stand kwam. De voorgeschiedenis in een notendop:
Zeven ‘Boeren op Schier’ bouwen gezamenlijk aan een nieuwe toekomst en kiezen eendrachtig voor extensivering
Vanaf 2014, het moment dat de provincie Friesland alerteerde voor een te hoge stikstofuitstoot op het Nationaal Park Schiermonnikoog (schakel in het Natura 2000-netwerk), zijn (alle) zeven melkveebedrijven op Schiermonnikoog (noodgedwongen) meer en meer met elkaar gaan samenwerken. Er moest op instigatie van landelijke wetgeving een buffer van zo’n 30 hectare gecreëerd worden tussen polder en natuurgebied. ‘Tom Poes, bedenk een list’, want de mogelijkheid kon bestaan dat één van de zeven boeren het veld moest ruimen. Toenmalig directeur van het Louis Bolk Instituut, Jan Willem Erisman, werd ‘ingevlogen’.
Boeren Schiermonnikoog gaan samenwerken, Omrop Fryslân, 6 juli 2016.
Gaandeweg ontwikkelde zich het idee om gezamenlijk een zuivelonderneming op te zetten, die ervoor moest zorgen dat er een ‘boeren’-toekomst blijft voor de zeven melkveehouders op het eiland. Melkveehouder Ludie van der Bijl laat zijn licht over zo’n coöperatieve opzet schijnen.
Zuivelonderneming moet toekomst melkveehouders Schiermonnikoog veiligstellen, Nieuwe Oogst, 28 mei 2018.
Op een andere manier boeren: meer ruimte voor vee, kringlooplandbouw en geen bestrijdingsmiddelen
‘Deze boeren op Schier zijn de weg van verduurzaming en extensieve landbouw al ingeslagen. Omdat ze denken dat dat de beste weg is, de weg die ze moeten inslaan om ons land te behouden’, schrijft Vroege Vogels. ‘Ze bleven geloven in hun dromen ondanks financiële tegenslagen en collega-boeren die vinden dat ze onverantwoorde beslissingen nemen. Het zevental wil op een andere manier boeren: meer ruimte voor hun vee, kringlooplandbouw, en geen gebruik maken van bestrijdingsmiddelen.’ In een radio-uitzending van het BNN/VARA-programma (28 feb 2020) komen twee van hen aan het woord.
(Klik op de illustratie hieronder voor een vijftal (!) radioreportages, waarvan de eerste over de Friese boeren gaat. Ook de andere vier reportages gaan over ‘toekomstboeren’.)
Boeren van de toekomst: Annechien ten Have Mellema, Piet Hermus, Erik Visser en Martin Hagen, Klaas de Lange en Annette Harberink, uit: Vroege Vogels, 28 februari 2020.
De eilanderboeren zijn al ruim 80 jaar verenigd in de Vereniging Boerenbelang Schiermonnikoog, maar nog nooit werkten zij zó breed en intensief samen als tijdens dit unieke biodiversiteitsproject. Allen delen zij de passie voor het eiland, de schone lucht, het vee, de bodem en zijn zij blij met de gezelligheid die de toeristen op het eiland met zich meebrengt.
Alle Schiermonnikoger boeren zijn tevens recreatieondernemer. Ieder op zijn eigen manier, en met een grote verscheidenheid. Zo ook Peter Visser van de Duinhoeve. Omrop Fryslân maakte op 26 november 2019 voor het programma De Oertocht een beeldverslag van Peter’s overtocht naar het vaste land. Wat hij daar ging doen, zie je in deze uitzending.
DE OERTOCHT: Boeren op Schiermonnikoog, Omrop Fryslân, 26 november 2019.
Project voor duurzaam boeren op Schiermonnikoog loopt achter op schema
‘De zeven boeren op Schier die hun bedrijf met 30 procent in willen krimpen en natuurinclusief willen boeren, lopen flink achter op schema’, meldt Omrop Fryslân op 6 maart 2020. Maar de boeren die meedoen aan het project, houden er vertrouwen in dat het goedkomt. Dat zegt Ludie van der Bijl, een van de zeven boeren in: ‘Project voor duurzaam boeren op Schiermonnikoog loopt achter op schema‘.
Dat goede moed en doorzettingsvermogen zijn vruchten af kan werpen, lees je in: ‘Steun voor eigen zuivellijn Schiermonnikoog‘, een nieuwsbericht van de Provincie Friesland, en in Tienke Wouda’s ‘Boeren Schier kiezen locatie zuivelboerderij‘ (Nieuwe Oogst, 21 april 2020). Gedeputeerde Klaas Fokkinga is blij met de plannen van de eilander boeren. Volgens hem is het een voorbeeld voor de toekomstige landbouw in Friesland:
,,Sa as de plannen oppakt wurde op Skiermûntseach is foar my in moai foarbyld foar de takomstige lânbou yn Fryslân. In lânbou yn balâns mei de natuer mei in oanpak dy’t betocht is troch de eilanners sels.”
Klaas Fokkinga, Gedeputeerde Provinsje Fryslân
Omschakeling boeren op Schiermonnikoog, Omrop Fryslân, 7 november 2019.
Panorama Nederland: een toekomstperspectief voor de ruimtelijke inrichting van Nederland
Op 29 september 2020 vond om vier uur ’s middags de publieke opening plaats van Panorama Nederland in Forum Groningen. Het Panorama laat zien hoe de grote maatschappelijke vraagstukken van nu de sleutel kunnen zijn voor welkome, structurele verbeteringen in de toekomst. Panorama Nederland is een initiatief van het College van Rijksadviseurs. Een van de leden daarvan, Daan Zandbelt, was door het platform GRAS uitgenodigd om bij de reizende tentoonstelling tekst en uitleg te geven. De expositie is van 29 september tot 13 oktober te bezichtigen in Forum Groningen.
Beeld: @College van Rijksadviseurs
Een optimistisch en aantrekkelijk toekomstbeeld
Nederland staat voor een aantal complexe vraagstukken. De klimaatverandering, de vergrijzende samenleving, de overstap naar hernieuwbare energie, het nijpende tekort aan woningen en de verduurzaming van de landbouw. Stuk voor stuk opgaven waarvan we allemaal de gevolgen zullen ervaren, in ons landschap en in onze levensstijl.
Het College van Rijksadviseurs schetst met Panorama Nederland een optimistisch en aantrekkelijk toekomstbeeld. Een Nederland dat voor iedereen uiterst herkenbaar blijft, maar dat toch op allerlei terreinen fundamenteel anders werkt. De verbeelding aan zet, het verlangen als motor.
Panorama Nederland On Tour
Panorama Nederland (On Tour) reist al een tijdje door het land, het werd op 6 december 2018 gelanceerd. Het deed talloze locaties, dorpen, steden en provincies aan in Nederland, waaronder de (noordelijke) provincies Friesland, die er in mei 2019 als de kippen bij was, en Drenthe, die in september van dat jaar met de toekomst oefende. Groningen is – Covid-19 was vanaf maart dit jaar spelbreker: Panorama Nederland On Tour zou van 20 april tot en met 4 mei al in Forum Groningen staan – nu dus ‘echt’ aan de beurt, opnieuw onder (aangescherpte) restricties.
De toekomst van Groningen? De Linkse Mannen lossen het op
Beeld: Studio Anne-Marijn
Na de opening door gedeputeerde Mirjam Wulfse stond een speciale (podcast)uitzending van ‘De Linkse Mannen Lossen Het Op‘ op het programma: ‘De toekomst (van Groningen)‘.
De toekomst van Groningen?Echt iets voor Bram Douwes en Wilbert van de Kamp om eens stevig het fileermes in te zetten. Ze gingen op zoek naar de vertaling van de Panorama-gedachte naar Groningen, stad en provincie. Ze spraken met Rijksadviseur voor de Fysieke Leefomgeving Daan Zandbelt, directeur van Het Groninger Landschap, Marco Glastra, en gedeputeerden Mirjam Wulfse (VVD) en Henk Staghouwer (CU).
Klik hieronder om de (Spotify)-podcast ‘De Toekomst (van Groningen)‘ van De Linkse Mannen lossen het op te beluisteren.
Impressie opening Panorama Nederland en ‘De toekomst’ van De Linkse Mannen lossen het op
Compilatie opening Panorama Nederland en De Linkse Mannen Lossen Het Op, Forum Groningen, 29 september 2020. Beeld: Robert Rosendal.
Platform GRAS organiseert verdiepend randprogramma: vier lezingen in Forum Groningen
Samen met het Provinciaal Bouwheerschap en Forum Groningen organiseert GRAS, platform voor Groningen, Architectuur en Stedenbouw, een gespreks- en lezingenserie in de periode dat Panorama Nederland te bezichtigen is. Het gaat daarmee dieper in op de thematiek die de tentoonstelling agendeert. GRAS heeft een viertal lezingen voor je in petto. Ze vinden alle plaats in het Forum, op 6, 8, 14 en 15 oktober.
Panorama Nederland en Kunst en Landschap Noord Nederland
De start van Panorama Nederland was voor mij (mede) aanleiding om mijn (en die van anderen) hersenspinsels over Kunst en Landschap Noord Nederland aan het ‘papier’ en het net toe te vertrouwen, lees op een transparante wijze te reageren en te communiceren op en over de complexe veranderopgaven die voor ons liggen. Ik hield – en houd – daartoe een aantal blogboeken bij. Panorama Nederland was en is daarom een belangrijke inspiratiebron voor Kunst en Landschap, waarbij ik zoveel als mogelijk getracht heb wetenswaardigheden, feiten, reacties en opinies op een rijtje te zetten en toe spitsen op Noord Nederland.
,,Stimulering van kunst-, cultuur- en landschapsbeleving – vanuit een doelgericht en weloverwogen toeristisch promotieperspectief – kan mijns inziens bijdragen aan het besef van de ‘noodzaak’ ons landschap, onze directe leefomgeving, te koesteren. Om een eventuele bedreiging, c.q. teloorgang ervan tegen te gaan, het hoofd te bieden, of – om in metaforen te spreken – het (breed maatschappelijk) tij te doen keren.”
Robert Rosendal, initiatiefnemer Kunst en Landschap
Panorama Nederland in de praktijk
Terug naar het Panorama. Op 24 september 2020 hoopten de Rijksadviseurs op het Marineterrein in Amsterdam ‘Panorama Nederland in de praktijk‘ te organiseren als afsluiting van Panorama On Tour. Na dik anderhalf jaar toeren door het land vonden ze dat het tijd werd om gezamenlijk inspiratie op te doen en om met elkaar na te denken over de toekomst van ons land.
,,Nu is het tijd voor de volgende stap: van een optimistische toekomstvisie naar de realistische en soms weerbarstige praktijk.”
College van Rijksadviseurs
Panorama Nederland in de praktijk, YouTube-kanaal Kunst en Landschap, 12 juli 2020.
Panorama Nederland sluit af met online event: ‘Panorama4Daagse’: 21 t/m 24 september 2020
Het Coronavirus gooide echter ook hier roet in het eten, men besloot online te gaan met een ‘Panorama4Daagse‘. Over ‘verandering‘ gesproken: ,,Als er een ding is wat we van de Coronacrisis kunnen leren, is het wel dat we heel goed in staat zijn om snel, en radicaal veel te veranderen”, zei Rijksbouwmeester Floris Alkemade tijdens zijn ‘Brainwash Talk‘ op 4 augustus. Dat gold hen dus ook; ze sloten De Tour af met een vierdaags online event dat van 21 tot en met 24 september 2020 plaatsvond.
Alleen verbeelding kan ons redden – Rijksbouwmeester Floris Alkemade, Brainwash, 4 augustus 2020.
Panorama On Tour met…
Vanaf de 21e publiceerde het College van Rijksadviseurs rond lunchtijd een aflevering in de serie ‘Panorama On Tour met…‘ waarbij ze de Rijksadviseurs Floris Alkemade, Berno Strootman en Daan Zandbelt ergens in Nederland opzochten. Op donderdag 24 september was er ’s middags een (tweedelige) ‘Panorama talkshow‘, waarin onder meer de winnaars van Panorama Lokaal bekend gemaakt werden.
Teaser Panorama4daagse, College van Rijksadviseurs, 7 september 2020.
Alle afleveringen van de ‘Panorama4Daagse’ op een rij; ‘Panorama On Tour’ langs wegen van verlangen naar verandering
In de eerste aflevering van de serie ‘Panorama On Tour met…‘ gaat presentator Liesbeth Staats in gesprek met Rijksbouwmeester Floris Alkemade. In de kloostertuin van de Zusters Franciscanessen in Veghel hebben zij het over de toekomst van de congregatie, over het belang van verbeeldingskracht en de rol van solidariteit in ontwerp.
Aflevering 1 – Floris Alkemade: ‘Hoe kan ontwerp bijdragen aan maatschappelijke vraagstukken?’
Panorama on tour met Floris Alkemade: Hoe kan ontwerp bijdragen aan maatschappelijke vraagstukken?, College van Rijksadviseurs, 21 september 2020.
Aflevering 2 – Berno Strootman: ‘Hoe kan ontwerp bijdragen aan de kwaliteit van ons landschap?’
Op dag twee neemt Rijksadviseur voor het Landschap Berno Strootman je mee naar het Diemerpark in Amsterdam. Hij vertelt over het belang van groen in de directe leefomgeving, over hoe het Nederlandse landschap onder druk staat en hoe we weer toe moeten naar een rijk boerenland.
Panorama On Tour met Berno Strootman: Hoe kan ontwerp bijdragen aan de kwaliteit van ons landschap?, College van Rijksadviseurs, 22 september 2020.
Aflevering 3 – Daan Zandbelt: ‘Hoe kan ontwerp bijdragen aan meer kansengelijkheid in de stad?
Daan Zandbelt, Rijksadviseur voor de stad, was op woensdag 23 september te gast in het wijkpaleis in Rotterdam West, waar hij in gesprek ging over de kracht van een gemengde wijk. Hij vertelt onder andere over hoe je met ruimtelijke ingrepen gelijke kansen kan creëren voor bewoners.
Panorama On Tour met Daan Zandbelt: Hoe kan ontwerp bijdragen aan meer kansengelijkheid in de stad?, College van Rijksadviseurs, 23 september 2020.
Aflevering 4 – : Live prijsuitreiking Panorama Lokaal
Op donderdag 24 september werden vanaf 12.00 uur (live) de winnaars bekend gemaakt (21 inzendingen) van de prijsvraag ‘Panorama Lokaal‘, een ontwerpprijs om de randen van de stad een nieuwe impuls te geven.
Online Prijsuitreiking Panorama Lokaal, College van Rijksadviseurs, 24 september 2020.
Uiteraard feliciteerde Kunst en Landschap het team ‘Gevonden Landschap‘ met het winnen van de Panorama Lokaal-prijs voor hun inzending voor de Bargeres in Emmen, de enige noordelijke wijk die deelnam aan dit prachtige project.
Emmen Bargeres – Gevonden Landschap, College van Rijksadviseurs, 23 september 2020.
Aflevering 5 – : Live talkshow Panorama Nederland in de praktijk
De Panorama4daagse werd afgesloten met een live talkshow, waarin het College van Rijksadviseurs terugblikt op de tour van Panorama Nederland. De tentoonstelling van Panorama Nederland bezocht meer dan 50 locaties. Duizenden mensen stapten – met ‘gepaste’ buiging – in het Panorama om in gesprek te gaan over de toekomst van hun dorp, stad of provincie.
Live talkshow: Panorama in de praktijk, College van Rijksadviseurs, 24 september 2020.
Wordt het tijd voor een minister van ruimte?
Die vraag wierp het College op tijdens deze live talkshow. Daarmee wil het vooruit kijken. Ze gingen daartoe in deze zeer informatieve uitzending in gesprek met een drietal gasten over hoe de overheid het best gehoor kan geven aan de roep om meer regie op het ruimtelijk domein. Klik op op de foto hieronder voor verrassende antwoorden.
,,De roep om meer regie op het ruimtelijk domein neemt toe.”
College van Rijksadviseurs
Presentator Liesbeth Staats in gesprek met Lot van Hooijdonk, Hans Leeflang en Esther Turnhout, 24 september 2020. Beeld: Arenda Oomen.
Handen en voeten geven aan de roep om meer samenhang en regie
Het College van Rijksadviseurs wil vanuit zijn ervaring van de afgelopen vier jaar graag handen en voeten geven aan de roep om meer samenhang en regie. Het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) nodigde het College hiertoe uit. Een advies hierover verschijnt eind november (2020). Ik houd je via Kunst en Landschap vanzelfsprekend op de hoogte.
Op verzoek van staatssecretaris Knops en bewindspersonen van datzelfde ministerie is Rijksbouwmeester Floris Alkemade gevraagd om langer aan te blijven (tot 1 september 2021) vanwege een aantal projecten waarbij de continuïteit van belang is, zoals een aantal studies naar woningbouw en verdere concretisering van projecten als Panorama Nederland, Groningen (!) en de renovatie van het Binnenhof.
De Rijksadviseurs voor de fysieke leefomgeving Berno Strootman en Daan Zandbelt voltooien hun termijn per 1 december 2020. De procedure voor het benoemen van hun opvolgers is inmiddels in gang gezet. Ik ben benieuwd waar, en of – na Groningen – Panorama Nederland ergens in Nederland nog zal opduiken. Belangstellenden kunnen zich daartoe hier melden.
Complexiteit van het begrip ‘ruimtelijke ordening’ extra duidelijk door ontregelende bijdrage van Tommy Wieringa
Stedenbouwkundige en architect Matthijs de Boer van het Rotterdamse bureau ‘mdbs‘ was na het bekijken van de talkshow Panorama in de Praktijk niet bijster enthousiast over de bijdrage van Tommy Wieringa – Wieringa droeg tijdens het programma een column voor – en vond het ‘een gemiste kans’ om een ‘welbespraakte auteur’ als Tommy Wieringa uit te nodigen ‘om de talkshow van de Panorama4daagse op te leuken’, terwijl die – volgens hem – verviel in ‘HET uitgekauwde cliché over de Nederlandse planologie, namelijk: Nederland = gepland = rechtlijnig = saai = lelijk’.
Wat in de uitzending wel duidelijk werd, en daarmee is de verdienste van de talkshow volgens Matthijs de Boer benoemd, is de behoefte aan (meer) regie op Rijksniveau, te meer, gezien de complexiteit van het begrip ruimtelijke ordening. Lees hieronder de Boers blog in het digitaal magazine de Architect van 1 oktober 2020.
Een oproep om ons dagelijks leven opnieuw uit te vinden
Als aanloop naar Panorama On Tour zette Rijksbouwmeester Floris Alkemade op 3 maart jongstleden het eerste nummer van het magazine ‘Panorama Nederland in de praktijk‘ online. Hij doet daarmee een ‘oproep om ons dagelijks leven opnieuw uit te vinden’ en licht toe waarom het belangrijk is om het sociale en ruimtelijke domein vanuit solidariteitsprincipes te bekijken.
Klik op de illustratie hieronder om het in te zien. Klik in het menu op ‘kiosk‘ om ook de overige – zeer lezenswaardige – tot dan toe verschenen nummers te bekijken. Leuk is dat je in dit eerste nummer van de Rijksadviseurs een uitgebreid interview met Klaas Sietse Spoelstra aan zult treffen. Spoelstra haalde Panorama Nederland in mei 2019 naar Leeuwarden en kreeg inspiratie voor een Fries vergezicht.
,,Met Panorama 2028 creëren we maatschappelijke ruimte om de discussie over rurale nationale thema’s op gang te krijgen.”
,,Bij zonsopgang in de Leonserpolder vertelden Peter Oosterhof, Drentse boer op Friese grond en Welmoed Deinum, boerin uit Sondel, over het magisch spel dat zich onder onze voeten afspeelt.” Zo opent de website van Kening bij de ‘verbeeldende’ aankondiging van hun ‘Grondrede‘, waarin ze het belang van de grond, ‘de bodem van ons bestaan’ onderstrepen en kracht bijzetten: ‘Kening sprak op 15 september 2020 de Grondrede uit‘.
,,Het is een prachtig organisme. Maar we gaan er te ruig mee om.” Daarna sprak en bewoog de aarde zelf, begeleid door trompet en didgeridoo.”
Kening
Grûnrede Kening, YouTube-kanaal Hatog Krøller, 15 september 2020.
,,Af! De registratie van die magische Prinsjesdag-ochtend waarop Kening de Grondrede uitsprak. Start van hopelijk een nieuwe traditie.”
Kening, 17 september 2020
Grondrede Kening 15 september 2020, YouTube-kanaal Hatog Krøller, 17 september 2020.
Brief aan de koning: leer van de grutto en de rode regenworm
Peter Oosterhof en Welmoed Deinum (Kening) stuurden een brief aan de Koning; deze werd op 17 september 2020, twee dagen na Prinsjesdag, op Twitter gepubliceerd. Ik heb hem hieronder integraal voor je opgenomen. Twee keer klikken voor het beste (lees)resultaat.
,,We spelen een gevaarlijk spel met de grond, de bodem van ons bestaan. Laten we leren van de grutto en de rode regenworm en anders gaan boeren en leven.”
Peter Oosterhof en Welmoed Deinum (Kening)
Grondrede, Peter Oosterhof en Welmoed Deinum (Kening)
Ook het Friesch Dagblad gaf Peter en Welmoed (Kening) op 16 september een podium door voor de Grondrede een volle (Opinie)pagina in te ruimen. Ook hier geldt: twee keer klikken!
Opiniepagina Friesch Dagblad, 16 september 2020. .
In de laatste week van augustus 2020 hebben ‘gewone’ bewoners van Friese en Groningse straten, stegen, streekjes en hofjes, pleinen, kades en oeverstroken een ongewone vergadering: ze doen mee met ‘Het Grote Straatberaad‘. Friesland bijt het spits af op zondag 23 augustus. Precies een week later, op 30 augustus, praten burgers uit Groningse steden, buurtschappen en dorpen over de toekomst van het klimaat.
We Are Warming Up, YouTube-kanaal We Are Warming Up, 14 juli 2020.
Grootschalige klimaatvolksraadpleging moet leiden tot een landelijke klimaatverklaring (#THEFUTUREWEWANT)
De organisatie van deze grootschalige noordelijke klimaatvolksraadpleging, die overigens ook in de weken erna plaatsvindt in Amsterdam, Den Haag, Nijmegen en Rotterdam en culmineert in een (bottom-up)-Klimaatverklaring tijdens het Warming Up Festival, is in handen van Warming Up.
Warming Up is een groep kunst- en cultuurmakers die (in samenwerking met een groot aantal partners) door kunst en cultuur aan het klimaatvraagstuk te verbinden, klimaatverandering op een verbeeldende wijze zichtbaar en bespreekbaar wil maken. Zij gaat er daarbij van uit dat de cultuursector dat als geen ander kan, of misschien wel moet, doen – ze bereiken immers jaarlijks zo’n negentig procent van alle Nederlanders.
Doel van de Straatberaad-estafette is om via (gecoördineerd) spel en opdrachten de bevolking meer bij het klimaatvraagstuk te betrekken. Alle ‘input’ tijdens de Straatberaaddagen wordt door de organisatie verzameld en moet uitmonden in een (landelijke) Klimaatverklaring die – zoals het nu lijkt – op 6 november in Den Haag aan het Kabinet wordt aangeboden.
Warming Up maakt – samen met jou – van de straat een podium voor interactief klimaatberaad
Warming Up heeft deze Straatberaad(mid)dagen al ver voor de zomervakantie tot in de puntjes voorbereid. Voor het welslagen van het evenement echter hebben ze hulp nodig – misschien wel jouw hulp. Voor de provincies Friesland en Groningen – Noord Nederland is vertrekpunt van de eerste edities van Het Grote Straatberaad – worden ‘aanjagers‘ gezocht! Het maakt niet uit of je veel of weinig van het klimaatvraagstuk af weet, of je jong of oud, meer een doener of een prater bent: dit beraad is er volgens hen voor iedereen!
Straatcoaches en -omroepers gezocht!
Als je meedoet, maak je deel uit van en ben je schakel in een cultureel, inhoudelijk en interactief programma met live-optredens van artiesten, inspirerende hulplijnen en video’s, live streams en een interactief klimaatberaad. Wat er van je verwacht wordt kun je lezen in Warming Up’s ‘Oproep Straatcoaches en -omroepers‘.
Aanmelden voor Het Grote Straatberaad
Beeld: Matthea de Jong
Enthousiast geworden om als straatcoach of -omroeper in jouw ‘straat’ aan de gang te gaan? Je kunt je hier opgeven:
Twijfel je nog of je deze rol voor één dag op je wilt nemen, of heb je nog vragen? Stuur dan even een mailtje naar Warming Up: info@wearewarmingup.nl.
(Inschrijven kan tot een dag voor aanvang van het evenement.)
.
Het coronavirus maakt het lastig om met veel mensen tegelijk samen te komen en met elkaar over het klimaat (en andere urgente thema(’s) te kunnen praten. Daarom maakt Warming Up van de straat (geheel coronaproof) een speels podium. Ja, je leest het goed, ‘speels’, het wordt geen ‘saaie bedoening’. Integendeel: er gaat – onder deskundige begeleiding – zelfs gespeeld worden! En kijk niet raar op wanneer er ineens een pratende auto bij je straat, buurt, camping, vriendenclub of sportschool voor komt rijden,
Niet omdat het anders moet, maar of het (ook) anders kan
Het Grote Straatberaad is ontwikkeld door theater- en educatiemaker Karlijn Benthem, die, samen met Anouk Rutten, eigenaar is en deel uitmaakt van Gebied-B, een bureau voor kunsteducatie. Hun werkgebied ligt in de ruimte tussen kunst, publiek en actualiteit. Karlijn nodigt haar publiek graag uit om onbevangen hardop over dingen na te denken en zich daar comfortabel bij te voelen. Ze wil samen met haar publiek, zoals zij dat noemt, ‘mogelijkheidszin‘ creëren om te bedenken, je af te vragen hoe, en óf ‘dingen’ (ook) anders kunnen. Niet omdat het moet, maar of het zóu kunnen.
Karlijn Benthem, YouTube-kanaal Jeugdtheater Hofplein, 29 februari 2019.
Warming Up is een initiatief van de Stichting Impact Makers en is een vervolg op de ‘Artistieke Klimaattop‘ die op 13 oktober 2018 plaatsvond als onderdeel van Leeuwarden-Fryslân Culturele Hoofdstad van Europa. Een groep kunstenaars deed destijds een oproep aan de politiek om zitting te kunnen nemen aan de zogeheten ‘Klimaattafels‘. Ze schreven daartoe een brief aan Ed Nijpels, toenmalig Voorzitter van die Klimaattafels. Het is dan ook geen toeval dat het eerste Grote Straatberaad in Friesland van start gaat.
Video van Iepen UP – Artistieke Klimaattop, Leeuwarden-Fryslân 2028, 17 oktober 2018.
Warming Up wil mensen samenbrengen en in het hart raken met muziek, verhalen en beelden
Zo’n negen maanden geleden ging het Warming Up-team ‘de straat op’ – in dit geval de Kanaalstraat in Utrecht – om willekeurige mensen aan te spreken en ze te vragen hoe zij vinden dat het met het klimaat gaat:
Warming Up wil mensen samenbrengen en in het hart raken met muziek, verhalen en beelden – om zo het publiek in beweging te brengen. Ze mobiliseert aansprekende film-, theater- en reclamemakers, ontwerpers, vormgevers, wetenschappers en artiesten uit heel Nederland om steeds meer mensen actief te betrekken bij de vragen en veranderopgaven (transities) waar we in de (nabije) toekomst met zijn allen voor staan. De ambitie van het kunst- en cultuurcollectief is om een permanent platform te creëren rondom kunst, klimaat en democratie.
Matthea de Jong bij ‘Spraakmakers’: ‘meningvorming zou meer centraal moeten staan in plaats van meninguiting’
Op vrijdagochtend 7 augustus waren directeur Tolhuistuin en initiatiefnemer-Warming UpMatthea de Jong en cabaretier Patrick Nederkoorn te gast bij Niels Heithuis, presentator van het NPO Radio 1– programma ‘Spraakmakers‘ (KRO/NCRV). De gespreksleider vindt, tijdens zijn introductie van Het Grote Straatberaad van de ‘artistiek maatschappelijke organisatie’ Warming Up, dat het allemaal wel ‘knap ingewikkeld klinkt’, maar gelukkig kan Matthea haarfijn uit de doeken doen wat het culturele collectief allemaal op stapel heeft staan. Patrick, die overigens zelf ook zal bijdragen aan het Warming Up-festival (12 t/m 22 oktober, Tolhuistuin, Amsterdam) door zijn nieuwste voorstelling ‘Hoogtij’ over de stijgende zeespiegel te presenteren, valt haar bij. Kijk en luister hieronder naar de uitzending. ‘Patrick Nederkoorn en Matthea de Jong over de kunst en de klimaatcrisis‘.
Eerste Warming Up-Festival: Tolhuistuin: 12 t/m 22 oktober
Kunst en Landschap Noord Nederland brengt Grote Straatberaaddagen van Fryslân en Groningen in beeld
Kunst en Landschap Noord Nederland gaat beide noordelijke Grote Straatberaaddagen op de voet volgen. In twee aparte blogs brengt het multimediale platform in oprichting alles wat je wilt weten over de voorbereidingen, het verloop en bijzondere momenten van beide dagen, en de ruimschootse media-aandacht (voor, tijdens en na) die dit bijzondere evenement ongetwijfeld zal opleveren.
Klik hieronder op jouw provincie en zie wat er allemaal gebeurt en gebeurde in jouw straat, dorp of stad, of bij dat van de ‘buren’ natuurlijk. Have fun. Maar eerst nog even dit!
Special ‘Kunst en Landschap’ over zeespiegelstijging en klimaatverandering
Kunst en Landschap Noord Nederland, het nieuwe multimediale platform voor verbeelding van (en reflectie op) verandering, gaat – als alles een beetje meezit volgend jaar van start, maar ik ben – als voorproefje, op een bescheiden website – toch alvast maar begonnen. Want de nood is hoog; we are warming up! En het water komt!
HET WATER KOMT, zorgen om de stijging van de ZEESPIEGEL en KLIMAATVERANDERING
Op 29 januari (2020), vlak voor de jaarlijkse herdenking van de Watersnoodramp van 1953 (1 februari), één van de grootste overstromingen uit de geschiedenis van Nederland, kwam Correspondent-journalist en auteur Rutger Bregman met een boodschap aan alle Nederlanders:
,,Beste landgenoot, laat ik de dreiging wat duidelijker beschrijven. Het voortbestaan van Nederland staat op het spel.
Er is een kans dat onze kinderen afscheid moeten nemen van steden als Den Haag en Delft, Rotterdam en Amsterdam, Leiden en Haarlem. Dat zeg ik niet, dat zeggen tal van Nederlandse wetenschappers.“
Rutger Bregman
Rutger Bregman, ‘Het water komt’, YouTube-kanaal De Correspondent, 28 januari 2020.
Het bericht en de videoboodschap luidde een gezamenlijke crossmediale campagne in van De Correspondent en de Nationale Postcode Loterij ter promotie van Bregman’sboek ‘Het water komt‘.
Rutger Bregman’s ‘Het water komt‘ was voor mij aanleiding om voor Kunst en Landschap alvast van start te gaan. Ik volgde vanaf dat moment de media en verzamelde reacties, discussie- en opiniestukken en video’s op het gebied van klimaatverandering, zeespiegelstijging en waterbeheersing. En dat blijf ik doen, het hele jaar door!
Daar kun jij (nu, ook) de vruchten van plukken! Gebruik de ‘stortvloed’ aan informatie van Kunst en Landschap. Doe er je voordeel mee. Maar bovenal: veel plezier tijdens Het Grote Straatberaad in Friesland en Groningen!
Robert Rosendal, initiatiefnemer Kunst en Landschap Noord Nederland
Website Oerol.nl een week lang toegangspoort tot ‘Het Imaginaire Eiland’
Jaarlijks verandert het eiland Terschelling in juni tien dagen lang in één groot podium voor theater, dans, pop-up performances, spoken word, beeldende kunst, wetenschap, onderzoek en live-muziek: het Oerol-landschapstheaterfestival. ,,De Oerol-2020-editie zal er geen worden zoals je gewend bent”, meldt de festivalorganisatie op haar website, die dit jaar een week lang dienst doet als toegangspoort tot ‘Het Imaginaire Eiland‘.
Waar de makers vorig jaar vergezichten, ‘kantelende perspectieven’, maar ook zorgen en hoop voor de toekomst lieten zien, zullen ze dit jaar alles uit de kast moeten trekken om de versmelting tussen landschap en theater virtueel tot uitdrukking te brengen. Corona eist zijn tol, maar biedt ook (nieuwe) kansen, zegt festivaldirecteur Siart Smit. Oerol-2020 gaat met Het Imaginaire Eiland – letterlijk – tot de verbeelding spreken; vanaf maandag 15 juni zijn ze vijf dagen lang in de lucht.
In zes weken tijd een geheel nieuw vijfdaags virtueel programma
Samen met makers, vrijwilligers, vrienden-van-Oerol en anderszins betrokkenen is in pakweg zes weken tijd door het Oerol-team een geheel nieuw en actueel programma samengesteld dat grotendeels virtueel plaatsvindt. Het vijfdaagse programma bestaat uit interactieve voorstellingen, live events, live workshops en typische Oerol-podcasts.
Dat ging niet van een leien dakje. Luister maar eens naar een tweetal radio-interviews met Oerol-directeur Siart Smit. Het eerste in het programma ‘Nieuws en Co‘, het tweede in ‘Spraakmakers‘, beide op Radio 1, respectievelijk op 3 april, de dag dat Oerol formeel werd afgeblazen, en 10 juni, het expliciete aankondigingsmoment van Het Imaginaire Eiland.
Interview Siart Smit, Nieuws en Co, Radio 1, 3 april 2020.Interview Siart Smit, Spraakmakers, Radio 1, 10 juni 2020.
Welkom op Het Imaginaire Eiland!
Dat maakt natuurlijk nieuwsgierig. Meteen bij binnenkomst op Het Imaginaire Eiland kom je (rechtsonder in beeld) de ‘captains‘ tegen: Jennifer en Dionne. Ze zijn vijf dagen lang je Oerol-host en wijzen je de weg op het virtuele eiland. Een voorproefje:
Ook Cornald Maas komt in ‘Opium Op Oerol’ met een alternatief programma
In een alternatief ‘Opium Op Oerol‘-(AVRO/TROS-programma) ontmoet Cornald Maas tijdens Het Imaginaire Eiland elke aflevering een theatermaker of podiumkunstenaar met een Oerol-verbintenis, onder wie rapper Typhoon, cabaretière Paulien Cornelisse, zangeres en performer Wende, cabaretduo Yentl en De Boer en singer-songwriter Jeangu Macrooy.
Daarnaast zijn er drie gezichten dagelijks te zien: cabaretier Harrie Jekkers bezingt het leven vanaf een mooie plek op het eiland, programmamaker en schrijver Splinter Chabot gaat op zoek naar Terschellingers met een groot Oerol-hart en fotograaf en natuurliefhebber Ruben Terlou legt z’n favoriete vogel vast. Ruben was samenmet Cornald op 9 juni te gast bij het televisieprogramma Op1.
Proost! Op het Imaginaire Eiland
Op zaterdag 13 juni werd er aan de vooravond van het evenement ‘even gebeld’ met Cornald Maas die diezelfde dag, samen met (de gemondkapt zingende) Harrie Jekkers de boot vanaf Harlingen genomen had, door Roos Moggré en Splinter Chabot om hem te interviewen voor het NPO Radio 1-programma ‘Proost‘. Luister hieronder naar zijn eerste belevenissen naar en vanaf Het Imaginaire Eiland:
Cornald Maas en Harrie Jekkers.Foto: AVRO/TROS-kunst, team-‘Opium Op Oerol’ .
Terugkijken afleveringen ‘Opium Op Oerol’
Elke dag, de hele Oerolweek van 15 tot en met 19 juni, rond de klok van zeven uur ’s avonds, ontmoet Cornald Maas dus een bekende podiumkunstenaar met een verbintenis met het landschapstheaterfestival:
In de eerste aflevering is rapper Typhoonte gast. Hoe beleeft hij deze tijd zonder festivaloptredens? En welke band heeft hij met het Oerolfestival? Even janken mag.
Cornald Maas en Typhoon, maandag 15 juni.Foto: AVRO/TROS-kunst, ‘Opium Op Oerol’
Welke band heeft Paulien Cornelisse met het Oerolfestival? En ziet zij zichzelf optreden in een coronaproof theater? Of is dat awkward, of aerosol?
Cornald Maas en Paulien Cornelisse, dinsdag 16 juni.Foto: AVRO/TROS-kunst, ‘Opium Op Oerol’
Zangeres en performer Wende is de derde gast. Ze moest haar optredens in onder meer Londen annuleren vanwege het coronavirus. Ziet zij zichzelf binnenkort weer optreden? En wat heeft zij met Oerol? Cornald Maas en Wende, woensdag 17 juni.Foto: AVRO/TROS-kunst, ‘Opium Op Oerol’
Het cabaretduo Yentl en De Boer stelde hun theatertournee uit omdat beiden moeder werden. Welke band hebben zij met het Oerolfestival. En wanneer denken ze weer aan optreden?
Cornald Maas en Yentl en De Boer, donderdag 18 juni.Foto: AVRO/TROS-kunst, ‘Opium Op Oerol’
Jeanguzou ons land vertegenwoordigen op het Songfestival, maar het liep allemaal anders. Wat is zijn band met Oerol? En heeft hij nieuwe plannen?
Cornald Maas en Jeangu, vrijdag 19 juni.Foto: AVRO/TROS-kunst, ‘Opium Op Oerol’
Naar de uitzendingen: ‘Opium Op Oerol’ (NPO-2)
Kunst en Landschap heeft alle (vijf) afleveringen (dagelijks) voor je bijgehouden. Klik hieronder om ze terug te kijken.
Muzikale hoogtepunten: 10 jaar Opium op Oerol
Opium Op Oerol neemt je tijdens Het Imaginaire Eiland in vijf afleveringen ook mee naar de mooiste muzikale hoogtepunten van Tien Jaar Opium Op Oerol. In de eerste aflevering zie je optredens van Douwe Bob, Danny Vera, Yentl & de Boer, De Kik en Wende. Omdat Douwe Bob de eerste festivaldag niet op het strand mocht zingen hier alvast een voorproefje van deze eerste aflevering.
Douwe Bob – Out on the road, Opium Op OeroL, AVRO/TROS, 21 juni 2019.
Voor vier afleveringen ‘10 Jaar Muzikale Hoogtepunten‘ die Opium op Oerol voor je heeft verzameld klik je op de illustratie hieronder:
‘Toekomstbouwers’, ‘Blikverruimers’ en ‘No Man is an Island’
Het Oerol-festivalspeelt zich dit jaar met Het Imaginaire Eiland dus grotendeels online af. Passend bij een dagelijks wisselend thema, zoals Toekomstbouwers, Blikverruimers en No Man is an Island, zijn er live voorstellingen, interactieve projecten, podcasts en zoommeetingen, maar ook programmaonderdelen die je op een zelfgekozen moment kunt kijken. Een aantal artiesten, onder wie Laura van Dolron, Dionne Verwey en Karlijn Kistemaker, maakt nieuw werk vanaf Terschelling.
Alle ins and outs van Het Imaginaire Eiland
Klik op onderstaande illustraties om je goed voor te bereiden op een vijfdaagse uitgebreide virtuele theaterslentertocht over en langs Het Imaginaire Eiland.
Het Imaginaire Eiland is voor iedereen toegankelijk. Maar cultuur is natuurlijk niet gratis. Dus vraagt Oerol ook jou om de makers van Het Imaginaire Eiland te steunen als je portemonnee dat toelaat.
De ongelooflijke maar waargebeurde avonturen van de onbevangen Kasper op het anders zo zinderende eiland
Op zondag 14 juni beet Kasper (Peters; voormalig stadsdichter van Groningen) het spits af door zich alvast op eigen wijze te installeren op Het Imaginaire Eiland. Hij gaat de hele week als ‘de onbevangen Kasper’ dagelijks over het eiland dwalen. Schijnbaar doelloos.
,,Zoveel bezoekers, makers en vrijwilligers missen het eiland. Iedereen kent de paden en de wegen, de verschillende locaties. In afwisselende clipjes neemt Kasper je mee naar al die plekken. Op het eerste gezicht oogt alles absurdistisch, vervreemdend en dromerig, maar blijf terugkeren en je zal zien dat zich langzaam een prachtig verhaal ontvouwt.”
Marc van Vliet
In korte vlogs probeert Marc van Vliet een glimp van het festivalgevoel bij de mensen thuis over te brengen, vanuit het perspectief van een ‘typische Oerolvrijwilliger’.
„We binden een camera op de hoofdpersoon, en we volgen hem vanaf zijn aankomst bij de boot, via de camping, een week lang op het eiland. Het zijn beelden die elke Oerolganger kent. Ik wil een gevoel van weemoed overbrengen, ik heb heel sterk het gevoel dat daar nu behoefte aan is.”
Marc van Vliet
Vanaf maandag 15 juni zet theatermaker Van Vliet elke dag een nieuwe aflevering voor je klaar in een speciaal voor dit project aangemaakte afspeellijst (met die lange naam). Je belandt dan op het YouTube-kanaal van Kunst en Landschap. Ook zo benieuwd naar de avonturen van Kasper? En waar deze uiteindelijk toe leiden?
Nadat weken lang al haar opdrachten werden afgezegd werd Isabelle Renate la Poutré eind mei gebeld door Marc van Vliet. Ehh, JA! Of ze hem wilde helpen met een project op Oerol. In onderstaande vlog neemt ze je mee op haar avontuur tijdens het maken van ‘De ongelofelijke maar waargebeurde avonturen van de onbevangen Kasper op het anders zo zinderende eiland‘ op het prachtige Terschelling.
#11 Werken op Oerol 2020, Isabelle Renate la Poutre, 7 juli 2020.
Zo, nu ben je er helemaal klaar voor. Hop on in! Heel veel plezier!
Het Imaginaire Eiland: live van 15 t/m 19 juni op oerol.nl
Het Imaginaire Eiland
Media-overzicht en compilatie ‘noodeditie’ Oerol-2020: ‘Het Imaginaire Eiland’
Bezoekers konden dagelijks terugkomen op Kunst en Landschap voor actueel nieuws met van alles van en over Het Imaginaire Eiland in het ‘Media-overzicht‘. Dat vind je hieronder.
,,In de zoektocht naar oplossingen voor de transities die op ons afkomen kunnen kunst en cultuur de motor voor verandering (sgezindheid) zijn, als spiegels van en voor ‘verbeelding’ van een hoopvolle toekomst.”
Kunst en Landschap Noord Nederland
Kunst en Landschap Noord Nederland volgde het imaginaire Terschelling de hele week zowel voor als achter de ‘schermen’. Bezoekers genoten na en moesten nadien vooral niet vergeten de enquête in te vullen. Dat kon hier!
Media-overzicht en compilatie Oerol-2020
Audiodescriptie | Dit was Oerol 2020: Het Imaginaire Eiland, Oerol, 6 juli 2020.
Alles over de online Oerol-editie-2020, vanaf het moment van afblazen van de reguliere versie in april tot aan nu, vind je hier:
Coronacrisis zet samenleving in beweging; roep om collectieve actie
,,De huidige coronacrisis roept veel vragen op over de verhouding overheid versus markt, respectievelijk publieke versus private verantwoordelijkheid. De verantwoordelijke en solidaire burger is in korte tijd het rolmodel geworden. ‘We moeten het samen doen’ klinkt het overal – de hele dag door. Alle reden om beter naar het fenomeen burgercollectieven – waarbij burgers al ruime ervaring met ‘samen doen‘ hebben opgebouwd – te gaan kijken.” Dat vinden Tine De Moor, Ton Duffhues en Eva Vriens, drie wetenschappers deel uitmakend van het onderzoeksteam Instituties voor Collectieve Actie van Utrecht University, dat ‘collectieve actie‘ in historisch perspectief navorst.
‘Burgercollectieven staan klaar om de post-coronasamenleving vorm te geven‘
‘Burgercollectieven staan klaar om de post-coronasamenleving vorm te geven’ was de kop van een ‘aansporende’ longread van het drietal in De Groene Amsterdammer van 4 mei 2020. Zij doen daarin een appèl op politiek en overheid, bedrijfsleven en instellingen om ‘acties’ en initiatieven van burgers en burgercollectieven te erkennen en serieus te nemen. Om daarmee de ‘nieuwe’ sociale betrokkenheid en gemeenschapszin ten gevolge van de coronacrisis te duiden, te onderstrepen, en kracht bij te zetten.
Kunst en Landschap Noord Nederland doet mee met de Transitiemotor
Kunst en Landschap is zo’n burgerinitiatief. Vanaf 2019 maak ik me sterk om het multimediale platform in spe van de grond te tillen. Ik sluit me graag aan bij de oproep van deze drie sociaal wetenschappers in de hoop dat een multidisciplinaire integrale benaderingswijze en invulling van de (grote) veranderopgaven waar we (samen) voor staan, zal leiden tot een duurzamer en veerkrachtiger (noordelijke) samenleving.
Niet in de laatste plaats omdat Noord Nederland beschikt over een groot en divers potentieel aan kennis, vaardigheden en innovatiekracht, waarbij de afgelopen jaren al diverse coalities vanuit verschillende disciplines gesmeed zijn – veelal technologische. Kunst en cultuur zijn daarbij mijns inziens (nog) te veel een ondergeschoven (en ondergewaardeerd) kindje.
Kunst en Landschap gelooft in de kracht van verbeelding. Ook in de rol van kunst en cultuur als voedingsbodem voor nieuwsgierigheid, verbazing, innovatie en vernieuwing. Verbeelding verrijkt, verruimt en vergroot. (Radicale) verbeelding zet mens en omgeving in beweging.
Vanuit deze visie: landschap centraal stellen, in harmonie met de natuur, hoop ik (ook) via ‘De Transitie Motor‘ een bijdrage te kunnen leveren aan het (Noord) Nederland van morgen.
De Transitie Motor: Zorg voor het Nederland van morgen
Een dag na verschijning van bovenstaand artikel postte Hanna Lára Pálsdóttir, projectleider ‘Proeftuin Nederland van Morgen‘ bij het Ministerie van BZK, via Linkedin een ‘Oproep‘, vergezeld gaand van een ‘Handreiking‘, waarmee ze haar lezers verzocht een petitie, ‘De Transitie Motor: Zorg voor het Nederland van morgen‘, naar de regering te sturen en deze op sociale media te delen:
,,Doe jij ook mee?
In de afgelopen weken hebben we met een groep van in totaal z’n 800 mensen online gesproken over de toekomst van Nederland. Hoe ziet het Nederland van morgen eruit? Welke waarden vinden we belangrijk voor het samen leven? ‘De Transitie Motor’ is het resultaat van deze gesprekken met als doel om te leren en experimenteren en bouwen aan een duurzame en veerkrachtige samenleving.
In een HANDREIKING maken we duidelijk hoe er overal door de samenleving al allerlei mensen en initiatieven bezig zijn die met elkaar de kennis, kunde en expertise hebben om onze toekomst mede vorm te geven. Daarnaast schreven we een OPROEP tot verbinding en aansluiting, want we willen de beweging zichtbaar en sterker maken en we hopen dat vele medelanders zich hierbij aansluiten.”
Hanna Lára Pálsdóttir, Ministerie BZK
Ik was een van die achthonderd mensen die aan (onderdelen van) de – uiterst onderhoudende en leerzame – online gesprekken over de toekomst van Nederland deelnam. Als initiatiefnemer van het multimediale platform Kunst en Landschap, dat in 2021/2022 van start hoopt te gaan, heb ik natuurlijk goed mijn oor ‘richting het Noorden’ te luisteren gelegd. Een van mijn Kunst en Landschap-‘lijfspreuken’ kreeg overigens veel bijval tijdens de sessies:
,,In de zoektocht naar oplossingen voor de transities die op ons afkomen kunnen kunst en cultuur de motor voor verandering(sgezindheid) zijn, als spiegels van en voor ‘verbeelding’ van een hoopvolle toekomst.”
Robert Rosendal, Kunst en Landschap Noord Nederland
Hieronder tref je de ‘oproep’-documenten aan. Zet jezelf en je netwerk in beweging voor een duurzame, groene en veerkrachtige economie. Voor een aantrekkelijk landschap en voor een rijke culturele leefomgeving, die je graag aan volgende generaties doorgeeft. Voor een ‘brede welvaart’.
In Friesland beraadt men zich op een toekomst na het Covid-19-virus. Initiatiefnemers uit groepen van al langer en vaker met elkaar samenwerkende partners – vanuit verschillende disciplines – organiseren op 14 en 15 mei aanstaande hun eerste ‘Vonketon‘.
Ze zijn ervan overtuigd dat in tijden van crisis ook innovaties en kansen (kunnen) ontstaan. Tegelijkertijd vragen ze zich af hoe ze die ook na de crisis om kunnen zetten in daadkracht – ‘vast kunnen houden’.
Toekomstpanorama voor een Ministerie van de Toekomst
Vonketon-mentorenoverleg online, 4 mei 2020. Beeld: Klaas Sytse Spoelstra
.
De Vonketon is onderdeel van een proces waar via verschillende activiteiten een beweging op gang wordt gebracht om samen tot een Toekomstpanorama voor de regio te komen – voor na de ‘crisis’: de Blue Delta. Ze zien deze als de noordelijke schil van Nederland. Met de resultaten van de Vonketon proberen ze concrete ‘spin-offs’ te realiseren, samen met maatschappelijke partners uit de regio en daarbuiten. De verbeeldende resultaten van het Toekomstpanorama worden nadien aangeboden aan een ‘Ministerie van de Toekomst‘.
,,Wij willen vonkjes verspreiden in de wereld”, vertelt Wini Weidenaar, een van de initiatiefnemers van Vonketon. Luister hier naar een interview dat Omrop Fryslân met haar had op 5 mei jongstleden: ‘Tweedaagse brainstorm over de toekomst na de coronacrisis‘.
Vonketon richt zich dus nadrukkelijk op het Noorden, maar deelnemers en mentoren uit het hele land met hart voor de Bleu Delta kunnen zich via de site aanmelden. Kunst en Landschap doet natuurlijk mee met deze eerste Vonketon, ook vanuit journalistiek oogpunt. In de hoop dat de vonken er meteen al met de editie-2020 vanaf zullen springen. Doe je ook mee? Klik op de illustratie hieronder en hop on in!
Ondanks alle inspanningen in de afgelopen dertig jaar om de Nederlandse weidevogels te beschermen, gaat het bijzonder slecht met de broedvogels van het agrarische gebied. De belangrijkste oorzaken hiervan zijn verstedelijking en intensivering van de landbouw. Sinds de jaren zestig van de vorige eeuw is de populatie grutto’s met bijna 70 procent afgenomen.
In het spoor van de grutto, Koning van de Weide,YouTube-kanaal De Visdief. 25 oktober 2016.
Veel geschikt habitat is verdwenen en er worden te weinig kuikens ‘vliegvlug‘ om de jaarlijkse sterfte te compenseren. ,,Om daar iets aan te kunnen doen, moet je eerst begrijpen wáár het, en wát er precies mis gaat”, zegt Theunis Piersma, hoogleraar Trekvogelecologie aan de Rijksuniversiteit Groningen.
Piersma is (ook) verbonden aan het NIOZ, het Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee op Texel, waar hij (wereldwijd) onderzoek doet aan trekvogels – voornamelijk die van het open weide- en waddenlandschap – met een ruime blik, vanuit Noord Nederland. Zijn verbondenheid – van jongs af aan – met de grutto steekt hij daarbij niet onder stoelen of banken. Hij is mede-initiator van het in 2012 opgerichte burgerinitiatief Kening fan ‘e Greide, Fries voor ‘Koning van de Weide‘ – de grutto.
Wat doet Kening fan ‘e Greide, YouTube-kanaal Kening fan ‘e Greide, 5 december 2017.
Diepgaand populatieonderzoek over een langere periode op een grote ruimtelijke schaal
,,Ontstaat het probleem tijdens het broedseizoen door bijvoorbeeld lage nestoverleving, hoge kuikensterfte, of door bijvoorbeeld een slechte conditie van volwassen vogels? Of juist in een andere fase van de levenscyclus, door sterfte in het eerste jaar, of door problemen tijdens trek en overwintering? Dergelijke veelomvattende vragen vereisen diepgaand populatieonderzoek over een langere periode op een grote ruimtelijke schaal.”
Theunis Piersma, Conservation Ecology Group RuG
Dat onderzoek ging hij aan. In 2004 is Piersma bij de Groninger universiteit een langjarig internationaal Grutto-onderzoek gestart in Zuidwest Fryslân, waar – tot nu toe – plaatselijk (nog) veel grutto’s voorkomen:
Dat leverde hem tien jaar later de jaarlijks door de Nederlandse organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO)uit te reiken Spinozapremie op, de hoogste wetenschappelijke onderscheiding in Nederland, in de volksmond: de ‘Nederlandse Nobelprijs’. Hij stelt zich zelf aan je voor:
,,De grutto is de afgelopen twintig jaar (2014, red.) van een heel algemene vogel naar een hele zeldzame vogel gegaan; en dat geldt eigenlijk voor alle vogels van het boerenland.”
Theunis Piersma
Theunis Piersma, NWO-Spinozalaureaat 2014, YouTube-kanaal NWO, 9 september 2014.
,,Wat we al eerder ontdekt hebben is dat die vogels enorm flexibel zijn; misschien niet de geesten, maar in ieder geval hun lijven die voortdurend aan verandering onderhevig zijn, omdat ze iets moeten, of omdat de omgeving verandert. Die verandering, dat is een soort algemene fascinatie van me.”
Theunis Piersma
Historisch moment: ‘We kunnen kleine vogels hun leven lang volgen!’
NWO Spinozapremie voor Theunis Piersma, YouTube-kanaal RuG, 6 juni 2014.
De Spinozapremie maakte het voor Piersma mogelijk om verder onderzoek te doen naar de rol van omgevingsfactoren tijdens de groeifase van trekvogels. Niet alleen het zeer welkome onderzoekssubsidiebedrag, twee en een half miljoen euro, gaf reden tot vreugde en optimisme, ook de voortschrijdende techniek droeg bij aan onderzoeksmogelijkheden en -innovatie.
Voor het eerst in de geschiedenis konden Piersma en zijn team kleine vogels hun leven lang volgen – niet alleen door ze te zenderen en (voornamelijk demografische en genetische) gegevens te registreren, maar ook – wat volgens Piersma onderschat is – door de metingen te gebruiken voor onderzoek naar omgevingsinvloeden. Daar waar het onderzoek van biologen en ecologen voorheen een ‘wat beta-achtig’ karakter had, koos Theunis Piersma voor een (‘beetje een groezelige‘) holistische benaderingswijze, die er – simpel gezegd – van uitgaat dat alles (in de natuur) met elkaar verbonden is.
Wat dieren elkaar over onze wereld vertellen
In mei 2012 presenteerde het tijdschrift De Groene Amsterdammer de tien grootste doorbraken in de wetenschap van dat moment. 89 bèta-wetenschappers beantwoordden op hun verzoek vragen over de belangrijkste ontwikkelingen in hun vakgebied, de doorbraken die ze verwachtten, en de waarde van hun wetenschap voor de samenleving. Theunis Piersma was daar een van. Zijn antwoorden toentertijd lees je in: ‘Wat dieren elkaar over onze wereld vertellen‘.
,,Ons werk aan trekvogels kan de vensters openen naar universums van communicatie en wereldwijde connectiviteit waar we ons nu nog geen idee van kunnen vormen.” (2012, red.)
Theunis Piersma
Theunis Piersma en SiegfriedWoldhek bij ‘De Wereld Draait Door’
Op 10 maart 2020 mochten Piersma en Siegfried Woldhek, bekend tekenaar, maar ook oud-directeur van de Vogelbescherming en het Wereld Natuur Fonds, aanschuiven bij Matthijs van Nieuwkerk bij het populaire tv-programma De Wereld Draait Door, dat op 27 maart van dat jaar na 15 jaar zijn laatste uitzending beleefde.
Met het voorjaar in aantocht en daarmee het ‘huiswaarts’ keren van de grutto, plus de actie ‘Grutto’s JA! Vliegveld NEE!‘ van Nederlandse en Portugese vogelbeschermers tegen plannen voor aanleg van een nieuw vliegveld in Portugal, kreeg het duo (in allerijl) een uitgelezen moment om een aantal nijpende kwesties rond de vogeltrek van de ‘DWDD-Vogel van het Jaar-2019‘ voor een groot publiek onder de aandacht te brengen.
Trekvogels weer terug naar Nederland?, YouTube-kanaal DWDD, 10 maart 2020.
Global Flyway Network
Met een minitieuze voorbereiding wist van Nieuwkerk zijn kijkers op zijn minst te enthousiasmeren voor het werk dat Theunis Piermsma ‘zijn hele leven’ – inmiddels zo’n veertig jaar – doet: vogels kijken en bestuderen. De meeste aandacht van Matthijs ging uit naar de website van het Global Flyway Network, de internationale duiding van het Team Piersma, waar bezoekers de gang van de trekvogels live kunnen volgen. Zo ook die van de grutto’s, die elk jaar van het West-Afrikaanse Senegal en Guinee naar Nederland vliegen. Wil je weten waar ze nu – as we speak – zitten? Klik dan hieronder:
De grutto maakt – ondanks zijn ‘topsportersconditie’ – graag een ‘pitstop’ in het Portugese plas-drasland van het Reserva Natural do Estuário do Tejo, één van de belangrijkste natuurgebieden voor trekvogels in Europa. De bouw van een nieuw vliegveld echter kan daar met ingang van 2023 verandering in brengen. Samen met Portugese vogelbeschermers kwam (en komt) Vogelbescherming Nederland in actie tegen deze plannen met de petitie Grutto’s JA! Vliegveld NEE!
NRC-journalist Koen Greven maakte een uitgebreide reportage over dit onheilspellende plan en sluit, na een gang naar de Portugese rechter, verder verzet bij de Europese Commissie niet uit:
Op 4 juni 2020 werd uit een bericht van Vogelbescherming Nederland duidelijk dat het die kant opgaat. Advocaten van ClientEarth en de Portugese vogelbescherming, SPEA, spannen een rechtszaak aan om het nieuwe vliegveld in de monding van de Taag te voorkomen. SPEA is partner van de wereldwijde natuurbeschermingsorganisatie BirdLife International waar ook Vogelbescherming onderdeel van is.
Friese natuurgedeputeerde Douwe Hoogland neemt het op voor de grutto, maar blijft realistisch
Eigenlijk had de Friese natuurgedeputeerde Douwe Hoogland in april zelf naar Portugal zullen vliegen om op te komen voor de grutto. Er was een gesprek voorzien met een minister en directeur Fred Wouters van Vogelbescherming Nederland zou een petitie met bijna 40.000 handtekeningen meebrengen tegen de bouw van vliegveld Montijo. Vanwege de coronacrisis werd de ceremonie geschrapt, dus werd het een brief. Leeuwarder Courant-journalist Cor de Boer interviewde Hoogland en polste de kansen van het protest.
Trouw en NOS-Nieuws pikten de steunbetuiging van Vogelbescherming Nederland en Friesland aan SPEA op, evenals Omrop Fryslân, die er een uitgebreide (video)reportage aan wijdde:
Groot internationaal verzet tegen nieuw vliegveld aan de Taag
Op 8 juni beleefde het verzet tegen de geplande luchthaven aan de Taag in Portugal zijn hoogtepunt: zo’n 40.000 handtekeningen van bezorgde burgers uit Nederland en vele andere landen werden aangeboden aan de president van Portugal, Marcelo Rebelo de Sousa én de Portugese regering. Ze gingen vergezeld van veertien brieven van belangrijke natuurbeschermingsorganisaties en een videoboodschap. Klik op Mouhamadou Aliouh Bah, directeur van de Senegalese natuurbeschermingsorganisatie NCD, om de video te bekijken.
Je kunt ook zelf in actie komen door de Portugese verantwoordelijke minister een e-mail te sturen. Dat kan hier.
Portugese grutto-onderzoekers luiden noodklok in Science
Het voor grutto’s rampzalige plan om bij Lissabon een vliegveld te bouwen, druist rechtstreeks in tegen Europese milieuafspraken, schrijft Marscha van der Vlies in de Leeuwarder Courant op 17 september 2020. Portugese onderzoekers luiden de noodklok. Ecoloog en vogelonderzoeker Jose A. Alves roept alle Europese landen op tegen de plannen in verweer te komen.
,,De aanleg van het vliegveld gaat recht in tegen de klimaatafspraken van de Europese Green Deal.’’
Het Portugese plas-drasland van het ‘Reserva Natural do Estuário do Tejo’
Onderzoeksleider Jos Hooijmeijer en Ruth Howison van het Team Piersma kwamen op 4 februari 2017 een enorme groep van 35.000 zwartstaart-grutto’s tegen in de Giganta-rijstvelden van de Tejo Estuary in Portugal. De gemengde groep Nederlandse en IJslandse vogels foerageerde of rustte, totdat een grote vrouwelijke slechtvalk ervoor zorgde dat ze vluchtten. De rijst geoogst uit die velden wordt gebruikt bij de productie van babyvoeding, er worden derhalve geen pesticiden of herbiciden gebruikt.
,,Waarschijnlijk verhoogt dit de beschikbaarheid van ongewervelde dieren voor foerageren, naast overgebleven rijstpitten.”
Jos Hooijmeijer en Ruth Howison
In 2017 stelden de twee onderzoekers vast dat dit gebied ‘onlangs uitgegroeid was tot een zeer favoriet ensceneringsgebied voor zwartstaart-grutto’s’.
Large group of godwits in the Tejo Estuary, YouTube-kanaal Kening fan ‘e Greide, 16 februari 2017.
,,Onze grutto’s worden gruwelijk bedreigd. Wat voor zin heeft het om de grutto’s in Nederland, onze nationale vogel, te beschermen als deze trekvogels in Portugal ernstig verzwakken of zelfs sterven?”
Vogelbescherming Nederland
Teken de petitie!
Jaarlijkse vogeltrek – een gevaarlijke reis door veranderend landschap
Trekvogels moeten zich door wisselende (klimatologische) omstandigheden in steeds veranderend landschap aanpassen om de jaarlijkse migratietocht te kunnen doorstaan, lees overleven. Op de veelal duizenden kilometers lange tochten zijn ‘tussenstoppen’ wenselijk, zo niet noodzakelijk – zo’n vijftig procent van de vogels redt het zonder deze niet. Alyssa Klavans bracht dat feit in 2013 in een award-winnende Ted Ed-animatie prachtig in beeld – daarmee de rol en het belang van (kunst- en ‘groen’) onderwijs onderstrepend.
Vogeltrek – een gevaarlijke reis, Alyssa Klavans, YouTube-kanaal Ted Ed, 17 september 2013.
Rusten, en vooral eten; op de Wadden kan dat
,,Ze vertrokken mee, met de de zuid-westelijke Sahara-winden, stegen tot wel vijf-en-een-halve kilometer hoogte, en dan, in drie dagen – zonder pauze – naar hier. Hoe krijgen ze dat nou voor elkaar? Zo luidt de introductie van een (korte) ‘Dwaalfilm‘.
terschelling striep rosse grutto aankomst voorjaar, Dwaalfilm, 28 april 2020.
Rosse grutto verpulvert het wereldrecord ver vliegen
De enorme afstanden die vogels non-stop kunnen afleggen, blijven de wetenschappers keer op keer verbazen. Dat schrijft Rob Buiter op 10 oktober 2020 in Trouw. Aanleiding is het aanscherpen van het record ‘non-stop langeafstandsvliegen voor vogels’ door een rosse grutto: bijna dertienduizend kilometer aan één stuk over de Stille Oceaan. Hoe doen ze dat?!
‘Grutto’s gaan ‘naar school”: dubbelpromotie Groningse weidevogelonderzoekers
Jonge grutto’s leren ook van elkaar. Beeld: Jan van de Kam
Ze kunnen dus grote afstanden (achter elkaar) afleggen, maar hoe ‘weten’ ze nu waarlangs ze moeten vliegen? Wat bepaalt hun trekroute, en welke condities zijn daarop van invloed? Om te ontdekken hoe jonge grutto’s hun trekroute bepalen, lieten Jelle Loonstra en Mo Verhoeven, beiden onderzoekers aan de Rijksuniversiteit Groningen en teamleden van de Piersma-groep, een groep Friese grutto’s in gevangenschap uit het ei komen en opgroeien. Een deel van die vogels lieten zij aan het begin van het trekseizoen los in het gebied waar hun eieren waren gelegd, een ander deel brachten ze naar Polen, waar ook grutto’s broeden. Eén van de conclusies van dit promotie-onderzoek: grutto’s leren de trekroute waarschijnlijk van soortgenoten.
Loonstra en Verhoeven verdedigden – gezamenlijk!, en in verband met verscherpte Coronamaatregelen online – op 18 december 2020 hun proefschrift ‘On the behaviour and ecology of the Black-tailed Godwit‘ aan de Rijksuniversiteit Groningen. Als je het leuk vindt om eens een promotie ‘mee te maken’, klik je op de onderstaande illustratie. Je komt dan – Jelle Loonstra valt meteen met de deur in huis – op het YouTube-kanaal van Kunst en Landschap. Abonneren mag. De prachtige slotrede van promotor Theunis Piersma is niet te missen.
Buluitreiking Rijksuniversiteit Groningen A.H.J. Loonstra, Dr, 18 december 2020.
Jelle Loonstra en Mo Verhoeven te gast bij radioprogramma ‘Vroege Vogels’
Jonge grutto’s die voor het eerst op trek gaan naar het zuiden, leren de route dus van soortgenoten, of misschien zelfs van andere vogels in de omgeving. ,,Ze gaan als het ware naar school.” Kersverse doctoren Jelle Loonstra en Mo Verhoeven leggen, twee dagen na hun promotie, aan interviewer Rob Buiter in ‘Vroege Vogels‘ uit, wat ze daar mee bedoelen.
Jelle Loonstra en Mo Verhoeven in het veld, screenshot interview Radio 1- Vroege Vogels. 20 december 2020.
De grutto’s ‘vertellen’ de Portugezen: ‘Doe dat nou niet op die plek!’
Theunis sprak in het DWDD-interview hierboven even namens de grutto’s: ,,Doe dat nou niet op die plek!”, daarmee de essentie van ‘zijn’ onderzoek onderstrepend. ,,De grutto’s vertellen ons namelijk iets over die plek! Het is een plek waar ze rijst voor kindervoeding verbouwen, waar geen agro-chemicaliën, geen gifstoffen worden gebruikt.” Jammer dat van Nieuwkerk het gesprek op dat moment onderbrak met ‘Zou het helpen, die petitie?’
,,Schieten we daar ook iets mee op, kunnen we er iets mee doen, gaan we anders naar vogels kijken? Het is natuurlijk fascinerend, maar…”
Matthijs van Nieuwkerk
De goede verstaander Siegfried Woldhek kwam gaandeweg het gesprek, nadat het publiek getrakteerd was op een aantal fascinerende onafgebroken trektochten van zo’n duizend kilometer per etmaal via de website van het Global Flyway Network, terug op het belang van omgevings-, landschaps- en bodemkwesties, die een verklarende, soms ook voorspellende waarde (kunnen) hebben voor trek, gedrag, dna, voedingspatroon en aanpassingsvermogen van de grutto.
,,Op basis van de plekken waar ze zitten weet je hoe het daar gesteld is. Ze vormen een soort netwerk van reizende verslaggevers. Ik ben tien jaar directeur van het Wereld Natuur Fonds geweest; ik wou dat ik dit netwerk in die tijd tot mijn beschikking had gehad.
Siefried Woldhek
Wat de grutto ons vertelt
‘Wat de grutto ons vertelt‘ is een tweedelige Fryslân-dok-documentaire, gemaakt door film- en televisiemaker Thom Verheul, die onlangs – naar eigen zeggen – alleen nog maar films wil maken die ‘gaan’ over biodiversiteit. Ik kom daar hieronder bij je op terug.
Wat de grutto ons vertelt is een project van Kening fan ‘e Greide, het Friese burgerinitiatief dat al jaren ijvert voor meer aandacht voor biodiversiteit in het (Europese) boerenland. Want ‘verlies van biodiversiteit is verlies van culturele verscheidenheid’. De grutto staat symbool voor deze ongewenste verandering.
Theunis Piersma reisde in 2015, samen met ThomVerheul en componist, geluidsartiest en vogelaar Sytze Pruiksma, langs de trekroutes van de grutto’s om in Spanje, Portugal en Frankrijk medestanders te vinden. De documentaire biedt je een prachtig kijkje achter de schermen.
Wat de grutto ons vertelt, Deel 1, YouTube-kanaal Kening fan ‘e Greide, 30 september 2015.
Wat de grutto ons vertelt, Deel 2, YouTube-kanaal Kening fan ‘e Greide, 1 oktober 2015.
Meest ambitieuze programma ‘Culturele Hoofdstad Leeuwarden-2018
Wat de grutto ons vertelt was als ‘De koning van het weidelandschap‘ (‘King of the Meadows‘) een van de meest ambitieuze programma’s van het megaproject ‘Culturele Hoofdstad Leeuwarden-2018‘. Reden voor het BNN/VARA-radioprogramma Vroege Vogels om daar in een drie uur durende uitzending speciale aandacht voor te vragen – in breed perspectief.
Op zondag 25 maart 2018 stonden het Friese landschap, natuur- en boerenlandherstel en natuurlijk de grutto, centraal. Zo was er een gesprek met Jelle de Boer, de oud Natuurmonumenten-beheerder van Skrok en Skrins, kwam Jeroen Wiersma te spreken over zijn boek ‘De Greidhoeke‘, en mocht Gijs van Reeuwijk vertellen over de cultuurhistorische waarde van windmotoren voor het landschap. Ook de ontwikkeling van natuurinclusieve landbouw in Fryslân, met Wiebren van Stralen en boer Auke Stremler (die boert in de Greidhoeke), kwam aan bod. En hoe was het in dat jaar met Piersma’s grutto Amalia gesteld? Die broedde toch altijd in dit gebied?
Vanzelfsprekend ook een gesprek met een van de initiatiefnemers van Kening fan’e Greide en gangmaker-organisator van het Europese hoofdstad-project: Klaas Sietse Spoelstra. Luister naar een twaalftal (!) interviews met alle ‘betrokkenen’. Ook een gesprek met theatermaker Jos Thie over ‘De Stormruiter‘, het spectaculaire Friese paardenmuziektheaterspektakelstuk maakt daar deel van uit. Klik op de illustraties hieronder voor heel wat minuten interessante radio.
Conference Of The Birds
Een jaar lang bruiste het in de culturele hoofdstad, Leeuwarden zette zich met dit ‘reusachtige’ project op de Europese kaart. Ik ga er in dit verband – hoewel ik dat graag zou doen – niet verder op in. Ik focus me in deze bijdrage op onze nationale vogel en de kunstzinnige wijze waarop de eerder vermelde Kening fan ‘e Greide’s muzikant-componist Sytze Pruiksma en trompettist Eric Vloeimans op 7 juli van dat jaar in recreatiegebied De Groene Ster in Leeuwarden aandacht vroegen voor zijn netelige positie in het Nederlands cultuur- en boerenlandschap, met ‘Conference of Birds‘.
,,Het verhaal van grutto’s, kieviten en andere weidevogels wordt ons al vijftig jaar via de kranten, vogelwachten en boeren verteld en we waren niet in staat het tij te keren, Dan is het nodig anders te leren kijken. Beter te luisteren. Zo werd de grutto een metafoor, die verder strekt dan de weilanden.” Dat schrijft Klaas Sietse Spoelstra, initiatiefnemer van Kening fan ’e Greide, op 10 oktober 2018, terugblikkend op een internationale conferentie over wad- en weidevogels, in Workum. De conferentie stond in het teken van Friese cultuur en landbouwinnovatie.
Een nazomers weekend lang was Workum gaststad voor zo’n 250 internationale experts op het gebied van steltlopervogels uit zo’n dertig landen. Ze confereerden in Kultuerhús Klameare en genoten (met boeren, burgers en buitenlui) van een uitgebreid en ‘tot de verbeelding’ sprekend randprogramma. Spoelstra besloot zijn artikel met een veelzeggende vraag:
,,Dat afgelopen weekend in Workum had zo veel lagen. Van herinnering, van durven dromen en van anders durven doen. Is dat niet wat de legacy van LF2018 zou moeten zijn?”
Op weg naar drinkbare rivieren, voor ecosystemen in balans
Wat de symboliek van de grutto is voor Klaas Sietse Spoelstra, is een ‘drinkbare rivier’ voor collega-ecoloog Li An Phoa. Thom Verheul – ja , de filmmaker die zich beperkt tot het maken van films over biodiversiteit – maakte onlangs voor KRO/NCRV de driedelige documentaire ‘Drinkbare Maas’: voettocht van een vrouw met een missie‘.
,,Mijn hele denken is richting biodiversiteit gegaan. Ik maak uitsluitend daarover nog films.”
Thom Verheul
Dit documentaire-drieluik plus een portret van Li An Phoa vind je hieronder in een eerdere bijdrage van Kunst en Landschap. Het interview in het Friesch Dagblad met Verheul’s ontboezemingen over zijn twee maanden lange wandeltocht met Phoa (ruim duizend kilometer in zestig dagen), wil ik je niet onthouden:
Op deze dag namelijk kwam de gepassioneerd ecoloog, fotograaf en filmregisseur van natuurfilms, met de ‘trotse’ aankondiging van de start van een nieuwe productie: de natuurdocumentaire ‘Grutto! De vlucht van een iconische weidevogel‘.
Smit en zijn team hopen in het najaar van 2021 – het jaar overigens, dat ook Kunst en Landschap van start gaat – in première te gaan. Ik ga het op de voet volgen en houd je van de ontwikkelingen via een aparte blogbijdrage op de hoogte. Hieronder alvast de eerste teaser.
,,De grutto is de ideale verhalenverteller van hoe de natuur ervoor staat in ons agrarische land en hoe onze nationale natuur verbonden is met die van elders in de wereld.”
Ruben Smit
Teaser Grutto! De vlucht van een iconische weidevogel, YouTube-kanaal RSP Nature, 20 april 2020.
Natuurdocumentaire ‘Grutto!’ bij online opening academisch jaar Wageningen University & Research
Een klein voorproefje kan ik je alvast wel geven: medio juli 2020 kwam mij namelijk een twitterbericht onder ogen van cameraman bij het team van Ruben Smit Productions, Melchert Meijer zu Schlochtern, die trots als een pauw melding maakte van het feit dat de ‘film’ ‘Grutto‘ als verrassende invulling van het thema ‘Natuur en Landbouw, een voortdurende balanceeract’ was gekozen bij de opening van het academisch jaar van Wageningen University & Research. Hij mocht tijdens die sessie (die op 31 augustus 2020 plaatsvond) alvast een tipje van de sluier oplichten. Ook de WUR-organisatie leek daarmee zeer in zijn nopjes:
Kunst en Landschap besteedde in april 2019 uitgebreid aandacht aan de lancering van de promotiecampagne en gelijknamige website ‘Visit Wadden‘. Ruben Smit’s ‘Wadfilm‘ maakte daar onderdeel van uit. De veelgeprezen film ging in de zomer van dat jaar op tour langs twintig theaters en festivals in een speciale muzikale hommage onder begeleiding van het Noordpool Orkest.
Smit en zijn team brachten in de maand mei van 2020 overigens opnieuw een ode aan de wadden. In vier afleveringen van elk bijna een uur werd ‘HET WAD‘ op tv uitgezonden met daarin veel niet eerder vertoonde beelden: vanaf 6 mei elke woensdagavond om 20:40 uur bij BNN/VARA op NPO1. Je kunt ze hieronder alle vier (terug)zien, evenals een trailer om alvast in de stemming te komen.
‘Wadfilm’- camera- en geluidsmannen op bezoek bij Op1
Om je een beetje een idee te geven wat het is (en wat erbij komt kijken) om onderdeel uit te (kunnen) maken van het Ruben Smit-team, kun je kijken naar een interview met cameraman Ruurd Jelle van der Leij en geluidsman Olivier Nijs bij Op1 – de ‘echte’ mannen achter de successerie ‘Het Wad’.
Ruurd Jelle van der Leij en Olivier Nijs over natuurserie ‘Het Wad’ | Op1, YouTube-kanaal Op1, 25 mei 2020.
,,De tv-serie laat de oneindige en magische rijkdom van het Waddengebied zien, van de allerkleinste algen onder water tot de razendsnelle slechtvalk in de lucht.”
Ruben Smit
TRAILER – WAD, overleven op de grens van water en land, YouTube-kanaal RSP Nature, 10 september 2018.
Expeditie Waddenkust van start
Op 23 november 2020 ging ‘Expeditie Waddenkust‘ van start. Expeditie Waddenkust is een samenwerking tussen Rijkswaterstaat, provincie Groningen, provincie Fryslân, Investeringskader Waddengebied (IKW), waterschap Noorderzijlvest, Eems-Dollard 2050, Klimaatadaptatie Groningen en Programma naar een Rijke Waddenzee (PRW). Doel van het project: het gezamenlijk in beeld brengen van klimaatadaptatie door mens, plant en dier langs de Nederlandse Waddenkust.
Expeditie Waddenkust – Waarden van het Werelderfgoed, Rijke Waddenzee, 22 november 2020
De gevolgen van klimaatverandering bedreigen het Waddengebied. Het wordt warmer, het regent harder, het is langere perioden droog en de verzilting in de kuststrook neemt toe. Die dreiging zal de komende jaren steeds groter worden. Daarom worden op verschillende plekken langs de Waddenkust maatregelen genomen. Welke locaties dat zijn kun je hier zien.
Zelf op expeditie
Vanaf april 2021 organiseren de partners van Expeditie Waddenkustexcursiesnaar de verschillende locaties. Je kunt daar dan zelf op expeditie om klimaatadaptatie ter plekke te zien, te horen – te beleven.
Eerste gedachtenkronkels Kunst en Landschap
In mijn blogbijdrage ‘Provinciale samenwerking bij promotie Waddengebied‘ lees je alles over hoe verschillende organisaties in Noord Nederland de handen ineen sloegen ter bescherming van het Werelderfgoed Waddenzee. Tevens tref je daarin enthousiaste gedachtenkronkels aan die het prille stadium van de ideevorming van en over Kunst en Landschap verraden, die een tip van de sluier oplichten over het multimediale platform in oprichting – en een ‘triggermoment’ duiden. Klik voor Kunst en Landschap (en Wadfilm) op de foto hieronder.
Neerlands Trots in Bange Dagen
DWDD organiseerde in samenwerking met Vogelbescherming Nederland en het BNN/VARA-programma Vroege Vogels in 2019 een ‘Vogel van het Jaar‘-verkiezing. Het werd de grutto! Vier jaar daarvoor had de trekvogel het al geschopt tot ‘Nationale Vogel‘, gekozen door het Nederlands publiek. Over populariteit heeft de grutto dus niet te klagen.
Media-aandacht en onderwijs
Die moet je wel zien vast te houden. Zo gewonnen, zo geronnen. Dat beseft ook de eerdergenoemde onderzoeksleider van het Team Piersma, Jos Hooijmeijer, die in het voorjaar van 2019 op ‘avontuur in de natuur’ ging met Sosha en Jonata in het kader van het school-tv-programma ‘De Buitendienst‘, dat elke vrijdagavond vlak voor zessen wordt uitgezonden bij NPO-Zapp. Het programma richt zich op jeugdigen van 9 tot 12 jaar. Jos legt uit waarom de grutto onze ‘Nationale Vogel‘ is:
Waarom is de grutto onze nationale vogel? YouTube-kanaal De Buitendienst, 10 augustus 2019.
Een alleraardigst (internationaal) gruttoproject voor leerlingen van een viertal basisscholen in Súdwest-Fryslân vond plaats in de zomer van 2020: ‘Greidhoeke Goes Onderwijs‘. Het leverde hen de (jaarlijks uit te reiken) Nuffic–internationaliseringsprijs op. Leerlingen werkten samen met leeftijdsgenoten uit het buitenland aan een project over de grutto dat resulteerde in een museumexpositie, een Friestalig poplied met videoclip en een eigen Greidhoeke-journaal. Het lied, gemaakt in samenwerking met pianist Wiebe Kaspers – hij komt later in deze blogbijdrage nogmaals voorbij – stond overigens eind vorig jaar in de Friese top 100.
Wat is iets waard wat onvervangbaar is? Onze weidevogels, laat ze niet verdwijnen!
Ook In het succesjaar 2014, het jaar van de toekenning van de Spinozapremie, werden alle pijlen, in nauwe samenwerking met Kening fan ‘e Greide, gericht op de jeugd en een breed publiek. Kunst en cultuur werden ‘ingezet’ ter onderstreping van het belang van de weidevogels in het Nederlandse landschap en biodiversiteit, en om aandacht te vragen voor de hachelijke situatie waarin die zich bevinden. Om te inspireren, enthousiasmeren, en om het integraal weidevogelbeheer een duwtje in de rug te geven. Met een educatief tintje laat componist, zanger, eizoeker en Fries Syb van der Ploeg zien hoe je dat doet:
Greidefugels lit se net fleane, YouTube-kanaal Kening fan ‘e Greide, 12 maart 2014.
,,Verlies van biodiversiteit is verlies van culturele verscheidenheid’. De grutto staat symbool voor deze ongewenste verandering.”
Kening fan ‘e Greide
De koning van de weide, een keizer in het veld
Ter ere van het Nationale Grutto-Vogeljaar deed de ‘Grutto-ambassadeur’ dat nog eens dunnetjes over door LIVEeen ode te brengen aan de ‘weidevogel met z’n oranje snavel’ in de BNN/VARA–Vroege Vogels-studio op zondag 22 november 2015, samen met z’n vaste pianist Wiebe Kaspers:
Syb van der Ploeg – De koning van de weide, YouTube-kanaal Vroege Vogels, 23 november 2015.
Als je op de foto hieronder klikt kom ook jij alles te weten over Neerlands Trots in Bange Dagen. Je belandt dan op de ‘Grutto-pagina’ van de website van Vogelbescherming Nederland. Mooie site, met een schat aan informatie! Wel weer terugkomen, want er volgt belangrijk nieuws!
De grutto als boegbeeld van de transitie naar meer biodiversiteit op het boerenland
Terug naar het onderzoek van het Team Piersma. De grutto is een oer-Hollandse weidevogel en nergens in Europa broeden zoveel grutto’s als in Nederland – maar liefst negentig procent van de populatie. Maar, hij heeft het niet makkelijk, de natuurwaarden van het boerenland staan zwaar onder druk.
Waar het boerenbedrijf nog ruimte laat voor natuur, daar gedijt de grutto. Dat vraagt om omschakeling en omdenken. Sommigen boeren doen dat al – in nauwe samenwerking met burgers en maatschappelijke organisaties. De aanpassingsmogelijkheden van weidevogels wordt steeds meer op de proef gesteld en predatoren zien hun kansen (mede daardoor) schoon. Kijk hieronder naar een prachtige, veertig minuten durende, documentaire van het BNN/VARA-programma Vroege Vogels, waarin de grutto een hoofdrol vertolkt. Ook hier geldt: terugkomen – je hebt, zoals beloofd, nog iets tegoed.
‘Vroege Vogels’ op zoek naar de laatste overlevingskansen van de grutto
Vroege Vogels TV, Weidevogels in Skrok, uitzending 24 april 2020 (deels herhaling 2019)
‘De staat van ons landschap: grutto’s meten het succes van de transitie in de melkveehouderij’
Dat Theunis Piersma, met in zijn kielzog ‘zwaargewicht’ Siegfried Woldhek, de publiciteit zocht voor zijn (nieuwe) onderzoek, Woldhek deed aan het eind van het DWDD-interview een dringend beroep op (potentiële) financiers om een vervolg en uitbreiding ervan mogelijk te maken, sterkt mij in het idee dat er sprake kan zijn van een vooropgezet plan om eens flink aan de boom te schudden. Ik hoop dat ik daar gelijk in heb.
Het onderzoek van de laatste zes jaar leverde immers weinig hoopvolle resultaten en conclusies: ,,de reproductie van de grutto zit in een neerwaartse spiraal. De helft van alle legsels sneuvelt voortijdig en van de kuikens die wel uitkomen komt 90 procent alsnog om, door een gebrek aan ‘dekking’ en (geschikt) voedsel”, schrijft Cor de Boer in ‘De grutto is de waakvogel van ons landschap‘. Daar komt bij dat aan de twee en een half miljoen onderzoeksgelden na een zestal jaren ook een einde komt.
Team Piersma gaat kennelijk in de aanval! Het roer moet om – en wel op meerdere fronten. Onder de welluidende naam ‘De staat van ons landschap: grutto’s meten het succes van de transitie in de melkveehouderij’, wordt nadrukkelijk ingezet op onderzoek dat moet leiden tot meer biodiversiteit op het boerenland. In Nederland, en het liefst ver daarbuiten.
Leeuwarder Courant-journalist – what’s in a name – Cor de Boer, maakte het veelbelovende en heuglijke nieuws in een tweetal berichten (een nieuwsbericht en een uitgebreide reportage) op één dag, 14 april 2020, wereldkundig:
Team Piersma kan de toekomst hoopvol tegemoet zien
De financiering van het integrale onderzoeksproject voor de komende jaren is nog niet geheel rond, maar Team Piersma kan de toekomst hoopvol tegemoet zien, want er is goedkeuring vanuit Den Haag (LNV) vanwege landelijke representativiteit van de onderzoeksgegevens.
Ook Vogelbescherming Nederland, de organisatie die een voortrekkersrol speelt in verschillende samenwerkingsverbanden, steunt het project – samen met een netwerk van boerenlandvogelboeren en dankzij steun van hun leden en vele andere partijen. Op 29 april 2020 klom Peter de Pater, hoofd Communicatie Vogelbescherming, in de pen om met ‘Tijd voor een groene Mansholt‘, het onderzoeksproject een hart onder de riem te steken.
,,Willen we een gezond land met een rijke natuur en een mooi boerenlandschap, waar nog grutto’s broeden en hoog boven ons veldleeuweriken zingen? Dat kan alleen door het landbouwsysteem te veranderen.”
Peter de Pater
Het laatste gat in de begroting moet worden gedicht door de Nederlandse provincies, Fryslân voorop. Ik hoop dat (in ieder geval) Groningen en Drenthe spoedig aan zullen haken, zodat we ook in de toekomst verzekerd (kunnen) zijn van beelden als deze, gemaakt door Petra Manche op 27 mei 2020:
,,BESCHUIT MET MUISJES voor ‘Warkumerwaard’, een gezenderde #grutto, die gisteren, op de Workumerwaard in zuidwest Fryslan, het leven schonk aan drie gezonde kuikens (vanochtend gefotografeerd door Petra Manche, wachtend op 1 onuitgekomen ei). Het is een heel beweeglijk mannetje.”
Twitterbericht Global Flyway Network (10:51 a.m., 27 mei 2020)
Media-aandacht en verrassende nieuwe onderzoeksresultaten
Dat voortzetting van onderzoeksmogelijkheden en -financiering niet direct tot de verbeelding spreekt bij (landelijke) media, mag geen verrassing heten. Wel, als je op basis daarvan – een paar dagen erna – met verrassende onderzoeksresultaten op de proppen komt.
Grutto met kleurringen en geolocator, Foto: Jan van de Kam
Op 21 april kwam eerdergenoemde Leeuwarder Courant-journalist Cor de Boer met berichtgeving over het onderzoek van promovendus en lid van het Team Piersma, Mo Verhoeven, die een ‘verrassend licht’ op het broedgedrag van de grutto wierp. Diezelfde dag mocht Verhoeven daarover vertellen bij Omrop Fryslân, die er een uitgebreid (radio)nieuwsitem aan wijdde.
Sanne Schelfaut, schrijvend voor het Algemeen Dagblad, besteedde een dag daarvoor aandacht aan de nieuwe natuurdocumentaire van Ruben Smit (gelardeerd met teaser en fraaie beeldreportage). Ik vermoed dat we van de tandem ‘Piersma-Smit‘ de komende tijd nog veel gaan horen.
Het ‘flink aan de boom schudden’ is natuurlijk ook oud bekende en ‘landschapspijn‘- journalist-Leeuwarder Courant, Jantien de Boer, niet ontgaan. Zij toog na de eerste berichtgevingen naar Zuid-West Friesland om Piersma in zijn woonplaats Gaast – op afstand – te bezoeken en te bevragen over de Corona-consequenties voor het onderzoek – in brede context en doorspekt met vogelgeluiden:
De grutto is de nieuwe dodo; weidevogelbeheer kan neergang niet stoppen
Ook Christien Boomsma, wetenschapsredacteur bij onafhankelijk nieuwsmedium voor de Rijksuniversiteit Groningen, UKrant, zette koers richting de Friese Zuidwesthoek. In de Skriezekrite Idzega – een verzameling polders van zo’n 1500 hectare boerenland waar (ook) het team Piersma jarenlang actief onderzoek deed en doet, ontmoet ze grutto-onderzoeker Egbert van der Velde, zittend in het gras. Hij is bijna klaar met de gegevens voor de Gruttomonitor 2012-2019, de eindrapportage van acht jaar grutto-onderzoek aldaar die in de eerste week van mei (2020) verscheen. Zijn eerste reactie bij hun ontmoeting: ,,Het is alsof je de dodo onderzoekt in de jaren voor zijn uitsterven.”
,,Kuikens, kuikens, kuikens” Dat is het pleidooi van het RUG-team dat onderzoek doet naar de grutto. Ondanks alle intenties, is het agrarisch natuurbeheer op dit moment niet voldoende om de grutto als soort in stand te houden. Een boodschap die we serieus moeten nemen, anders sterft de grutto uiteindelijk uit.”
,,Effectieve weidevogelbescherming en een gezond boerenbedrijf gaan echt niet samen’, zegt diezelfde onderzoeker Egbert van der Velde in een radio-uitzending van het BNN/VARA-programma Vroege Vogels op 1 mei 2020. Acht jaar onderzoek laat zien dat zelfs in de beste weidevogelgebieden de grutto’s niet genoeg jongen groot krijgen om de achteruitgang te stoppen.
Skriezekrite Idzegea, Van der Velde’s werkterrein, is zo’n topgebied. Het studiegebied is representatief voor ons land. ,,Nederland is de grootste bottleneck voor de grutto”, zegt Egbert van der Velde tegen Cor de Boer, de Leeuwarder Courant-journalist die het Piersma-onderzoek nauwlettend volgt. ,,Er worden hier te weinig kuikens groot en een toenemend aantal volwassen vogels legt het loodje.” Gruttomonitor-rugnummers:
,,Zelfs in de Skriezekrite Idzegea, waar de omstandigheden voor de vogels optimaal zijn, gaat het slecht met de grutto”, lees en hoor je (dan ook) in een nieuwsbericht van Omrop Fryslân op 9 mei. Ditmaal schuift Theunis Piersma aan om de net gepresenteerde resultaten uit het rapport Gruttomonitor 2012-2019 in een radiointerview (in het Frysk) toe te lichten.
Eindrapportage DE VINGER AAN DE POLS VAN DE GRUTTO-POPULATIE MET EEN ACTUEEL OVERZICHT VAN DE DEMOGRAFISCHE PARAMETERS OP BASIS VAN LANGJARIG VELDONDERZOEK IN SÚDWEST FRYSLÂN
Egbert van der Velde, Rosemarie Kentie, Theunis Piersma, Eldar Rakhimberdiev & Jos Hooijmeijer, Rijksuniversiteit Groningen, mei 2020
.
Dat het ‘bar slecht gesteld is met de grutto in het vogelweidegebied van het Friese Idzega‘ was ook de conclusie van de nieuwsredactie van Veldpost: ,,De kuikens van de grutto worden opgegeten of vinden niet genoeg insecten om groot te worden.” Waarom dit bericht in de Groninger editie is opgenomen is niet duidelijk.
Voor de weidevogels in de noordwestelijke Greidhoeke lijkt het broedseizoen dit jaar ook desastreus te verlopen. Voor het gehele kleigebied ‘liket it net goed’ zegt Albert van der Ploeg, voorzitter van het Kollektivenberied van agrarische natuurverenigingen en van de Noardlike Fryske Wâlden in een artikel van Jan Ybema in het Friesch Dagblad van 18 mei 2020.
Het is dit voorjaar droger dan ooit gemeten in Nederland. Vanwege watertekorten is op verschillende plekken in ons land het besproeien van land zelfs verboden. Dat treft vooral de volwassen grutto’s op zoek naar wormen in een ondoordringbare bodem. Om ook de kuikens – speurend naar (een slinkend aantal) insecten – bij te staan en op gewicht te krijgen voor de trek naar het zuiden, maakte de vereniging Noardlike Fryske Wâlden bij Oentsjerk eind mei twee zomerplasdrasgebieden.
‘Er zal geen burger of politicus zijn die er bewust naar streeft de grutto te laten uitsterven’
Je zou het weidevogelbeheer gekscherend dweilen met de (letterlijke) kraan open kunnen noemen, want er spelen natuurlijk meer (nauw verweven) zaken die de gruttopopulatie in ons boeren-cultuurland bedreigen: klimaatverandering, predatoren, waterpeilen en grondwaterstanden, biodiversiteit, maar bovenal de keuze hoe er in Nederland landbouw wordt bedreven: relatief grootschalig, intensief en efficiënt. De natuurkwaliteit staat daardoor enorm onder druk.
Trouw-redacteur Emiel Hakkenes bespreekt in een notendop in een columnachtig artikel drie decennia Nederlands natuurbeleid en de ‘lastige’ keuzes die door zowel politiek, belangenorganisaties en burgers gemaakt moeten worden in:
Het artikel van Hakkenes maakte onderdeel uit van een uitgebreide reportage dat het dagblad (Trouw) die dag maakte over de versnippering en slechte kwaliteit van de Nederlandse natuur. Verstedelijking, infrastructuur en industrie zijn de boosdoeners, maar nergens is het soortenverlies zo groot als op het boerenland, zo blijkt uit de bijdrage van Jasmijn Missler.
Schouten bestrijdt stelling dat huidige weidevogelbeheer niet werkt
Minister Schouten van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit is het niet eens met de stelling dat het huidige weidevogelbeheer niet werkt. De oorzaken voor de neerwaartse spiraal van de weidevogelpopulatie zijn complex, gebiedsafhankelijk en vragen volgens haar om een langetermijn-aanpak. Dat schrijft de minister aan de Tweede Kamer in een reactie op vragen van de Partij voor de Dieren in: ‘Beantwoording Kamervragen over achteruitgang grutto‘ (Kamerstuk: Kamervragen, 17 juni 2020).
Schouten deelt in de zorg, maar wil niet gezegd hebben dat het weidevogelbeheer niet werkt. Met een oordeel over de effectiviteit van het Agrarisch natuur- en landschapsbeheer (Anlb) wacht zij tot het einde van het jaar, als Wageningse onderzoekers een evaluatie afleveren. Aan zowel de Leeuwarder Courant als het Bio Journaal ging dit ‘doorschuiven’ niet voorbij:
Ook Trouw-journalist Joop Bouma hoeft niet te wachten op het Wageningse evaluatierapport om zijn oordeel over het Nederlandse weidevogelbeheer te vellen: de bescherming van de weidevogel faalt. Dat blijkt uit een tweetal reportages die op een dag, 22 juni 2020, in het dagblad verschenen.
,,Chris van Bruggen is melkveehouder in Hoornaar. Hij stoort zich aan een artikel dat maandag in Trouw verscheen: ‘Het gaat bergafwaarts met de weidevogel – ondanks de miljoenen die in hun bescherming zijn gepompt’. Een artikel dat een klok luidt, zonder te weten waar de klepel hangt. Waarom legt hij hieronder uit”, is de inleiding van een opiniestuk in Foodlog van 25 juni 2020: ‘Weidevogelbeheer: verdienmodel of schadevergoeding?‘.
Mark Kuiper vindt ‘falen van agrarisch natuurbeheer’ veel te somber gedacht
De alarmerende kop ‘Het gaat bergafwaarts met de weidevogel’ werd nog diezelfde dag ‘opgepikt’ door de redactie van het EO-radioprogramma ‘Dit is de Dag‘. Presentator Tijs van den Brink sprak met coördinator agrarisch natuurbeheer Mark Kuiper, die dat veel te somber gedacht vindt, en met – de inmiddels ook bij jou bekende – trekvogelecoloog Theunis Piersma, die vindt dat de huidige landbouwvisie niet samengaat met het herstel van de weidevogelpopulatie. Je kunt de uitzending hieronder beluisteren.
Wind als bepalende factor voor de trek naar het Noorden: ‘een interessante exercitie’
Hoe overleven trekvogels de klimaatverandering? Niet alleen temperatuurstijging, maar ook ‘gunstiger’ windomstandigheden zorgen ervoor dat sommige vogels eerder aankomen in hun broedgebieden, concluderen drie Duitse, Deense en Zwitserse ornithologen.
Theunis Piersma werd door Volkskrant-journalist Jean-Pierre Geelen gevraagd om een (eerste) reactie: hij noemt het onderzoek een ‘interessante exercitie’, maar plaatst ook kanttekeningen. Zo wijst Piersma erop dat de internationale onderzoekers enkel ‘statistische verbanden’ aantonen, maar die geven niet per se niet een volledige verklaring.
,,Nederland had dit jaar de droogste lente ooit, midden in het broedseizoen. Weidevogelonderzoekers houden hun hart vast. De populatie van typisch Nederlandse soorten als de grutto en kievit gaat al jaren achteruit en droogte kan een extra klap geven. Maar juist door gebrek aan kuikens vallen verbanden moeilijk te meten”, zegt Rolf Schuttenhelm op NU.nl. Ook Piersma-teamleider Jos Hooijmeijer komt aan het woord:
“Ik hou mijn hart vast voor kuikens die de lente wél hebben overleefd”
Op 1 juli 2020 organiseerde De Balie ’s middags een rondleiding in misschien wel het belangrijkste gruttogebied van Nederland, in Waterland vlak boven Amsterdam. Samen met (de hierboven ‘besproken’; zie ‘Het gaat bergafwaarts met de weidevogel − ondanks de miljoenen die in hun bescherming gepompt zijn’, Trouw, 22 juni 2020) natuurbeheerder Ton Pieters, die het gebied als geen ander kent omdat hij er al vijftig jaar werkt en er veel werk verzet om dit gebied voor weidevogels in te richten, vertelde Theunis Piersma over de jeugd van de grutto.
’s Avonds – vanaf juli waren de coronavoorschriften enigszins versoepeld, dus niet ‘slechts’ online – stond diezelfde Piersma op het lijstje van genodigden van Luuk Ex, programmamaker en gespreksleider van ‘Vogelen in De Balie‘, een programmareeks voor ‘nieuwelingen’ en vogelnerds. Dit keer stond de grutto op het menu.
Ook uitgenodigd waren Laura Bromet, GroenLinks-Kamerlid met de portefeuille ‘Landbouw’ en oud wethouder van de gemeente Waterland, Kas Koenraads, onderzoeker aan de ‘Biosphere Science Foundation‘ en Arnold van den Burg, eveneens onderzoeker aan diezelfde (in het Nederlands vertaalde) Stichting BioSFeer. Inhoudelijke en politieke bespiegelingen rond de trekvogel, maar ook live ontledingen. Komt het ooit nog goed met de voorheen algemene vogel van het Nederlandse boerenland?
Is de grutto nu een uitstervende soort?
Dat vroeg de Mirthe van der Drift vervangende presentator, Corné, van het radioprogramma ‘Fris‘, aan onderzoeksleider van het team Piersma, Jos Hooijmeijer, op de vroege zondagochtend van 5 juli. Hij wees bij de beantwoording van die vraag vooral naar de politiek, het CDA en de VVD in het bijzonder, omdat die het (huidige) landbouwbeleid willen voortzetten, en laten prevaleren boven dat van het behoud en bescherming van de grutto. Luister hier naar een kort radiofragment.
Weidevogelman: De vogels zijn (nog niet) gevlogen
,,Juist na dat ongekend droge voorjaar met op veel plekken stevige predatie moet je blijven loeren naar kuikens die er nog rondscharrelen. Onderzoekers die langjarig de resultaten in kerngebieden voor weidevogels vergeleken met omliggende gebieden legden er de vinger op dat kuikenoverleving het grote pijnpunt is”, zegt Weidevogelman in zijn column in Agraaf, het onafhankelijke regionale landbouwvakblad voor West Nederland, verwijzend naar de eerder genoemde Gruttomonitor 2012 – 2019 van teamPiersma.
Weidevogelman is een initiatief van het Louis Bolk-instituut en is in oktober 2019 gestart als een serie columns om boeren te inspireren rondom weidevogels.
Op 21 augustus was coördinator van het Team Piersma, Jos Hooijmeijer, te gast bij het NPO 1-radioprogramma Vroege Vogels en maakte samen met presentator Menno Bentveld de balans op voor het (grutto)jaar 2020: ‘In de zeventien jaar dat we nu onderzoek doen aan grutto’s hebben we nog niet eerder zo’n slecht resultaat gezien’. Wat de reden daarvan is lees en hoor je in:
Slechtste jaar ooit voor grutto BNN/VARA, Vroege Vogels, 21 augustus 2020 (Artikel + 2 radiofragmenten; w.o. interview Jos Hooijmeijer)
.
En zie je in:
‘Slechtste jaar ooit voor grutto’, Menno Bentveld interviewt Jos Hooijmeijer in Vroege Vogels (BNN/VARA)
Naar aanleiding van dit interview met Hooijmeijer werd bij Omrop Fryslân de ‘predatorenproblematiek’ nog eens benadrukt: het bestrijden van predatoren heeft op de lange duur geen zin. De oplossing moet gevonden worden in een andere inrichting van het platteland.
..Als je de vossen bestrijdt, dan springt de steenmarter gewoon in het ontstane gat. En als je ook díe gaat bestrijden, staan hermelijn, wezel en bunzing weer klaar.”
Ook Friesch Dagblad-journalist Jan-Peter Soenveld kwam tot een soortgelijke conclusie: het platteland moet veranderd worden, met als basiskwaliteit natuur; het aanpassingsvermogen van de grutto doet de rest.
,,Het hoeft voor weidevogels als grutto en kievit niet ingewikkeld te zijn. Die zijn niet zo moeilijk.”
Naast het Friese onderzoeksgebied was het monotone landschap ook in andere delen van (Noord) Nederland in belangrijke mate de (hoofd)oorzaak van het dramatische grutto-broedseizoen-2020. Hooijmeijer in gesprek Gerdt van Hofslot, journalist Dagblad van het Noorden:
,,Het landschap is veranderd. Het lukt niet om aan de vogels een landschap aan te bieden dat die predatie niet uitlokt. Rovers vinden de grutto’s nu heel makkelijk en het ontbreekt ze aan een goed alternatief.’’
,,Maatregelen om de grutto te behouden blijven beperkt tot kleinere weidegebieden. Het zou helpen als ook het omringende landschap rijker aan natuur wordt”, zegt Anne van Doorn, projectleider Natuurinclusieve Landbouw van Wageningen University & Research, in een artikel van diezelfde universiteit, waarin overigens ook aandacht besteed wordt aan de (online) ‘Opening van het Academisch Jaar‘ (31 augustus 2020) waarbij de grutto een prominente plek toebedeeld kreeg. Van Doorn gaat daarbij uitgebreid in op de relatie weidevogel- en landschapsbeheer en landbouw.
,,Boeren zijn de hoeders van het landschap. Wanneer we ze alleen betalen voor het voedsel dat ze produceren, doen we geen recht aan de cruciale rol die ze vervullen.”
Anne van Doorn, projectleider Natuurinclusieve landbouw, WUR
Hoe reageert de politiek op zo’n buitengewoon slecht weidevogeljaar? In Friesland, een provincie die jaarlijks ruim 20 miljoen in weidevogelbeheer steekt, lopen de spanningen hoog op. Er bestaat brede consensus over het feit dat er ‘iets’ moet worden gedaan. Maar wat, en hoe?
Noodkreet voor de grutto: ‘Slechter kan het niet’, RTVNOF, 7 september 2020.
CDA-Statenlid Attje Meekma kwam, naar aanleiding van de Startnotitie voor de aanpassing van de nieuwe provinciale Nota Beheer en Schadebestrijding, die medio september 2020 op de agenda stond, met een boude uitspraak:
„Het CDA-Friesland vindt dat er nu een duidelijke keuze gemaakt moet worden. Friesland heeft gekozen voor weidevogels: dan kan niet de kool én de geit gespaard worden.”
Attje Meekma, CDA-Statenlid
Lees ook de reacties op onderstaande artikelen en zie dat ‘emotie’ bij dit onderwerp een grote rol speelt, die de kern van de problematiek (veelal) onbesproken laat, c.q. uit de weg gaat.
Vossen die eieren uit een nest roven, of een reiger die er met een jong kuiken vandoor gaat. Voor weidevogels hoort de dreiging van roofdieren bij het leven. Alleen lijkt het er op dat de predatie onder weidevogels al tientallen jaren toeneemt. Draagt dat bij aan de sterke achteruitgang van weidevogels in Nederland? Dat vroegen onderzoekers van Sovon Vogelonderzoek Nederland zich af. Ze hoopten antwoord te krijgen op de volgende vragen:
Is predatie in de loop der jaren toegenomen? En hoe is dit verdeeld over het land?
Welke invloed heeft het landschap hierop?
Beïnvloeden de dichtheid aan weidevogels en de soortenrijkdom de predatiekans?
Helpt het beheer van predatoren tegen het verlies van legsels?
Hoe kunnen we met deze kennis weidevogels beter beschermen?
Bij het beantwoorden van deze vragen, richtten de onderzoekers zich specifiek op vijf weidevogels: scholekster, kievit, grutto, wulp en tureluur. Het antwoord laat zich raden: ja! Alle vijf soorten die de onderzoekers tussen 2004 en 2018 hebben gevolgd, verloren gemiddeld een derde van de legsels aan predatie. Ten opzichte van twintig jaar geleden zijn vooral in Friesland en Groningen de predatieverliezen toegenomen.
Predatiekaart van Nederland op basis van de berekende predatieverliezen per landschap voor de vijf vogelsoorten gecombineerd. Tussen haakjes is het predatieverlies vermeld (Bron: Sovon Vogelonderzoek Nederland)
Afrasteren beste medicijn tegen eierroof weidevogels?
,,De uitkomsten van het Sovon-onderzoek passen naadloos bij het pleidooi dat twee weidevogel-kongsi’s afgelopen jaar hielden om de vogelstand te redden”, schrijft Saskia van Westhreenen op 13 oktober in het Dagblad van het Noorden. Ze refereert hierbij aan het zogenoemde ‘Olterterp-overleg‘, waarin Friese terreinbeheerders en vogelbeschermers, samen met boeren en jagers over beheersmaatregelen voor de bescherming van weidevogels praten, dat in december vorig jaar met een plan kwam voor tien tot vijftien ‘robuuste’ vogelgebieden van 1000 hectare in Friesland.
Jaarbericht Weidevogels in Fryslân 2020, cijfers en trends
‘Een verloren jaar’, zo gaat het broedseizoen 2020 voor weidevogels in Fryslân de boeken in, stelt Staatsbosbeheer in ‘Weidevogels brengen nauwelijks kuikens groot‘ op 23 oktober. Uit telgegevens van zes organisaties blijkt dat het met grutto, kievit, tureluur en scholekster slecht gesteld is. Dat kun je opmaken uit het Jaarbericht Weidevogels in Fryslân 2020, met daarin de cijfers en trends.
Jaarbericht Weidevogels in Fryslân 2020 Sovon Vogelonderzoek Nederland, Kollektiven Beried Fryslân (KBF), It Fryske Gea, Staatsbosbeheer, de Bond Friese VogelWachten (BFVW) en Natuurmonumenten, oktober 2020
.
Het jaarverslag drukt politici, vogelliefhebbers, boeren en eigenlijk alle inwoners van Friesland opnieuw met de neus op de feiten. Alle campagnes, intenties en beleidsstukken ten spijt: de greidfûgel (weidevogel) is er nog niet mee geholpen.
,,Met steeds meer vijanden in het veld, heeft de grutto het steeds lastiger. Dêr ûntstiet in grutte disbalâns’’
Douwe Hoogland, gedeputeerde
Zes natuurorganisaties dringen er bij de politiek op aan om op korte termijn te zorgen voor een goede basiszorg, te doen aan droogtebestrijding en beter predatiebeheer. Om op de lange termijn de grutto een goede biotoop te bieden, waar hij op aaneengesloten grond kan leven en zich kan vermenigvuldigen, werkt gedeputeerde Douwe Hoogland momenteel aan een actieplan dat in november 2021 klaar moet zijn..
De provincie Fryslân neemt de regie om landelijk te komen tot nieuwe, grote weidevogelgebieden, meldt Pieter Atsma in het Friesch Dagblad op 24 oktober 2020. Gedeputeerde Douwe Hoogland zei op de dag van presentatie van het Jaarbericht dat onder Friese leiding gesprekken in gang zijn gezet om hier met verschillende stakeholders aan te werken. Het doel: uiterlijk in november volgend jaar moet er een landelijk plan liggen waarbij boeren een hogere melkprijs krijgen in ruil voor het ruim baan bieden aan weidevogels. Supermarkten zouden de melk dan tegen een hogere prijs kunnen verkopen.
Het overleg, dat door Hoogland het ‘Abe Lenstra-overleg‘ is gedoopt (naar de locatie van de gesprekken, het Abe Lenstra Stadion), moet leiden tot de selectie van een groot aantal ‘weidevogelkerngebieden‘ van duizend tot tweeduizend hectare.
Aantallen boerenlandvogels in open veld nemen verder af
Een week later, op 30 oktober, werd door een drietal organisaties de nieuwe Boerenlandvogelbalans aan het ministerie van LNV overhandigd. Daaruit blijkt dat vogels van het open boerenland, zoals de grutto en de patrijs, sinds 1990 met bijna 70% in aantal zijn afgenomen. Vogels die op erven en in struweel in het buitengebied broeden, bleven nagenoeg stabiel. Cijfers per provincie schetsen een somber beeld als het gaat om de broedprestaties van bekende vogels als de scholekster en kievit. Ze hebben te lijden onder het geïntensiveerde landgebruik en daarmee samenhangende verdroging, vermesting en versnippering. Minder voedsel en meer predatie zijn daar directe gevolgen van. De balans is samengesteld door Sovon, LandschappenNL de Bond Friese Vogelwachten en (veel) vrijwilligers en nazorgers (van deze organisaties).
Boerenlandvogelbalans 2020 Sovon Vogelonderzoek Nederland, LandschappenNL, de Bond Friese VogelWachten (BFVW) en vrijwilligers/nazorgers, oktober 2020
De Boerenlandvogelbalans 2020 is de opvolger van de Weidevogelbalans uit 2013. Die ging toen alleen over weide- en akkervogels van het open boerenland, zoals kievit, patrijs en veldleeuwerik. De huidige Boerenlandvogelbalans behandelt ook erf- en struweelvogels van het platteland, waaronder soorten als boerenzwaluw en ringmus.
De Boerenlandvogelbalans 2020 laat een uitermate somber beeld zien van de vogels van het open boerenland; de achteruitgang van deze groep sinds 1990 bedraagt maar liefst 70%. Dat is de balans die Vogelbescherming Nederland op 5 november 2020 opmaakt in ‘Boerenland–vogelbalans 2020: desastreuze achteruitgang‘. Hieronder bevinden zich vogelsoorten die zeer kenmerkend zijn voor het laaggelegen Nederlandse boerenland, de weidevogels. Scholekster, grutto en wulp laten de sterkste achteruitgang zien.
De verklaring van de achteruitgang van onze boerenlandvogels is complexe materie. Maar er is één grote, bepalende factor: het sterk geïntensiveerde landgebruik, zo concludeert Vogelbescherming. Ze wil daarom belangrijke weide- en akkervogelgebieden veiligstellen en uitbreiden en noemt een aantal voorbeelden waar de aanpak werkt. Kort gezegd komt de organisatie met een pleidooi voor natuurvriendelijke landbouw en dat die beloond en bevorderd moeten worden. Om dat te bereiken wil men niet wachten op de inwerkingtreding van het GLB, het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid van de Europese Unie (2023, red.). Daarom kiest ze ervoor om, samen met haar koepelorganisatie BirdLife International, alles op alles te zetten om met onmiddellijke ingang het (GLB-)beleid te beïnvloeden, c.q. ‘bij te sturen’. Zij schaart zich dan ook volmondig achter de actie #withdrawthecap.
,,Het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid van de Europese Unie (GLB; CAP in het Engels) dreigt nu een geheel verkeerde afslag te nemen naar een treurigmakende, industrieel-agrarische cultuurwoestijn.”
(Als je meer wilt weten over het GLB, het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid van de Europese Unie, raad ik je aan deKringlooplandbouwspecialvan Kunst en Landschap te raadplegen.)
BoerenNatuur: zorgen en oproep tot versterkte en integrale aanpak
Ook BoerenNatuur, een landelijke vereniging van boeren die zich verenigd hebben met collectieven op het gebied van agrarisch natuurbeheer, deelt de zorgen om de boerenlandvogels en roept op tot een versterkte en integrale aanpak van de problematiek. Zij ziet kansen in een inzet op gebiedsgerichte samenwerking en ‘het versterken van natuurinclusieve kringlooplandbouw die biodiversiteit integraal meeneemt’.
Daarnaast werkt ze aan manieren om verlies door predatie te beperken, dat volgens hen zeker niet gezien moet worden ‘als enige oplossing’, maar wel als maatregel die op de korte termijn is op te pakken. De samenwerking met Sovon, de BFVW en LandschappenNL in het monitoren en het lerend beheren zullen de komende jaren een belangrijk speerpunt blijven in het werk van BoerenNatuur. Lees hier hun uitgebreide verslag en oproep: ‘Boerenland-vogelbalans 2020: zorgen en oproep tot versterkte en integrale aanpak‘ (BoerenNatuur, 9 november 2020).
‘Natuur en landbouw: een voortdurende balanceeract’
Na de openingstoespraak van het WUR-Academisch Jaar door voorzitter van de Raad van Bestuur van Wageningen University & ResearchLouise O. Fresco, mocht de eerder genoemde Melchert Meijer zu Schlochtern, cameraman bij Ruben Smit Productions, hun nieuwe productie, de natuurdocumentaire ‘Grutto! De vlucht van een iconische weidevogel‘, toelichten. Dat deed hij met verve; vanaf ongeveer de veertigste minuut kun je ‘inzoomen’ op zijn presentatie, die ondersteunt wordt met (prachtige) niet eerder getoonde beelden.
Opening Academic Year 2020-2021, Wageningen University & Research, 31 augustus 2020.
Kening spreekt op Prinsjesdag-2020 ‘Grondrede’ uit: ‘Aan hem die van mij houdt, zal ik geven’
,,Bij zonsopgang in de Leonserpolder vertelden Peter Oosterhof, Drentse boer op Friese grond en Welmoed Deinum, boerin uit Sondel, over het magisch spel dat zich onder onze voeten afspeelt.” Zo opent de website van Kening bij de ‘verbeeldende’ aankondiging van hun ‘Grondrede‘, waarin ze het belang van de grond, ‘de bodem van ons bestaan’ onderstrepen en kracht bijzetten: ‘Kening sprak op 15 september 2020 de Grondrede uit‘.
,,Het is een prachtig organisme. Maar we gaan er te ruig mee om.” Daarna sprak en bewoog de aarde zelf, begeleid door trompet en didgeridoo.”
Kening
Grûnrede Kening, YouTube-kanaal Hatog Krøller, 15 september 2020.
,,Af! De registratie van die magische Prinsjesdag-ochtend waarop Kening de Grondrede uitsprak. Start van hopelijk een nieuwe traditie.”
Kening, 17 september 2020
Grondrede Kening 15 september 2020, YouTube-kanaal Hatog Krøller, 17 september 2020.
Brief aan de koning: leer van de grutto en de rode regenworm
Peter Oosterhof en Welmoed Deinum (Kening) stuurden een brief aan de Koning; deze werd op 17 september 2020, twee dagen na Prinsjesdag, op Twitter gepubliceerd. Ik heb hem hieronder integraal voor je opgenomen. Twee keer klikken voor het beste (lees)resultaat.
,,We spelen een gevaarlijk spel met de grond, de bodem van ons bestaan. Laten we leren van de grutto en de rode regenworm en anders gaan boeren en leven.”
Peter Oosterhof en Welmoed Deinum (Kening)
Grondrede, Peter Oosterhof en Welmoed Deinum (Kening)
Ook het Friesch Dagblad gaf Peter en Welmoed (Kening) op 16 september een podium door voor de Grondrede een volle (opinie)pagina in te ruimen. Ook hier geldt: twee keer klikken!
Opiniepagina Friesch Dagblad, 16 september 2020.
Blogboek Kening’s ‘Grondrede’, bodem(gebruik) en onderzoek ‘wormenman’ Jeroen Onrust
Kunst en Landschap heeft een speciaal blogboek(je) aangelegd voor Kening’s Grondrede. Je vindt daarin, naast bovenstaande berichtgeving, diverse artikelen, reacties in de media op het evenement en allerhande wetenswaardigheden over bodem(gebruik) en grondzaken. Ook (het onderzoek van) ‘wormenman’ Jeroen Onrust zul je daarin aantreffen. Klik op onderstaande illustratie om de grond weer onder je voeten te (kunnen) voelen.
Ook klimaatverandering doet aanslag op aanpassingsvermogen grutto
De zogeheten langeafstandstrekkers (de grutto is er een van), ze broeden in Noord-Europa en overwinteren in tropisch Afrika, gaan bijna allemaal hard achteruit, schrijven Britse onderzoekers in ecologisch vakblad Diversity and Distributions. NU.nl-journalist Rolf Schuttenhelm sprak met teamleider Stephen Willis van Durham University. die een vergelijk maakte. Daar kwam bij dat langeafstandstrekkers klimaatverandering als extra probleem hebben.
,,Dat komt door een optelsom van factoren: intensivering van de landbouw in Nederland, jacht tijdens de trek en waarschijnlijk verlies aan leefgebied om te overwinteren.”
CDA presenteert plan voor bescherming weidevogels aan Tweede Kamer
CDA-kamerlid Maurits von Martels heeft in de Tweede Kamer een Initiatiefnota ingediend voor de bescherming van weidevogels, zo meldt de Leeuwarder Courant op 2 november 2020. Met het initiatief, ‘Weidse blik op de Weidevogels‘, doet het CDA verschillende beleidsvoorstellen om de achteruitgang van de weidevogelpopulatie in Nederland een halt toe te roepen.
„Dit is een zorgelijke trend en toont aan dat het huidige weidevogelbeheer niet werkt. Met deze initiatiefnota doen wij verschillende voorstellen zodat het kabinet werk gaat maken van het verbeteren van het weidevogelbeheer in ons land”
Initiatiefnota weidevogels moet dalende trend ombuigen
Meer geld, vos en steenmarter op de vrijstellingslijst, betere samenwerking op gebiedsniveau tussen boeren en terreinbeherende organisaties en boeren actiever stimuleren met langere beheerscontracten en kennis. Dat zijn volgens Robert Ellenkamp, journalist bij Veldpost, ‘hét onafhankelijke regionale landbouwvakblad voor Noord-Nederland’, de belangrijkste kernpunten uit de initiatiefnota ‘Weidse blik op de weidevogels’ die Tweede Kamerlid Maurits von Martels (30 oktober 2020) heeft ingediend.
‘Nieuwe Oogst‘-journalist, René Bouwmeester, gaat ook in op de initiatiefnota van von Martels en relateert hem aan de net verschenen ‘Boerenlandvogelbalans‘ (Sovon), die laat zien dat de populatie vogels van het open boerenland, zoals de grutto en de patrijs, van 1990 tot en met 2019 met bijna 70 procent is afgenomen.
Weidevogelspecialist, boer en landbouwstatisticus bij het CBS, Cor Pierik uit Genemuiden, is blij dat de landelijke politiek met CDA‘er Maurits von Martels in actie komt. Von Martels hoopt dat het Kabinet nog voor zijn aangekondigde vertrek uit de Tweede Kamer, na de verkiezingen in maart, toekomt aan het behandelen van de nota. Hij wil deze maand al enkele onderdelen ter sprake brengen bij de behandeling van de begroting van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV). Want er komt geld kijken bij de realisatie van de plannen.
,,Het kritische punt is bereikt. Als we nu niets doen dan lopen we het risico dat we afscheid moeten nemen van de grutto en zijn soortgenoten.”
Om grutto te redden is de aanval de laatste verdediging
Zonder serieuze maatregelen loopt het slecht af met de grutto. Een robuust plan moet de weidevogel behoeden voor uitsterven, aangezien het aantal broedparen van deze steltloper de afgelopen dertig jaar gedaald is van 100.000 naar 35.000. Overheden, rijk en provincie, moeten nú de regie nemen om samen met boeren en natuurbeschermers weidevogels te behouden én om aan onze internationale verplichtingen te voldoen. Daar zijn stevige maatregelen en extra middelen voor nodig.
Dat staat in het ‘Aanvalsplan Grutto’ dat initiatiefnemer Pieter Winsemius (voormalig-minister van VROM, VVD) op woensdag 18 november aanbiedt aan Minister van Landbouw Carola Schouten. Mede-initiatiefnemers die bij haar alarmerend aan de bel trekken zijn It Fryske Gea, de Friese Milieu Federatie en Vogelbescherming Nederland. Het Aanvalsplan Grutto is met inbreng van zes weidevogelprovincies, landbouworganisaties, natuurorganisaties, en wetenschappers (w.o. Theunis Piersma) opgesteld.
Kijk en luister hieronder naar de Vroege Vogels-uitzending van zondag 15 november, waar Pieter Winsemius en Kees de Pater, directeur Vogelbescherming Nederland, te gast waren en het Aanvalsplan op hoofdlijnen duidden. Uiteraard werd ‘ingebeld’ naar trekvogelecoloog Theunis Piersma, die het plan prijst, maar zich net wat ‘radicaler’ op wil stellen, omdat hij vindt dat er in Nederland op een andere manier geboerd moet worden, omdat ‘het echt niet zo langer kán’. Hij geeft hiermee Carola Schouten een expliciete ‘veeg uit de pan’, omdat zij volgens hem te weinig doet aan bevordering en stimulering van (natuurinclusieve) kringlooplandbouw – terwijl zij die ‘visie’ wel uitdraagt.
Uitzending Vroege Vogels: ‘Om grutto te redden is de aanval de laatste verdediging’, 15 november 2020.
Vier maatregelen om de grutto er weer bovenop te helpen
Het Aanvalsplan Grutto moet de grutto dus helpen om er weer boven op te komen. Het plan stelt in grote lijnen voor om:
de kerngebieden te vergroten
het waterpeil tijdens het broedseizoen omhoog te brengen
het agrarische landgebruik aan te passen
en maatregelingen tegen predatoren in te zetten.
Vogelbescherming Nederland heeft een mooie samenvatting van het Aanvalsplan Grutto voor je gemaakt. Ik neem het hieronder op. De eerste initiatieven tot het Aanvalsplan dateren van zo’n anderhalf jaar geleden. Trouw-journalist Joop Bouma schreef er op 10 april 2019 een gedegen artikel over. Dat heb ik hieronder ook voor je klaar staan. Goed stuk!
Screenshot Vogelbescherming Nederland
Samenvatting Aanvalsplan Grutto Vogelbescherming Nederland (Bijlage bij ‘Om grutto te redden is de aanval de laatste verdediging‘, 15 november 2020)
Ook huiszwaluw vertelt veel over de stand van het boerenland
Op 30 november 2020, een dag voordat de Tweede Kamerleden stemden over de motie Von Martels c.s., circuleerde een alleraardigst filmpje op de sociale media, waarin Theunis Piersma op bezoek gaat bij een bio-dynamische boerderij in het Friese Gaasterland. Op Facebook, Twitter, Instagram, Linkedin en natuurlijk YouTube. Zembla-BNNVARA maakte deze (korte) videoreportage, waarin ditmaal niet de teloorgang van de grutto centraal staat, maar waar (de aanwezigheid van) de huiszwaluw ons veel over de stand van het boerenlandschap vertelt.
,,Het gaat slecht met de vogels in het boerenland, zeker met de huiszwaluw. Maar op een Friese bioboerderij gebeurt iets heel ongebruikelijks. We gaan er kijken met trekvogelspecialist Theunis Piersma:”
Zembla-BNNVARA
De zeldzame huiszwaluw laat zich weer zien op bioboerderij, Zembla, 30 november 2020.
Column Weidevogelman: ‘Ook eens heel goed nieuws!’
Boeren Noardlike Fryske Walden zetten plasdras-pomp aan om weiland maatschap Van Houten bij Lekkum onder water te zetten t.b.v. weidevogels. Beeld: Marcel van Kammen.
Het verschijnen van de jaarlijkse Boerenlandvogelbalans en de lancering van het Aanvalsplan Grutto was voor Weidevogelman reden ‘om flink rond te toeteren dat er ook hééél goed nieuws is’. Veehouders hebben afgelopen jaren namelijk’, volgens de columnist, ‘vrij massaal de greppel-plasdras omarmd’.
‘Gouden Grutto 2020’ voor boerenlandvogelboer Egbert Zorgdrager
Nog een sprankje hoop: biologisch melkveehouder en ‘Slimme Vogel‘ Egbert Zorgdrager uit Formerum op Terschelling won de Gouden Grutto 2020, een natuurprijs die jaarlijks wordt uitgereikt aan boeren die zich inzetten voor het beschermen en behouden van weidevogels door Vogelbescherming Nederland.
Gouden Grutto 2020 voor boerenlandvogelboer Egbert Zorgdrager, YouTube-kanaal VogelbeschermingNL, 28 mei 2020.
Waterland handelt over hoe het Friese land van wind, wad en water in de loop der eeuwen veranderde in een weidelandschap vol bloemen en vogels, waar boeren vooruit konden. In minder dan een halve eeuw is dat verworden tot een productielandschap dat ver afstaat van de samenleving, zo kun je lezen op de achterflap.
,,Hoe moeten we nu omgaan met klimaatverandering, bodemdaling en grootschalig verlies van biodiversiteit in het veenweidegebied? Een weg terug is er niet, maar er is wel een pad dat voor ons ligt naar een landschap waar boeren toekomst hebben mét ruimte voor water en biodiversiteit. Durf te veranderen!”
Eddy Wymenga, achterflap Waterland, Land van de toekomst
Omslag Wetterlân, Lân fan takomst, Uitgeverij Bornmeer Noordboek, september 2020.
Als er iemand ooit aanspraak maakt op een in de toekomst door Vogelbescherming Nederland uit te reiken ‘Platina Grutto‘ voor meerdere jaren onafgebroken inzet en diensten voor het behoud en beheer van weidevogels in Nederland, is dat ‘gruttoboer’ Murk Nijdam, de door Tommy Wieringa geduide ‘Grote Vriendelijke Reus’ in zijn column van 18 juli 2020 in de NRC. Over het waarom daarvan vertel ik je binnenkort meer in een geheel aan Murk Nijdam te wijden blogbijdrage. Die heb je dus nog van me tegoed. Eerst maar even genieten van Wieringa’s prachtige column: ‘Bij de Grote Vriendelijke Reus‘.
Godman Salvin-medaille voor vogelprofessor Theunis Piersma
Nu we het toch over prijzen hebben: Theunis Piersma (en zijn Global Flyway-team) werden op 10 oktober 2020 gelauwerd met de Godman Salvin Prize door de BOU, de Britse Ornithologen Unie voor hun verdiensten op het gebied van de ornithologie (vogelkunde). De uitreiking vond plaats tijdens de (online) IWSG conference 2020. Die kan mooi bijgezet in de steeds maar uitdijende prijzenkast. Klik op de illustratie hieronder voor het (volledige) juryrapport.
,,Theunis’ approach to science combines the pure fascination of a child asking Why?, How?, with the originality and creativity of an artist mixing media to find ways to express the meaning of these extraordinary migratory birds and their environments.”
British Ornithologists’ Union, fragment juryrapport
Juryrapport Godman Salvin-prijs, British Ornithologists’ Union, 10 oktober 2020.
Vanzelfsprekend was de redactie Súdwest-Fryslân van de Leeuwarder Courant er als de kippen bij om het heuglijke nieuws wereldkundig te maken. (Typfoutje in de kop heb ik hier aangepast.)
Melkveehouder Willem, bekend van de laatste reeks van het KRO/NCRV-tv-programma Boer zoekt Vrouw, ziet zichzelf als rentmeester van zijn boerderij. Hij wil zo goed mogelijk zorgen voor zijn dieren en het stuk land dat hij erfde van zijn vader om het hopelijk ook weer door te geven aan een nieuwe generatie. Hij vertelt presentator van een nieuwe reeks ‘Onze Boerderij‘ Yvon Jaspers over zijn liefde voor de grutto en over de lastige spagaat waarin hij zit. Het liefst zou hij nog veel meer doen om de weidevogels en andere dieren in zijn land ruimte te geven. Maar zo lang hij niet boven de kostprijs betaald krijgt, is dat voor hem niet haalbaar.
Screenshot ‘De liefde van boer Willem voor de weidevogel’.
‘Valuta voor Veen’ is een prettig hulpmiddel, een goed verdienmodel
Uit liefde voor de grutto koos Sjoerd Miedema uit Haskerdijken, net voorbij Heerenveen, er al voor om tijdens het broedseizoen het waterpeil op zijn land te verhogen (en later te maaien). Maar door het programma ‘Valuta voor Veen‘, dat tot doel heeft om met een verhoogd waterpeil in agrarische (veenweide)gebieden de CO2-uitstoot te verminderen en bedrijven en particulieren de mogelijkheid te bieden certificaten te kopen om hun CO2-uitstoot te ‘compenseren’, kan hij dat nu – zo’n twintig centimeter hoger, en betaald voor zijn ecologische dienst – jaarrond doen: een integrale aanpak waarbij (kringloop)boer, natuur, milieu, klimaat en weidevogels baat hebben, bodemdaling en biodiversiteitsverlies wordt tegengegaan.
Trouw-redacteur Onno Havermans sprak met Miedema en zijn kersverse echtgenote Janna van der Meer op de boerderij in het Friese veenweidegebied De Lytse Deelen en beschrijft het nieuwe spannende avontuur dat het duo is aangegaan in:
‘Foarút mei de Fryske Feangreiden’: ambitieus ontwerp-Veenweideprogramma 2021-2030 vraagt om ‘dynamisch programmeren’
‘Foarút mei de Fryske Feangreiden‘ heet het Ontwerp-Veenweideprogramma voor de jaren 2021-2030 dat de provincie Fryslân, Wetterskip Fryslân en acht gemeenten op 4 november 2020 presenteerden. Zij willen een weg inslaan die in 2050 leidt naar een blijvend evenwicht in de feangreiden (veenweiden), zonder veenafbraak, bodemdaling, CO2-uitstoot en funderingsleed, in een landschap waarin natuur en recreatie gedijen en de landbouw zichzelf opnieuw heeft uitgevonden. Zo vat Cor de Boer de ambities voor het vernatten van het Friese veenweidegebied samen in de Leeuwarder Courant van 4 november 2020. Die ambities zijn groot. ‘Er gaapt echter een flink gat tussen de kosten (549 miljoen euro) en het beschikbare budget (66,5 miljoen euro). Dat vraagt om ‘dynamisch programmeren’.’ Wat dat inhoudt lees je hier:
Grote inzet op behoud landbouw in nieuwe provinciale veenweideplannen
Opvallend is dat er wordt ingezet op het behoud van de landbouwfunctie van Friese veenweidegebieden. Dat meldt de nieuwsredactie van de NOS op de dag van de presentatie van het ontwerpprogramma Foarút mei de Fryske Feangreiden. Daarnaast benadrukt zij de integrale benaderingswijze van de plannen van de Friese provincie om de veenweideproblematiek het hoofd te bieden.
Boeren en natuurorganisaties nemen op de dag van presentatie al afstand van Veenweideplan
,,Het Friese veenweideprogramma voor de komende tien jaar was nog maar net gepresenteerd, of boeren en natuurorganisaties namen er nog dezelfde dag al afstand van”, schrijft Anne Roel van der Meer ’s avonds na tienen in de Leeuwarder Courant. Van der Meer: ,,Agrarische organisaties en natuurclubs nemen elkaar geregeld op de korrel, maar nu richt hun kritiek zich op de overheden die in Koufurderrige het langverwachte conceptplan lanceerden: de provincie, Wetterskip Fryslân en de acht veenweidegemeenten.”
,,Zowel landbouw- als natuurorganisaties zijn (dus, red.) niet blij met de plannen. Zeven verenigde boerenorganisaties vinden onder meer dat de resterende veengebieden, waar eerst geen peilverhoging wordt voorgesteld, ook volledig uit de plannen moeten worden gelaten. Natuurorganisaties vinden de plannen te vrijblijvend. Zij wijzen erop dat de nood tot maatregelen hoog is.” Dat schreef Pieter Atsma de volgende dag in het Friesch Dagblad.
Kunst en Landschap volgt ontwikkeling Veenweideprogramma op de voet in apart blogboek
Het Ontwerp-Veenweideprogramma 2021-2030 ligt ter inzage op de website Veenweidefryslan.frl. Tot 30 december 2020 kunnen mensen zienswijzen indienen. Omdat inspraakavonden en inloopsessies nu niet mogelijk zijn, worden de plannen in de weken daar naartoe toegelicht in klankbordgroepen en via webinars. In mei 2021 hakken de besturen van provincie Fryslân, Wetterskip Fryslân en de acht betrokken gemeenten Dantumadiel, De Fryske Marren, Heerenveen, Leeuwarden, Opsterland, Smallingerland, Súdwest-Fryslân en Westststellingwerf knopen door.
Kunst en Landschap gaat dit meerjarige proces natuurlijk op de voet volgen. Ik houd je via een apart blogboek van verdere ontwikkelingen omtrent het Veenweideprogramma op de hoogte.
WNF slaat alarm: het gaat slechter dan ooit met natuur in Nederland
De Nederlandse natuur op land staat er ‘slechter voor dan ooit’, constateert het Wereld Natuur Fonds (WNF) in een alarmerend onderzoeksrapport. Vooral op boerenland en in heidegebieden gaat het slecht: populaties van diersoorten die daar leven, zijn gemiddeld met 50 procent afgenomen sinds 1990, becijfert de natuurorganisatie in het verschenen Living Planet Report – 2020.
De onderzoekers wijzen intensivering van de landbouw en de hoge stikstofuitstoot aan als grote boosdoeners. Ze pleiten voor een ‘fundamentele omslag in de landbouw’. Samenwerking met boeren is volgens de natuurorganisatie cruciaal.
,,We moeten kijken hoe we gezamenlijk tot een oplossing kunnen komen”, zegt directeur Kirsten Schuijt. Ze hekelt het gepolariseerde debat, waarin de belangen van boeren en de natuur vaak tegenover elkaar worden gezet. ,,We moeten met alle partijen samen aan tafel zitten”, zegt ze. Het WNF hoopt dat de politiek snel met beleid voor de lange termijn zal komen. Lees hieronder het (geupdate) artikel van de Binnenlandredactie van het AD; ik heb het volledige WNF Nederland-rapport ook even voor je opgesnord.
‘Natuurbeleid moet af van de christelijke traditie van heersen over de natuur’
,,Het natuurbeleid bestaat vrijwel volledig uit symptoombestrijding. Dat kan ook niet anders, zolang we de mens als meester over de natuur zien.” Dat zeggen Sander Turnhout en Glenn Lelieveld in een opiniestuk in het Dagblad van het Noorden op Kerstavond. Zij stellen dat een belangrijk grondoorzaak van een falend landbouw- en weidevogelbeleid gezocht moet worden in het feit dat we ‘in onze joods-christelijke traditie gewend zijn om te heersen over ‘de dieren des velds’. Daarom botsen we volgens hen beleidsmatig zo vaak met de natuur waar zich in een gezond systeem nu eenmaal zowel prooidieren als predatoren ontwikkelen. ‘Dat heeft de evolutie ons (namelijk, red.) gebracht’.
,,De ministers en gedeputeerden die we de afgelopen vijftig jaar op landbouw gezien hebben, zijn nagenoeg allemaal van rechts-christelijke komaf waarin zaken als evolutie of natuurlijke processen maar in beperkte mate worden erkend. En de liberalen met wie ze doorgaans regeren zijn het ermee eens of het kan ze gewoon niet zoveel schelen.”
Wereld Natuur Fonds financiert nieuwe leerstoel ‘Veerkrachtige agrarische landschappen voor natuur en mens’
Op weg naar een toekomstbestendige landbouw voor natuur én boer was er dit jaar ook heuglijk nieuws te melden. Om in de behoefte te voorzien meer inzicht en kennis te krijgen over hoe landbouw en natuur elkaar kunnen versterken is een nieuwe leerstoel gestart aan de Rijksuniversiteit Groningen. Het Wereld Natuur Fonds financiert deze leerstoel met ingang van 2020: ‘Veerkrachtige agrarische landschappen voor natuur en mens’, van Prof. dr. Pablo Tittonell. Wat kan deze bijzondere bijzonder hoogleraar voor Noord Nederland betekenen?
Rijksuniversiteit Groningen benoemt Martijn van der Heide tot bijzonder hoogleraar Natuurinclusieve Plattelandsontwikkeling
Prof. dr. ir. Martijn van der Heide. Beeld: Eigen foto
Een dag na de Opening van het Academisch Jaar, 1 september 2020, maakte de Rijksuniversiteit Groningen de benoeming tot bijzonder hoogleraar Natuurinclusieve Plattelandsontwikkeling van Martijn van der Heide bekend. Met deze nieuwe – bij de faculteit Ruimtelijke Wetenschappen ondergebrachte – bijzondere leerstoel richt de universiteit zich (vanuit een integrale landschapsinclusieve benaderingswijze, red.) op een wetenschappelijke onderbouwing van natuurinclusieve maatregelen in de landbouw vanuit ruimtelijk en sociaaleconomisch perspectief. De leerstoel wordt voor een periode van vijf jaar door de provincie Groningen gefinancierd (200.000 euro). Lees hier over de annonce in het Dagblad van het Noorden: ‘Rijksuniversiteit Groningen benoemt Martijn van der Heide tot bijzonder hoogleraar Natuurinclusieve Plattelandsontwikkeling. Provincie financiert leerstoel‘.
Golven van onheil of verandering?
,,We komen niet meer verder met het voor ons uitschuiven van duidelijke keuzes over hoe we produceren en consumeren”, schrijven Caspar van den Berg, hoogleraar Global and Local Governance aan de RUG/CampusFryslân. Theunis Piersma, hoogleraar Trekvogelecologie aan de RUG en onderzoeker bij het NIOZ en Klaas Sietse Spoelstra, strategisch veranderaar bij Nij sicht, in een opiniestuk in de Leeuwarder Courant van 24 september 2020.
Hun betoog spitst zich (voornamelijk) toe op verduurzaming van de landbouw en herstel van biodiversiteit (stap 3). Ze stellen dat de landbouwtransitie een verandering vraagt van alle spelers in de keten (overheid, boer, bank, verwerker, retail, toeleveranciers en consumenten), en dat die alleen kan slagen als die verankerd is voor de lange termijn. Ze roepen op tot politiek en maatschappelijk leiderschap, van mensen uit de mainstream van het politieke landschap. En achten de overheid verantwoordelijk voor de regie van dat transformatieproces. Klikken voor het beste (leesbare) resultaat.
Eerste NWO ‘Stairway to Impact Award’ voor Theunis Piersma
Op 3 december 2020 maakte de Rijksuniversiteit Groningen bekend dat Theunis Piersma een nieuwe NWO-prijs, de ‘Stairway to Impact Award‘, aan zijn prijzenkast kon toevoegen. Hij was een van de drie ‘gelukkigen’, die ‘effectieve stappen heeft gezet om met zijn wetenschappelijke resultaten maatschappelijke impact te bereiken. Piersma kreeg € 50.000 om de impact en toepassing van kennis verder te vergroten. Vanzelfsprekend feliciteer ik Theunis Piersma met deze erkenning voor zijn grote maatschappelijke invloed, tegelijkertijd begrijp ik zijn onverholen ‘ergernis’ om deze prijs, in het licht van zijn pleidooi voor een ‘Topsector voor ecologie en leefbaar landschap‘. Daarover lees je hieronder meer in een scan van een artikel uit Bionieuws, een nieuwsblad voor biologen, dat mij via een tweet van Trouw-columnist Patrick Jansen onder ogen kwam. Ook daarop klik je voor een leesbaar interview.
,,De Stairway to Impact is net zo’n illusie als de Stairway to Heaven”
Theunis Piersma: ‘Waarom bestaat er geen Topsector Ecologie en Landschap?’
Interview Theunis Piersma, Gert van Maanen, Bionieuws (bewerkte scan, RR).
‘Godwit Landscapes Project’: bio-indicatoren van ecologisch duurzame landbouw
Uit bovenstaand interview wordt duidelijk wat Piersma’s aspiraties zijn, en wat wellicht zijn ‘laatste kunstje’ wordt: hij zint op het opzetten van een internationaal werkplatform met trekvogels als integratieve vertellers over hun omgeving. Op 17 december 2020 kwam het team Piersma met de aankondiging van openstelling voor aanvragen van vijf promotieplaatsen aan de Rijksuniversiteit Groningen voor een prachtig (nieuw) project: het Godwit Landscapes Project: bio-indicators of ecologically sustainable farming.
Binnen een ecosysteemgerichte benadering op landschapsschaal, die een op lange termijn bewaakte populatie grutto’s verbindt met veranderingen in landgebruik, distributie van voedselbronnen en roofdieren, wil men met een groot en samenwerkend team van onderzoekers gaan onderzoeken hoe dalende trends in de biodiversiteit van landbouwgronden kunnen worden ‘omgekeerd’ in een duurzamere landbouwpraktijk.
De vijf PhD-posities zijn onderdeel van een groter project gefinancierd door LNV (Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit), Europese LIFE geïntegreerde projecten (LIFE IP), de Provincie Fryslân en Birdlife Nederland met de grutto (Limosa limosa limosa) als focale soort.
Alle vijf posities staan hieronder uitgebreid beschreven. Belangstellenden voor aanmeldingen dienen voor 10 januari 2021 van zich te laten horen.
Ook al wordt het zijn laatste kunstje, Theunis Piersma legt de lat hoog met het binnenhalen van vijf promovendi: niet dat hij de grutto’s als bedreigde diersoort ziet, of als relict van vervlogen tijden, nee, ‘het wordt tijd dat we naar het verhaal van de grutto luisteren’, zo vertelt hij Gemma Venhuizen, die hem eind december 2020 voor NRC in zijn woonplaats Gaast bezocht en interviewde. Hij vervolgt
„Dat we ons landschap niet duurzaam inrichten en beschadigen. Grutto’s zijn cultuurvolgers, die zich in grote mate hebben aangepast aan het boerenleven. Maar hun flexibiliteit kent een grens: als de landbouw té veel intensiveert en de bodem vernielt, dan geven de vogels dat aan.”
Kunst en Landschap volgt de ontwikkeling en (over)gang naar een natuur- en landschaps-inclusieve kringlooplandbouw in Noord Nederland op de voet. Vanaf januari 2020 bood en biedt het multimediale platform in spé je allerhande informatie – artikelen, belangwekkende rapporten, opiniestukken en initiatieven – over (extensieve) natuur- en landschapsinclusieve kringlooplandbouw. Ook het agro-ecologische werk van de Argentijnse hoogleraar Pablo Tittonell wordt uitgebreid besproken. Je treft er (bijna) dagelijks updates aan.
‘Kening fan ‘e Greide‘ – dat om verschillende redenen voortaan door het leven gaat als ‘Kening‘ – was een van initiatiefnemers van de KringLoop van Delfgauw naar Den Haag, die op 14 januari 2020 plaatsvond, en waarbij zo’n zestig natuur-, milieu-, landbouw- en landschaps-organisaties met hun achterban aandacht vroegen voor kringlooplandbouw.
Het burgerinitiatief is een belangrijke inspiratiebron van Kunst en Landschap Noord Nederland. Niet voor niets prijkt onderstaande video (bijna) bovenaan de pagina van het multimediale platform (in oprichting).
Journalist Leeuwarder Courant Jantien de Boer in gesprek met ecoloog en schrijver Dave Goulson in ‘Landschapspijn in Friesland’, GPTV, 12 juli 2016.
Weidevogels alleen nog maar in natuurhistorische musea te zien?
Via een aparte blogbijdrage – meer in de breedte, en me daarbij niet alleen richtend op het onderzoek van het Team Piersma – ga ik binnenkort in op de (algemene) problematiek van weidevogels in relatie tot het (veenweide)landschap, bodem(daling), klimaat, watermanagement, gewasbescherming, biodiversiteit, burger- en boerenbetrokkenheid, et cetera. Ik richt me daarbij voornamelijk op Noord Nederland. Een kunst- en culturele invalshoek zal daarbij niet ontbreken. Ook de ‘Grote Vriendelijke Reus’, Murk Nijdam, krijgt daarin alle aandacht die hij verdient. Stay tuned.
,,In de zoektocht naar oplossingen voor de transities die op ons afkomen kunnen kunst en cultuur de motor voor verandering (sgezindheid) zijn, als spiegels van en voor ‘verbeelding’ van een hoopvolle toekomst.”
Robert Rosendal, Kunst en Landschap
Tentoonstelling ‘Vervlogen tijden?’ in Het Natuurhistorisch
Impressie ‘Vervlogen Tijden? – weidevogelportretten’, Rafael Martig, Beeld: Rafael Martig.
In dat kader vraag ik graag je aandacht voor beeldend kunstenaar en bioloog Rafael Martig, die in verband met het coronavirus zijn tentoonstelling ‘Vervlogen tijden? – weidevogelportretten‘ in het ‘doodleuke’ Natuurhistorisch museum uitgesteld zag tot na de zomervakantie. Kijk hier naar de livestream van opening van de expositie op 19 september 2020 (17:30 uur).
Er waren wat technische opstartprobleempjes, maar als je doorscrolled naar minuut 8:10 kun je het hele openingsritueel volgen. (Bekijk hem via YouTube!) Je raadt overigens nooit wie de expositie plechtig opende!
Je bent na deze dag twee maanden lang welkom in het Natuurhistorisch om het werk van Rafael Martig (coronaproof) te bekijken. Veel plezier daarbij.
Opening Vervlogen tijden? weidevogelportretten door Rafael Martig, Het Natuurhistorisch, 19 september 2020.
Voor zijn olieverfschilderijen stonden een grutto, kievit, kemphaan en scholekster uit de collectie van dit museum model. Zoals je ziet – levensgroot en niet op een paaltje in de polder maar in een museale setting.
Gevederd staatsieportret
Beeld: Het Natuurhistorisch
Of als staatsieportret, zoals Kester Freriks het op 17 oktober (2020) in de NRC beschreef: ‘niet op het geijkte paaltje, niet omringd door grassprieten, maar op gedrapeerd zwart laken.’ Freriks kijkt na het zien van Vervlogen tijden? ‘anders naar een weiland met deze schoonheden’. ‘Mocht zo’n weiland er tenminste nog zijn’. Lees hier zijn recensie: ‘Gevederd staatsieportret‘. Klik op de foto hiernaast voor een vergrote weergave. op ‘Grutto‘ hieronder voor meer informatie en (actuele) openingstijden.
.
,,Ooit was het drassige Nederland een paradijs voor enorme aantallen broedende grutto’s en kieviten. Grootschalige landbouw maakt het de weidevogels bijna onmogelijk hier nog langer te leven.”
Kester Freriks
‘Grutto’ – olieverf op doek. (Rafael Martig) Beeld: Natuurhistorisch museum.
Jaren geleden maakte zij een maandlange kanotocht door de Canadese wildernis. Dat ze daar toen gewoon water uit de rivier kon drinken, raakte haar zo dat ze nu een nieuwe missie heeft: ook in Nederland zou het water uit de rivieren weer drinkbaar moeten worden!
Om dat te bereiken bewandelt universitair docent, bedrijfskundige, ecoloog en avonturier Li An Phoa rivieren van bron tot zeemond en doet ze watermetingen met wie ze maar treft. Vanaf het voorjaar tot in de zomer van 2018 liep ze een kleine duizend kilometer langs de Maas. Het vizier voor een nieuwe (lange) wandeltocht staat voor 2021 gericht op China, waar ze een belangrijk deel langs de Yangtze hoopt te lopen. Tot die tijd werkt ze aan een boek over drinkbare rivieren.
Drinkbare Rivieren, drinkbare Maas-wandeling, YouTube-kanaal Li An Phoa, 6 april 2018.
Rivier de Rupert ernstig vervuild; vissen sterven, mensen ziek
Rupert river anno 2015.
In 2005 kanode Li An Phoa de volledige lengte, zo’n 763 kilometer, van de rivier de Rupert in Canada. Onderweg kon ze rechtstreeks uit de rivier water drinken. Toen ze er drie jaar later terugkwam was dat niet meer mogelijk. De rivier was vervuild door de aanleg van dammen en opsplitsing van de rivier ten behoeve van waterkrachtcentrales, en mijnbouw. Vis stierf, mensen werden ziek. Het delicate evenwicht in het ecosysteem werd vernietigd en de leefwijze en -omgeving van de inheemse bevolking, de Cree, werd – ondanks vele protesten – ernstig verstoord, ging teloor.
Heavy Metal: A Mining Disaster in Northern Quebec, documentaire Encore+, 12 december 2017.
‘Cree Hunters of Mistassini‘
Om je een beetje een indruk te geven wat deze ingrepen in een dergelijk gebied met aboriginals teweeg kan brengen neem ik een prijswinnende korte film op: ‘Cree Hunters of Mistassini‘, een documentaire uit 1974, mede geregisseerd door Boyce Richardson en Tony Ianzelo, die een groep van drie Cree-families uit de regio Mistassini in Quebec beschrijft, terwijl ze een winterjachtkamp opzetten in de buurt van James Bay en Ungava Bay. De film onderzoekt de overtuigingen en ecologische principes van de Cree-bevolking.
Richardson had eerder een reeks artikelen geschreven voor de Montreal Star over inheemse rechten en over de milieuschade die door de nieuwe ontwikkelingen op hun land was aangericht. Hij reisde naar Mistassini om met Cree-vrienden te spreken, en beloofde hen dat ze hun eigen verhalen konden vertellen. Drie jachtgezinnen in de bush gingen akkoord, er kon gefilmd worden. Richardson deed dat gedurende vijf maanden, van 1972 tot 1973.
Cree Hunters of Mistassini, YouTube-kanaal 123, 11 juli 2018.
Drinkbare rivieren, indicator voor gezond leven
Li An realiseerde zich dat drinkbare rivieren een indicator zijn voor gezond leven. Als we uit onze rivieren kunnen drinken, betekent dit volgens haar dat een heel ecosysteem gezond en in balans is. Rivieren kunnen alleen ‘drinkbaar’ zijn als alle actoren, en gedragingen die er in en om plaatsvinden (plus de onderlinge relaties en samenhang), bijdragen aan een heel stroomgebied. Ze gebruikt drinkbare rivieren als leidend principe voor onze samenleving, als vervanging van economische groei – drinkbare rivieren als een oud en nieuw kompas.
,,Rivieren zijn essentieel voor al het leven op aarde, rivieren zijn onze levenslijnen. We kunnen niet leven zonder water, we zijn water. Alle levende wezens maken deel uit van een stroomgebied, dus we zullen allemaal profiteren van drinkbare rivieren.”
Li An Poah
Li An Phoa: ‘Care for Drinkable Rivers‘, TEDxVenlo 2017
‘Care for Drinkable Rivers’, Li An Phoa, TEDx-Venlo, YouTube-kanaal Tedx Talks, 20 november 2017.
Met haar TEDx-talk op 7 november 2017 deelde ze haar missie, die ze al had sinds 2015, toen ze het initiatief Drinkable Rivers startte. met en voor een groot publiek. Dat leverde haar dat jaar een 97e positie op de Trouw Duurzame Top 100-lijst op, de jaarlijkse lijst met duurzame denkers en doeners in Nederland. Een mooie prelude van haar veelbesproken Maas-wandeltocht een jaar later.
Wandelen langs de Maas voor drinkbare rivieren
Li An Phoa liep duizend kilometer langs de Maas: van de bron in Frankrijk tot aan de monding in de Noordzee, Rotterdam; Capelle aan de IJssel, om precies te zijn, de plaats waar ze opgroeide.
Je kunt haar tocht hieronder van dichtbij meemaken, ik heb drie artikelen voor je uitgezocht. Met name het artikel van Down to Earth-journalist Maarten van der Schaaf kan ik aanbevelen – hij doet uitgebreid (beeld)verslag van de dag die hij met Li An meeliep. Ook het derde artikel is zeer de moeite waard, Trouw-journalist Charlot Verlouw vertelt in geuren en kleuren wat Phoa met haar wandeltocht in ‘beweging’ gezet heeft. En wat ze er onder andere mee bereikt heeft: opgeklommen tot nummer 19 van de ‘Duurzame 100‘ in 2018!
,,We kunnen aan de waterkwaliteit zien hoe gezond ons leefgebied is. Rivieren zijn een betere graadmeter van ons welzijn dan het BNP.”
Geïnspireerd door haar eigen leerervaring en haar opleiding, Phoa rondde drie masters af: ‘Business Administration’ aan de Rotterdam School of Management, ‘Holistic Science’ aan het Britse Schumacher College en ‘Filosofie’ aan de Erasmus Universiteit, richtte ze in 2013 het Spring College op. Het instituut afficheert zich met ‘Onderwijs dat je meeneemt in de diepte van de dingen‘.
In 2015 nam ze, zoals gezegd, het initiatief tot Drinkable Rivers, een project dat bestaat uit het organiseren van rivierwandelingen, het bedrijven van burgerwetenschap op plekken waar ook ter wereld, en het stelt mensen in staat zelf actie te ondernemen om een wereld met drinkbare rivieren te realiseren.
Samen met twaalf universiteiten organiseert Drinkable Rivers een landelijk evenement: ‘Alle Scholen Verzamelen‘. Daarin sluiten (steeds meer) basisscholen door heel Nederland zich aan bij het burgerwetenschapsproject, waarbij leerlingen het stromende zoete water in hun (eigen) leefgebied onderzoeken en monitoren. Juni 2019 trapten ze af!
Aftrapfilmpje Alle Scholen Verzamelen! 2019, 11 juni 2019.
,,Een gezonde rivier is het resultaat van een gezonde leefomgeving. Hoe beter het met de rivier gaat, hoe beter het met de natuur en omwonenden rond de rivier gaat. Samen zetten we ons in voor gezonde rivieren!”
Li An Phoa
Kunnen we het water uit de Rijn, Maas of Waal drinken?
Kunnen we het water uit de Rijn, Maas of Waal drinken? Dat was de vraag aan bijna tweeduizend leerlingen uit groep 7 en 8 van zestig verschillende scholen die op 15 mei 2020 samen met Li An Phoa en onderzoekers van de universiteit in Delft op onderzoek uitgingen naar de kwaliteit van het water in de Nederlandse rivieren. De resultaten van alle metingen worden later gebruikt in een groot internationaal onderzoek van diezelfde universiteit. Het Jeugdjournaal liep met de kinderen mee:
Kunnen we het water uit de Rijn, Maas of Waal drinken? YouTube-kanaal NOS-Jeugdjournaal, 15 mei 2020.
Doet ook jouw klas mee met ‘Alle Scholen Verzamelen’?
In het voorjaar van 2021 gaat Li An Phoa weer met kinderen van basisscholen op onderzoek uit. Als ook jou het leuk lijkt om (met je klas) mee te doen met dit project, neem dan contact op via info@allescholenverzamelen.nl.
Bekijk hieronder de ‘aftermovie‘ van 15 mei 2020. In het magazine vind je verhalen en analyses van Alle Scholen Verzamelen.
Drinkable Rivers & Alle Scholen Verzamelen, 22 juni 2020.
Een vrouwelijke Indiana Jones, de wetenschapper in het wild
,,Phoa heeft wel iets weg van een vrouwelijke Indiana Jones, met haar buitenhoofd, lange vlecht, bergschoenen en afgeleefde backpack – de wetenschapper in het wild. Niet jagend op verdwenen schatten, maar wel op iets anders dat door sommigen ongetwijfeld als fata morgana zal worden beschouwd: een toekomst met drinkbaar rivierwater”, schrijft Ianthe Sahadat in prachtig proza in de Volkskrant van 6 december 2019.
Sahadat geeft met haar artikel een boeiend overzicht van Phoa’s werkzaamheden in 2019, een jaar waarin ze geen (lange) wandeltocht maakte, maar wel veel buiten te vinden was – samen met ‘mannen en vrouwen gehuld in iets te smetteloos zakentenue’. Zoals gezegd: in prachtig proza:
Een beeldend onderzoek naar de rivieren van de wereld
In mei 2019 presenteerde LUDWIG zijn eerste pop-up Watermuseum ‘Verdronken Land‘. Li An Phoa was één van de sprekers en vertelde over haar wandeling langs de Maas. Kunst en Landschap wil je dit prachtige samenwerkingsverband natuurlijk niet onthouden.
LUDWIG is een sinds 2012 opererend collectief van zes Nederlandse orkestmuzikanten dat zich niet alleen artistiek wil onderscheiden, maar ook graag reflecteert op de wereld waarin we leven door middel van innovatieve en creatieve projecten. Li An sloot zich daar graag bij aan.
Drinkable Rivers en LUDWIG: eerste editie van ‘WaterWalks’, Vimeo-kanaal MILLK, november 2019.
‘Drinkbare Maas’: voettocht van een vrouw met een missie
Documentair drieluik voor De Boeddhistische Blik (KRO-NCRV)
DeBoeddhistische Blik is de verzameltitel waaronder alle programma’s van de KRO-NCRV, die over de boeddhistische stroming gaan, vallen.
,,De kwaliteit van drinkwater loopt wereldwijd terug. Ook neemt de beschikbaarheid van drinkwater drastisch af. In Nederland worstelen we bovendien voortdurend met te veel of te weinig water in onze rivieren. Urgente redenen voor de 39-jarige bedrijfskundige, filosofe en holistisch ecologe Li An Phoa om zich in te gaan zetten voor een wereld met drinkbare rivieren, want als onze rivieren weer drinkbaar zijn, zijn onze ecosystemen weer in balans”, zo intoduceert KRO-NCRV, onder de vlag van De Boeddistische Blik, het documentaire drieluik ‘Drinkbare Maas’: voettocht van een vrouw met een missie‘, waarvan het eerste deel op 22 maart 2020 om 15.30 uur op NPO 2 werd uitgezonden: ‘Bron van leven‘.
In Drinkbare Maas spreekt Li An met boeren en burgemeesters, vissers en omwonenden, ondernemers en onderzoekers over de kwaliteit van het Maaswater. Dankzij deze tocht besluiten onder andere Franse burgemeesters zich te verenigen in een internationaal netwerk van Burgemeesters voor een Drinkbare Maas.
Twee Radio 1-interviews met Li An Phoa over ‘Drinkbare Maas’
Foto uit: Facebook-bericht op Drinkable Rivers-pagina, 19 maart 2020.
Op weg naar een lonkend perspectief: een ‘Drinkbare Maas’
Regisseur Thom Verheul en zijn zoon, cameraman Wouter Verheul, volgden Li An de afgelopen twee jaar op de voet. Ze filmden haar wandeltocht langs de rivier, haar ontmoetingen, zorgen en overpeinzingen op weg naar een lonkend perspectief: een ‘Drinkbare Maas’.
Drinkbare rivieren, YouTube-kanaal Thom Verheul, 11 juli 2018.
Vorig jaar gingen ze samen terug naar plekken langs de Maas om te praten met mensen die werken aan vooral structurele oorzaken van de vervuiling met vooral pesticiden, medicijnresten en de onbekende stoffen die bijna dagelijks aan ons milieu worden toegevoegd. Je ziet beelden van deze ontmoetingen in het hierboven beschreven documentaire drieluik van KRO-NCRV.
Drinkbare Rivieren als indicator voor gezond leven
Er worden in het Nederlandse oppervlaktewater nogal wat zorgwekkende stoffen aangetroffen, meststoffen, gewasbeschermingsmiddelen en pesticiden vanwege de intensieve landbouw, maar ook (door chronisch gebruik van consumenten) ontstekingsremmers, pijnstillers, antibiotica, hormonen (van de pil), anti-depressiva en slaappillen. Luister hieronder naar een gesprek dat Li An Phoa had met Marlies Kampschreur van Waterschap Aa & Maas over water als spiegel van onze gezondheid – het perspectief dat Drinkbare Rivieren als indicator voor gezond leven kan bieden.
Drinkbare Maas, Li An Phoa in gesprek met Marlies Kampschreur, YouTube-kanaal Li An Phoa, 19 april 2018.
HET WATER KOMT, zorgen om stijging van de zeespiegel
Naast het feit dat water onze gezondheid in gevaar kan brengen is er een andere watergerelateerde zorg: die van overstromingen en zeespiegelstijging ten gevolge van klimaatverandering. Daarover lees je meer in een andere blogbijdrage van Kunst en Landschap. Hop on in.
Carlien Bootsma bij haar vertrek in Nieuwe Statenzijl. Foto: Carlien Bootsma / BLICmedia
,,De verwachte zeespiegelstijging bedreigt het Wad. Journalist Carlien Bootsma loopt hartje winter drie weken met een tentje rond de Waddenzee om te vertellen over wat dat teweegbrengt”, schrijft Maaike Borst in het Dagblad van het Noorden, in haar aankondiging van ‘Expeditie Waddenzee‘ op 27 december 2019. Je vindt het artikel hieronder; bovenaan een rij artikelen die een – rijk geïllustreerd – overzicht biedt van Bootsma’s expeditie.
CarlienBootsma begon haar voettocht langs het UNESCO Werelderfgoed de Waddenzee, vanuit Nieuwe Statenzijl langs de noordelijke kustlijn naar het westen, dan naar Texel, via de eilanden terug, om vanaf Schiermonnikoog over het Wad naar Lauwersoog te lopen. Ze deed verslag voor het Dagblad van het Noorden (op zaterdagen), Tijdschrift Noorderbreedte (op de woensdag) en De Correspondent (m.i.v. zaterdag 15 februari 2020).
Voor Kunst en Landschap volgde ik Carlien op de voet – vanachter mijn bureau. Dagelijks bezocht ik haar Facebookpagina om kennis te nemen van haar gesprekspartners en -onderwerpen, belevenissen en (soms) ontberingen. Zo af en toe – als het zo uitkwam – deed ik suggesties voor haar verhaal.
Deze meerdelige serie ‘Expeditie Waddenzee‘ start niet geheel toevallig op 1 februari 2020: het is – 67 jaar na dato – de dag die herinnert aan de Watersnoodramp die Nederland overkwam en trof in 1953.
HET WATER KOMT, zorgen om stijging van de zeespiegel
Over die ramp, de overstromingen van 1993 en 1995, maar meer nog over zeespiegelstijging, klimaatverandering en de manier waarop Nederland zich wapent tegen een eventueel naderend onheil, verwijs ik je graag naar: ‘HET WATER KOMT, zorgen om stijging van de zeespiegel’, een blogboek van Kunst en Landschap waarin je wordt geïnformeerd over de waterhuishouding van Nederland en de wijze waarop we ons (kunnen) weren tegen stijging van de zeespiegel. Daarin vinden (nagenoeg) dagelijks updates plaats; alleszins reden om de site meermalen te bezoeken. Bookmarken mag!
Carlien Bootsma is niet de enige die zich zorgen maakt om zeespiegelstijging. Gelukkig maar. Ik houd je daaromtrent via deze website op de hoogte van alle ‘ontwikkelingen’ en natuurlijk ook van de volgende etappes van Expeditie Waddenzee. Je kunt ze hier lezen en bekijken. Veel plezier daarbij.
Neem ook eens een kijkje op de Facebookpagina van Kunst en Landschap. Ook daar houd ik je op de hoogte van de grote veranderopgaven waar we met zijn allen voor staan in relatie tot het (nu nog) prachtige noordelijke landschap. Liken ter ondersteuning van dit initiatief – ik hoop in 2021 met het multimediale platform van start te gaan – wordt zeer gewaardeerd!
Journalist Carlien Bootsma met ‘Expeditie Waddenzee’ van start
Zo’n 10.000 jaar geleden werd de basis gelegd voor wat wij nu kennen als onze kustlijn. 8.000 jaar voor onze jaartelling lag de kustlijn 75 kilometer noordelijker. Het was het einde van de laatste IJstijd. De zeespiegel lag 30 tot 40 meter lager dan nu, Nederland lag vast aan het Verenigd Koninkrijk. De ijskappen smolten en de zeespiegel begon te stijgen…
Noordkust, Het Groninger Landschap, Strawberry fields, script Gerben werkt, 2010.
Hoe kunnen we ons leven leiden zonder een spoor van verwoesting achter te laten?
Hoe kunnen we ons leven leiden zonder een spoor van verwoesting achter te laten? Dat is voor Rijksbouwmeester Floris Alkemade de centrale vraag van deze tijd. Hij zoekt het antwoord in datgene waar Nederlanders goed in zijn: de verbeelding!
Deze video prijkt niet voor niets bovenaan deze pagina, ook Kunst en Landschap gelooft in de kracht van verbeelding. Sterker, het is een van de basisprincipes van het multimediale platform in oprichting.
Alleen verbeelding kan ons redden – Rijksbouwmeester Floris Alkemade, Brainwash, 4 augustus 2020
Special Kunst en Landschap over zeespiegelstijging en klimaatverandering
,,Deze blogbijdrage – ik heb hem inmiddels ‘blogboek’ gedoopt – start met de crossmediale campagne ‘Het water komt’ van De Correspondent-journalist Rutger Bregman en de reacties daarop. Hij vervolgt met algemene informatie (af en toe met een educatief tintje) en opiniestukken op het gebied van klimaatverandering, zeespiegelstijging en waterbeheersing. Ook heb ik een aantal ‘Must Reads‘ voor je verzameld.
Als je goed op de hoogte wil blijven van de actuele ontwikkelingen, hou dan de (bijna dagelijkse) updates van deze pagina goed in de gaten. Alle bijdragen en artikelen zijn (vanaf januari 2020) onder aan deze pagina in handige maandoverzichten gerangschikt. Ook klimaatgerelateerde evenementen vind je daar.
Het blogboek besluit met een kunstzinnige benadering van het onderwerp: twee tentoonstellingen, die de klimaat- en waterproblematiek prachtig duiden. Bookmarken mag.”
Klimaatverandering bedreigt het voortbestaan van Nederland
,,Beste landgenoot, laat ik de dreiging wat duidelijker beschrijven. Het voortbestaan van Nederland staat op het spel”, schrijft Rutger Bregman in een brief gericht aan alle Nederlanders. Publicatiedatum: 29 januari 2020 (AD).
Hij spreekt met deze brief de lezer persoonlijk aan om in actie te komen tegen zeespiegelstijging en wil hem of haar bewegen het tij letterlijk te keren. In een voorpublicatie legt hij uit dat de nood hoog is en wil hij hen behoeden voor een Watersnoodramp als die van 1953, of erger.
,,Er is een kans dat onze kinderen afscheid moeten nemen van steden als Den Haag en Delft, Rotterdam en Amsterdam, Leiden en Haarlem. Dat zeg ik niet, dat zeggen tal van Nederlandse wetenschappers.“
Rutger Bregman
Rutger Bregman, ‘Het water komt’, De Correspondent, 28 januari 2020.
Het bericht luidde een gezamenlijke crossmediale campagne in van De Correspondent en de Nationale Postcode Loterij ter promotie van zijn nieuwe boek ‘Het water komt‘. Lezers konden zelf een vorm kiezen waarin ze het boek gratis wensten te ontvangen – als luisterboek, e-book of paperback door het hieronder te bestellen!
De actie begon op 29 januari, vlak voor de jaarlijkse herdenking van de Watersnoodramp van 1953 op 1 februari, een van de grootste overstromingen uit de geschiedenis van Nederland. De campagne liep door tot en met 30 april 2020. Tot die tijd konden lezers het boek gratis ontvangen. De actie is inmiddels beëindigd en leverde bij De Correspondent een viertal publicaties op.
Johan van Veen, Vader Deltaplan, Europoort en Eemshaven
,,Als er nu één verhaal verteld moet worden, dan is dat het verhaal van Johan van Veen. Een van de grootste Nederlanders aller tijden. Hij was de vader van de Deltawerken, en zijn verhaal laat zien: we kunnen de strijd tegen het water opnieuw winnen.”
Rutger Bregman
Dat verhaal is natuurlijk menigmaal verteld, maar zaken raken in de vergetelheid – ook belangwekkende. Zo niet bij het online tijdschrift Historiek waar ik vaak te rade ga in mijn onbedwingbare honger naar historische feiten en feitjes. Ik stuitte bijvoorbeeld op onderstaand filmpje over de Watersnoodramp van 1953. Het ging vergezeld van de volgende tekst:
,,Bij springtij volle maan en Z.W. storm braken de dijken in Zeeland Noord Brabant en Zuid Holland. 1800 mensen kwamen om het leven. Hier een filmpje over die dagen en een jaar later. Heel Nederland zamelde geld in voor de wederopbouw onder het motto beurzen open en dijken dicht. Er was een liedje op de radio waar ik me enkele regels van herinner Van hier tot Hinderlopen. Van Dokkum tot Maastricht Beurzen open en dijken dicht.”
Matthijs Rodijk
Johan van Veen, dus. Onder het pseudoniem Cassandra, wier vloek het was dat zij de toekomst kon voorspellen maar dat niemand haar ooit geloofde, waarschuwde waterstaatkundige Johan van Veen (1893-1959; hij overleed in het jaar van mijn geboorte) vanaf 1937 in publicaties in vaktijdschrift ‘De Ingenieur‘ voor de te lage dijken langs de Zeeuwse en Hollandse zeegaten. Had ‘De Ramp in 1953′ voorkomen kunnen worden als er was geluisterd naar Van Veen?
Je leest het in een prachtige Historiek-bijdrage van Hans Middendorp: ‘Johan van Veen (1893-1959), Vader Deltaplan, Europoort en Eemshaven’, 30 januari 2020. Klik op de fotohieronder om er achter te komen!
Johan van Veen – Foto: Hans Middendorp / familiearchief Van Veen
Evenals Thomas van Seeratt in 1717 werd de Groninger Johan van Veen niet serieus genomen
We luisteren (ook) niet goed naar de Cassandra’s van onze tijd, zegt Rob Roggemma, landschapsarchitect en lector Ruimtelijke Transformaties aan de Hanzehogeschool in Groningen in een Open Universiteit-college tijdens de Klimaatadaptatieweek Groningen, die plaatsvindt van 19 tot en met 25 januari 2021. We weten dat ons klimaat verandert, dat het steeds sneller gaat, en met steeds heftiger gevolgen, maar we weten eigenlijk niet zo goed hoe hiermee om te gaan. Hij vindt dat we de ‘profeten’ anno nu toch maar beter serieus kunnen nemen.
Open Universiteit (college), Klimaatadaptatie Groningen, 7 januari 2021.
Uithuizermeeden, 17 oktober 1979: onthulling borstbeeld dr.ir. Johan van Veen
V.l.n.r.: borstbeeld, de beeldhouwer Onno de Ruyter, burg. J. Zandbergen, prof. dr. L. Boersma en de weduwe van Johan van Veen, mevr. Van Veen. Beeld: ANP Fotoarchief.
Op zaterdag 17 oktober 1979 – ik was koud een maand neergestreken in (de stad) Groningen om te beginnen aan mijn studie aan de NLO, de Nieuwe Lerarenopleiding Ubbo Emmius – werd in Uithuizermeeden, aan het Johan van Veenplein, een borstbeeld onthuld, ontworpen door beeldhouwer Onno de Ruijter uit Meppel.
Roelke Nienhuis, projectmanager dorpsvernieuwing bij de gemeente Groningen wees me onlangs op ‘Staat in Eemsdelta‘, een website van de toenmalige gemeenten Delfzijl, Appingedam en Eemsmond, waar kunst in de openbare ruimte en Rijksmonumenten getoond wordt. Je gaat hier naar de pagina van de buste van Johan van Veen.
Buste en gedenkplaat Johan van Veen, Johan van Veenplein Uithuizermeeden. Foto’s: David Woltinge.
Johan van Veen was geestelijk vader van het Deltaplan: ‘Hij wilde ‘bouwen’ met de natuur’
,,Een fascinerende biografie van een van de grootste Nederlanders aller tijden: Johan van Veen. Zijn naam zou niet misstaan tussen die van illustere figuren als Willem van Oranje en Michiel de Ruyter, Aletta Jacobs en Annie M.G. Schmidt. En toch kennen de meeste Nederlanders hem niet.”