‘MANSHOLT’ in reprise! Toneelgroep Jan Vos opent tentdeuren in EELDE: 3 t/m 14 augustus 2021
Vanaf 3 augustus 2021 is het Noorden aan de beurt. Toneelgroep Jan Vos opent dan haar (tent)deuren voor de reprise-voorstelling ‘MANSHOLT‘. Van 3 tot en met 14 augustus is het theatergezelschap met het hele team aanwezig op een prachtige (boeren)locatie: Kijkboerderij ’t Hoogeveld, bij het biologisch vleesveebedrijf van Sytze en Alma van der Goot aan de Helmerdijk 71 in Eelde.
MANSHOLT was de eerste (locatie)voorstelling van Toneelgroep Jan Vos. Ze speelden het stuk in de zomers van 2014 en 2015 op tal van boerenerven en in boerenschuren, als onderdeel van het Nederlands Theater Festival on Tour. De voorstelling ging in juni 2014 in première op landschapstheaterfestival Oerol op Terschelling. Het stuk werd door pers en publiek bejubeld en door het Nederlands Theater Festival (NTF) geselecteerd als een van de beste voorstellingen van 2015.
,,Documentair theater: goed geschreven, sterk geregisseerd en gespeeld. Maar bovenal een intrigerende inhoud. IJzersterk gespeeld door Helmert Woudenberg.”
Officiële Juryselectie 2015 (NTF)
Vier ervan waren in de provincie Groningen te zien. Ikzelf bezocht die bij 2Bunders in Ellerhuizen(Bedum) – een wel heel prettige kennismaking met een nieuwe theatergroep, om meer dan een reden. De voorstelling trok in totaal zo’n 25.000 bezoekers.
Mansholt komt naar Groningen, RTV Noord, 3 juni 2014.
‘We waren eigenlijk helemaal niet van plan een toneelgroep te beginnen’
MANSHOLT was onze eerste voorstelling en we waren toen we die gingen maken eigenlijk helemaal niet van plan om een groep te beginnen, zegt regisseur en oprichter van de ‘stichting Jan Vos‘ Jeroen van den Berg in de gloednieuwe podcastserie (maker: Bente Janssen) van het gezelschap: ‘On the Road to Mansholt‘.
,,MANSHOLT was bedoeld als een eenmalige samenwerking, maar het beviel ons zo goed om op boerderijen te spelen – we trokken veel publiek, kregen veel enthousiaste reacties – we vonden het zelf ook eigenlijk allemaal leuk om op die manier toneel te maken.”
.
De theaters en schouwburgen ‘ontvluchtend’ besloten ze na MANSHOLT met elkaar verder te gaan (toeren): als groep. ‘On the Road’.
On the Road to Mansholt, Toneelgroep Jan Vos, 30 juli 2021.
Help Jan Vos vooruit: een grotere tent voor een groter bereik
Toneelgroep Jan Vos was geboren. Zaken werden voortaan wel grootser aangepakt. Niet meer (alleen) spelen in boerenschuren, maar op het erf of in het land van de boerderijen – in een heuse eigen tent. Een aantal ook nieuwe voorstellingen werden er in opgevoerd. Hieronder een impressie van de tent op locatie Hofboerderij ‘Erve Kagelink‘ te Markvelde (Diepenheim) voor een MANSHOLT-voorstelling in 2015.
Voor de (uitgestelde) editie MANSHOLT-2021 – corona was ook voor hen letterlijk en figuurlijk spelbreker – startte de toneelgroep in december 2020 een succesvolle ‘Voor-de-Kunst’-crowdfundingscampagne ‘voor een grotere tent en voor een groter bereik’.
Filmpje Voor de Kunst crowdfunding campagne dec 2020/jan 2021, Toneelgroep Jan Vos, 28 december 2020.
De speeltent, gemaakt van hout met een bruin, semi-transparant zeil, is ontworpen door Ellen Klever, vaste decor- en kostuumontwerper bij Toneelgroep Jan Vos. Zowel de oude als de nieuwe tent zijn door haar vormgegeven. In een kort filmpje hieronder schetst Klever het ontwerp van de nieuwe tent, dat een beeld geeft van alle voordelen en verbeteringen.
Ellen Klever legt de voordelen uit van onze nieuwe tent, Toneelgroep Jan Vos, 11 januari 2021.
De grotere tent biedt vanwege zijn open karakter fraai uitzicht op het (omliggende) landschap. Hij kan zo, de schuren en dichte tent verlatend, nog beter dienst doen de ‘boerenproblematiek’ bij een groter publiek voor het voetlicht te brengen. En dat lijkt (hard) nodig. De bouw van de nieuwe tent, een mobiel theater met een tribune die plek biedt aan 280 personen, was in handen van tenten- en tribunebouwer Karel Kolkman. Groot voordeel: hij staat in een mum van tijd!
Opbouw tent Toneelgroep Jan Vos, bericht Facebookpagina Toneelgroep Jan Vos, 28 juni 2021.
‘Er is in die zes jaar tussen de voorstelling MANSHOLT toen en nu heel veel gebeurd’
Er is in die zes jaar tussen de voorstelling MANSHOLT toen en nu heel veel gebeurd, zegt Van de Berg. Inhoudelijk verschillen ze niet zo zeer, maar omdat de tijdsgeest heel erg verandert – er is heel veel gebeurd in de wereld – zijn zaken als bijvoorbeeld klimaatverandering, maar zeker ook de landbouw(hervormingen) meer pregnant, prangender en meer breed gedragen maatschappelijke issues geworden. Het verhaal dat Sicco Mansholt in 1972 hield, is in die zin meer urgent geworden. Bovendien: actueler dan ooit!
Trailer Mansholt, Toneelgroep Jan Vos, 21 mei 2021.
MANSHOLT, het verhaal. ‘Verandering vergt moed!’
De voorstelling MANSHOLT beschrijft de persoonlijke en politieke crisis waarin Mansholt terechtkwam aan het begin van de zeventiger jaren van de vorige eeuw. Nu zo’n vijftig jaar later, confronteert het stuk je met dezelfde vragen die Mansholt in zijn tijd al stelde: heb (ook) jij de moed om je leven te veranderen? En hebben wij, als maatschappij, het elan om een nieuwe koers te gaan varen?
Het is 1972. De Apollo 16 reist naar de maan en de Vietnamoorlog is in volle gang. Ard Schenk wint 3 gouden medailles tijdens de Olympische Winterspelen. Euro-commissaris van Landbouw Sicco Mansholt staat aan de vooravond van zijn pensioen, zijn werk zit erop.
Dan komt de Club van Rome met het alarmerende rapport Grenzen aan de groei. Als Mansholt ziet wat de gevolgen zijn van het beleid van schaalvergroting, waarvoor hij zich zijn leven lang heeft ingezet, slaat de schrik hem om het hart. Hij breekt radicaal met zijn oude overtuigingen. En tot afgrijzen van de mensen om hem heen wordt hij een van de eerste pleitbezorgers van een kringloop-economie.
Als hij daarnaast ook nog eens verliefd wordt op zijn 40 jaar jongere stagiaire Petra Kelly, de latere oprichtster van Die Grünen in Duitsland, ontpopt hij zich tot Profeet van de Nulgroei en is de chaos compleet. Voor het eerst in zijn leven kan Sicco niet kiezen. Moet hij met zijn vrouw na zijn pensioen in Drenthe gaan wonen? Of is het nog geen tijd om zich terug te trekken en gaat hij samen met Petra de wereld in om zijn nieuwe politieke boodschap te verkondigen?
Parallel aan het verhaal van Mansholt loopt de geschiedenis van Wietje Nanninga, boerin, die samen met haar vader een onrendabele boerderij in Drenthe runt. Mede door het beleid van Mansholt zijn ze gedwongen hun bedrijf te verkopen. Als een potentiële koper Mansholt blijkt te zijn, die er na zijn pensioen samen met zijn vrouw wil gaan wonen, komt vader Tjerk in opstand en besluit hij zich te verzetten tegen het onontkoombare.
Mansholt is aangrijpend toneel over de moed die het kost om te veranderen.
Zonder Mansholt had Toneelgroep Jan Vos niet eens bestaan, zegt de schrijver van het stuk, Tjeerd Bischoff tegen Frank Mulder, die hem in Haastrecht na de eerste voorstelling van MANSHOLT voor De Groene Amsterdammer interviewt.
,,Toen ik in 2013 een eerste versie had geschreven, liet ik het lezen aan regisseur Jeroen van den Berg, en hij wilde het meteen regisseren. Als het maar wel zou worden opgevoerd op boerderijen. Zo is onze toneelgroep begonnen.”
.
Bischoff was op Mansholt gestuit door het boek ‘De graanrepubliek‘ van Frank Westerman, over Oost-Groningen:
,,Ook de familie-Mansholt speelt daar een rol in. Daar las ik voor het eerst over de crisis waar de eurocommissaris in terechtkomt vlak voor zijn pensionering. Dat maakte Mansholt meteen al een fascinerende man.”
Tjeerd Bischoff
100 jaar Sicco Mansholt geëerd met onthulling standbeeld en symposium
Nu we met Westerman’s De graanrepubliek toch in Groningen zijn beland: op 13 september 2008 organiseerde de Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen van de Rijksuniversiteit Groningen een symposium over Sicco Mansholt. Het was dan 100 jaar geleden dat de bekende landbouwer, minister en Euro-commissaris geboren werd. Om dat te gedenken waren er die dag verschillende festiviteiten, gecoördineerd door de Stichting 100 jaar Sicco Mansholt. Naast het symposium waren er ook andere activiteiten. Zo maakte kunstenaar Marten Grupstra een beeld van Mansholt, dat een plaats kreeg in de Blauwe Stad.
Symposium 100 jaar Mansholt, Rijksuniversiteit Groningen, 24 juni 2011.
De moed om te veranderen, of juist niet
Op de tribune zit geen typisch schouwburgpubliek. Het zijn vooral boeren en dorpelingen die zijn afgekomen op de voorstelling Mansholt, schrijft Frank Mulder in zijn inleiding van een prachtige recensie over MANSHOLT in De Groene Amsterdammer. Een must read!
‘Als we zo door blijven groeien stort binnenkort onze beschaving in’
In de jaren zeventig van de vorige eeuw voorspelde het Massachusetts Institute of Technology (MIT) dat onze samenleving deze eeuw in zou storten. En we lijken keurig op schema te liggen, zo blijkt uit een nieuw empirisch onderzoek. Dat schrijft Nafeez Ahmed voor Vice Nederland op 11 augustus 2021.
Met het systeemdynamisch model van de Club van Rome – dat (ook) de ‘ommekeer’ van Sicco Mansholt bewerkstelligde – keken ze waar precies ‘de grenzen aan de groei’ lagen. Hun voorspelling: de industriële beschaving was hard op weg om ergens in de 21e eeuw in te storten, als gevolg van de overexploitatie van de grondstoffen op aarde.
Gezien het ‘onaantrekkelijke vooruitzicht’ van de ineenstorting van onze (industriële) beschaving was Gaya Herrington, hoofd van de afdeling Duurzaamheid en dynamische systeemanalyse bij KPMG in de Verenigde Staten, die het onderzoeksproject op persoonlijke titel heeft uitgevoerd, benieuwd welke scenario’s het meest overeenkwamen met de empirische gegevens van nu. Het is de eerste keer dat een topanalist bij een groot internationaal bedrijf het ‘Grenzen aan de groei’-model serieus neemt. Uitkomst?
Ik werd gewezen op dit artikel door een bericht op de Facebookpagina van Toneelgroep Jan Vos. Ik neem het hieronder integraal op:
‘We hoeven het niet als zwaktebod te zien als we onze maatschappelijke prioriteiten aanpassen aan de grimmige werkelijkheid’
Facebookbericht Toneelgroep Jan Vos, 19 augustus 2021.
50 jaar op de planken! Helmert Woudenberg gelauwerd in de Orde van Oranje-Nassau
Behalve dat de geschiedenis waarop de voorstelling MANSHOLT gebaseerd is, zich vijftig jaar afspeelde, is het ook vijftig jaar geleden dat Helmert Woudenberg, zijn eerste schreden op het podium zette. Woudenberg was één van de oprichters en gezichtsbepalende acteurs van Het Werktheater. Een roemrucht gezelschap – opgericht in 1970 – dat van grote invloed zou worden op het Nederlandse toneel. Het heeft een plaats gekregen in de ‘Canon van het Theater in Nederland‘.
Dankzij ondersteuning van TIN/ Universiteit van Amsterdam Bijzondere Collecties, enthousiaste en geheel belangeloze medewerking van vele rechthebbenden, is er met behulp van een geslaagde crowdfundingsactie (ook via voordekunst.nl) een prachtige, goed gedocumenteerde website over dit legendarische theatergezelschap tot stand gekomen.
Na zijn vertrek bij Het Werktheater in 1982, bleef Helmert Woudenberg de geest van dit gezelschap trouw. Als regisseur, docent, toneelschrijver en acteur werkte hij onverdroten voort in alle geledingen van de maatschappij. Voor Toneelgroep Jan Vos zijn Het Werktheater en Woudenberg altijd inspirerende voorbeelden geweest, het ‘vervult het gezelschap dan ook met trots en blijdschap dat Helmert op zijn vijftig-jarig jubileum opnieuw bij hen op de planken staat’, zo lees ik in de prachtige MANSHOLT-Courant die ik bij binnenkomst aangereikt kreeg.
Op 24 juli, na afloop van ‘een week MANSHOLT-optredens’ in Haastrecht, werd Helmert Woudenberg, ‘als klap op de vuurpijl‘ bij de laatste voorstelling aldaar, benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau. Burgemeester Roel Cazemier van de gemeente Krimpenerwaard kwam naar voren, sprak eerst wat lovende woorden over de voorstelling, maar roemde daarna omstandig de acteur en diens glansrijke carrière.
Hein Janssen was erbij en schreef voor de Volkskrant een dag later een prachtige recensie. Ook Pim Siegers van het Dagblad van het Noorden stond stil bij Woudenberg’s ‘versierselen’ en blikte op die dag vooruit op de voorstellingen in Eelde.
,,Helmert Woudenberg liet weer eens zien dat hij een geheel eigen soort van acteren heeft ontwikkeld: flegmatiek, bijna nadenkend tijdens het spelen, nooit ijdel, altijd ten dienste van het stuk en zijn medespelers.”
In DE MANSHOLT-Courant vind je uitgebreide beschrijvingen van en over de voorstelling(en), de makers, de cast en het (artistieke) team, de locaties en de tentoonstelling ‘Boeren in Beweging‘ (plus prachtige interviews en reportages). Ik beperk me hieronder tot een korte beschrijving van de toneelgroep en de acteurs.
De programmakrant die we speciaal voor de voorstelling MANSHOLT lieten ontwerpen is nu ook online te vinden: https://t.co/3mD5eEsSD0. Heb je de krant liever fysiek in handen: we hebben er nog een aantal over. Stuur ons even een persoonlijk berichtje bij interesse!
Voorstellingen op locatie over mensen die zich staande proberen te houden in een sterk veranderende wereld
Toneelgroep Jan Vos maakt voorstellingen op locatie over mensen die zich staande proberen te houden in een sterk veranderende wereld. Ze tonen ‘de complexe werkelijkheid van individuele mensen die schuilgaat achter statistieken, rapporten, beleidsvoornemens en krantenkoppen’.
Hun stukken ontstaan niet op de beruchte zolderkamertjes – ze trekken er op uit, vinden inspiratie in de wereld om hen heen en gaan het gesprek aan met maatschappelijke organisaties, denkers, specialisten en ervaringsdeskundigen. Samen met hen brengen ze de krachten in kaart die er rondom een bepaald thema spelen en vertalen die naar persoonlijke verhalen.
De voorstellingen worden gespeeld op locaties die passen bij de gekozen thematiek. Ze plaatsen hun verhalen midden in de realiteit en bereiken daarmee de mensen waar het in hun werk om draait. Zo speelden ze ‘Koning van het Grasland‘ en MANSHOLT op boerderijen, voor een publiek van boeren en andere plattelandsbewoners. Met ‘GAS‘ stonden ze in het centrum van het Groningse aardbevingsgebied en gingen ze het land in, naar o.a. Den Haag, de stad waar er over de gaswinning wordt beslist.
De acteurs
Helmert WoudenbergTrudi KleverJosé KuijpersStefanie van LeersumBart KleverTjeerd Bischoff
Margriet Brandsma en Helmert Woudenberg in ‘Spraakmakers’ over MANSHOLT
Op 23 juli zijn ‘De Toekomst‘-talkshowhost voor MANSHOLT Margriet Brandsma en acteur Helmert Woudenberg te gast bij Ghislaine Plag in de NPO Radio 1-radiotalkshow ‘Spraakmakers‘, een dag voor de laatste voorstelling bij boerderij De Twee Hoeven in Haastrecht, waar de eerste zeven voorstellingen van de 2021-editie van MANSHOLT plaatsvonden. De try-outs werden daar ook gespeeld, op 16, 17 en 18 juli.
Plag blikt met haar gasten terug op het landbouwbeleid en idealisme van Sicco Mansholt, dat volgens haar nog steeds opvallend actueel is.
Margriet Brandsma en Helmert Woudenberg in ‘Spraakmakers’ over ‘MANSHOLT’, Kunst en Landschap (Bron: NPO1-Spraakmakers 23 juli 2021), 2 augustus 2021.
Randprogramma MANSHOLT: een reizende expositie, soep met brood én ‘Talkshow De Toekomst’
Rondom de voorstelling MANSHOLT biedt Toneelgroep Jan Vos de bezoekers naast een reizende expositie en de mogelijkheid om voorafgaand aan de voorstelling een eenvoudige maaltijd (soep met ‘slordig’ belegd broodje) te nuttigen ook een wekelijkse talkshow aan. (In Eelde vinden er daarom twee plaats, op 7 en 14 augustus.)
MANSHOLT: Talkshow de Toekomst, Toneelgroep Jan Vos, 8 juli 2021.
Hoe kunnen we als maatschappij een nieuwe koers varen? Met die vraag gaan ze aan de slag tijdens Talkshow De Toekomst. Onder leiding van journalist Margriet Brandsma laten ze mensen aan het woord die met creatieve oplossingen en onverwachte invalshoeken komen. Maar ook mensen die in de praktijk ervaren hoe lastig het is de bakens te verzetten. Boeren, bestuurders en wetenschappers. Zanger Jan Veldman zorgt voor de muzikale omlijsting. De talkshow is gratis te bezoeken – wel even van tevoren reserveren.
De eerste aflevering, die in Haastrecht op 24 juli, staat al online: met Harm Evert Waalkens (agrariër en politicus), bijzonder hoogleraar Natuurinclusieve Plattelandsontwikkeling (en voormalig veehouder) Martijn van der Heijden en melkveehouder.Aad Straathof. Je kunt hem hieronder beluisteren. Zodra de andere afleveringen gereed zijn, kun je ze terugluisteren via de speciaal voor Kunst en Landschap aangemaakte MANSHOLT-podcast-afspeellijst.
Het lag in de bedoeling om de Talkshow af te trappen met demissionair minister van landbouw Carola Schouten, zij moest helaas om ‘agenda-technische’ redenen verstek laten gaan. Hopelijk ‘zet ze dat nog recht’ voor de laatste Talkshow De Toekomst in het Utrechtse Haarzuilens.
Talkshow De Toekomst, 24 juli in Haastrecht, Toneelgroep Jan Vos, 1 augustus 2021.
Twee keer een talkshow ‘De Toekomst’ in Eelde met prominente gasten
Op zaterdag 7 en 14 augustus – ik heb voor de 14e een plekje in de nieuwe tent gereserveerd – vind de talkshow ‘De Toekomst‘ in Eelde plaats met prominente Noord Nederlandse gasten:
Zaterdag 7 augustus, Eelde, 18:30 uur:
Harm Evert Waalkens had ooit samen met een groep andere boeren één van de grootste melkveebedrijven van Nederland. Dit in navolging van de ideeën van Mansholt. Later werd hij biologisch en nog weer later ging hij in navolging van Mansholt de politiek in, waar hij voor de PvdA in de Tweede Kamer kwam en woordvoerder werd op het gebied van landbouw.
Wat is zijn kijk op agrarische sector van dit moment? Waar staan we? Wat is de stip aan de horizon waar we wat hem betreft naar toe moeten? En wat vindt hij van het gedrag van de consument?
Dirk Strijker bekleedde van 2005 tot 2020 de Mansholt-leerstoel voor Plattelands-ontwikkeling. Hij publiceert onder meer over de economische aspecten van landbouw en landbouwpolitiek, niet alleen voor andere wetenschappers, maar ook als columnist van het Dagblad van het Noorden (tot 2009) en De Boerderij (sinds 2010) Strijker is de zoon van een boerengezin in Drenthe, waar ze meer op hadden met Boer Koekoek dan met Mansholt. Dirk Strijker heeft veel oog voor wat beleidsvoornemens in de praktijk betekenen.
Wordt er bij de verduurzaming van de landbouw voldoende rekening gehouden met de belangen van de boer? Zijn de verwachtingen van de maatschappij richting de agrarische sector realistisch?
Jan Reinier de Jong: Akkerbouwbedrijf de Jong is niet biologisch, maar doet wel aan agrarisch natuurbeheer en is lid van Agrarische Natuur Drenthe. Daarnaast levert het bedrijf zonne-energie aan zestig huishoudens en weet die energie ook op te slaan. En het bedrijf specialiseert zich in precisie-landbouw. Met hoogwaardige technologie wordt er voor gezorgd dat het verbouwen van gewassen zo efficiënt mogelijk verloopt. In 2019 was deze boerderij de ‘Winnaar publieksprijs Duurzaamste bedrijf Drenthe‘.
Wat kunnen we leren van Jan Reinier de Jong? En welke rol speelt technologie bij zijn streven naar duurzaamheid?
Voorstelling MANSHOLT van zaterdag 7 augustus (Eelde) vroegtijdig afgebroken vanwege onveilige weersomstandigheden
,,Helaas is de voorstelling MANSHOLT van zaterdag 7 augustus vroegtijdig afgebroken vanwege onveilige weersomstandighe-den. Hoe spijtig dat ook is: uw veiligheid gaat boven alles. Uiteraard willen we u wel graag de kans bieden om de afgelaste voorstelling in te halen. Daarom spelen we op 14 augustus om 13.00 uur een inhaalvoorstelling.”
Theunis Piersma is hoogleraar Trekvogelecologie aan de Rijksuniversiteit Groningen en als waddenbioloog verbonden aan het Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee (NIOZ). Met een internationaal onderzoeksteam onderzoekt hij hoe klimaat, voedsel, roofvijanden, ziektekiemen en historisch-genetische achtergrond wad- en weidevogels beïnvloeden, met name de kanoet en de grutto. Hij won hiermee nationale en internationale prijzen, waaronder de Spinozapremie.
Piersma was één van de initiatiefnemers van Kening fan e Greide, een burgerinitiatief dat zich inzette voor het behoud het weidelandschap en de daar levende dieren en planten.
Hoe is het gesteld met de biodiversiteit op het platteland en wat zou er moeten gebeuren om daar verandering in te brengen?
Peter Oosterhof Al vijf generaties lang is de boerderij van Peter Oosterhof, in Foxwolde (noord Drenthe) in zijn familie. Sinds een aantal jaar is Peter anders gaan boeren, met grote aandacht voor de bodem. Het gebruik van kunstmest en veel krachtvoer gingen hem tegenstaan. Hierdoor heeft hij het roer omgegooid waardoor hij nu biologisch boert en natuurlijke processen volgt. Dit resulteert in minder melk, maar zijn koeien zijn nu veel gezonder en hij heeft minder uitgaven.
Wat is het geheim van zijn succes en wat houdt andere boeren tegen om op deze manier hun bedrijf te voeren?
Louise Vet is emeritus hoogleraar ecologie aan de Universiteit van Wageningen en ex-directeur van het Nioo, het Nederlands Instituut voor Ecologie. In 2019 nam ze het initiatief voor het Deltaplan Biodiversiteitsherstel, waarin ze met zowel bedrijven als particulieren tot een biodiversere wereld wil komen. Tegelijkertijd werkte ze als lid van de Commissie-Remkes aan het Eindadvies van het Adviescollege Stikstofproblematiek (‘Niet Alles kan Overal‘) over een structurele aanpak van stikstof op lange termijn. Ze ziet een opeenstapeling van bewijzen dat het bergafwaarts gaat met de leefbaarheid van de wereld.
Wat moet er volgens haar gebeuren om tot een betere een duurzamere wereld te komen?
In Eelde gaan publiek, politici en boeren met elkaar in gesprek
Laatste speeldag Eelde 14 augustus: extra capaciteit!
,,Wees er wel snel bij, want de kaarten gaan hard”, zo luidt het bericht op de Facebookpagina van de toneelgroep op 3 augustus. Goed dat de capaciteit vanaf de 14e augustus wordt opgeschroefd, want alle voorstellingen zijn tot die dag volgens de toenmalige RIVM-voorwaarden uitverkocht. Snelle beslissers kunnen voor de 14e nog reserveren, andere belangstellenden zijn aangewezen op een dagje Deventer, Zaandam of Haarzuilens – ook leuk.
Ik had voor de laatste MANSHOLT-dag in Eelde gelukkig vroegtijdig een kaartje bemachtigd. Hieronder een compilatie van mijn bezoek op en om het erf van de Kijkboerderij; uiteraard geen foto’s van de voorstelling zelf.
Met nog 16 voorstellingen te gaan is MANSHOLT uitverkocht!
Met nog 16 voorstellingen in respectievelijk Deventer, Zaandam en Haarzuilens maakt Toneelgroep Jan Vos op 23 augustus 2021 via Twitter bekend dat alle voorstellingen zijn volgeboekt. Een plaatsje op de wachtlijst is dan nog je enige hoop om van het stuk te kunnen genieten.
MANSHOLT is UITVERKOCHT! Dank voor de massale belangstelling. Geen kaartje kunnen bemachtigen? Je kunt nog op de wachtlijst geplaatst worden via: info@toneelgroepjanvos.nl. Laat daarbij wel even weten om welke locatie en datum het gaat. Overzicht via: https://t.co/ckjXA5MeC4
‘Dit stuk zouden veel meer jonge agrariërs moeten zien’
Ik parkeerde mijn camper tijdens een weekje vakantie in eigen land bij een natuurboerderij, ergens in de buurt van Deventer langs de Terwoldse Wetering, kwam in gesprek met een boerin, tevens beheerder van de camperplaats. Ze was net klaar met de laatste schud van het te hooien gras. De Deventer-voorstellingenreeks van MANSHOLT kwam op enig moment ter sprake. Ik beloofde haar (en haar man Albert) er een mailtje over te sturen. Ik kreeg antwoord:
,,Hopelijk ‘zet ze dat nog recht’ voor de laatste Talkshow De Toekomst in het Utrechtse Haarzuilens”, schreef ik eerder in dit blog naar aanleiding van het moeten afzeggen voor de eerste talkshow van demissionair minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit Carola Schouten. En dat deed ze!
Op 9 september sprak de immer goed voorbereide talkshowhost MargrietBrandsma met Schouten, boer en filosoof Jan Huijgen, directeur Agrarische bedrijven (ABN-AMRO) Pierre Berntsen, directeur Duurzaamheid (Rabobank) Bas Rüter en melkveehouder, raadslid (CDA Woerden) en Agraaf-columniste Toos Soest. Hoe kunnen we als maatschappij een nieuwe (landbouw)koers varen?
Talkshow De Toekomst, Haarzuilens, 9 september, Toneelgroep Jan Vos, 20 september 2021.
Korte sfeerimpressie van Mansholt – over de vertaalslag realiteit en fictie
De reprise van Mansholt ging acht weken op tournee langs zes boerenerven verspreid over Nederland.. Met de 41 voorstellingen hoopt Toneelgroep Jan Vos de kern van de realiteit (van de landbouwproblematiek) naar boven te halen, om er vervolgens weer fictie van te maken. Toneelschrijver Tjeerd Bischoff legt die vertaalslag helder uit tijdens een korte sfeerimpressie van MANSHOLT.
Een korte sfeerimpressie van de voorstelling Mansholt, Toneelgroep Jan Vos, 22 september 2021.
Het einde van een geslaagde tournee, een terugblik op MANSHOLT door schrijver Tjeerd Bischoff
Hoe was het voor ons, de medewerkers, om aan deze voorstelling mee te doen? Dat vraagt Tjeerd Bischoff aan zichzelf in een afscheidsbrief aan het publiek.
,,Ikzelf speelde twee kleine rolletjes, die weinig van mij vergden. Daardoor was het een ontspannen tijd. Maar dat gold eigenlijk voor alle acteurs. Het was soms ook vermoeiend, vooral voor de crew, maar zoals José Kuijpers, één van de actrices, het uitdrukte: we werden gedragen door het publiek. We ervoeren dat we iets brachten waar de mensen op hadden zitten wachten.”
MANSHOLT revisited – De oogst van talkshow De Toekomst
De afgelopen zomer hebben we bij de voorstelling MANSHOLT acht keer een talkshow gehouden waarin tal van gasten zich uitspraken over de problemen in de agrarische sector, zegt opnieuw Tjeerd Bischoff, ditmaal bijna een jaar na de voorstelling MANSHOLT en op het moment dat boerenprotesten oplaaiden naar aanleiding van de stikstofcrisis: 6 juli 2022.
Onder leiding van Margriet Brandsma gaven boeren, politici, wetenschappers, vertegen-woordigers van de retail en van de banken hun visie over wat er aan de hand is en wat er gedaan moet worden, schrijft Bischoff in zijn inleiding en stelt zichzelf vragen: ,,Wat kunnen we leren van deze bijeenkomsten? Welke conclusies laten zich trekken? Als schrijver van het toneelstuk MANSHOLT heb ik de opnames van de talkshows nog eens beluisterd. Hieronder heb ik geprobeerd een samenvatting te geven van de vele betogen en verhalen en de gedachtes die ik daarbij kreeg. Dit alles ondersteund met wat cijfers. Extra interessant misschien, nu de stikstofcrisis op scherp staat.”
MANSHOLT in de zomer van 2021 gemist? Geen nood, vanaf april 2022 stream je hem vanuit huis!
Cultuurticket.nl is een nieuw streamingplatform voor de culturele sector. Ze zijn vanaf 2022 hard bezig om een zo divers en verrassend mogelijk aanbod samen te stellen. Cultuurticket.nl wil cultuur toegankelijk maken ‘voor iedereen, overal en altijd’.
Sinds april dat jaar biedt het nieuwe platform dat cultuur en publiek wil samenbrengen ook de voorstelling MANSHOLT aan. Voor nog geen vier Euro bekijk je de 114 minuten durende voorstelling vanuit je luie stoel. Klik op de illustratie om MANSHOLT via Cultuurticket.nl te bekijken.
Klik op de illustratie om MANSHOLT via Cultuurticket.nl te bekijken.
Gasten Talkshow De Toekomst geen onbekenden voor Kunst en Landschap
Nagenoeg alle gasten van de talkshow De Toekomst zijn bekende namen voor Kunst en Landschap. Ik maak(te) voor het multimediale platform voor ‘verbeelding van (en reflectie op) verandering‘ (in het Noorden) een aantal specials.
In één geval zelfs een special geheel gewijd aan een gast (en zijn onderzoek) zelf: trekvogelecoloog Theunis Piersma (en zijn team). Over de teloorgang van de grutto in relatie tot de verarming van het Nederlandse boerenland. Uiteraard kom je veel van de andere talkshowdeelnemers tegen in de specials over (natuur- en landschapsinclusieve) landbouw of in die over de ruilverkaveling in Drenthe. Je kunt bij alle vier even een kijkje nemen:
In 1972, vijftig jaar geleden, brengt de Club van Rome het rapport ‘De grenzen aan de groei‘ uit. In het rapport wordt voorspeld – voor het eerst op grond van computer-modellen – dat de grondstofvoorraden binnen enkele decennia zullen zijn uitgeput. Het woord doemdenken bestaat nog niet. Dat woord komt pas in de jaren ’80 in de Dikke Van Dale met dank aan Van Kooten en De Bie. Maar het zijn wel degelijk doemdenkers, en de toon van het rapport is buitengewoon somber. Wat opmerkelijk is: de Club van Rome is geen actiegroep, het zijn politici, managers uit het bedrijfsleven en wetenschappers.
Toch komt het rapport niet uit de lucht vallen. Want wat ook opvalt, is het ontwakend milieubewustzijn van die jaren. Milieu wordt begin jaren ’70 van de vorige eeuw, misschien wel voor het eerst, een hot item. Er zijn zorgen over giftige afvalbergen, tonnen plastic in de zee en bedreigde walvissen. De introductie van plastic vuilniszakken, de eindeloze vuilnisbelten en ongekend smerige rivieren leiden tot veel discussies, waaronder kernenergie..
Voor Kunst en Landschap dook ik in archiefmateriaal over de strijd voor een beter milieu door de jaren heen en maakte een selectie. Te beginnen, uiteraard in deze MANSHOLT-special, met Sicco Mansholt, daarna: met terugblikkende reportages op 50 jaar na De grenzen aan de groei en bespiegelingen op de toekomst.
Vroege Vogels in gesprek met Mansholt-biograaf Johan van Merriënboer: hoe zou Mansholt de stikstofcrisis hebben opgelost?
Mansholt en de stikstofcrisis: hoe zou hij het hebben opgelost?, BNNVARA, Vroege Vogels, 19 januari 2020.
‘Sicco’
In de tijd dat RTV Noord het zichzelf nog permitteerde meer dan een half uur durende documentaires te maken, inmiddels 11 jaar geleden, kwam de regionale zender met een prachtig portret van Sicco Mansholt. Ik neem hieronder hun beschrijving van de video integraal op:
,,Mansholt is een van de wegbereiders van de Europese Unie. Als verzetsheld wordt hij na de Tweede Wereldoorlog minister van Landbouw en Voedselvoorziening en zorgt hij ervoor dat de Nederlanders genoeg te eten hebben. Mansholt stuwt de welvaart op met gegarandeerde graanprijzen. Een soortgelijk beleid voert hij als landbouwcommissaris van de EG. Hij wordt daarbij ook geconfronteerd met de schaduwkant van zo’n politiek: overschotten, boterbergen en melkplassen. Mansholt hoort thuis in het rijtje van mannen met macht, zoals John F. Kennedy en Charles de Gaulle.”
Sicco’, RTV Noord
Sicco, RTV Noord, 18 oktober 2010.
VPRO Tegenlicht duikt (in 2003) met tweeluik ‘Gesubsidieerde Aarde’ in de wereld van de Europese boer
14 januari 1965 is waarschijnlijk de duurste dag in het bestaan van de Europese Unie tot nu toe, schrijft VPRO Tegenlicht op 25 mei 2003. Op die dag werd in Brussel een akkoord gesloten tussen de zes toenmalige lidstaten over de toekomst van het Europese landbouwbeleid. De basis was gelegd voor het ingewikkelde systeem van regels en subsidies waarmee de Europese boeren sindsdien te maken hebben.
De ‘Methode Mansholt‘ is het tweede deel van het tweeluik ‘Gesubsidieerde Aarde‘, dat VPRO Tegenlicht op 25 mei 2003 uitzond. Zowel het eerste deel, ‘Berekenende Boeren‘, dat een week eerder op ‘hét future affairs-platform van Nederland’ werd uitgezonden, als dit tweede deel kunnen niet meer worden afgespeeld via hun website. De reden daarvan is mij niet bekend, wel heb ik na enig zoeken de Methode Mansholt voor je weten te achterhalen. Daarmee zijn we André van Hout van ‘De Aanpak‘ veel dank verschuldigd. Hij zette hem – weliswaar afgeschermd – op Vimeo.
Tegenlicht dook met deze twee uitzendingen in de wereld van de Europese boer. In Berekenende Boeren geven ze een beeld van de ingewikkelde afwegingen die boeren moeten maken om zich staande te houden binnen het Europese landbouwbeleid. In het tweede deel, dat je hieronder (dus wel, red.) kunt bekijken, doken ze in de geschiedenis van het gezamenlijke Europese beleid voor de agrarische sector. Daarin staat Sicco Mansholt, de belangrijkste man achter de gezamenlijke Europese aanpak, centraal.
Sicco Mansholt wordt de architect van de grootschaligheid
,,Sinds de lancering van het Europese landbeleid, ingevoerd door Eurocommissaris Sicco Mansholt in de jaren ’60, is er geen boer meer in Europa die op de een of andere manier niet te maken heeft met superheffingen, melkquota, het afhankelijk zijn van subsidies of de concurrentie van nieuwe Oost-Europese lidstaten.” Dat is de puntige samenvatting van Beeld en Geluid-Wiki. Pracht fly on the wall documentaire!
METHODE MANSHOLT, DE AANPAK, 10 oktober 2019. (Bron: Gesubsidieerde aarde (deel 2) – Methode Mansholt, VPRO Tegenlicht, 25 mei 2003. Beeld: K&L.
Tentoonstelling ‘Mansholt, Landschap in Perspectief’
De tentoonstelling ‘Mansholt, Landschap in Perspectief‘ van het platform voor architectuur en design Bureau Europa gaf (van 18 januari t/m 20 april 2014) een beeld van de wijze waarop landbouw de inrichting en vormgeving van het Nederlandse landschap na 1945 heeft bepaald – tegen de achtergrond van de toenmalige hervorming van het Europees Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB). Leidraad van de tentoonstelling was het werk van voormalig landbouwminister Sicco Mansholt.
Aan de hand van een aantal fases werd de ontwikkeling van de Nederlandse landbouw getoond plus de wijze waarop deze zich verhoudt tot het landschap. Onder andere: het herstel van geïnundeerd landschap na WO II; de Zuiderzeepolders als ideaal landbouwgebied; de modernisering van het platteland door middel van ruilverkavelingen en technologische innovatie; de toenemende invloed van recreatie en natuurbeheer, en ten slotte de hedendaagse opdeling in verbrede en industriële landbouw.
De tentoonstelling bood met het vele audiovisuele materiaal, een overzicht van de wijze waarop de landbouw in de loop der tijd is gerepresenteerd en tevens een interactieve kaart die is ontstaan vanuit een samenwerking tussen Bureau Europa en de Waag Society.
Deze tentoonstelling was de eerste inhoudelijke uiting van de samenwerking tussen Bureau Europa en Het Nieuwe Instituut. Het onderzoek en de tentoonstelling kregen een vervolg in het najaar van 2014 in Het Nieuwe Instituut.
Tentoonstelling ‘Sicco Mansholt. Een goede Europeaan’
,,Sicco Mansholt was een boer en sociaaldemocraat die een invloedrijke Nederlandse naoorlogse landbouwminister werd. Na 14 jaar minister werd Mansholt de eerste landbouwcommissaris van de EEG. In die rol fungeerde hij als een van de architecten van de huidige Europese Unie. Het beleid van Mansholt had een krachtige invloed op de economische positie van boeren, de eenwording van Europa en de inrichting van het Nederlandse landschap. De installatie voor de tentoonstelling, zoals ontworpen door Studio PolyLester, volgt de opkomst, ondergang en radicale verandering van hart van deze emblematische figuur van de Europese landbouwpolitiek.”
Het Nieuwe Instituut
Sicco Mansholt. Over de tentoonstelling, Het Nieuwe Instituut, 2014.
Sicco Mansholt. Een act in vijf delen, Het Nieuwe Instituut, 2014.
Sicco Mansholt. Boer en Landschap, Het Nieuwe Instituut, 2014.
Televisiedebat tussen Sicco Mansholt en Constant Boon over het ‘Plan Mansholt’
Het speuren naar achtergrondinformatie over Mansholt – vaak via omwegen – bracht me onlangs bij het Centrum Agrarische Geschiedenis (Leuven, België). Ik stuitte op een televisiedebat, waarin Mansholt en Constant Boon het ‘Plan Mansholt’ bediscussiëren tijdens een Panorama-uitzending op 18 december 1968. Het werd gemodereerd door Guido Naets. Daarnaast kwam een tweetal erg leuke artikelen ‘boven water’, een over het Plan Mansholt zelf: ‘Sicco Mansholt, baanbreker of boerenbreker?‘ en een over de boerenbetoging van 23 maart 1971: ‘Geen boer op het veld! De boerenbetoging van 23 maart 1971‘.
In opdracht van It Fryske Gea, de Friese Milieu Federatie, Staatsbosbeheer en Natuur-monumenten is een integrale denkwijze geschetst, gebaseerd op de unieke bodemopbouw van Fryslân en een weerbaar, toekomstbestendig watersysteem. De visie is geen blauwdruk, wel een uitnodiging om met elkaar in gesprek te gaan over de vraag hoe de provincie Fryslân zich de komende decennia zou kunnen ontwikkelen in het licht van de grote maatschappelijke opgaven.
Vier Friese bestuurders krijgen na een introductie van Peter de Ruyter en Eddy Wymenga de toekomstvisie Natuerlik Fryslân 2050 tijdens het webinar, dat ik hieronder integraal voor je opgenomen heb, officieel overhandigd. De gelukkigen zijn gedeputeerden van de provincie FryslânAvine Fokkens en Douwe Hoogland, dijkgraaf Luzette Kroon van Wetterskip Fryslân en burgemeester Jannewietske de Vries van de gemeente Súdwest-Fryslân. Ook gaat het gezelschap in gesprek met de directeuren van de natuurorganisaties. Hoe zal Friesland er in 2050 uitzien?
,,Vergezichten over een vogelrijke Waddenzee. Uitgestrekte en kleurrijke graslanden waar weidevogels de toon zetten. Waterrijke overstromingslandschappen met rietlanden, vis en otters. En traag stromende beken door een kleinschalig cultuurlandschap met natuurrijke bossen. Wat een aantrekkelijk vooruitzicht om in 2050 door Fryslân te wandelen, te fietsen of om er te wonen! Rijk aan natuur en met een landschap dat bloeit en zoemt van de insecten. Waar een schone bodem aan de basis staat van gezonde producten uit onze eigen omgeving. Klimaatbestendig, veilig en aantrekkelijk. We kijken uit naar een groene toekomst voor komende generaties.”
Inleiding ‘Natuerlik Fryslân 2050‘
Natuerlik Fryslân 2050. Natuur en Landschap als basis voor onze toekomst, Groenlunch, 2 juni 2021.
Deelnemers aan het webinar konden vragen stellen; niet alle vragen konden tijdens de uitzending worden beantwoord. Op de website van de Friese Milieufederatie zijn alle vragen (geanonimiseerd) en antwoorden vanaf 8 juni in te zien en te downloaden.
Kunst en Landschap gaat ontwikkelingen ‘Natuerlik Fryslân 2050’ op de voet volgen
Abstract ‘Natuerlik Fryslân 2050’, Peter de Ruyter, 2 juni 2021 (zie: LinkedIn, klik voor vergroting).
In de zoektocht naar oplossingen voor de grote maatschappelijke opgaven waar (ook) de provincie Friesland de komende decennia voor staat, staan in Natuerlik Fryslân 2050natuur en landschap centraal. De visie propageert daarbij een integrale en gebiedsgerichte aanpak. Ook op rijksniveau is volgens velen een integrale, ruimtelijke visie nodig voor de lange termijn, zeg 20 tot 30 jaar.
‘Het huidige beleid is te gefragmenteerd. Ministeries werken vooral sectoraal en bovendien is er veel gedecentraliseerd naar de provincies en de gemeenten, zegt voormalig Rijksadviseur Berno Strootmanin het meinummer (2021, red.) van het open magazine van Publiek Denken. ‘Voor veel opgaven leek rijksverantwoordelijkheid niet nodig. De tijd heeft ons daarin ongelijk gegeven’. Strootman pleit in dit opinieartikel (nogmaals en nadrukkelijk) voor een Minister van Ruimte – een nieuwe bewindspersoon met een eigen mandaat en budget.
,,Doordat centrale regie ontbreekt, maar ook door het ontbreken van een integrale langetermijnvisie en politieke wil, struikelen we van crisis naar crisis. […] Integraal beleid maken is ingewikkelder, maar leidt tot betere kwaliteit en is uiteindelijk goedkoper.”
Berno Strootman
Het multimediale platform in oprichting Kunst en Landschap Noord Nederland volgt de (landelijke) ontwikkeling(en) – uiteraard incluis die van Friesland – op dit gebied reeds geruime tijd op de voet. En dat blijft het doen, in de hoop aan het einde van dit jaar of in 2022, een bijdrage te (kunnen) leveren aan versnelling van de transities in het Noorden door in te zetten op noordelijke krachtenbundeling. Middels een expertise-, organisatie-, productie- en journalistiek platform voor verbeelding van (en reflectie op) verandering, gaat Kunst en Landschap tot ‘de verbeelding’ spreken door coöperatie op meerdere fronten!
Eerste reacties op ‘Natuerlik Fryslân 2050’
Ik houd, in aanloop naar de lancering van het platform, voor Kunst en Landschap een aantal (door mij) zogenoemde ‘blogboeken‘ bij. Met dit Natuerlik Fryslân 2050-blogboek krijg je er eentje bij. Je vindt ze overigens (de ‘KL-SPECIALS‘) onder de rechter menu-knop. Ik ga je – op hoofdlijnen, het hele jaar door en de jaren daarna – op de hoogte houden van de ontwikkelingen rond Natuerlik Fryslân 2050. Hopelijk is dat voor jou een reden om deze pagina van Kunst en Landschap regelmatig te bezoeken. Bookmarken mag.
Hieronder alvast de eerste reacties op deze prachtige Visie, vol van wenkende perspectieven voor een veerkrachtige en hoopvolle toekomst voor de provincie Fryslân. (Nog) niet alle thema’s zijn verweven, maar de basis – de bodem en het ‘sturende’ water – voor ‘een goed gesprek’ ligt er. Ik blijf met Kunst en Landschap hard werken aan ‘implementatie’ van (al) die andere veranderopgaven, waarbij ik kunst en cultuur – als motor voor verandering(sgezindheid) – een voorname rol toebedeel bij de ontwikkeling en innovatie van Noord Nederland.
Nederland-Waterland: een complexe wereld van schipperen – strijd om iedere druppel water!
‘Water, we komen eruit voort, en we leven ervan’. In de vierdelige BNNVARA-documentaire-serie ‘Waterman‘ onderzoekt presentator Menno Bentveld – al veertien jaar gezicht en stem van instituut ‘Vroege vogels‘ – onze wonderlijke verhouding tot water. Hij volgt de loop van het water in Nederland en belandt in een wereld van botsende belangen en tegenstrijdige inzichten. Dit persoonlijke vierluik, dat hij samen met regisseur Geertjan Lassche (Break free, Frontberichten) maakte, neemt je mee in een wereld vol uitersten, die je blik op het water voorgoed zal veranderen, zo luidt het persbericht.
‘Waterman‘ ontdekt in het nieuwe tv-programma dat het eeuwenoude motto van pompen of verzuipen al lang niet meer opgaat voor de Nederlandse delta. Het water vasthouden is noodzakelijk, maar erg ingewikkeld: volstaat polderen, of is het tijd voor harde keuzes?
,,De manier waarop we eeuwenlang met water zijn omgegaan, staat onder druk. We wilden alles zo snel mogelijk kwijt anders verzopen we en konden boeren niet met hun trekkers het land op. Afvoeren en pompen maar. Nu leidt dat tot extreme tegenstellingen omdat we vaker met korte gigantische hoosbuien en langer met periodes van droogte te maken hebben.”
Menno Bentveld (Zie interview Annemart van Rhee voor BNNVARA hieronder.)
Bentveld spreekt in zijn zoektocht met mensen die op een bijzondere manier van water afhankelijk zijn: vissers, boeren, natuurbeheerders, schippers, boswachters, bierbrouwers en campinghouders. Ook met overheden, waterschappen, drinkwaterbedrijven, de industrie en – last but not least – de consument.
,,Nederland-Waterland blijkt een complexe wereld van schipperen, waarbij iedereen zijn eigen belang vooropstelt. Ieder vecht om dezelfde druppel.”
‘Waterman‘
Trailer ‘Waterman’
Bekijk hieronder de trailer van Waterman, de vierdelige serie is vanaf 11 april elke zondag te zien bij BNNVARA op NPO-2 (11 april: 20:45 uur; let op precieze aanvangstijden).
Trailer ‘Waterman’, BNNVARA, 29 maart 2021.
Met Kunst en Landschap heb je ze mooi op een rijtje
Natuurlijk zit ik die zondagen aan de buis gekluisterd en neem ik de Waterman-uitzendingen in deze blogbijdrage (voor Kunst en Landschap) voor je op. Je hebt ze dan alle vier mooi op een rijtje en je kunt ze (nadien) terugkijken op een moment dat het jou uitkomt. Veel plezier daarbij.
Menno Bentveld was naast zijn reportages en studiowerk voor Vroege vogels maandenlang hard bezig met de vierdelige documentairereeks over het Nederlandse watersysteem. Volgens hem een urgente serie, onder andere door de oplaaiende milieu- (stikstofcrisis) en landbouwdiscussies. Wat beweegt de ‘natuurradio- en televisieman’ om, samen met Geertjan Lassche en zijn team, Waterman te maken? Wat zijn z’n drijfveren en wat is er nou eigenlijk zo spannend aan water? Dat wilde freelance interviewer en reportagemaker Annemart van Rhee wel eens weten. Een openhartig interview:
,,In de jaren 80 ging de wereld écht naar de klote. Kernafval werd met tonnen zo de Atlantische Oceaan in gelazerd.”
‘Iedereen is aan het zoeken en aan het vechten om diezelfde druppel’
Op vrijdag 9 april schuift Menno Bentveld aan bij Astrid Joosten en Paul de Leeuw in het programma Op1 – een uitgelezen kans om de urgentie, zo niet noodzaak van het vasthouden van water bij een groot publiek onder de aandacht te brengen.
Menno Bentveld: “Iedereen is aan het zoeken en aan het vechten om diezelfde druppel”, Op1, 10 april 2021.
‘De bizarre wereld van het water in nieuwe serie van Menno Bentveld’
Nederland is beroemd om zijn strijd tegen het water, maar die strijd is, mede onder invloed van klimaatverandering, ook een strijd óm het water! En die is behoorlijk ingewikkeld zegt Patrick Lodiers, presentator van het NPO Radio-1-programma De Nieuws BV, die Bentveld op vrijdagmiddag 9 april tussen 12 en half 2 interviewde in zijn wekelijkse talkshow. Menno loopt al heel wat jaartjes rond in het Hilversumse, dus aan (voor-)publiciteit voor Waterman geen gebrek. Maar ze – Menno Bentveld en regisseur Geertjan Lassche – hebben dan ook niet ‘zo maar iets’ te melden.
,,Het moet een verhaal worden over de complexiteit, eigenlijk wel mafheid van hoe dat watersysteem bij ons in Nederland in elkaar zit.”
Menno Bentveld (en Geertjan Lassche)
Menno Bentveld in gesprek met Patrick Lodiers, De Nieuws BV, 9 april 2021.
‘Waterman’ in twee specials van Kunst en Landschap
Waterman krijgt een plekje in maar liefst twee specials van Kunst en Landschap: ‘Het water komt…‘, een blog(boek) over klimaatverandering, zeespiegelstijging en waterbeheersing en ‘Stappen naar…‘, waarin de (over)gang naar (natuurinclusieve) kringlooplandbouw centraal staat. Klik op de illustraties hieronder om in beide alvast een kijkje te nemen.
De strijd om water; over het lage grondwater op de hoge zandgronden van Brabant
In de eerste aflevering van Waterman spreekt Menno met de Brabantse Hans van Berlo, een fervent strijder voor het natter maken van de Brabantse natuur. Als vrijwilliger bij het IVN Gemert Bakel steekt hij veel van zijn tijd in het onder de aandacht brengen van het lage grondwater op de hoge zandgronden van Brabant. Verslaggever Marlijn Snijders zocht Van Berlo op en interviewt hem langs – what’s in a name – ‘De Snelle Loop‘ voor een radio-uitzending van Vroege Vogels.
BNNVARA-Serie Waterman, allemaal kijken!, Hans Natuurkanaal, 11 april 2021.
Waterman, de afleveringen (en reacties):
Aflevering 1: Brabant – Boren en pompen
‘Waterman‘: ,,Water in Brabant is een wereld van uitersten. Deze winter was de Maas, een van de zoetwaterleveranciers van Brabant, weer buiten zijn oevers getreden. Op zulke momenten willen we er zo snel mogelijk vanaf. Maar een paar maanden later is er niets meer over van deze overvloed. Er worden massaal putten geslagen. Boorteams zoeken in diepe aardlagen naar eeuwenoude watervoorraden, anders willen de gewassen niet groeien op onze uitgestrekte velden. Er wordt gestreden om iedere druppel. Kunnen we de aarde nog blijven benutten naar onze eigen wens of komt er een moment dat we moeten meebewegen met de loop van het water?”
Tv-recensent Walter van der Kooi (De Groene Amsterdammer) over ‘Waterman’: ,,Zeer aanbevolen.”
Veel lovende kritieken vielen Waterman na de eerste aflevering ten deel – uit diverse hoeken van de water-, klimaat-, natuur-, landschaps- en landbouwwereld. Met mijn Kunst en Landschaps-bril op, las ik met groot genoegen de reactie van tv-recensent Walter van der Kooi, die voor De Groene Amsterdammer op de dag van uitzending van de tweede aflevering van Waterman, met zowel een inhoudelijk als esthetisch oordeel kwam.
,,Regisseur Geertjan Lassche is in zijn werken niet alleen van de krachtige inhoud maar ook van de prachtige vorm.”
Walter van der Kooi, De Groene Amsterdammer
Van der Kooi geniet het privilege van het beroepshalve vooruit kunnen kijken. Dat gaf hem gelegenheid de eerste twee afleveringen-Waterman alvast te kunnen aan- en beschouwen. Hij prijst niet alleen de integrale benadering van het makersduo, maar ook ‘de VARA’, die volgens hem ‘goed bezig is met De boerenrepubliek en Waterman (omdat, red.) die elkaar regelmatig raken; en met Scheefgroei in de polder van Jeroen Pauw en Sander Heijne‘. Lees hier zijn recensie:
Waterman Walter van der Kooi, De Groene Amsterdammer, 18 april 2021
Aflevering 2: Zeeland – Zilt en zoet
‘Waterman’: ,,Zeeland en water is een geschiedenis van handel, zeeslagen en een worsteling met zoet en zout. Nog steeds zorgt het water voor overvloed, maar is voor Zeeland ook een permanente bedreiging. Wereldberoemd werden we met technische oplossingen, zoals de Deltawerken. Maar die hebben geen antwoord op nieuwe problemen. Het eiland Schouwen-Duiveland, dat volledig is omsloten door zout water, is afhankelijk van zoet regenwater, dat steeds minder vaak valt. Hoe vormt het zout zeewater op Schouwen-Duiveland zowel een bedreiging als een kans? En moeten we het zoute water blijven bevechten of moeten we het omarmen?”
‘Televisieserie duikt in waterproblemen op Schouwen-Duiveland’
In deze tweede aflevering gaat Menno langs bij boeren en fruittelers op Schouwen-Duiveland die een schreeuwend tekort hebben aan zoet water. Voor Omroep Zeeland reden om het daar een dag na de uitzending eens uitgebreid over te hebben. Luister hier naar een twintig minuten durend interview met Bentveld in het radioprogramma de Zeeuwse Kamer:
Interview Menno Bentveld in de Zeeuwse Kamer, Omroep Zeeland, 19 april 2021.
‘Showcolade zegt niets over ons; Waterman wél’
Waar Walter van der Kooi in De Groene Amsterdammer regisseur Geertjan Lassche roemt om de krachtige inhoud en de prachtige vorm, prijst Maaike Bos – in haar tv-column voor Trouw – Lassche om de urgentie die hij met de vier delen Waterman onderstreept: ‘Nederland heeft dorst, en moet het water zo lang mogelijk zien te behouden’.
,,Eeuwenlang vervolmaakte Nederland de waterafvoer – binnen vijf dagen komt een regenbui via rechte sloten, beken en rivieren in zee. Maar de laatste droge zomers maakten duidelijk dat de strijd is verlegd.”
Maaike Bos, tv-columnist Trouw
Fraaie column, waarbij Bos de Nederlandse Publieke Omroepkijker en passant ‘adviseert’ om in ieder geval de eerstkomende zondagavonden op primetime niet op NPO1 af te stemmen voor ‘Showcolade‘ – ‘een remake van het Japanse Sokkuri Sweets‘.
Wat blijft hangen bij deze tweede aflevering van Waterman, zo stelt de redactie van het Nederlands Dagblad op 17 april, is vooral de strijd van de boeren in dit gebied, die een onmogelijke concurrentiepositie hebben, doordat ze precies daar boeren waar geen zoet water beschikbaar is:
Om aan die ‘onmogelijke concurrentiepositie’ iets (structureels) te doen wil ‘De Puupe‘ zoet water op Schouwen-Duiveland mogelijk maken door het aanleggen van een ringleiding (‘puupe’ in Zeeuws dialect), die zoet water gaat aanvoeren vanuit het Schelde-Rijnkanaal. Doel van de stichting is dat alle agrariërs op Schouwen-Duiveland de beschikking krijgen over zoet water, zodat zij een rendabel agrarisch bedrijf kunnen runnen. Men hoopt en verwacht de ringleiding in het laatste kwartaal van 2023 voor zowel Schouwen als voor Duivenland op te kunnen leveren.
Informatiefilm De Puupe, De Puupe, 19 februari 2021.
Boeren op Walcheren slaan handen ineen met ‘De Waterhouderij’
Ook voor agrarisch ondernemers op Walcheren waren de laatste drie droge zomers in veel gevallen funest voor de opbrengst van fruit en groente. Een zevental boeren heeft de handen ineengeslagen en is de stichting De Waterhouderij begonnen. Agrariër Werner Louwerse vertelt over hoe ze de veranderende weersomstandigheden, in goed overleg met het ‘buiten de kaders tredende’ waterschap, het hoofd bieden.
,,Wij moeten het doen met het water dat uit de lucht valt. In de winter hebben we daar genoeg van, maar hebben we geen gewassen, en in de zomer hebben we gewassen en dan hebben we tekort.”
Werner Louwerse, agrariër
Zeeuwse boeren beheren eigen waterstand, Nieuwe Oogst, 8 juni 2021.
Masterplan Zoet Water reddingsboei voor verdrogend en verziltend Zeeland
Een bijzonder samenwerkingsverband moet redding bieden aan het Zeeuwse zoetwaterprobleem, op korte- en langeretermijn. Op 30 juni 2021 (na drie jaren hittestress en extreme regenval) presenteert een coalitie van landbouwcoöperatie CZAV, kennisinstelling Delphy, groeispecialist Van Iperen BV, de Nederlandse Fruittelers Organisatie (NFO), de Rabobank en de Zuidelijke Land- en Tuinbouw Organisatie (ZLTO) een masterplan ‘Zoetwater voor Zeeland‘ aan aan gedeputeerde Jo-Annes de Bat en waterschapbestuurder Luc Mangnus.
Ultieme oproep voor meer zoetwater in Zeeland, Nieuwe Oogst, 1 juli 2021.
Aflevering 3: Amsterdam – Pompen of verzuipen
‘Waterman’: ,,Amsterdam ligt laag. Bij extreme regenval kan het water nauwelijks weg. De hoofdstad vecht tegen wateroverlast maar tegelijk mag het waterpeil ook niet te ver zakken. Dan slaat de droogte toe en verkruimelen de houten funderingen onder de kapitale grachtenpanden. Amsterdam moet balanceren tussen niet te nat en niet te droog: precisiewerk. Een kostbare operatie, waar dagelijks honderden mensen druk mee zijn, geholpen door een eeuwenoud watersysteem. Als deze stad zo laag ligt, en het is zó ingewikkeld om alles draaiende te houden, moeten we er dan nog wel koste wat kost willen wonen? En zo ja, wat zijn dan de consequenties?”
‘Met zijn bootje vaart hij onder de Waag en de Nieuwmarkt door’
De Bijleveldschesluis is als ‘een verborgen rivier’ in hartje stad, schrijft Bart van Zoelen ter introductie van de derde aflevering van Waterman in Het Parool. In een prachtige voorbeschouwing neemt hij je mee in het bootje dat onder de Waag en de Nieuwmarkt door vaart, en dat 140 meter verderop uit het stikdonker weer boven de grond te komt.
Het is alsof we door een grot gaan, door de krochten van Amsterdam, zegt Menno Bentveld tegen hydroloog Maarten Ouboter, die Bentveld voor deze ‘unheimische’ tocht op sleeptouw nam. In deze derde Waterman komt een vitale schakel in de Amsterdamse waterhuishouding volop in de schijnwerpers – ‘Iets wat er altijd is en nooit wordt gezien’.
,,Door klimaatverandering zal Amsterdam vaker terugvallen op de eeuwenoude kustbescherming. Dat gaat belangrijker worden als het vaker hard regent. En door de zeespiegelstijging worden we meer afhankelijk van pompen die kunnen falen.”
Maarten Ouboter, hydroloog
Aflevering 4: Weerribben/Wieden – Iedereen wil wat
‘Waterman’: ,,Water en Nationaal Park Weerribben-Wieden zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. De bekendste hotspot van dit gebied is Giethoorn. In de winter een walhalla voor natuurijsschaatsers, in de zomer, als het ijs weer stromend water is, wemelt het op de meren en grachten van bootjes. Maar naast recreatie leggen ook veel andere partijen een beslag op het water: onder andere boeren, vissers, waterschap en overheden. Iedereen wil zeggenschap, iedereen wil zijn belang gewaarborgd. Om de verhoudingen goed te houden, is het polderen geblazen. Moeten we het water onze wil blijven opleggen of moeten we beter luisteren naar de wil van het water?”
‘Documentaire Waterman over Giethoorn roept onbehaaglijk gevoel op’
De laatste aflevering van Waterman roept bij Gabriella Esselbrugge, eigenaresse van het Giethoornse hotel ‘De Dames van De Jonge‘, een onbehaaglijk gevoel op – ze mist nuance, vooral door de tegenstelling die daarin door de presentator wordt geschetst: Is Giethoorn een plek om geld te verdienen, rustig te wonen of te recreëren?
In 2018 verscheen ‘De ontsnapping van de natuur‘: een boek waarin de getalenteerde jonge ecoloog en journalist voor De CorrespondentThomas Oudman en zijn succesvolle leermeester, hoogleraar trekvogelecologie Theunis Piersma, een hartstochtelijk pleidooi houden voor een werkelijk duurzame omgang met onze aarde. Het staat vol met mooie verhalen die dat onderstrepen. Op de website van Vogelbescherming Nederland, Piersma’s leerstoel aan de Rijksuniversiteit Groningen wordt mede gefinancierd door Vogelbescherming, publiceert Piersma (in zeven delen) een blog naar aanleiding van dit boek.
Drijfmest: het gif van de grutto-weide
Op 11 januari 2021 kwam het zesde deel online: ‘Het gif van de grutto-weide‘. In deze blogbijdrage toont Piersma vijf ‘gezichten’ van de ‘killer’ van ons (boeren)weidelandschap: drijfmest, het moderne mengsel van koeienpis en koeienpoep. Het gebruik van drijfmest, volgens hem de verwoestende kracht achter de teloorgang van onze nationale grasmat, is de voornaamste reden waarom alle investeringen aan goedwillende menskracht, en miljoenen euro’s voor deeloplossingen in het weidevogelbeheer, welhaast weggegooid geld zijn. Hij pleit dan ook voor een meer structurelere aanpak en verwijst naar het ‘Aanvalsplan Grutto‘ in de hoop de vrije val van grutto’s te keren.
November 2020: noodklok luidt voor bescherming weidevogels
In november 2020 ging het Kunst en Landschap–blogboek “AANVALSPLAN GRUTTO’ als laatste verdediging; de NOODKLOK luidt ter bescherming van WEIDEVOGELS‘ van start. In dit Aanvalsplan luiden het CDA, Vogelbescherming Nederland, natuur-, milieu- en boerenorganisaties, (ex-) politici en wetenschappers – ook het ‘Team Piersma‘ – de noodklok ter bescherming van weidevogels.
Eerdere blogbijdragen van Kunst en Landschap – sommige zijn uitgegroeid tot ‘blogboeken’ en worden (bijna) dagelijks geupdate – gerelateerd aan dit onderwerp vind je hieronder:
Ondanks alle inspanningen in de afgelopen dertig jaar om de Nederlandse weidevogels te beschermen, gaat het bijzonder slecht met de broedvogels van het agrarische gebied. De belangrijkste oorzaken hiervan zijn verstedelijking en intensivering van de landbouw. Sinds de jaren zestig van de vorige eeuw is de populatie grutto’s met bijna 70 procent afgenomen.
Onze nationale vogel dreigt uit het Nederlandse boerenland te verdwijnen. Een ‘Aanvalsplan Grutto‘ moet (een laatste) redding bieden. Camilla Dreef, ambassadeur van Vogelbescherming Nederland, laat je kennismaken met de grutto en geeft het startschot!
De Grutto | Uitvogelen met Camilla, BinnensteBuiten, 4 maart 2021.
November 2020: noodklok luidt voor bescherming weidevogels
Terug naar de actualiteit van november 2020, de maand waarin dit Kunst en Landschap–blogboek van start gaat, en waarin een politieke partij, het CDA, Vogelbescherming Nederland, natuur-, milieu- en boerenorganisaties, (ex-) politici en wetenschappers – ook het Team Piersma – de noodklok luiden ter bescherming van weidevogels. Er werd een Initiatiefnota ingediend in de Tweede Kamer en een ‘Aanvalsplan Grutto‘ werd aangeboden aan Carola Schouten, minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, vlak voor de begrotingsbehandeling van dit ministerie en een paar maanden voor de Tweede Kamer-verkiezingen (17, 18 en 19 maart 2021, red.).
CDA presenteert plan voor bescherming weidevogels aan Tweede Kamer
CDA-kamerlid Maurits von Martels heeft in de Tweede Kamer een Initiatiefnota ingediend voor de bescherming van weidevogels, zo meldt de Leeuwarder Courant op 2 november 2020. Met dit initiatief, ‘Weidse blik op de Weidevogels‘, doet het CDA verschillende beleidsvoorstellen om de achteruitgang van de weidevogelpopulatie in Nederland een halt toe te roepen.
„Dit is een zorgelijke trend en toont aan dat het huidige weidevogelbeheer niet werkt. Met deze initiatiefnota doen wij verschillende voorstellen zodat het kabinet werk gaat maken van het verbeteren van het weidevogelbeheer in ons land”
Initiatiefnota weidevogels moet dalende trend ombuigen
Meer geld, vos en steenmarter op de vrijstellingslijst, betere samenwerking op gebiedsniveau tussen boeren en terreinbeherende organisaties en boeren actiever stimuleren met langere beheerscontracten en kennis. Dat zijn volgens Robert Ellenkamp, journalist bij Veldpost, een onafhankelijk regionale landbouwvakblad voor Noord-Nederland, de belangrijkste kernpunten uit de initiatiefnota ‘Weidse blik op de weidevogels’ die Tweede Kamerlid Maurits von Martels (30 oktober 2020) heeft ingediend.
‘Nieuwe Oogst‘-journalist, René Bouwmeester, gaat ook in op de initiatiefnota van Maurits von Martels en relateert hem aan de net verschenen ‘Boerenlandvogelbalans‘ (Sovon), die laat zien dat de populatie vogels van het open boerenland, zoals de grutto en de patrijs, van 1990 tot en met 2019 met bijna 70 procent is afgenomen.
Weidevogelspecialist, boer en landbouwstatisticus bij het CBS, Cor Pierik uit Genemuiden, is blij dat de landelijke politiek met CDA‘er Maurits von Martels in actie komt. Von Martels hoopt dat het Kabinet nog voor zijn aangekondigde vertrek uit de Tweede Kamer, na de verkiezingen in maart, toekomt aan het behandelen van de nota. Hij wil deze maand (november 2020, red.) al enkele onderdelen ter sprake brengen bij de behandeling van de begroting van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV), want er komt geld kijken bij de realisatie van de plannen.
,,Het kritische punt is bereikt. Als we nu niets doen dan lopen we het risico dat we afscheid moeten nemen van de grutto en zijn soortgenoten.”
LandschappenNL op bezoek bij Kamerleden in hun favoriete landschap
Wat drijft Maurits Von Martels om zich in te zetten voor de weidevogels en ons boerenland(schap)? Kandidaat Kamerlid Marieke van Duijn (PvdA), die de public affairs doet voor LandschappenNL, reisde in aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen van 2021 het hele land door om Kamerleden te bevragen over hun favoriete landschap. Voor het eerste interview in de reeks trok ze naar hetOverijsselse Vechtdallandschap, de streek waar Von Martels opgroeide.
In deze interviews delen de Kamerleden niet alleen hun visie op de uitdagingen van natuur en landschap, maar ook persoonlijke herinneringen over het landschap waar ze in werden gefilmd. In onderstaande video bijt Maurits Von Martels het spits af. De andere acht presentaties van Kamerleden- (woordvoerders-) landbouw, natuur, visserij en milieu kun je bekijken via een speciale playlist op het YouTube-kanaal van Kunst en Landschap. Abonneren mag.
LandschappenNL bezoekt Kamerleden in hun favoriete landschap – Maurits von Martels (CDA), LandschappenNL, 19 januari 2021.
Om grutto te redden is de aanval de laatste verdediging
Zonder serieuze maatregelen loopt het slecht af met de grutto. Een robuust plan moet de weidevogel behoeden voor uitsterven, aangezien het aantal broedparen van deze steltloper de afgelopen dertig jaar gedaald is van 100.000 naar 35.000. Overheden, rijk en provincie, moeten nú de regie nemen om samen met boeren en natuurbeschermers weidevogels te behouden én om aan onze internationale verplichtingen te voldoen. Daar zijn stevige maatregelen en extra middelen voor nodig.
Dat staat in het ‘Aanvalsplan Grutto’ dat initiatiefnemer Pieter Winsemius (voormalig-minister van VROM, VVD) op woensdag 18 november aanbiedt aan de minister van landbouw Carola Schouten. Mede-initiatiefnemers die bij haar alarmerend aan de bel trekken zijn It Fryske Gea, de Friese Milieu Federatie en Vogelbescherming Nederland. Het Aanvalsplan Grutto is met inbreng van zes weidevogelprovincies, landbouworganisaties, natuurorganisaties, en wetenschappers (w.o. Theunis Piersma) opgesteld.
Kijk en luister hieronder naar de Vroege Vogels-uitzending van zondag 15 november, waar Pieter Winsemius en Kees de Pater, directeur Vogelbescherming Nederland, te gast waren en het Aanvalsplan op hoofdlijnen duidden. Uiteraard werd ‘ingebeld’ naar trekvogelecoloog Theunis Piersma, die het plan prijst, maar zich net wat ‘radicaler’ op wil stellen, omdat hij vindt dat er in Nederland op een andere manier geboerd moet worden, omdat ‘het echt niet zo langer kán’. Hij geeft hiermee Carola Schouten een expliciete ‘veeg uit de pan’, omdat zij volgens hem te weinig doet aan bevordering en stimulering van (natuurinclusieve) kringlooplandbouw – terwijl zij die ‘visie’ wel uitdraagt.
Uitzending Vroege Vogels: ‘Om grutto te redden is de aanval de laatste verdediging’, 15 november 2020.
Vier maatregelen om de grutto er weer bovenop te helpen
Het Aanvalsplan Grutto moet de grutto dus helpen om er weer boven op te komen. Het plan stelt in grote lijnen voor om:
de kerngebieden te vergroten
het waterpeil tijdens het broedseizoen omhoog te brengen
het agrarische landgebruik aan te passen
en maatregelingen tegen predatoren in te zetten.
Vogelbescherming Nederland heeft een mooie samenvatting van het Aanvalsplan Grutto voor je gemaakt. Ik neem het hieronder op. De eerste initiatieven tot het Aanvalsplan dateren van zo’n anderhalf jaar geleden. Trouw-journalist Joop Bouma schreef er op 10 april 2019 een gedegen artikel over. Dat heb ik hieronder ook voor je klaar staan. Goed stuk!
Screenshot Vogelbescherming Nederland
Samenvatting Aanvalsplan Grutto Vogelbescherming Nederland (Bijlage bij ‘Om grutto te redden is de aanval de laatste verdediging‘, 15 november 2020)
Laatste redpoging om de teloorgang van de grutto te voorkomen?
Het Aanvalsplan Grutto ademt de sfeer van een laatste redpoging om de teloorgang van de grutto te voorkomen, tegelijkertijd biedt het (ook de overheid) een wenkend perspectief. Op zijn minst zal het, naar ik hoop, de tongen losmaken, uiteraard in Friesland. Ik ben benieuwd hoe de (landelijke) media het plan ‘oppikken’. Hier alvast de eerste reacties op het aanvalsplan – uit… Friesland. Vanzelfsprekend houdt Kunst en Landschap je op de hoogte:
Om de grutto te redden zijn optimale inrichting en beheer vereist in speciaal aan te wijzen kansrijke gebieden voor weidevogels, zo kun je lezen in het Aanvalsplan Grutto. Deze gebieden moeten van voldoende omvang zijn om te kunnen fungeren als brongebied voor het herstel van de populaties grutto’s en andere weidevogels. De kansgebieden liggen in laag-Nederland, in de weidevogelprovincies: Friesland, Groningen, NoordHolland, Zuid Holland, Utrecht en Overijssel. De provincies selecteren de ‘kansgebieden’ samen met boeren, natuur-organisaties en betrokken vrijwilligers.
Aantal weidevogels in Groninger Reitdiepgebied neemt toe ondanks landelijke daling
Dat het met goed beheer, onder de ‘juiste’ omstandigheden, ook een keertje mee kan zitten toont, natuur- en landschapsbeheerder bij Het Groninger Landschap, Arjan Hendriks. Het moet dan wel een beetje meezitten, zoals bijvoorbeeld in het ‘muizenjaar-2019’, waar met name de grutto de vruchten van plukte.
Aantal weidevogels in Reitdiep neemt toe ondanks landelijke daling, OOG Groningen, 13 november 2019.
Driehonderd nesten meer dan vorig jaar in de Noord Hollandse Eempolder
Een rampjaar zou het worden, treurden de weidevogelliefhebbers in de Noord HollandseEempolder dit voorjaar. Veel te droog, dat kon niet goed komen, het jaar 2020 kon worden afgeschreven. Maar dat viel dus mee in het Eemland. Ook tot verbazing van gebiedscoördinator Wilhelm Bos van Collectief Eemland. De vogeltellers turfden er dit jaar 1753 weidevogelnesten, een kleine driehonderd meer dan in 2019.
,,We komen zelfs op driehonderd nesten meer dan vorig jaar. Dat had ik niet verwacht.”
Wilhelm Bos
Gaat de grutto de zalm in de Rijn en de zeehond op de Wadden achterna?
Dertig weidevogelgebieden van duizend hectare, minder vee en toch een goed inkomen voor de boeren. Zo willen zes provincies de grutto redden. Voor 40 miljoen euro per jaar, zegt Onno Havermans op 17 november in het landelijke Trouw. Evenals anderhalf jaar geleden collega-journalist Joop Bouma (dat deed), komt ook hij met een uitstekende samenvatting en beschrijving van het Aanvalsplan Grutto. Ik heb hieronder zowel de digitale versie als die van de papieren krant voor je opgenomen. Voor wat betreft die tweede: twee keer klikken voor het beste (leesbare) resultaat. Gaat de grutto de zalm in de Rijn en de zeehond op de Wadden achterna?
Camilla Dreef, ambassadeur van de Vogelbescherming in ‘Met het Oog op Morgen’
,,Het gaat helaas heel erg slecht. De hoofdschuldige is ons landbouwbeleid, de manier waarop wij dus landbouw voeren. Dat is heel intensief”, vertelde Camilla Dreef, de ambassadeur-Vogelbescherming die in het grutto-introductiefilmpje al even voorbijkwam, in het NPO-1-radioprogramma Met het Oog op Morgen op 18 november 2020, de dag van aanbieding van het Aanvalsplan Grutto aan minister LNV Carola Schouten.
,,De grutto’s hebben een kruidenrijk boerenland nodig waar veel insecten zijn, vochtige bodems waar die volwassen vogels met hun snavels in kunnen om wormen te zoeken. Het oer-Hollandse land dat we ooit hadden dus.”
Camilla Dreef
Camilla Dreef, ambassadeur van de Vogelbescherming, NPO Radio 1, Met het Oog op Morgen, 18 november 2020.
BoerenNatuur verwacht bij de uitwerking van het Aanvalsplan Grutto nog wel ‘de nodige hobbels’
Op 18 november, twee dagen voordat er met Tweede-Kamerleden, samen met andere partijen zoals Vogelbescherming Nederland, LTO Nederland en BoerenNatuur, op het aanvalsplan wordt gereflecteerd, kwam BoerenNatuur, een landelijke vereniging van boeren die zich verenigd hebben met collectieven op het gebied van agrarisch natuurbeheer, met een eerste reactie. De organisatie is ‘blij met de aandacht voor de grutto als icoon voor alle weidevogels’, eveneens blij ‘dat dit initiatief zo breed wordt opgepakt’, maar verwacht bij de uitwerking van het plan nog wel ‘de nodige hobbels’:
,,Het is vooral nu taak om een slimme combinatie te maken. De grutto is toch het symbool in Nederland voor hoe we de boeren en de natuur kunnen verenigen met elkaar. Daarom willen we (LNV, red.) heel graag ons steentje bijdragen. Juist, om ervoor te zorgen dat de grutto de plek houdt die die nodig heeft. En, wat mij betreft, mogen er ook wel een paar meer bij.”
Carola Schouten, Minister LNV
Weidevogels | Aanvalsplan Grutto, Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, 19 november 2020.
Minister enthousiast over uitgangspunten Aanvalsplan en prijst integraliteit
Na overhandiging van het Aanvalsplan van Pieter Winsemius aan Carola Schoutentwitterde Douwe Hoogland, Gedeputeerde Provincie Fryslân (PvdA) met onder andere natuur, biodiversiteit, veenweide en water in zijn portefeuille, ‘s avonds na achten:
,,Hjoed hat Pieter Winsemius it Grutto aanvalsplan oanbean oan minister Schouten. Mei digitale stipe fan û.o. de greidefûgelprovinsjes, @CroneFerd , @vogelnieuws , @fmf_frl en @BoerenNatuurNL . De minister wol graach fierder meitinke. #FoarútMeiDeSkriezen”
Hoogland keek, samen met andere bestuurders en vertegenwoordigers van de boeren- en natuurorganisaties, die middag mee via een videovergadering en constateerde dat de minister enthousiast is over de uitgangspunten van het Aanvalsplan: ,,Ze gaf aan dat ze heel blij is met de integraliteit, het perspectief dat het biedt voor natuur én landbouw.” Directeur Hans van der Werf van FMF, de Friese Milieufederatie, die ook meedeed aan de online-bijeenkomst, benadrukte de brede gedragenheid van het plan. Lees hier een bijdrage van Arjen Bakker in het Friesch Dagblad van 19 november:
Ja, de grutto heeft het moeilijk, maar geef de vos er niet de schuld van
Naast de hierboven door BoerenNatuur aangestipte ‘hobbels’, die genomen moeten worden om de weidevogel optimaal te beschermen en voor uitsterven te behoeden, richt Trouw-redacteur Onno Havermans zich dit keer op de momenteel steeds meer gevoerde – en hoger oplopende – discussie rond en over predatie. Hij voelde de hierboven genoemde gedeputeerde Douwe Hoogland en onderzoeksleider van het Team Piersma, Jos Hooijmeijer, aan de tand. Hooijmeijer doet sinds 2004 met hoogleraar trekvogelecologie Theunis Piersma, onderzoek naar de grutto en biodiversiteit in landbouwgebieden. Wederom: pracht artikel. Lezen!
,,Het Aanvalsplan Grutto is prima zolang het niet afleidt van die stip op de horizon: herstel van de biodiversiteit op het hele platteland. Het mag niet leiden tot het aanwijzen van de predatoren als zondebok, terwijl we dertig, veertig jaar hebben gefaald in de bescherming van de weidevogels, omdat niet centraal stond wat de vogels nodig hadden, maar wat de boer ze kon bieden.”
Dat kopte de Leeuwarder Courant op 19 november. Cor de Boer beschreef de euforische stemming die heerste bij de initiatiefnemers van het aanvalsplan na de ‘positieve ontvangst’ door de minister, en na stevig lobbywerk. ,,Er zijn eerder al veel pogingen gedaan, maar we klappen er nu bovenop’’, zegt Pieter Winsemius. Hij rekent op een breed gedragen motie als ‘signaal naar de minister én de kabinetsformatie’. Het CDA heeft immers een initiatiefvoorstel in de maak, weet ook Fries gedeputeerde Douwe Hoogland (PvdA).
De stemming bij LTO-Noord-regiobestuurder Jan Teade Kooistra was eveneens uitgelaten, maar dan meer in negatieve zin, sterker, hij vindt dat ‘de grutto (als icoon voor de weidevogel, red.) wordt misbruikt’ om ‘andere opgaven af te dwingen’. En, dat het Aanvalsplan ‘volslagen geschreven is vanuit een ecologische’ benadering.
LTO Noord: Grutto kan niet zonder de boer
,,Zonder boeren in een gebied is de weidevogel kansloos. Doorslaggevend voor het slagen van het plan van Winsemius is dat boeren vertrouwen hebben in de aanpak. Een andere manier van boeren moet ook bij je passen. Of alle voorstellen die Winsemius doet dan ook haalbaar zijn, moet blijken”, aldus Ben Haarman, portefeuillehouder Natuur en Landschap bij LTO Nederland.
,,De basis is samenwerking tussen boeren en partijen die het verschil kunnen maken. Een pilot zou hier duidelijkheid in kunnen geven, echter alleen als de boeren in zo’n gebied het ook willen. Ten overvloede, voor uitvoering moet er een verdienmodel zijn dat geborgd en toekomstbestendig is.”
Deze reacties, het prille LTO Nederland-voorzitterschap van Sjaak van der Tak, en de op komst zijnde Tweede Kamer-verkiezingen, zijn de reden dat je op deze (separate) pagina van het Kunst en Landschap-blogboek terecht bent gekomen. Ook, omdat de complexe veenweideproblematiek in het Friese (opnieuw) hoog op de agenda staat. Aan de beschrijving van die problematiek wordt momenteel hard gewerkt, en verschijnt binnenkort (ook) een speciaal blogboek.
Column Weidevogelman: ‘Ook eens heel goed nieuws!’
Boeren Noardlike Fryske Walden zetten plasdras-pomp aan om weiland maatschap Van Houten bij Lekkum onder water te zetten t.b.v. weidevogels. Beeld: Marcel van Kammen.
Het verschijnen van de jaarlijkse Boerenlandvogelbalans en de lancering van het Aanvalsplan Grutto was voor ‘Weidevogelman‘ reden ‘om flink rond te toeteren dat er ook hééél goed nieuws is’. Veehouders hebben afgelopen jaren namelijk’, volgens de columnist, ‘vrij massaal de greppel-plasdras omarmd’.
‘In Fryslân zijn de direct betrokken weidevogelbeheerders al bezig met het uitwerken van het plan’, zo meldt de Balkster Courant. Dat moet, volgens de redactie, ‘leiden tot nieuw provinciaal weidevogelbeleid medio 2021’. Zij verwacht dat daarover het laatste woord nog niet is gezegd en wijst op een tweetal ‘knelpunten’: waarom kunnen er (bij uitvoering door de provincie van het Aanvalsplan, red) compensatiegelden worden gegeven voor kansrijke weidevogelgebieden in ruil voor de bouw van bijvoorbeeld villawoningen (villapark-Balk, red), en waarom heeft de provincie op deze vraag nog geen antwoord gegeven? En hoe zit het met goedwillende vogelbeschermingsorganisaties en boeren die nu al aan (zwaar) weidevogelbeheer doen?
In een later stadium – als ik je meer kan vertellen over de ‘kwestie-Balk’ – kom ik daar op terug (in dit blogboek).
Schouten wil samen met de zes ‘weidevogelprovincies’ gaan werken aan uitvoering ‘Aanvalsplan Grutto’
Alarmerende grutto. Beeld: Remco de Vries, Omrop Fryslân.
Tweet Vogelbescherming 25 november 2020.
Terwijl de begrotingsbehandeling van haar ministeriein volle gang is, schrijft minister Schouten (LNV) een brief aan de Tweede Kamer, waarin ze haar zorgen uit over de neergaande trend in aantallen weidevogels, die de Boerenlandvogelbalans-2020 in oktober vaststelde. Samen met de zes ‘weidevogelprovincies’ wil ze gaan werken aan de uitvoering van het Aanvalsplan Grutto van oud-minister Pieter Winsemius. Dat schrijft Onno Havermans in Trouw, op 24 november 2020.
.
Het proces om tot gewogen langdurige beheersafspraken te komen en om een verdienmodel te ontwikkelen, zodat de participerende boeren betaald kunnen worden voor minder opbrengst en meer beheer, kan vanaf nu dus worden ingegaan. Aanpassingen in wet- en regelgeving zijn daarbij nodig. Ik houd je daarvan uiteraard op de hoogte.
Tweede Kamer wil dat minister nog dit jaar reageert op Aanvalsplan Grutto
Tijdens de LNV-begrotingsbehandeling van woensdag 25 november 2020 kreeg ‘de motie’ (Motie 34, Aanvalsplan Grutto, red.) van het (nu nog) CDA-Kamerlid Maurits von Martels de steun van de ChristenUnie, D66, SGP, PvdA en GroenLinks. Daarin staat onder meer dat minister Carola Schouten nog dit jaar met een reactie komt op het Aanvalsplan. Saskia van Westhreenen ‘onderstreepte’ dat met een kort artikel in de Leeuwarder Courant van 26 november: ‘De Tweede Kamer wil dat minister Schouten snel in actie komt voor de grutto‘.
Voor de goede orde: Von Martels diende tijdens bovengenoemde zitting, samen met het Tweede Kamerlid Arne Weverling (VVD), nog een (tweede) motie in (Motie 35, beheer vos en steenmarter, red.), waarin hij de regering verzocht om de steenmarter op de landelijke vrijstellingslijst te plaatsen en om de landelijke vrijstelling van de vos uit te breiden naar de gehele dag en nacht. Beide ‘groene’ heren keren overigens na de verkiezingen niet terug in de Kamer.
‘Motie Von Martels c.s.’ en ‘Motie Von Martels en Weverling’.
Ook huiszwaluw vertelt veel over de stand van het boerenland
Op 30 november 2020, een dag voordat de Tweede Kamer-leden stemden over de motie Von Martels c.s., circuleerde een alleraardigst filmpje op de sociale media, waarin Theunis Piersma op bezoek gaat bij een bio-dynamische boerderij in het Friese Gaasterland. Op Facebook, Twitter, Instagram, Linkedin en natuurlijk YouTube. Zembla-BNNVARA maakte deze (korte) videoreportage, waarin ditmaal niet de teloorgang van de grutto centraal staat, maar waarin (de aanwezigheid van) de huiszwaluw ons veel vertelt over de stand van het Nederlandse boerenland(schap).
,,Het gaat slecht met de vogels in het boerenland, zeker met de huiszwaluw. Maar op een Friese bioboerderij gebeurt iets heel ongebruikelijks. We gaan er kijken met trekvogelspecialist Theunis Piersma:”
Zembla-BNNVARA
De zeldzame huiszwaluw laat zich weer zien op bioboerderij, Zembla, 30 november 2020.
Tweede Kamer stemt in met motie ‘Aanvalsplan Grutto’ (Von Martels c.s.)
Op 1 december 2020 stemde de Tweede Kamer in met de motie-34 over het ‘Aanvalsplan Grutto’. Een ruime meerderheid van de Tweede Kamer steunt dus het plan, om de achteruitgang van deze weidevogel in Nederland te stoppen. De Kamer eist hiermee dat de minister nog dit jaar laat weten hoe ze het plan gaat uitvoeren. Motie-35, over de vrijstelling van de steenmarter en de vos, werd (met ruime meerderheid) verworpen.
Broedsucces en kuikenoverleving weidevogels sterk onder druk door predatie
Eerder in dit blogboek zagen we natuur- en landschapsbeheerder bij Het Groninger Landschap, Arjan Hendriks, in een videoreportage over het Reitdiepgebiedin Groningen voorbijkomen, waarin hij vertelde dat het met goed beheer, onder de ‘juiste’ omstandigheden, ook een keertje ‘mee kon zitten’ voor de weidevogel, de grutto in het bijzonder. Dat was in het najaar van het ‘muizenjaar-2019’, waarin predatoren in het overnatte voorjaar hun prooien voor het ‘oprapen’ hadden, en weidevogeleieren en -kuikens (daardoor, enigszins) ontzien werden. Zo niet het (desastreuze) jaar 2020.
In opdracht vanCollectief Groningen West en Het Groninger Landschap werden, met (co)financiering van de provincies Groningen, Fryslân en natuurorganisaties, de weidevogelgebieden Koningslaagte, Winsumermeeden en Paddepoel in 2019 en 2020 onderzocht. Een van de uitkomsten van dat onderzoek was, dat predatie, met name door de steenmarter, de belangrijkste oorzaak van het verlies van eieren en kuikens was.
Onderzoek naar broedsucces en kuikenoverleving, Collectief Groningen West, 8 december 2020.
Onderzoek naar predatie door steenmarter en steenmarterbeheer noodzakelijk
De laatste jaren is het aantal steenmarters in de open weidevogelgebieden van Fryslân en Groningen duidelijk toegenomen. Uit onderzoeken in beide provincies is gebleken dat de steenmarter een voorname rol speelt bij de predatie van weidevogels. Ruimtelijke studies aan steenmarters in Nederland zijn schaars en de tot heden uitgevoerde onderzoeken richten zich voornamelijk op steden en stadsranden.
Op dit moment is er geen kennis van het terreingebruik van steenmarters in open weidevogelgebieden. Die kennis is volgens de rapporteurs nodig om beter te begrijpen hoe predatie door de steenmarter verloopt en welke vormen van steenmarterbeheer mogelijk zijn. Ecosensysen Jasja Dekker Dierecologie hebben daarom in opdracht van de provincie Fryslân, Collectief Groningen West en Het Groninger Landschap onderzoek gedaan naar het terreingebruik van steenmarters in weidevogelgebieden. Dit onderzoek is uitgevoerd door middel van telemetrie met GPS-loggers.
Op 8 december – de minister kan er dus nog kennis van nemen – maakte mede-opdrachtgever Collectief Groningen West beide onderzoeksrapporten openbaar, vergezeld gaand van de video waar je zoëven naar hebt kunnen kijken. Beide rapportages kun je hieronder inzien en/of downloaden.
Beeld omslag: Steenmarter ‘Tjitske’ met GPS-logger predeert scholeksternest AL113, onderzoeksgebied Lytse Deelen, Aldeboarn, 25 mei 2020
De teloorgang van de grutto, de ‘Kening fan ‘e Greide’ op een verarmd boerenland
Ik vertrouw erop dat ‘Den Haag’ in al haar wijze besluitvorming ook De Grutto Monitor 2012-2019 van het team Piersma (nog eens) grondig gaat bestuderen. Dit in mei 2020 verschenen overzicht van de demografische parameters op basis van langjarig veldonderzoek in Sudwest Fryslân, maakt deel uit van ‘De TELOORGANG van de GRUTTO, de ‘Kening fan ‘e Greide’ op een VERARMD BOERENLAND‘, een blogboek van Kunst en Landschap Noord Nederland, waarin het (nieuwe) onderzoek van de (onlangs opnieuw gelauwerde) Theunis Piersma, vanaf de start – in 2004 – besproken wordt.
DE GRUTTO MONITOR 2012-2019 DE VINGER AAN DE POLS VAN DE GRUTTO-POPULATIE MET EEN ACTUEEL OVERZICHT VAN DE DEMOGRAFISCHE PARAMETERS OP BASIS VAN LANGJARIG VELDONDERZOEK IN SÚDWEST FRYSLÂN Egbert van der Velde, Rosemarie Kentie, Theunis Piersma, Eldar Rakhimberdiev & Jos Hooijmeijer, Rijksuniversiteit Groningen, mei 2020
Eindrapportage
‘Onze weidevogels 2020’
In al dat politieke krakeel is het soms een verademing om ook gewoon te genieten van weidevogels. Een beetje verstrooiing kan geen kwaad. Niet zo maar vertier: een combinatie van mooie beelden én een goed verpakte boodschap. Al meer dan 40 jaar fotografeert en filmt Henry Spruyt met veel plezier in en om de buitendijkse natuurgebieden tussen het Friese Workum, Makkum en de Afsluitdijk. Spruyt is verwoed vogelkijker, en kan het niet laten om zijn hobby, zelfs acht jaar na zijn pensioen, in daden om te zetten. Hij maakte in en over deze gebieden, die onder te verdelen zijn in de Workumerwaard, de Kooiwaard, de Makkumerzuidwaard en de Makkumernoordwaard, een prachtige compilatie van de meer dan 240 verschillende vogelsoorten die hij in de loop der jaren waarnam – veel vanuit een schuilhut, om de vogels in hun natuurlijke omgeving vast te leggen.
Ondanks een binnen dit genre ongebruikelijke voice-over beveel ik onderstaande video van Spruyt van harte bij je aan; hij toont en duidt de actuele weidevogelproblematiek goed en de beelden zijn vaak raak geschoten. Wellicht dat hij Carola Schouten nog dit jaar onder ogen komt.
Onze weidevogels 2020, Henry Spryt, 1 december 2020.
Aantal Friese proefgebieden voor wegvangen steenmarters wordt uitgebreid
Waldnet maakte op 8 december 2020 bekend dat het aantal proefgebieden in Friesland (Soarremoarrepolder, Zwagermieden, Veenhoop, Workumerwaard en Workumer-ommelanden, Fjûrlannen, Ontginning, Janssenstichting en Skrok en Skrins), waar de steenmarter wordt weggevangen (of gedood), wordt uitgebreid van acht naar veertien beheergebieden. In alle gebieden – met uitzondering van de Veenhoop – werden fors minder weidevogelnesten door steenmarters leeggehaald.
Naast het bejagen van de steenmarter, wordt er samen met boeren, natuurbeheerders en vrijwilligers het leefgebied van weidevogels verbeterd door het creëren van robuuste weidevogelkerngebieden met kruidenrijke en vochtige graslanden. Het vernieuwde beleid voor predatiebeheer wordt in mei 2021 aangeboden aan Provinciale Staten in de nota ‘Beheer en Schadebestrijding‘.
Ook Groningen bindt strijd aan met predatie: ‘In (te) kleine gebieden ‘is relatief veel te halen’
,,Weidevogels hebben het zwaar en daarom moeten steenmarters, vossen, kraaien en katten ‘uit het systeem worden gehaald’. Dat is de omschrijving die gedeputeerde Henk Staghouwer gebruikt om aan te geven dat deze dieren waar nodig letterlijk het veld moeten ruimen. Dat kan door ze te vangen en desnoods af te schieten, al wil Staghouwer die laatste optie beslist niet in de mond nemen.” Dat schrijft Johan de Veer op 9 december in het Dagblad van het Noorden.
Volgens Het Groninger Landschap bepaalt vooral de grootte van de weidevogelgebieden de overlast van predatoren, omdat het vaak kleine gebieden behelst waar ‘relatief veel te halen is’. Uitbreiding van de weidevogel(kern)gebieden is volgens de stichting dan ook het devies. De provincie Groningen, Het Groninger Landschap en Collectief Groningen West gaan samen aan de slag om predatiebeheersmaatregelen te treffen.
‘Aanvalsplan Grutto moet neergang van nationale vogel tot staan brengen’
,,Terwijl de grutto zelf nog in Afrika overwintert, maken in Nederland natuurbeschermers zich hard voor zijn toekomst”, schrijft verslaggever Stephan Roest in de Amstelland-editie van Noord Hollands Nieuws op 13 december 2020. Hij trok zijn laarzen aan en ging op reportage naar de polder ‘Ronde Hoep‘, waar hij ‘grutto-ambassadeur’ Camilla Dreef van Vogelbescherming Nederland trof en sprak, met onder meer Mark Kuiper, die als onderzoeker de veehouders in dit gebied bijstaat die weidevogels willen helpen, in deze oude polder tussen Ouderkerk aan de Amstel en Nes aan de Amstel. Klik hieronder voor zijn artikel met daarin een mooi (20 minuten durend) videoverslag. De Natuurlijk Noord Holland-reportage werd in stijl afgesloten met een slok echte Amstellandse koeienmelk.
Camilla Dreef en Stephan Roest, Noord Hollands Nieuws, 13 december 2020. Beeld: screenshot RR)
‘2020: een desastreus broedseizoen voor de grutto’
Op de valreep, 14 december 2020, gaf Vogelbescherming Nederland de minister nog een (extra) reden om het Aanvalsplan Grutto ‘op te pakken’ met het publiceren van het in hun opdracht samengestelde Sovon Vogelonderzoek Nederland-rapport ‘Jonge Grutto’s uitgevlogen in Nederland in 2020‘.
Vanaf 2012 houden weidevogeltellers en -onderzoekers van Sovon, de Rijksuniversiteit Groningen (o.a. team Piersma) en vele vogelwerkgroepen en agrarische natuurverenigingen in hun gebieden bij hoeveel jonge grutto’s vliegvlug worden, dat wil zeggen: het kuikenstadium voorbij zijn. Met deze tellingen en met behulp van grutto’s met kleurringen kan geschat worden hoeveel jonge grutto’s er in heel Nederland in totaal groot worden. Het ‘desastreuze’ jaar 2020 bleek van de negen jaren sinds 2012 het slechtste broedseizoen te zijn.
Nature Today nam het Vogelbescherming Nederland-bericht nog diezelfde dag integraal op haar website op – gelardeerd met een paar prachtige shots van grutto’s van Jankees Schwiebbe, BirdPhoto, Hollandse Hoogte, Piet Munsterman en Saxifraga.
”Aanvalsplan Grutto’ en de initiatiefnota ‘Von Martels’ bieden goede voorstellen om broedsucces te vergroten’
Het ‘Aanvalsplan Grutto‘ en de initiatiefnota ‘Weidse blik op de Weidevogels‘ komen op een goed moment om een extra impuls te geven aan het weidevogelbeleid. Dat schrijft minister Carola Schouten (LNV) in haar Kamerbrief van 15 december 2020. ,,Ten eerste omdat de cijfers daar alle aanleiding toe geven en ten tweede omdat er goede verbindingen te maken zijn met actuele programma’s zoals bijvoorbeeld de regionale veenweideplannen en de Klimaatplannen, die ook van belang zijn voor het behoud van de weidevogels.”
,,Een aanpak om het broedsucces te vergroten zal dan ook gericht moeten zijn op een samenhangende, gebalanceerde mix van activiteiten. Het ‘Aanvalsplan Grutto’ en de initiatiefnota ‘Von Martels’ bieden hiervoor goede voorstellen.”
Carola Schouten, Minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit
De minister vindt dat de initiatiefnota van Von Martels (CDA) in de kern goed aansluit op de analyse en de voorgestelde maatregelen van het Aanvalsplan Grutto. De Rijksoverheid zal wat haar betreft, als systeemverantwoordelijke voor het natuurbeleid, een leidende rol nemen bij de monitoring en evaluatie van de effectiviteit van het weidevogelbeleid. Ze wijst daarbij op de op dit moment in opdracht van het ministerie (LNV) en de provincies uitgevoerde evaluatie van het nieuwe stelsel ANLb, het Agrarisch Natuur- en Landschapsbeheer (ANLb2016). Dit onderzoek zal naar verwachting begin 2021 worden afgerond.
Ze ziet verder verschillende manieren om de uitvoering van het Aanvalsplan te ondersteunen zoals bijvoorbeeld met onderzoek, opbouw van kennis over effectieve maatregelen, pilots en experimenten en waar het speelt aanpassing van belemmerende wet- en regelgeving. Voor wat betreft de ontwikkeling van een ‘robuust verdienmodel’ acht de minister het van cruciaal van belang om ‘de boer te interesseren om een bijdrage te leveren aan het maatschappelijke belang van het op pijl houden van de weidevogelstand.
Een en ander zal zijn beslag moeten krijgen in goede samenhang met alle betrokken partijen, ook uit de markt. Ze wil daarbij onderzoeken hoe de beleidsinstrumenten daarop benut kunnen worden en zijn in te richten, zoals bijvoorbeeld het ANLb en het nieuwe GLB, het (Europese) Gemeenschappelijk Landbouwbeleid. Ondanks de door de Kamer verworpen tweede motie (de motie over het beheer vos en steenmarter, red.), was (ook) Maurits von Martels verheugd over de Kamerbrief van de minister.
,,Positieve reactie van minister @carolaschouten: “Het Aanvalsplan #grutto en de initiatiefnota Weidse blik op de #weidevogels komen op een goed moment om een extra impuls te geven aan het #weidevogelbeleid”. @minlnv@cdavandaag”
‘In Balk kan de koning van het weiland fluiten naar zijn rust’
Op 23 november (2020) heb ik je beloofd, dat ik in een later stadium terug zou komen op de ‘kwestie-Balk‘. Er bestaan voor het sterk op recreatie leunende dorp Balk (al jaren) plannen voor een nieuw te bouwen luxe recreatievillapark, naast het reeds bestaande bungalowpark Markant aan de rand van het Slotermeer, maar ook aan de rand van een door de provincie Fryslân aangewezen weidevogelkansgebied (De Marren) uit het Aanvalsplan Grutto. Tegenstanders van het villapark, deVereniging van Eigenaren Bungalowpark Markant (VVE) en de Vogelwacht Balk, hopen met zo’n 1500 protesthandtekeningen (grotendeels ondertekend door Balkster dorpelingen) de Raad van de gemeente De Fryske Marren op andere gedachten te brengen. Een lastig parket voor Roel de Jong (PvdA), wethouder in deze gemeente.
De ‘kwestie’ werd opgepikt door journalist Karin de Mik, schrijvend voor het landelijke Trouw. Haar artikel ‘In Balk kan de koning van het weiland fluiten naar zijn rust‘, eerdere en nog komende berichten over de ‘villaparkaffaire’ neem ik hieronder op. Wordt vervolgd.
‘Natuurbeleid moet af van de christelijke traditie van heersen over de natuur’
,,Het natuurbeleid bestaat vrijwel volledig uit symptoombestrijding. Dat kan ook niet anders, zolang we de mens als meester over de natuur zien.” Dat zeggen Sander Turnhout en Glenn Lelieveld in een opiniestuk in het Dagblad van het Noorden op Kerstavond. Zij stellen dat een belangrijk grondoorzaak van een falend landbouw- en weidevogelbeleid gezocht moet worden in het feit dat we ‘in onze joods-christelijke traditie gewend zijn om te heersen over ‘de dieren des velds’. Daarom botsen we volgens hen beleidsmatig zo vaak met de natuur waar zich in een gezond systeem nu eenmaal zowel prooidieren als predatoren ontwikkelen. ‘Dat heeft de evolutie ons (namelijk, red.) gebracht’.
,,De ministers en gedeputeerden die we de afgelopen vijftig jaar op landbouw gezien hebben, zijn nagenoeg allemaal van rechts-christelijke komaf waarin zaken als evolutie of natuurlijke processen maar in beperkte mate worden erkend. En de liberalen met wie ze doorgaans regeren zijn het ermee eens of het kan ze gewoon niet zoveel schelen.”
Zuid Holland krijgt ‘Gruttoplas’: recreatiegebied het Kraaiennest omgetoverd tot vogelparadijs
Vlak voor kerst-2020 waren vrijwilligers onder leiding van John Kleijweg in recreatiegebied het Kraaiennest (Zuid Holland, tussen Maasland en De Lier), druk in de weer met voorbereidingen voor een heuse Gruttoplas. Deze grote ‘modderpoel’ moet in de toekomst een paradijs worden voor weidevogels, zoals de grutto. Het realiseren van het ‘dogproof’ vogelwalhalla bleek een flinke klus. Kleijweg hoopt de eerste weidevogels komend jaar rond februari te begroeten in het Kraaiennest.
Hek in gruttoplas beschermt vogels tegen honden, WOS, 22 december 2020.
De werkzaamheden bij de waterplas in het inmiddels tot natuurgebied omgetoverde Kraaiennest zijn zo goed als klaar. De plas is vanaf februari een paradijs voor weidevogels zoals de grutto. Om het waterpeil naar optimaal niveau te brengen, ging op 21 januari 2021 de sluis open.
Sluis bij Kraaiennest open voor weidevogels, WOS, 21 januari 2021.
Het aanpassen van natuurgebied het Kraaiennest tot weidevogelparadijs heeft geholpen. Op 8 maart 2021 – februari zat er dit jaar niet in vanwege een (bijna) ‘koudegolf‘ (van zondag 7 februari tot en met zaterdag 13 februari) – streken de eerste grutto’s neer. John Kleijweg van Vogelwerkgroep Midden-Delfland: ,,Goed om te zien dat de inspanning van alle betrokken partijen wordt beloond.” ,,Ze zijn er! Kom kijken! De eerste grutto’s zijn er.”
Grutto’s neergestreken in Kraaiennest, WOS, 8 maart 2021.
‘De vogel verdwijnt, een stiltewoestijn blijft over’
,,Door de industriële werkwijze van de grootschalige landbouw loopt de weidevogelstand zo hard achteruit dat de door Rachel Carson voorspelde nachtmerrie in Silent Spring daar al deels werkelijkheid is geworden.” Met ‘daar’ bedoelt publicist en vogelaar Jaap Kranenborg het Nederlandse platteland. In een opiniestuk in Het Parool (3 januari 2021) stelt hij dat het Aanvalsplan Grutto voor Carola Schouten wel eens ‘de laatste strohalm’ zou kunnen zijn, ‘en voor veel boeren misschien ook wel’: ‘De vogel verdwijnt, een stiltewoestijn blijft over’.
,,Als de minister haar voortdurend beleden visie op kringlooplandbouw nu opnieuw niet serieus in de praktijk brengt en niet volop inzet op een ‘verdienmodel’ voor boer én weidevogel, is het voorbij met de grutto, de tureluur en al die andere ‘herrieschoppers’ op ons platteland.”
Jaap Kranenborg
Een half jaar eerder, begin juni, stond Kranenborg aan de rand van een plasdrasgebiedje in Ouderkerk aan de Amstel, pal naast de A9. Het zou hem niet verbazen als het een van de rijkste vogelgebieden per vierkante meter in Nederland is, dit Landje van Geijsel, genoemd naar de onvolprezen boer. Hij beschrijft in een opiniestuk (‘Een drama: alwéér een mislukt broedseizoen voor de grutto’) – opnieuw in Het Parool – de in tientallen opgestelde vogelkijkers die, met hem, slechts tachtig grutto’s in het vizier krijgen. Hij probeert zichzelf uit de put te trekken: ‘misschien staan er in juli wel honderden!’, maar zijn conclusie is veelzeggend:
,,Nee, aan de grutto’s ligt het niet. Maar dat wisten we allang. Het ligt aan een bodemgebruik dat ze de ruimte niet gunt.”
Jaap Kranenborg
Ik heb beide opiniestukken van Jaap Kranenborg hieronder voor je opgenomen:
‘We kunnen hier niet maaien; daar lopen we vaker tegenaan de laatste jaren’
Een hittegolf in augustus en bakken regenwater in december: 2020 was het warmste jaar ooit in Europa, zo stelt het Europese weerinstituut Copernicus vast. Dat heeft niet alleen grote gevolgen voor de natuur, maar ook voor de onderhoudswerkzaamheden van Staatsbosbeheer, aldus boswachter Henk-Jan van der Veen, die met grote groene laarzen door het water over de wei van het natuurgebied Blaugerzen bij Akmarijp banjert. Eigenlijk moet er gemaaid worden om de weidevogels volgend voorjaar een mooi onderkomen te kunnen geven, maar door al het water wordt dat nog knap lastig. Kijk, lees of beluister hieronder de reportage van Omrop Fryslân van 8 januari 2021.
2020 was het warmste jaar ooit in Europa, maar Friese natuur staat te springen om vorst Omrop Fryslân, 8 januari 2021
.
‘De ontsnapping van de natuur’: kunnen we wel beschermen wat we niet kennen?
In 2018 verscheen ‘De ontsnapping van de natuur‘: een boek waarin de getalenteerde jonge ecoloog en journalist voor De CorrespondentThomas Oudman en zijn succesvolle leermeester, hoogleraar trekvogelecologie Theunis Piersma, een hartstochtelijk pleidooi houden voor een werkelijk duurzame omgang met onze aarde. Het staat vol met mooie verhalen die dat onderstrepen. Op de website van Vogelbescherming Nederland, Piersma’s leerstoel aan de Rijksuniversiteit Groningen wordt mede gefinancierd door Vogelbescherming, publiceert Piersma (in zeven delen) een blog naar aanleiding van dit boek.
Drijfmest: het gif van de grutto-weide
Op 11 januari 2021 kwam het zesde deel online: ‘Het gif van de grutto-weide‘. In deze blogbijdrage toont Piersma vijf ‘gezichten’ van de ‘killer’ van ons (boeren)weidelandschap: drijfmest, het moderne mengsel van koeienpis en koeienpoep. Het gebruik van drijfmest, volgens hem de verwoestende kracht achter de teloorgang van onze nationale grasmat, is de voornaamste reden waarom alle investeringen aan goedwillende menskracht, en miljoenen euro’s voor deeloplossingen in het weidevogelbeheer, welhaast weggegooid geld zijn. Hij pleit dan ook voor een meer structurelere aanpak en verwijst naar het Aanvalsplan Grutto in de hoop de vrije val van grutto’s te keren.
Wil je meer weten over het (nieuwe) onderzoek van professor Theunis Piersma? Kunst en Landschap volgt het op de voet in:
Eerdere blogbijdragen van Kunst en Landschap – sommige zijn uitgegroeid tot ‘blogboeken’ en worden (bijna) dagelijks geupdate – gerelateerd aan dit onderwerp vind je hieronder:
BoerenNatuur maakt de balans op: hoe deden de weidevogels het in 2020?
De ‘Agrarische Collectieven‘ en hun deelnemers steken elk jaar veel tijd in het weidevogelbeheer om het gebied zo goed mogelijk voor de vogels in te richten. Dat ging afgelopen jaar met wisselend succes, aldus ‘koepelorganisatie’ BoerenNatuur in hun nieuwsbericht van 6 januari 2021. Veel verschillende en elkaar soms beïnvloedende factoren spelen een rol, en niet alle zijn naar de hand te zetten? Of toch wel?
De collectieven Noord-Holland Zuid, Alblasserwaard/Vijfheerenlanden (Zuid-Holland), het Friese Westergo en VALA en Rivierenland en Veluwe uit de provincie Gelderland geven een inkijkje in het weidevogelbeheerjaar-2020:
Gruttokuikens in Hegewierserfjild afgelopen voorjaar zelden vliegvlug
Met financiële steun van de provincie Fryslân liet Natuurmonumenten een onderzoek doen naar de overleving van gruttokuikens in het Hegewiersterfjild. Dat levert mogelijk handvatten op voor de verbetering van het beheer ten behoeve van de kuikenoverleving. De resultaten van het onderzoek zijn nu bekend, zo meldt de Harlinger Courant op 12 januari 2021.
‘Weidevogelbeheer en graslandmanagement gaan prima samen’
„Op het moment dat de vogels nestelen, bepalen wij samen met weidevogelcoördinator Henk Oud waar we het gras in stroken laten staan”, vertelt Jan Geert Hoekstra. Hoekstra runt samen met zijn ouders een melkveebedrijf in Aldtsjerk, Friesland. Zij zijn fanatieke weidevogelbeheerders. In onderstaand artikel van Ronald Boogaard in Veldpost geeft Jan Geert aan wat je met aangepast graslandmanagement voor weidevogels kunt betekenen. Ondanks zijn inspanningen moet (ook) hij constateren dat, door de toename van de predatie, het aantal jongen dat in 2020 daadwerkelijk groot werd gebracht, dramatisch laag was.
Hij zal de term ‘graslandmanagement’ niet zo snel in de mond nemen, Durk Nijdam, melkveehouder en ‘gruttoboer’, met dertig melkkoeien en wat jong- en vleesvee die op een ouderwetse Friese stal staan. Hij zag het afgelopen jaar maar liefst 50 jongen vliegvlug worden op een (klein) deel van zijn 44 hectare boerenland met twee plassen en een vogelkijkhut.
Het geheim van dat succes? De grutto’s hebben de omstandigheden en de tijd gehad om een grote kolonie te vormen in wat je een waar ‘grutto-eldorado’ zou kunnen noemen. Er zijn in Europa waarschijnlijk niet veel plekken waar meer grutto’s en andere weidevogels per hectare voorkomen als hier op het postzegeltje in de Greidhoek aan de eeuwenoude Slachtedyk vlak bij Wommels. Toch wordt het verkocht!
Column Jelle Reumer: ‘Grutto was hier niet zonder de mens’
“De grutto in de Friese weide, de korhoenders op de Sallandse heide, de korenwolf op de Limburgse akkers en tegenwoordig de halsbandparkiet in het Vondelpark, ze waren of zijn hier dankzij de mens”, schrijft Jelle Reumer in zijn column voor radioprogramma Vroege Vogels.
Provincie Friesland lanceert ‘Startnotitie Weidevogels 2021-2030’
Op basis van de eindevaluatie van het voorgaande weidevogelbeleid heeft de provincie Friesland een nieuwe weidevogelaanpak gemaakt, aldus het persbericht van 2 februari 2021. De aanpak is neergeschreven in de Startnotitie Weidevogels 2021-2030.
Telde Fryslân in 1990 nog circa 30.000 broedparen van de grutto, anno 2020 zijn dat er slechts 6700. Genoemde achteruitgang laat zich verklaren door verschillende omgevingsfactoren, waaronder de verstedelijking, de ruilverkaveling, de intensivering van de landbouw, verlaagde waterpeilen, het gebrek aan natte, bloemrijke en voedselrijke weilanden, het gebruik van bestrijdingsmiddelen, het verlies aan geschikte open gebieden en de toegenomen predatiedruk. De evaluatie kwam tot stand in samenwerking me stakeholders verenigd in het Olterterpoverleg.
Provinciale Staten (PS) kunnen op 21 april (2021) uit drie ambitieniveaus kiezen. Het College stelt voor om voor ambitieniveau-2 te gaan. Hierbij gaat het om het ombuigen van de neerwaartse trend naar een groei van 10.000 broedparen van de grutto in 2030. Dit is in lijn met het huidige beleid, maar aangevuld met aanbevelingen uit de evaluatie, de petitie Fryslân Greidefûgellân en het Aanvalsplan Grutto. Gedeputeerde Douwe Hoogland hoopt op 10 miljoen euro per jaar van het Rijk en een extra provinciale bijdrage van 5 miljoen.
Eerste reacties op nieuw Frysk weidevogelbeleid in de media
Als Provinciale Staten Hooglands voorzet in april inkoppen, hoort er in november een uitgewerkte Weidevogelnota te liggen waarin de beoogde kerngebieden met naam en toenaam worden genoemd, zegt Cor de Boer in de Leeuwarder Courant van 3 februari 2021. Los daarvan – verschillende Friese gebieden staan te popelen om mee te doen met het Aanvalsplan – alles staat en valt met de facilitaire en financiële ruimte die geboden wordt.
,,We ha wol konkrete opsjes op it each, mar we wolle dit al soarchfâldich dwaan.’’
Douwe Hoogland, Gedeputeerde
De Minister heeft inmiddels laten doorschemeren de vogelplannen ook te willen koppelen aan opgaven voor natuur, stikstof, landbouwtransitie, klimaat en veenweideplannen. Daardoor komen verschillende (andere) geldstromen in beeld. En als we het toch ook over geld hebben, komt natuurlijk ook de zoektocht naar nieuwe verdienmodellen in beeld. Daar zijn plannen voor aangereikt, maar daar is zeker nog niet het laatste woord over gezegd. De discussie kan losbarsten.
Op 21e april 2021 blijkt dat een meerderheid van de Friese Provinciale Staten (PS) de weidevogelstand wil opkrikken naar 10.000 gruttobroedparen in 2030. Ambitieniveau-2 dus. Hiermee zetten de partijen in op continuering van het huidige weidevogelbeleid. Dat betekent overigens niet dat alle neuzen dezelfde kant op wijzen voor de te volgen strategie om dat doel te bereiken.
Provincie Fryslân maakt regelgeving voor ‘vogeltjesland’
De Provincie Fryslân heeft regelgeving voor weidevogelsbeheer voor boeren in weidevogel- en akkervogelkerngebieden in voorbereiding. Volgens de provincie zijn regels nodig omdat tegenover de zorgplicht ook een vergoeding staat. Een en ander wordt vastgelegd in de nieuwe omgevingsverordening. Daar is niet iedereen blij mee, sommigen waarschuwen zelfs voor een averechtse werking.
LTO in algemene zin positief over initiatiefnota Von Martels en Aanvalsplan Grutto
In algemene zin is LTO Nederland positief over initiatiefnota Weidse blik op de weidevogels en het Aanvalsplan Grutto, maar zij benadrukt in een reactie kort voor de behandeling in de Kamercommissie dat de implementatie een zeer zorgvuldige aanpak vereist en onderstreept het belang van vrijwilligheid.
,,De grutto kan niet zonder de boer, draagvlak en een verdienmodel bepalen dan ook of het plan kan slagen.”
Hartstochtelijk weidevogelbeschermer en boer Sjoerd Miedema uit het Friese Haskerdiken, roept op de dag dat Kamerleden overleggen over de initiatiefnota Von Martels en het Aanvalsplan Grutto, met paard en wagen en geflankeerd door een voor veel Noordelingen zeer bekende uit de kluiten gewassen grutto, de Kamer op de weidevogels te redden voor het te laat is. Aanvankelijk wil Miedema samen met een groot aantal weidevogelliefhebbers naar Den Haag vertrekken, maar het slechte weer maakt dat onmogelijk. Met zijn bijzondere protest ondersteunt Miedema het Aanvalsplan Grutto.
,,Het is code rood voor de grutto! Help de boer de grutto helpen, want niemand kan zonder biodiversiteit!”
Weidevogels Tweede Kamer der Staten Generaal, Live debat, Agenda en verslag, 11 februari 2021
.
Code rood voor de grutto!, Friese Milieu Federatie, 10 februari 2021.
Brede steun voor uitvoering ‘Aanvalsplan Grutto’; structurele financiering is nodig
Beeld: schorsingsmoment Kamercommissie LNV, livestream Thorbeckezaal, 11 februari 2021.
Beeld: screenprint, Carola Schouten (K&L)
Op 11 februari 2021 staat de initiatiefnota ‘Weidse blik op de weidevogels‘ van Maurits Von Martels (CDA) over een aanpak van het beheer van weidevogels geagendeerd voor een overleg in de Kamercommissie voor Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit. Demissionair minister Carola Schouten (LNV) kwam daarvoor naar de Kamer om vragen te beantwoorden. Ook die over het Aanvalsplan Grutto.
Scheidend Kamerlid Maurits von Martels kreeg ‘van links tot rechts’ lof voor zijn initiatiefnota tijdens het commissie-overleg. „Von Martels gaat met een knal de Tweede Kamer uit”, waren de eerste woorden van SP-Kamerlid Frank Futselaar. Je kunt het hele – bijna twee uur durende – debat hieronder bekijken. Voor fragmenten van de afzonderlijke sprekers verwijs ik je naar de ‘Debat Gemist‘-pagina van de Tweede Kamer.
Kamercommissie LNV – Initiatiefnota Von Martels/Aanvalsplan Grutto, Kunst en Landschap, 12 februari 2021.
De grutto zorgde voor een feestelijk slotakkoord op de laatste vergaderdag van deze kabinetsperiode, schrijft politiek- en economie-journalist Saskia Westhreenen in haar wekelijkse ‘Kijk op politiek Den Haag’ voor de Leeuwarder Courant. Aanleiding was de eensgezindheid onder politici tijdens het Kamercommissie-overleg over de initiatiefnota van Von Martels.
Net als voor de nota, die als doel heeft vooral meer boeren (financieel) in staat te stellen aan weidevogelbeheer te doen, was er in de commissie veel enthousiasme voor het Aanvalsplan Grutto: de vier regeringspartijen (CDA, VVD, D66 en ChristenUnie) plus SP, PvdA en GroenLinks stemden voor de (vierde) motie, die ik hieronder integraal voor je opgenomen heb. Het (demissionaire) Kabinet kan aan de slag. Over zes weken weten we hoe aan het Aanvalsplan uitvoering kan worden gegeven en welke financieringsmethodiek daaraan ten grondslag ligt.
Volgens ‘Code Rood!’-boer Sjoerd Miedema uit Haskerdijken, die het Kameroverleg digitaal volgde, moet er snel geld uitgetrokken worden voor het weidevogelbeheer. Iedereen mag dan positief zijn over de nota, maar er is wel geld nodig om het uit te voeren. ,,Ze zeggen dan in Nederland ‘boter bij de vis’, maar ik zeg ‘geld bij de grutto’. Er moet geld op tafel komen, dat is waar het nu om gaat.” Luister hieronder naar een interview met Miedema op Omrop Fryslân:
14 februari 2021: de eerste grutto’s zijn weer in het land(je van Geijsel)
Twee maanden geleden ging Stephan Roest, verslaggever voor NH Nieuws, op reportage naar de polder ‘Ronde Hoep‘, waar hij ‘grutto-ambassadeur’ Camilla Dreef trof. Ditmaal bezoekt hij dé vogelhotspot van Nederland: het ‘Landje van Geijsel‘ bij Ouderkerk aan de Amstel vlakbij de A9 en de Ouderkerkerplas. Hij ontmoet er veehouder Jan Geijsel. Jan komt vaak even kijken als hij langsgaat bij zijn koeien die een eindje verderop op stal staan. Zijn naam is verbonden met dit landje, dat sinds een jaar in eigendom is bij Landschap Noord-Holland. Roest maakt opnieuw een prachtige 20 minuten durende reportage voor zijn programma ‘Natuurlijk Noord-Holland‘ en ziet na dagen koukleumen en wachten de eerste grutto’s bijtanken en rusten bij een prettig voorjaarszonnetje. Het broedseizoen kan beginnen. Hop on in.
Screenshot ‘Natuurlijk Noord-Holland’-uitzending NH Nieuws met veehouder Jan Geijsel bij dé vogelhotspot van Nederland: ‘Landje van Geijsel’, 14 februari 2021. Beeld: K&L.
Jaarlijkse Friese ‘Weidevogelkennisdag’ wordt door Coronavirus in 2021 een online ‘Weidevogelkennisavond’
Op 18 februari 2021 vind de jaarlijkse weidevogelkennisdag (om inmiddels bekende redenen) ‘s avonds online plaats. Was Pieter Winsemius vorig jaar nog plenaire afsluiter van de dag met ‘eerste aanvalsplannen’, dit jaar treedt oud-Burgemeester van Leeuwarden en medelobbyist voor de weidevogel in het Haagse, Ferd Crone, op als een van de gastsprekers tijdens de weidevogelbijeenkomst. Het huidig Eerste Kamerlid (PvdA) Crone heeft nog steeds sterke banden met Friesland, heeft er zelfs een huisje waar hij tijdens vakanties en in vrije weekenden graag vertoeft. Ook hij ziet dat de biodiversiteit in het Friese landschap sterk onder druk staat. Hij praat je bij over de huidige stand van zaken met betrekking tot het Aanvalsplan Grutto en ziet goede kansen om er alvast in 2021 mee van start te kunnen gaan.
Screenshot: Ferd Crone licht stand van zaken Aanvalsplan Grutto toe tijdens Weidevogelkennisavond, 18 februari 2021. Beeld: @K&L.
Of het een record is, weet hij niet, Durk Durksz, adviseur ‘Kansrijk gebied veenweide Idzegea‘ en moderator van de vijftiende kennisdag, die tijdens de eerste online Weidevogelkennis-avond zo’n 400 kijkers begroet. Hij stelt een vijftal sprekers aan je voor: Rendert Algra, de hierboven genoemde Ferd Crone, Eddy Wijmenga, Marten de Jong en Jan Roodhart, die allen gedurende ongeveer een kwartiertje hun weidevogelactiviteiten presenteren. Er is naast het Aanvalsplan Grutto aandacht voor weidevogelbeheer in Eemland, weidevogelboeren en ook voor trekvogels die overwinteren in de Sahel.
Kijkers konden voor aanvang van het evenement ‘intekenen’ op deelsessies, jij kunt ze nu via Kunst en Landschap alle vijf terugkijken. Geen enkele gastspreker steekt onder stoelen of banken deel te willen nemen aan het Aanvalsplan Grutto – sterker: ze staan in de startblokken om er ermee aan de slag te gaan. De organisatie is in handen van: Dairy Campus, agrarische collectieven, BFVW, Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten en de provincie Fryslân. Klik op onderstaande illustratie om het hele Weidevogelkennisprogramma mee te maken.
Openingsbeeld Weidevogelkennisavond met Durk Durksz, 18 februari 2021. Beeld: @K&L.
‘Eerste aaneengesloten Friese weidevogelgebieden in de maak’
Erik Colenbrander, journalist voor Veldpost, en een van de 400 deelnemers aan het weidevogelkennisevenement, meldt zich aan voor de deelsessie van Ferd Crone. Hij gaat in ‘Onze Weidevogels‘, een initiatief van JEEN communicatie en Agrio uitgeverij dat zichzelf ten doel stelt boeren te inspireren en informeren over weidevogelbescherming, in op de slagingskansen van het Aanvalsplan wanneer in Friesland (al dit jaar) enkele grotere aaneengesloten pilot-weidevogelgebieden van 1000 hectare worden gevormd: dat lukt volgens hem alleen ‘als boeren contractuele zekerheid krijgen voor de lange termijn en de waardedaling van de grond wordt gecompenseerd’.
Journalist en tekstschrijver Ida Hylkema, onder andere schrijvend voor Nieuwe Oogst, maakt een mooie beknopte samenvatting van de Weidevogelkennisavond, waarbij met name het financieringsvraagstuk centraal staat. Leuk, dat ze het bedrijf van weidevogelboer Murk Nijdam, de ‘parel’ van Wommels, uit de presentatie van Rendert Algra van het Agrarisch Natuurfonds Fryslân, licht.
Kunst en Landschap komt in het voorjaar van 2022 met een special over (het project) Murk Nijdam. Er zijn inmiddels vier nieuwe vogelkijkhutten gebouwd voor bezoekers, waarvan twee speciaal voor vogelfotografen. Aan een heus bezoekerscentrum wordt momenteel de laatste hand gelegd. Murk en zijn vrijwilligers ontvangen graag bezoekers, om hen vanuit een van de vogelkijkhutten het gruttoverhaal te vertellen en de vogels te laten zien. Vanwege Covid-19 is dat dit voorjaar nog niet mogelijk – de officiële opening is om dezelfde reden uitgesteld naar volgend voorjaar.
Een klein voorproefje krijg je wel: als je op ‘Murk Nijdam: grutto’s als erfgenamen‘ klikt, beland je in een artikel van Hans Peeters, oud-hoofdredacteur van het tijdschrift Vogels. Peeters schreef het op 18 mei 2021 voor Vogelbescherming Nederland.
‘Noardlike Fryske Wâlden breidt plasdrasgebieden voor vogels uit’
Bij de Vereniging Noardlike Fryske Wâlden (NFW) is men, samen met lokale vogelwachten, met de opgedane ervaringen van voorgaande jaren en natuurlijk geïnspireerd door het Aanvalsplan Grutto, dit jaar extra in de slag om het de weidevogels (nog meer) naar de zin te maken. Er worden pogingen in het werk gesteld om de plasdrasterreinen optimaal te combineren met verschillende stukken omliggend grasland waardoor kuikens zich beter kunnen redden. Onlangs ontving de vereniging extra budget van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) voor het (her)inrichten van twaalf plasdrassen, bovenop de ‘bestaande’ – ongeveer veertig gebieden. Daarnaast werd het geld besteed aan de aanschaf van veertien nieuwe pompen, waarmee het land onder water kan worden gezet.
Omrop Fryslân ging op donderdag 25 februari op bezoek bij beheerder Leo Broersma aan de Kolkensloane in Driesum (Driezum), die er, samen met veehouder (en buurman) Bart-Jan Tuyl en Johannes Wiegersma, beheerregisseur bij de Vereniging Noardlike Fryske Wâlden, alles aan doet om de weidevogels te helpen om aan voer te komen en beschutting te geven zodat de kuikens goed kunnen groeien. Uiteraard stond ook voorzitter Albert van der Ploeg, de filmploeg te woord.
,,Het gaat om de combinatie. Niet alleen plas en drassen, maar rondom het halfnatte gebied moet ook ruimte komen voor jonge vogels, rustgebieden. Ze moeten worden omringd door rustgebieden.”
Albert van der Ploeg, voorzitter De Noardlike Fryske Wâlden
‘Noardlike Fryske Wâlden breidt plasdrasgebieden voor vogels uit’, Omrop Fryslân, 25 februari 2021.
‘Hopen op een beter seizoen voor de grutto’
Ook journalist voor het Friesch Dagblad, Theo Klein, ging op bezoek bij ‘De Terp‘, het plas-drasgebied vlak naast het huis van Leo Broersma. Het twee hectare metend natte perceel is omgeven door zo’n tien hectare kruidenrijk grasland waar alleen droge mest op komt – ,,zeker geen kunstmest”. Zelf heeft Broersma geen vee, maar een loonbedrijf. Hij beheert het land samen met Bart-Jan Tuyl. ,,Hy meant en bedonget de fjilden.” Met de komst van twaalf nieuwe plas-drasgebieden telt het werkgebied van de NFW er nu zo’n 55. ,,En no mar hoopje dat it dit jier net sa’n ferskriklik greidefûgeljier wurdt as 2020.”
21 februari 2021: vier grutto’s gespot in weidevogelgebied ‘Paddepoel’ van Het Groninger Landschap
Waar verslaggever voor NH Nieuws, Stephan Roest, vorige week opgetogen zijn eerste grutto’s zag foerageren en rusten in het Landje van Geijsel, kon landschapsbeheerder van Het Groninger Landschap, Arjan Hendriks, zijn lol niet op toen hij hoorde dat Marco Glastra, directeur van de stichting, op 21 februari 2021 vier grutto’s spotte in de plasdras van weidevogelgebied Paddepoel, even ten noorden van de stad Groningen.
Welk landschap hebben ze nodig? Hoe beschermen ze hun kuikens en wat eten ze eigenlijk?
Drie maanden later – vlak voor Pinksteren – loopt natuurbeheerder Arjan Hendriks, samen met live-vlogger Anna, vergezeld van een geluidsman, de Koningslaagte in – het weidevogelgebied vlak bij het bezoekerscentrum van het Groninger Landschap. Hij vertelt vol enthousiasme over de weidevogels, zoals de grutto, kievit, scholekster en kuifeend. Ja, die laatste rekent hij als ‘watervogel’ ook tot de weidevogels. Welk landschap hebben deze vogels nodig? Hoe beschermen ze hun kuikens en wat eten ze eigenlijk?
Live, mei 2021, Weidevogels, Groninger Landschap, 19 mei 2021.
Eerste Friese grutto gespot bij Skrok
Een dag eerder was het raak in Friesland: vogelaar Jan Kramer spot de eerste (geringde) Friese grutto op zaterdag 20 februari 2021 in Skrok bij Wommels – ‘Grutto Aent Lieuwes‘. Wil je weten of Aent Lieuwes een goede reis heeft gehad? Omrop Fryslân ging met Kramer op pad om hem te zoeken.
Het is de op een na vroegste melding ooit. Die eer viel vorig jaar ‘Grutto Burdalo‘ ten deel – die was op 13 februari 2020 al present in de buurt van Gouda. Gruttomannetje ‘Amalia‘ – what’s in a name – de bekendste zendergrutto van het project-Piersma/Hooijmeijer, verdween dat jaar overigens ‘van de kaart’, omdat hij zijn zender verspeelde ergens in Senegal.
Amalia zelf maakte het toen overigens prima. Vogeltellers Age Hulder en Wim Tijsen zagen hem destijds foerageren in Extremadura, Spanje. Zonder zender is Amalia te herkennen aan de kleurringen aan zijn poten: aan de linkerpoot van boven naar onder een gele ring, een lime-kleurige vlag en een rode ring en rechts een gele en lime-kleurige ring. Voor kenners: L3YRYL. In Friesland werd hij ondanks gericht speurwerk niet gesignaleerd. Ook dit jaar is van Amalia nog niets vernomen – daarmee lijkt de bekendste van alle Friese grutto’s definitief van de radar te zijn verdwenen.
,,De kâns dat er noch libbet, wurdt stadichoan wol hiel lyts.”
Ik publiceer hieronder de printversie van het (premium)artikel van Cor de Boer integraal opdat ook niet-abonnees van de Leeuwarder Courant kennis kunnen nemen van de berichtgeving omtrent het mogelijke verlies van deze iconische vogel – ook als eerbetoon aan hem die sprak namens alle grutto’s. Uiteraard dop ik zondagmiddag 7 maart vanaf 15:00 uur een (verantwoord) eitje mee tijdens de online-ceremonie ter ere van Amalia, die dit jaar samenvalt met het traditionele inluiden van het broedseizoen door Kening. Vanuit Easterlittens heet Marcia de Graaff je van harte welkom. De ceremonie wordt afgesloten met een (kort) optreden van Syb van der Ploeg en Wiebe Kaspers met een prachtig lied over de Kening fan ‘e Greide.
Welkom Kening!, CineMakkers, 7 maart 2021.
Global Flyway Network
Vind je het leuk om de grutto’s LIVE te volgen? Klik dan HIER. Je komt dan op de website van het Global Flyway Network, de internationale duiding van het Team Piersma.
Provincie Fryslân krijgt LIFE-subsidie voor versterken weidevogelgebieden en biodiversiteit
De Friese gedeputeerde Douwe Hoogland stormt op 9 maart 2021 opgetogen de studio van Omrop Fryslân binnen. Hij kan niet wachten om de luisteraars op de hoogte te stellen van wel zeer heuglijk nieuws: de provincie Fryslân krijgt een LIFE-subsidie, een Europees subsidieprogramma gericht op milieu- en klimaatprojecten, voor het versterken van weidevogelgebieden en biodiversiteit. Deze subsidies hebben als doel om Natura 2000-gebieden te versterken en de weidevogels meer kansen te geven.
Fryslân zal dat doen in samenwerking met de provincie Zuid-Holland en het bondsland Niedersaksen in Duitsland. Het is Hoogland gelukt om met een (eigen) provinciale bijdrage van zo’n 2 miljoen, met elkaar 5,6 miljoen euro uit Europa los te krijgen. Integratiekansen met het (nationale) Aanvalsplan Grutto zijn legio.
‘Gaat de Nationale Vogel dit voorjaar iets merken van het Aanvalsplan Grutto?’
Terwijl de grutto’s ons land binnendruppelen en zich opmaken voor hun broedseizoen vraagt FMF, de Friese Milieufederatie – een van de samenstellers van het Aanvalsplan Grutto – zich af, of onze Nationale Vogel dit voorjaar al wat gaat merken van het plan. Ze hoopt nog voor de Tweede Kamerverkiezingen op een reactie van de minister.
‘Kamp Winsemius wacht vol ongeduld op groen licht voor gruttoplan’
Over zes weken (‘harde’ deadline, red.) weten we hoe aan het Aanvalsplan uitvoering kan worden gegeven en welke financieringsmethodiek daaraan ten grondslag ligt, schreef ik naar aanleiding van de Tweede Kamer-commissievergadering van 11 februari (2021), waarin de minister zich uitliet over de termijn van (kunnen) handelen. Precies vier weken na dato roert ‘Friesland’ zich: volgens FMF-directeur Hans van der Werf hebben zich al verschillende groepen boeren uit weidevogelkernen gemeld met belangstelling om in te stappen. Die zitten eerst in de wachtkamer:
,,Der moat earst al dúdlikens wêze oer it jild.’’
Hans van der Werf
Ook Pieter Winsemius begint ongeduldig te worden:
,,Er zijn signalen dat er even niet zo veel voortgang is, terwijl we het grote draagvlak nu juist graag verzilveren.’’
Pieter Winsemius
Die woorden tekent Cor de Boer op in een premium-artikel voor de Leeuwarder Courant in: ‘Kamp Winsemius wacht vol ongeduld op groen licht voor gruttoplan‘. Om ook niet abonnees van het Friese dagblad in staat te stellen daar kennis van te nemen, nam FMF dit bericht integraal op op haar website. Beide berichten tref je hieronder aan.
Boeren protesteren tegen extra zorgplicht voor weidevogels in Friesland
Terwijl de initiatiefnemers van het Aanvalsplan Grutto wat druk op de ‘Haagse’ ketel zetten, protesteren boeren in Leeuwarden tegen de plannen van de provincie Friesland om de zorgplicht voor weide- en akkervogels te intensiveren. Het initiatief kwam van de organisaties Agractie, Nederlandse Melkveehouders Vakbond, Dutch Dairymen Board en Farmers Defence Force. LTO Noord ondersteunt het initiatief.
In een ‘uitzonderlijk persoonlijk gesprek’ met gedeputeerden Klaas Fokkinga (FNP) en Douwe Hoogland (PvdA) maakten de boerenorganisaties op 10 maart 2021 hun ongenoegen kenbaar over een weidevogelpassage in de ‘ontwerp Omgevingsverordening Fryslân 2022‘. Het voornemen is om boeren niet zomaar toegang meer te geven tot hun (eigen) land. – ze moeten het eerst laten controleren op vogelnesten. De boeren reden langs het provinciehuis, gooiden paaseitjes in een nest en lieten brieven achter voor gedeputeerde Douwe Hoogland.
Boerenprotest in Leeuwarden, Friesch Dagblad, 10 maart 2021.
Landbouworganisaties: ‘Plannen gaan te ver; ze moeten worden ingetrokken’
Het provinciebestuur in Friesland wil via de nieuwe omgevingsverordening de regels rond weidevogelbeheer aanscherpen. Boeren met percelen in weidevogel- en akkervogel-kansgebieden moeten voorafgaand aan werkzaamheden op het land het perceel laten controleren op de aanwezigheid van broedende weidevogels of kuikens. Ook willen Gedeputeerde Staten een verbod op nachtelijk werk op het land in de hele provincie.
De landbouworganisaties vinden de plannen te ver gaan en eisen dat ze worden ingetrokken. Het concept voor de nieuwe omgevingsverordening ligt (van 1 maart 2021 tot 12 april 2021) ter inzage. Op woensdag 17 maart vindt er een debat in de Provinciale Staten over plaats. Provinciale Staten van Friesland nemen er in het najaar een definitief besluit over.
‘Weidevogel wordt de dupe van voorgestelde harde regels van de provincie Fryslân’
Het voornemen van de provincie om de zorgplicht voor weidevogels aan te scherpen in de omgevingsverordening en actief te gaan controleren, levert talloze boze reacties op bij boeren. En niet alleen zij zien het absoluut niet zitten: ook de Bond van Friese Vogelwachten (BFVW) wordt er bepaald niet enthousiast van. Dat zeggen fractievoorzitter van de ChristenUnie Fryslân, Wiebo de Vries, en Attje Meekma, Statenlid voor CDA Fryslân, in een opiniestuk een dag voor aanvang van de protestacties in het Friesch Dagblad.
,,Het is een onuitvoerbaar en dom plan. Dat heb ik telefonisch ook nog eens aan Hoogland doorgegeven. Ik heb hem meerdere keren gewaarschuwd. Het plan moet eerst van tafel.”
Wieger van der Meulen: ,,intensief boeren gaat prima samen met weidevogelbeheer”
De provincie kan weidevogelregels bedenken tot ze een ons weegt, tekent Theo Klein op uit de mond van (gangbare) melkveehouder Wieger van der Meulen uit Suwâld voor het Friesch Dagblad. Van der Meulen doet – hij is ook ‘nazorger’ – zijn uiterste best de weidevogels te behouden, maar als de predatie niet wordt aangepakt betekent dat volgens hem het einde van de grutto en de kievit in Nederland.
‘Steeds meer boeren maken land nat voor weidevogels’
Plasdras gebieden voor de weidevogels van de boeren van Collectief Groningen West – juni 2021, Collectief Groningen West, 7 juli 2021.
Uit de provincie Groningen komt op 10 maart een positiever geluid: Henk van der Noord, veldcoördinator van het Collectief Groningen West, constateert op de webpagina van het weidevogelcollectief dat steeds meer boeren in de provincie Groningen plas-drassen aanleggen, in combinatie met het later maaien van percelen:
,,In 2016 hadden 218 boeren (al dan niet gezamenlijk) 57 plasdrasgebieden. Nu zijn dat 243 boeren met 128 natte gebieden. Een stijgende lijn dus en dat is goed nieuws voor de weidevogels.”
Henk van der Noord, veldcoördinator Collectief Groningen West
Zo ook de melkveehouders Matthijs en Nienke Veenland uit Onderdendam, ze hebben drie plasdras-stukken op hun land.
,,Weidevogels horen bij ons boerenland. Wij doen er alles aan om ons land aantrekkelijk voor ze te maken en een goed gastheer voor ze te zijn.”
Matthijs en Nienke Veenland
That’s the spirit. Natuurlijk gunt Kunst en Landschap je een kijkje in hun keuken: in 2021 hebben zelfs twee paar steltkluten gebroed in twee plasdras-gebieden!
Compilatie van plasdrasgebieden in de Winsumermeeden en Onderdendam (februari 2021), Collectief Groningen West, 10 maart 2021.
Totaalaanpak ‘Drentse Boerenlandvogels 2021-2025’
De provincie Drenthe is geen ‘participant’ in het Aanvalsplan Grutto, wel ziet zij de noodzaak bedreigde akker- en weidevogels beter te beschermen. Gedeputeerde Henk Jumelet heeft samen met zijn ambtenaren de afgelopen jaren met veel pijn en moeite boeren, natuurbeschermers, vogelliefhebbers en jagers bij elkaar gekregen in het zogeheten Erm-beraad.
Als één van de maatregelen van het uitvoeringsplan ‘Drentse Boerenlandvogels 2021-2025‘ maakt Jumelet op 16 maart 2021 bekend dat Landschapsbeheer Drenthe 130.000 euro subsidie krijgt om samen met boeren en vrijwilligers te kunnen gaan werken aan onder andere het uitstellen van maaien, het plaatsen van nestbeschermers en het aanbrengen van roofdierwerende rasters in gebieden waar soorten als grutto, tureluur, kievit en de wulp broeden.
‘Wetterskip Fryslân: geen lager tarief voor ‘gruttoboer”
Wetterskip Fryslân voelt zich niet geroepen om boeren die alles uit de kast willen halen voor weidevogels via het Aanvalsplan Grutto te ‘belonen’ met lagere lasten, schrijft Cor de Boer voor de Leeuwarder Courant op 19 maart 2021.
Dat is wel even een dingetje, want lagere waterschapslasten – volgens een voorbeeld-berekening uit het Aanvalsplan levert dat een gemiddeld boerenbedrijf dat ‘instapt’ een jaarlijkse besparing van zo’n zesduizend euro op – vormen een van de pijlers onder het (welslagen van het) Aanvalsplan. Toch ziet Hans van de Werf van de Friese Milieufederatie, één van de samenstellers van het plan, hiervoor wel oplossingen.
‘Het schiet niet op met het Aanvalsplan Grutto’; Vogelbescherming Nederland start petitie
Ondanks een breed draagvlak in de politiek voor het in november 2020 gelanceerde Aanvalsplan Grutto, blijft actie van de rijksoverheid echter uit. Dat stelt Vogelbescherming Nederland, die op 9 april 2021 nadrukkelijk een oproep doet aan de nieuwe regering: neem het Aanvalsplan Grutto op in het regeerakkoord en red de weidevogels!
De oproep wordt mede gesteund door: Landschappen Nederland, de Natuur- en Mileufederaties, Natuurmonumenten, Natuur & Milieu, Staatsbosbeheer, Wereld Natuurfonds en Kening. Om de weidevogels te redden zijn de organisaties een petitie gestart: het kabinet moet volgens hen stevige maatregelen nemen, voor het te laat is!
Pieter Winsemius: ‘Steun Aanvalsplan, de grutto heeft haast’
Op woensdag 18 november biedt Pieter Winsemius (voormalig-minister van VROM, VVD) het ‘Aanvalsplan Grutto’ aan minister van Landbouw Carola Schouten aan. Na drie jaar hard werken – trekken en duwen – ligt het Aanvalsplan dus klaar voor implementatie. Maar we kunnen pas echt van start als het geld wordt vrijgemaakt, zegt Pieter Winsemius. Met 40 miljoen per jaar kan de teloorgang van de grutto een halt toe worden geroepen! ,,Kom op! Teken de petitie!“
“Maar we kunnen pas echt van start als het geld wordt vrijgemaakt. Ik hoop daarom dat veel mensen de petitie van Vogelbescherming Nederland ondertekenen en dat dat het laatste duwtje in de rug is. De grutto heeft haast. Ieder jaar holt hun aantal verder achteruit. Dus kom op! Waar wachten we nog op? Laten we met z’n allen onze nationale vogel redden.”
Pieter Winsemius (voormalig-minister van VROM, VVD)
Bij deze roept ook Kunst en Landschap je op deze petitie te ondertekenen; meer dan 77.000 weide(vogel)liefhebbers gingen je voor. Klik op ‘Red de Grutto’s‘ hieronder en steun het Aanvalsplan Grutto!
‘Meer dan 80.000 mensen ondertekenen het reddingsplan voor de grutto’
Al meer dan 80.000 mensen hebben de afgelopen maand de petitie van de Friese Milieufederatie getekend om de grutto te redden, zo meldt Omrop Fryslân op 10 mei 2021.
Aanbieding petitie Grutto Aanvalsplan aan Vaste Kamercommissie LNV
Daar kwamen in de laatste weken voor aanbieding van de petitie nog zo’n zes duizend steunbetuigingen bij: gesteund door ruim 86 duizend ondertekenaars doen de initiatief-nemers op 16 juni 2021 een ultieme poging om de regering te bewegen het plan in zijn geheel uit te voeren en er voldoende financiële middelen voor vrij te maken. ,,Herstel van de weidevogels moet een prioriteit zijn, anders verdwijnt het Hollandse weidevogellandschap voor de volgende generatie mensen en voor de vogels.”
Kijk mee naar de ludieke en online aanbieding van de ‘petitie Aanvalsplan Grutto‘ aan de Vaste Kamercommissie LNV, waarbij Mette Vreeken, adviseur public affairs bij Vogelbescherming Nederland, het woord geeft aan Sjoerd Miedema, de weidevogelboer uit het Friese Haskerdiken die eerder met paard en wagen kwam ‘opdraven’ om de Kamerleden toe te spreken. Of blijft hij liever tien minuten stil om te genieten van datgene waarvoor hij zich al jaren inspant?
Aanbieding petitie Grutto Aanvalsplan aan Vaste Kamercommissie LNV, Friese Milieu Federatie, 16 juni 2021.
,,Binnen nu en vijf jaar hebben we geen grutto meer in Flevoland”
Volgens Jan Nagel van Landschapsbeheer Flevoland heeft de grutto ‘niks meer te zoeken’ in Flevoland en zal de vogel binnen nu en vijf jaar uit het Flevolandse landschap verdwijnen. Bij Omroep Flevoland legt Nagel uit hoe hij tot die conclusie komt: het probleem is volgens Nagel het huidige landbouwsysteem.
,,Ik kan daar de boer niet de schuld van geven, maar het systeem wel. Ieder jaar of één keer per twee jaar wordt het gras opnieuw ingezaaid. Dan heb je gras zonder kruiden. Daarin is de kans heel klein dat gruttokuikens volwassen worden.”
Jan Nagel (Landschapsbeheer Flevoland)
‘De grutto in Flevoland sterft in de komende 5 jaar uit’, Omroep Flevoland, 13 april 2021.
Provincie Fryslân doodt in voorjaar 2021 120 steenmarters
Sinds het voorjaar van 2018 voert de provincie Fryslân proeven uit met het wegvangen en doden van steenmarters in weidevogelgebieden. Daarnaast wordt er samen met boeren, natuurbeheerders en vrijwilligers ingezet op het verbeteren van het leefgebied van de weidevogels. Vorig jaar werden 90 steenmarters gedood, dit (voor)jaar – het aantal proefgebieden met ontheffing is uitgebreid van 8 naar 14 – staat de teller (al) op 120. We verwachten dat we dit jaar uitkomen op zo’n 180 stuks, zegt gedeputeerde Klaas Fokkinga tegen de verslaggever van Omrop Fryslân.
Dat het niet goed gaat met de weidevogels is niet opgelost door andere dieren af te schieten, erkent Fokkinga. Het is het agrarische landschap dat er voor zorgt dat weidevogels slecht aan voedsel kunnen komen.
,,We werken er ook aan om natuurgebieden beter op elkaar aan te sluiten en er meer variatie in te brengen. Maar dat gaat niet zo snel.”
Klaas Fokkinga, gedeputeerde provincie Fryslân
‘De Hooivogel – Waarom de grutto uit Nederland vertrekt’
Onze nationale vogel is in een halve eeuw van algemene weidevogel een zorgenkind geworden, zo luidt de introductietekst op de site van uitgeverij Bornmeer Noordboek bij de presentatie van ‘De Hooivogel – Waarom de grutto uit Nederland vertrekt’ van Gerrit Gerritsen, dat op 22 april 2021 het licht zag.
Gerrit Gerritsen is weidevogelonderzoeker en -beschermer, met name de grutto en de wulp hebben zijn warme belangstelling. Hij werkte 33 jaar voor de provincie Overijssel en daarna tot zijn pensioen in 2020 bij Vogelbescherming Nederland. In dat laatste jaar deed hij een wel heel bijzondere ontdekking in ‘zijn’ weidevogelgebied in het Overijsselse Dalfserveld.
Gerrit Gerritsen: ,,Met het vertrek van de grutto, verdwijnt ook ons platteland”
Al bijna veertig jaar reist hij de grutto achterna, zegt Marion Groenewoud, die Gerrit Gerritsen interviewde voor de regio-editie Zwolle van De Stentor. Met zijn boek De Hooivogel waarschuwt vogelaar Gerritsen nogmaals: de koning van de Nederlandse weidevogels dreigt ons land te verlaten. ,,En met het vertrek van de grutto, verdwijnt ook ons platteland.” Hoe houden we deze wonderschone steltloper hier? De grutto in zijn boek spreekt klare taal:
,,Of je wordt weer een normale boer met een boerderij waar we ons ouderwets kunnen voortplanten… Of je gaat verder met je Formule 1-landbouw en alle risico’s van dien.”
‘De grutto kan best zonder ons, dus met pijn in het hart laat Gerrit Gerritsen hem los’
Die naam, ‘De Hooivogel’, legt Gerrit Gerritsen uit, komt van de oude symbiose tussen boeren en weidevogels, toen de boer nog hooide en pas ging maaien nadat de kuikens in het lange gras sterk genoeg waren om uit te vliegen. ,,Maar de grutto is twee weken eerder gaan broeden – tussen half april en half mei – en de boeren zijn zes weken eerder gaan maaien. Nu komen ze elkaar tegen.”
,,Ik ben gek op die vogel, maar ik moet hem loslaten.”
Gerrit Gerritsen
Gerritsen (66) werkte dertig jaar als natuuradviseur bij de provincie Overijssel en tien jaar bij de Vogelbescherming. Tussendoor was hij projectleider van ‘Nederland Gruttoland‘, een campagne van 2003 tot 2006 voor het behoud van de grutto. Onno Havermans zoekt hem voor Trouw op in zijn woonplaats Zwolle voor een interview over zijn boek: De Hooivogel.
,,De stilte, het gemis van die natuurgeluiden die vroeger zo gewoon waren, dat is bijna net zo erg als de verloedering van het landschap.”
Gerritsen: ‘De stilte van Carola Schouten is, na haar positieve reactie op het Aanvalsplan vorig jaar, illustratief’
Ook Jean-Pierre Geelen zocht, zo’n drie weken later voor de Volkskrant, Gerritsen op. Intussen is sinds november vorig jaar wel wéér een broedseizoen verloren gegaan voor de grutto, zegt Gerritsen, zinnend op wat hardere actie. Het enige lichtpuntje voor de weidevogels dat hij ziet is het weer: door het natte en koude voorjaar kunnen boeren pas later maaien, wat jonge vogels meer tijd geeft vliegvlug te worden en te kunnen vluchten voor de onverbiddelijke eerste messen van de maaimachines.
Hij wil wel hoop houden. Maar de eerlijkheid gebiedt hem te zeggen dat het Aanvalsplan Grutto hem vooral doet denken aan een eerder plan, waar hij bij betrokken was: Naar een rijk weidevogellandschap geheten. Dat plan kwam toen van Cees Veerman, net als Pieter Winsemius oud-minister. Dat laatste stemt Gerritsen wat cynisch:
,,Toen zij als minister aan de macht waren, kwam het geld voor dit soort plannen ook niet op tafel.”
Gerrit Gerritsen
De stilte van Carola Schouten is, na haar positieve reactie op het plan vorig jaar, wat hem betreft ook illustratief. Tijd voor radicalere actie, zegt hij. De beuk erin:
,,Waarom volgen we niet de route van Urgenda, door via de civiele rechter actie af te dwingen? Ik weet het: daar houden we niet zo van in dit land. Maar Urgenda heeft wel tot een veel dwingender klimaatbeleid geleid. En over de grutto hebben we al zo lang gepraat.”
Ruwan Aluvihare is landschapsarchitect en hoofdontwerper Openbare ruimte bij de afdeling Ruimte en Duurzaamheid van de gemeente Amsterdam. Naast zijn belangstelling voor ‘shared spaces’ spendeert Aluvihare jaarlijks vele uren in de Nederlandse natuur, vooral op Texel, genietend van de omgeving en… van vogels – de grutto vindt hij een karaktervolle soort. Hij deelt zijn vogelfoto’s en -verhalen in diverse media, waaronder de website van Vogelbescherming Nederland. Op 23 april verklaart hij de liefde aan de grutto in het kader van het Aanvalsplan Grutto:
,,Onze nationale vogel is een karaktervolle soort. Ik vind grutto’s elegant, krachtig en mooi gekleurd. Ze ogen bovendien vriendelijk en zijn vaak aan het woord.”
Ruwan Aluvihare
Nestsucces en populatie weidevogels blijven dalen
Het nestsucces van beschermde nesten van vogels van het open boerenland is tussen 2012 en 2019 afgenomen van 60 tot ongeveer 40 procent. Ruim een kwart van de nesten van deze ‘grondbroeders’, waaronder grutto en kievit, wordt door middel van agrarisch natuurbeheer beschermd tegen maaien, mesten en beweiden.
Bij de onbeschermde nesten van boerenlandvogels van erven en struwelen, waaronder boerenzwaluw en ringmus, is het nestsucces met ongeveer 80 procent stabiel. Dat meldt het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) op basis van nieuwe analyses, in samenwerking met Sovon Vogelonderzoek Nederland.
Volgens Jos Hooijmeijer, ecoloog en onderzoeker van aan de Rijksuniversiteit Groningen (hoofdonderzoeker ‘Team Piersma‘), draagt helderheid in cijfers over waar we nu staan, bij aan het maatschappelijke debat over de toekomst van de Nederlandse landbouw. Hooijmeijer is een van de geïnterviewden in een artikel dat Melanie van Spronsen op 26 april 2021 voor het CBS optekent, en waarin je achtergrondinformatie aantreft over het gestructureerd verzamelen van natuurdata en de veranderingen in de landbouw: ‘Boerenlandvogels onder druk‘.
,,Het laat zien of we op de goede weg zijn, of dat er nog beleidsaanpassingen nodig zijn om een natuurinclusieve kringlooplandbouw te realiseren, zoals minister Schouten graag wil.”
Jos Hooijmeijer
Boerenlandvogels onder druk
De agrarische sector heeft in de loop der jaren enorme ontwikkelingen doorgemaakt. Onder andere ruilverkaveling, waarbij land van de ene boer naar de andere boer ging, zorgde ervoor dat het agrarisch landschap enorm op de schop ging. Houtwallen werden gerooid, wegen werden aangelegd, het land werd gedraineerd en samengevoegd om schaalvergroting mogelijk te maken. Grasland werd zwaarder bemest, vaker en vroeger gemaaid en ingezaaid met monoculturen van Engels raaigras.
‘Een andere ontwikkeling is het vervangen van beweiding door stalvoedering, waarbij het vee permanent op stal blijft staan en de boer het land ingaat om het gras te maaien. Dit alles heeft een grote impact op het leefgebied van de boerenlandvogels’, zegt Tom van der Meij, statistisch onderzoeker bij de natuurstatistieken van het CBS.
Ontwatering weilanden en akkers
Maar er zijn nog meer redenen voor de afname van de populaties van boerenlandvogels, zegt Jelle van Zweden, eveneens statistisch onderzoeker bij de natuurstatistieken van het CBS:
,,Zoals de versnelde en diepere ontwatering van weilanden en akkers. Ook dit heeft gevolgen voor de vegetatie, en dus ook op het voedselaanbod en de leefomgeving van boerenlandvogels.”
Jelle van Zweden
Ruime media-aandacht voor ontluisterende resultaten nieuwe analyse CBS
Het moment van verschijnen en de ontluisterende resultaten uit de nieuwe analyses van de CBS/Sovon-rapportage, zijn mijns inziens een welkome ‘aanvulling’ op het Aanvalsplan Grutto en bieden hoop op het (kunnen) betrekken van deze problematiek tijdens de kabinets(in)formatie. Aan media-aandacht geen gebrek:
‘Achteruitgang aantal weidevogels komt echt niet alleen door predatie’
LTO Noord weet het zeker: de achteruitgang van de weidevogel wordt voor een fors deel veroorzaakt door predatie. Zij roept provincies daarom ook op om beleid te maken zodat predatoren actief bestreden kunnen worden. Volgens Jan Baks, voorzitter van de Vereniging Natuur en Landschap Goeree-Overflakkee (NLGO) ligt het anders: het leven is weg uit het boerenland, zegt hij in een opiniestuk in het Friesch Dagblad van 27 april 2021.
,,We hebben met z’n allen – boeren, consumenten (ja, wij ook!), Rabobank, politiek en LTO – de afgelopen vijftig jaar voor een systeem gekozen dat onvermijdelijk leidt tot de ineenstorting van complete ecosystemen. Minister Carola Schouten, zelf toch een boerendochter, weet het, de Europese Unie weet het, heel wetenschappelijk Nederland weet het. Dat dan LTO Noord beweert dat boeren goed voor weidevogels zorgen en dat de achteruitgang van eieren en vogels te wijten is aan roofdieren, is van een kwaadaardige domheid.”
Jan Baks, voorzitter NLGO
‘Weidevogels hebben het nog steeds zwaar ondanks inzet boeren’
Predatoren als de vos, steenmarter, kraai en ooievaar hebben vrij spel en roven de nesten leeg. Grutto’s, leeuweriken en kieviten hebben daardoor te weinig nakomelingen, meldt De Telegraaf. Voor het tv-programma ‘Goedemorgen Nederland‘ van Omroep WNL reden om Jeroen de Vries, projectleider van het Collectief Súdwestkust (Friesland), dat zich met zo’n tweehonderd boeren en een groep vrijwilligers om de weidevogels bekommert, te bevragen. De Vies pleit er nadrukkelijk voor om de weidevogels voorrang te geven. Dat betekent dat jagers zoals vossen wat hem betreft mogen worden afgeschoten.
,,Als we in Nederland echt soorten als de grutto en andere weidevogels willen behouden, dan zullen we iets moeten doen tegen de extreme predatiedruk. Alleen de biotoop op orde brengen is niet de oplossing. De balans is zoek.”
Jeroen de Vries, projectleider Collectief Súdwestkust
Weidevogels hebben het nog steeds zwaar ondanks inzet boeren, WNL, 25 mei 2021.
Standpunt Predatie weidevogels Vogelbescherming Nederland
Predatie kan een probleem zijn, maar het is niet de belangrijkste oorzaak van de teruggang van weidevogels. Dat stelt Vogelbescherming Nederland in een officieel ingenomen ‘standpunt’ op haar website. Zij beroept zich daarbij op ‘tal van wetenschappelijke studies’.
,,Het grootste probleem voor de weidevogels is het verdwijnen van geschikt leefgebied door het steeds intensievere gebruik van het boerenland.”
Vogelbescherming Nederland
‘Gaat ultieme poging om weidevogels te beschermen te ver?’
Begin mei 2021 maakte de provincie Fryslân – één van de zes provincies die het Aanvalsplan Grutto indiende en ondersteunt – in navolging van hun in december 2020 aangekondigde beleid (met de nota ‘Beheer en Schadebestrijding‘), vernieuwd beleid voor predatiebeheer bekend.
In het experiment, dat drie jaar moet gaan duren, willen de provincie en het Agrarisch Natuurcollectief Súdwestkust boeren rond twee weidevogelgebieden de mogelijkheid geven om verschillende rovers te weren of zelfs te doden. Dit jaar wordt nog gebruikt voor onderzoek, maar volgend jaar moet het predatorenbeheer in de nieuwe stijl echt ingaan.
Het hierboven beschreven en ingenomen ‘officiële’ standpunt van Vogelbescherming Nederland komt (dus) niet helemaal uit de lucht vallen. De ‘tweestrijd’ kwam nadrukkelijk aan de orde in de radio-uitzending van Vroege Vogels van 10 mei 2021, waarin presentator Menno BentveldRuud van Beusekom van de vogelbeschermingsorganisatie de vraag voorlegt of het Friese predatorenbeheer, waarbij alle denkbare predatoren ‘geweerd’ kunnen worden, niet een beetje doorslaat – c.q. een stap te ver gaat. Lees en beluister hier de uitgebreide reportage ‘Gaat ultieme poging om weidevogels te beschermen te ver?
Groenlunch fmf: ‘Winst met weidevogel: verdienmodel voor weidevogelbeheer’
Op 26 april organiseert de Friese Milieufederatie (fmf) een ‘Groenlunch‘, een webinar waarin een beeld wordt geschetst van verschillende Friese initiatieven waarbij weidevogelboeren extra inkomen genereren. Zo zien we de Terschellinger PolderPracht-kaas en de Fryske– en Weide Weelde– (inmiddels Noordertrots) zuivel voorbijkomen.
Sprekers tijdens de Groenlunch zijn oud-burgemeester van leeuwarden en mede-initiatiefnemer van het Aanvalsplan Grutto: Ferd Crone, agrariër op Terschelling en melkleverancier voor de PolderPracht-Kaas: Egbert Zorgdrager, ondernemer en initiatiefnemer van De Fryske: Catharinus Wierda en Marten de Jong, gildeboer en leverancier van Weide Weelde.
Winst met weidevogels: verdienmodel voor weidevogelbeheer, Groenlunch, 26 april 2021.
De Eempolders, een weidevogelwalhalla onder de rook van de Randstad
Grutto’s, tureluurs en kieviten vliegen je er om de oren. Het Vroege Vogels-team ontdekt hoe mensen en dieren samenleven in dit agrarisch gebied. Het kan dus wel. Menno Bentveld gaat langs bij enthousiaste weidevogelboeren en ziet hoe de rammelende hazen het voorjaar vieren. Willemijn Veenhoven duikt in de verborgen wereld van het boerenland en zoekt naar bodemdieren. Dit gebied barst van het leven. Kijk hieronder naar de Vroege Vogels-uitzending van 30 april 2021: ‘De Eempolders‘, een weidevogelwalhalla onder de rook van de Randstad.
Hoe de bedreigde grutto in de Eempolders wél opleeft: ‘Uniek voorbeeld in Nederland’
Op 29 juli 2021 maakt Johan Hardeman voor de regio-editie-Amersfoort van het Algemeen Dagblad de balans op van het grutto-broedseizoen-2021: de achteruitgang is gekeerd: er worden juist meer broedparen en kuikens geteld. Hij spreekt met boer Gert-Jan de Jong uit Eemnes: ‘Het stikte hier van de grutto’s. Het zat trouwens ook vol met tureluren, scholeksters en eenden’. Hoe kon Eemland uitgroeien tot ‘belangrijke voorbeeldregio in Nederland’?
65-jarige ‘Pé Daalemmer’ krijgt donatie aan het Groninger Natuurfonds cadeau
Op 3 mei 2021 is Peter de Haan, beter bekend als Pé Daalemmer van het Groninger kleinkunst-duo ‘Pé Daalemmer & Rooie Rinus‘, 65 jaar geworden! Om dit te vieren kreeg De Haan een mooie donatie aan het Groninger Natuurfonds cadeau. Dit is een in het voorjaar van 2021 gestart fonds ter ere van het 85-jarige bestaan van de Het Groninger Landschap, waarmee deze stichting meer natuur in Groningen hoopt veilig te stellen.
Omdat Peter een liefhebber is van de natuur – hij ‘gaat tegenwoordig vaak met een verrekijker op pad’ om grutto’s te spotten – hebben zijn vrouw en kinderen een uniek cadeau bedacht: hij krijgt een flink aantal vierkante meters grond uit het Groninger Natuurfonds cadeau, en roepen natuur- en gruttoliefhebbers op hen daarin te volgen:
,,Geef Peter (via het fonds) ook een stukje natuur voor zijn verjaardag! Voor slechts € 7,50 heb je al een vierkante meter!”
Vrouw en kinderen Peter de Haan
Dochter Josse maakte voor Peter’s verjaardag daarnaast een prachtige linoleumsnedevan een grutto, terwijl zoonlief Wietse zijn vader eert met een heuse grutto-song:
‘Wie luistert naar de grutto? (Pé 65)’, Wietse
,,Die pomp daar, die redt de weidevogels in dit reservaat!”
Kieviten, grutto’s en tureluurs hebben het dit voorjaar goed. Het is niet te droog, zoals vorig jaar, niet te nat, niet te warm en niet te koud, zegt weidevogelonderzoeker en -beschermer Mark Kuiper. Verslaggever-NH Nieuws, Stephan Roest, reist opnieuw af naar de Amstellandse polder ‘Ronde Hoep‘ en ziet al tientallen jonge kieviten en grutto’s door het gras scharrelen. Of 2021 uiteindelijk een goed weidevogeljaar is, moet nog blijken. Mark is in ieder geval optimistisch: ,,Het zit in het water – die pomp daar, die redt de weidevogels in dit reservaat!”
,,Vorig jaar liep 70 procent van de grutto’s hier rond zonder dat ze ook maar hadden geprobeerd om een nest te maken. Dit jaar zie ik tweemaal zo veel nesten en pullen dus ik denk dat het dit jaar wel goed zit.”
Mark Kuiper
Beeld: Weidevogelonderzoeker Mark Kuiper voor een volle sloot in de Ronde Hoep, NH Nieuws/Stephan Roest, 4 mei 2021.
‘Onderzoek naar impact van predatoren op weidevogels in Salland’
In het Salland roven vossen en steenmarters veel nesten leeg van grutto’s, tureluurs en kieviten. In opdracht van de provincie Overijssel brengt Sovon Vogelonderzoek Nederland met onderzoek de invloed van deze predatoren in kaart.
Het natuurgebied Lierderbroek omvat 1500 hectare met een kern van 50 hectare. In het gebied werken 27 boeren samen aan weidevogelbeheer. Ze maaien gericht om de nesten niet te vernielen. En ze hebben kruidenrijk grasland ingezaaid, om extra insecten aan te trekken. In 2019 waren er 66 gruttonesten in het gebied. De populatiecijfers dalen terwijl er meer predatoren komen.
Sovon doet onderzoek in het weidevogelgebied Lierderbroek en daarnaast ook in de gebieden Staphorsterveld en Tolhuislanden. Dat onderzoek moet helderheid verschaffen over het predatieaandeel van de steenmarter. In Lierderbroek staan 30 wildcamera’s opgesteld. Vrijwilligers verzamelen met hulp van Sovon de gegevens. Ook bij de analyse is Sovon betrokken.
,,We lopen achter de feiten aan.’’
Bertwin Elshof, beheerder in het natuurgebied Lierderbroek, maakt zich met name dit jaar (2021,red.) grote zorgen over de nesten van de weidevogels. De vos mocht vanwege de ‘Corona-avondklok’ niet worden bejaagd. Daarmee heeft het dier goede dekking door het hoge gras. ,,We lopen achter de feiten aan.’’
Normaliter spoort Elshof het dier op als het ’s nachts op strooptocht gaat. Met een lichtbak, een felle lamp, lichten de ogen van de vos op en kan het dier worden geschoten. Daar heeft Björn van de Veen sinds vorig jaar iets op gevonden. In een aflevering van Jagers TV (uit juni 2020, red.) installeert Van de Veen samen met Thomas Vennekel van Krefelder Vossenvallen een vossenvangsysteem in een nieuw stuk jachtveld en geeft tips en trics over standplaats, lokaas en materiaal.
JagersTV Afl. 11 – Weidevogels in Het Lierderbroek, ingezaaide akkerranden en vossenval plaatsen, Jagers TV, 26 juni 2020.
,,We moeten er alles aan doen om de grutto voor ons land te behouden, niet alleen voor de soort, ook Europees gezien”
Op 14 mei 2021 waren natuurfilmer Ruurd Jelle van der Leij en televisiemaker Menno Bentveld te gast bij het dagelijkse televisieprogramma Op1 om de urgentie van het behoud, het in stand houden van de soort van ‘onze Nationale Vogel – de grutto – te onderstrepen, ook om daarmee te kunnen voldoen aan onze verantwoordelijkheid voor Europese verplichtingen.
Volgens Ruurd Jelle van der Leij moeten we er alles aan doen om de grutto te behouden, Op1, 14 mei 2021.
‘Zorg ervoor dat het leefgebied geschikt is, dan komen vogels als de grutto vanzelf weer terug’
Elke dag zeurt er wel iemand over predatoren. Maar jongens, het begint bij de biotoop. Zonder goede biotoop heb je geen vogels. Dat is de resolute opvatting van Sander de Vries van Weideleven, een stichting die momenteel zo’n zeshonderd hectare weidegrond in Fryslân beheert. Onderzoek is belangrijk om in kaart te brengen wat er met de grutto gebeurt, zegt hij tegen Wybe Fraanje, die hem interviewt voor het Friesch Dagblad. Om in kaart te brengen waar die heen vliegt en of die terugkomt, maar onderzoek brengt de weidevogel niet terug. Daarvoor moet de biotoop geschikt zijn.
De Vries is van huis uit een ‘fjildman’: jarenlang lid van de BFVW, de Bond van Friese Vogelwachten, en nazorger geweest. Hij houdt er meer stelligheden op na. Het huidige subsidiesysteem werkt niet, meent hij. ,,Dan krijgt een boer 1200 euro per hectare voor een plasdraspompje, maar er zitten geen vogels op zijn land. Dat werkt dus niet.
,,Ik zeg gekscherend: doe ons een miljoen en we geven je duizend hectare weidevogelland terug”
‘Grutto met uitsterven bedreigd, maar in dit vogelreservaat lukt het wél om hem van de ondergang te redden’
Dat het geschikt maken van het leefgebied resultaat biedt, bewijst bijvoorbeeld de aanpak van Natuurmonumenten bij weidevogelreservaat De Bovenlanden in Woerdense Verlaat. Met hulp van boeren die maaien, als de kuikens al weg zijn.
,,Er zijn in de Workumerwaard en op andere plekken voorbeelden van goed weidevogelbeheer. Als we willen, kunnen we weidevogels best voor uitsterven behoeden. Als op zo’n levendige enclave in het stil geworden platteland een vos de eieren eet of kuikens doodbijt, kan ik me indenken dat dat moordlust oproept. Met schrikdraad is veel leed te voorkomen. Maar de ene zeldzame vogel doodschieten om de andere te beschermen?” Dat vindt Koos Dijksterhuis een ‘onzinnige actie’, of zoals hij zijn bijdrage aan zijn Natuurdagboek in Trouw afsluit: ‘zinloos natuurgeweld’.
Agrarisch natuurbeheer vindt in ons land al sinds de jaren tachtig van de vorige eeuw plaats. Met als doel om de natuur en landschap van het boerenland te beschermen, van argusvlinder tot grutto. Het ministerie van LNV heeft onlangs een tussentijdse evaluatie ‘Stelselvernieuwing in uitvoering‘ uit laten voeren om te kijken of het huidige stelsel (ANLb) écht werkt.
Vogelbescherming is niet tevreden over deze evaluatie, vooral omdat het geen uitsluitsel geeft over de ecologische effectiviteit ervan. Of het écht werkt dus. Begin mei 2021 zetten ze in een uitwerking van een brief aan demissionair minister Carola Schoutenhun grieven uiteen, hoe het ANLb én de definitieve evaluatie volgens hen beter kan.
‘Minister Schouten heeft geen geld voor de grutto’
Minister Schouten kan op korte termijn geen structurele financiering regelen voor Aanvalsplan Grutto, zo meldt Jobke den Hertog in Biojournaalop 23 juni 2021, de dag dat de vergadering van de Kamercommissie LNV plaatsvond. Het is een enorme teleurstelling voor de initiatiefnemers van het plan, die een week eerder nog een petitie met ruim 86.000 handtekeningen aan deze Commissie overhandigde, en die juist bedoeld was om vaart achter de in- en uitvoering van het plan te zetten.
,,Ik zou willen dat ik het sneller voor elkaar had. Wij zijn demissionair kabinet, dat zeg ik niet om het probleem van mijn bord te vegen.”
Carola Schouten, minister LNV
Ondanks een enthousiast onthaal door alle betrokken partijen: natuurorganisaties, boeren, minister en provincies, is een beslissing over de financiering hiermee dus op de lange baan geschoven. De minister beloofde te doen wat ze kon als demissionair minister, bijvoorbeeld door het plan op te nemen in het GLB-ontwerp (Gemeenschappelijk Landbouwbeleid, red.).
Voorlopig rest Pieter Winsemius weinig anders dan zich te richten tot informateur Mariëtte Hamer. Dat deed hij overigens al, namens de opstellers van het Aanvalsplan, een dag voor de teleurstellende uitkomst van de Kamercommissievergadering:
,,De tijd dringt: de grutto, en ook de andere weidevogels, kan geen uitstel lijden. Iedereen is voor en de warme gevoelens zijn ongetwijfeld oprecht, maar we spelen voor het echie.”
Pieter Winsemius
Waarom moet ik toch ineens aan het interview van Jean-Pierre Geelen met Gerrit Gerritsen denken?
Er moet geld komen om de grutto in de Vosse- en Weerlanerpolder te beschermen
Naast het landelijke financieringsaanvalsplan zijn er op gebiedsniveau in den lande diverse initiatieven om de grutto te behouden. Zeker op plekken waar het juist goed gaat met de nationale vogel. ,,Er moet geld komen om de grutto in de Vosse- en Weerlanerpolder, een stukje veenweidegebied met een verrassende rijkdom aan planten en vogels in de naaste omgeving van Hillegom, te beschermen.” Dit pleidooi hield fractievoorzitter Kees Langeveld (CDA) op 1 juli 2021 in de Zuid-Hollandse gemeenteraadsvergadering.
Sinds enkele jaren gaat het goed met de grutto in dat gebied, maar het CDA ziet graag dat de levensruimte van deze vogel wordt vergroot.
,,We moeten een groter deel van deze polder beschermen.’’
Kees Langeveld, fractievoorzitter CDA (Hillegom)
Het CDA diende een voorstel in, waarbij het College van Burgemeester en Wethouders wordt opgeroepen om (ook) bij andere overheden subsidiegeld te vinden voor dit doel.
Geld voor bescherming Grutto, Bollenstreek Omroep, 2 juli 2021.
‘Ontspringen Tureluurs de dans?’
Met de meeste weidevogels gaat het niet goed. De grutto en de scholekster zijn de laatste decennia flink in aantal afgenomen en de kievit gaat daar nu in rap tempo achteraan. Een uitzondering daarop is de tureluur, die niet meer zo snel afneemt en zich beter lijkt te handhaven. Waarom doet de tureluur het beter – of eigenlijk minder slecht – dan de rest? Nature Today ging op verkenning.
Ontspringen Tureluurs de dans? Marwa Kavelaars, Bernice Goffin, Wim Tijsen en Erik Kleyheeg, SOVON Vogelonderzoek Nederland, Nature Today, 2 juli 2021
Grutto en tureluur brengen meer jongen groot in West-Groningen
Veldcoördinator Henk van der Noord van Collectief Groningen West spreekt op 9 juli 2021 in Nieuwe Oogst van een goed weidevogelseizoen – zowel de tureluur als de grutto hebben meer jongen grootgebracht op het agrarisch natuurbeheerland in West-Groningen dan de voorgaande drie jaar:
,,Dit was het beste seizoen van de afgelopen vier jaar. Met name in de gebieden waar meerdere boeren gezamenlijk het beheer op elkaar afstemden voor de weidevogels werd massaal gebroed dit jaar.”
Provincie Zuid-Holland investeert 1,1 miljoen euro in weidevogels
De oproep van CDA-fractievoorzitter Kees Langeveld vond snel weerklank: drie dagen na zijn pleidooi in de Hillegomse gemeenteraad maakte de provincie Zuid-Holland bekend dat zij 1,1 miljoen euro beschikbaar stelt om de leefgebieden van boerenlandvogels zoals de grutto, tureluur, veldleeuwerik en patrijs te verbeteren.
Boeren en natuurbeschermers kunnen daardoor al dit jaar aan de slag om de leefgebieden van boerenlandvogels te verbeteren. Zij hadden dit voorjaar vanuit het Actieplan boerenlandvogels 23 voorstellen ingediend, waarvan er nu meteen al 17 uitgevoerd kunnen worden. Biojournaal zette op een rijtje wat de agrarische collectieven en natuurorganisaties op verschillende plekken in Zuid-Holland met het geld van plan zijn.
De Zuid-Hollandse toekenning van 1,1 miljoen euro is natuurlijk mooi nieuws – de (weidevogel) provincie loopt daarmee niet voor zijn verantwoordelijkheid weg – maar, ook als de andere vijf provincies dit voorbeeld zouden volgen, is het bij lange na niet genoeg om de grutto voor ons land te behouden. Mooi gebaar, maar er is meer (geld) nodig! De jaarlijkse kosten worden in het Aanvalsplan Grutto immers geschat op zo’n 35 miljoen euro. En snel graag, want ‘de tijd dringt’, hiermee Pieter Winsemius parafraserend na de laatste LNV-Kamercommissie-vergadering (van 23 juni 2021, red.).
Mooi nieuws: er komt een financiële impuls voor het Aanvalsplan Grutto👏🏻De eerste stappen kunnen nu gezet worden, maar er is nog een pak geld nodig om het volledige plan uit te voeren. Alleen dan kunnen we het verschil maken voor #weidevogels@vogelnieuws .https://t.co/WwvVmXEGRe
Minister Schouten komt met flinke financiële impuls voor de eerste twee jaar
Minister Schouten wilde ‘het (financierings)probleem ‘niet van haar bord vegen’ en ondernam actie: ze meldt per brief op 8 juli aan de Tweede Kamer dat ze (in overleg met de betrokken provincies) heeft besloten om voor de overbrugging naar de start van het nieuwe GLB (2023, red.), het (Europese) Gemeenschappelijk Landbouwbeleid, op de begroting van het ministerie van LNV een bedrag van in totaal 5 miljoen euro te reserveren voor het Aanvalsplan Grutto. Het gaat om 2 miljoen in 2021 en 3 miljoen in 2022. De provincies hebben toegezegd eenzelfde bedrag beschikbaar te stellen. Ik til de highlights uit de Schouten’s kamerbrief er even uit:
Voor het Nationaal Strategisch Plan voor de periode 2023-2027 van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid heeft de minister samen met de provincies overlegd om voor de uitvoering van het Aanvalsplan Grutto in totaal 69,5 miljoen beschikbaar te stellen. Hiervoor voegt Schouten 52,5 miljoen euro uit de overhevelingsmiddelen toe aan het budget voor agrarisch natuur- en landschapsbeheer.
De minister wil proberen om ook voor de overige 17 miljoen euro dekking te vinden. Hierover gaat zij (verder) in overleg met de provincies en onderzoekt ze de mogelijkheden om verbinding te leggen met lopende programma’s. Mocht de aanvullende dekking niet gevonden worden dan zal de minister opnieuw in overleg met de provincies de ambitie bijstellen.
Met deze eerste financiële impuls verwacht Schouten dat de zes provincies 18 tot 26 kansgebieden met een minimale omvang van 1000 hectare kunnen inrichten en beheren in de periode 2023-2027. De provincies willen zich inspannen voor de éénmalige inrichtingskosten, die naar schatting 1 miljoen euro per gebied bedragen.
In 2025 zal de voortgang van het Aanvalsplan Grutto worden geanalyseerd. Afhankelijk van de bevindingen kan worden besloten om de ambitie te versnellen en te verhogen naar de inrichting en beheer van maximaal 34 kansgebieden. Overeengekomen is om 10% van het beschikbare budget te reserveren voor andere boerenlandvogels zoals patrijs en wulp.
‘Er is nog een pak geld extra nodig om het volledige Aanvalsplan uit te voeren’
Het Aanvalsplan Grutto kan dus van start, omdat minister Schouten met een flinke financiële impuls komt voor de eerste twee jaar, maar half werk verrichten is fataal, zo stelt Vogelbescherming Nederland een dag na de kamerbrief van de minister. Er is volgens hen snel financiële zekerheid nodig voor de gehele looptijd van het plan. Pieter Winsemius, initiatiefnemer van het Aanvalsplan Grutto:
,,Het is mooi nieuws dat we nu van start kunnen gaan, maar er is nog een pak geld extra nodig om het volledige Aanvalsplan uit te voeren. Alleen dan kunnen we daadwerkelijk het verschil maken voor de weidevogels.”
Daarom roept de oud-minister op snel duidelijkheid te geven over de financiering van het gehele plan. Dit is niet alleen belangrijk voor de grutto, maar ook voor de boeren. Het plan valt of staat met hun deelname. ,,Maar daarvoor moet er wel financiële zekerheid zijn”, aldus Winsemius.
Schep in de grond!; hoe (tijdige) ‘Niet Productieve Investeringen’ uiterst productief kunnen zijn
In mei 2020 heeft collectief Súdwestkust een Europese subsidie aanvraag POP3 2de openstelling, “Niet Productieve Investeringen agrarisch natuurbeheer weidevogels en akkervogels” ingediend. Na de indiening zijn er meteen vele projecten uitgevoerd om zodoende het weidevogelseizoen 2021 nog te kunnen profiteren van de verschillende maatregelen. Inmiddels heeft het collectief een redelijk succesvol broedseizoen achter de rug en kunnen ze met tevredenheid terugblikken op de vele investeringen.
Kruidenrijk weidevogelgrasland voor beter weidevogelmozaïek in Groningen West
Binnen het gebied van Collectief Groningen West is medio september 2021 bij negen melkveehouders uit de buurt van Winsum en Grijpskerk een kruidenrijk weidevogelgrasland mengsel ingezaaid. Het collectief doet dit voor het pilotproject ‘Kruidenrijk Weidevogel-grasland’ waarmee ze het weidevogelmozaïek in het gebied willen versterken. De mengsels zijn van ecoloog Arend Timmerman. Bekijk hier een Veldpost-reportage van Sandra Wilgenhof, met foto’s van Eddie van Marum, Janneke van der Velde en Mark Schuurman.
Ministerie LNV zegt tot 2027 geld toe voor inrichting van 18 tot 26 ‘Aanvalsplan Grutto-kansgebieden‘
Uit de begroting van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) voor 2022 maakt Leeuwarder Courant-journalist Cor de Boer op, dat er geld is toegezegd om tot 2027 18 tot 26 kansgebieden voor weidevogels in te richten in het kader van het Aanvalsplan Grutto.
Voor de jaren 2023 tot 2027, nadrukkelijk de periode waarin het GLB, het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid, vorm moet krijgen, zijn rijk en provincie van zins om 69,5 miljoen euro bij elkaar te brengen. De teller staat voorlopig op 52,5 miljoen. Als er geen aanvullende dekking wordt gevonden voor het gat in de planning, dan zullen volgens LNV de ambities bijgesteld moeten worden.
Werk aan de winkel dus om voor 1 januari 2022 er bij de NSP-plannenmakers (Nationaal Strategisch Plan voor het nieuwe GLB) op aan te dringen het ‘restant‘ op een wijze onder te brengen in het (nieuwe) GLB
Friesland wil naar 10.000 broedparen van Grutto in 2030. Gedeputeerde Hoogland: ‘It kin noch‘
De komende jaren moet het aantal broedende grutto’s groeien naar 10.000 paren in 2030. Die ambitie staat beschreven in de Nota Weidevogels die Gedeputeerde Staten op dinsdag 28 september 2021 naar Provinciale Staten (Fryslân) hebben gestuurd. ‘It kin noch‘, zegt gedeputeerde Douwe Hoogland.
“De need is heech en wy moatte der mei ús allegear ôfgryslik hurd oan lûke. Mar ik haw der fertrouwen yn dat wy mei dizze oanpak de delgeande line omdraaie kinne nei in opgeande line. Dat is wichtich, want greidefûgels binne in kearnûnderdiel fan it Fryske lânskip en moatte dat ek bliuwe. Dêr sette wy ús foar yn.”
Douwe Hoogland, Gedeputeerde Provincie Fryslân
Het nieuwe weidevogelbeleid dat het Friese college voorstelt bestaat uit drie, elkaar opvolgende fasen: provinciebrede basiszorg voor weidevogels in het landelijk gebied, (agrarisch) natuurbeheer in de weidevogelkerngebieden en – de derde stap van de drietrapsraket – het creëren van grote, samenhangende ‘weidevogelplusgebieden‘ zoals beschreven in het Aanvalsplan Grutto.
De Nota Weidevogels 2021–2030 is gemaakt op basis van de evaluatie van de huidige weidevogelnota, het Aanvalsplan Grutto, de petitie Fryslân Greidefûgellân, en in nauwe samenwerking met het Olterterpoverleg en andere partners. De Provinciale Staten besluiten op 21 november over het vaststellen van de nota.
Op 14 oktober kreeg de Friese natuurgedeputeerde Douwe Hoogland (rechts) het Jaarbericht 2021 – Weidevogels in Fryslân overhandigd uit handen van van Frans Kloosterman van de Bond Friese Vogelwachten (BFVW). Dit vond plaats in de ‘jarige’ Statenzaal van het provinciehuis in Leeuwarden.
In grote delen van Friesland werden in het voorjaar van 2021 meer broedparen van de vier bekendste weidevogels geteld dan vorig jaar. Het natte voorjaar en late maaien zorgden voor gunstige omstandigheden. Dat staat in het Jaarbericht 2021 over weidevogels in Friesland.
Het jaarbericht is een samenwerking van de Bond Friese Vogelwachten (BFVW), Sovon Vogelonderzoek Nederland, Kollektivenberied Fryslân, It Fryske Gea, Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten.
.
Op de regio Friese Wouden na werden bijna overal in de provincie grotere aantallen kieviten, grutto’s, tureluurs en scholeksters vastgesteld. Omdat het voorjaar nat was, stond het waterpeil in veel polders hoog. Dat zorgde voor gunstige foerageermogelijkheden. Door de vele regenval gingen waarschijnlijk wel veel eerste legsels en kuikens van kieviten verloren.
Volgens Inge van der Zee van de BFVW bewijst het broedsucces het belang van natte weides. Vormen normaal gesproken de plasdras stukken oases voor de vogels, nu was volgens haar heel Fryslân een plasdrasgebied
,,Wij insiders wisten wel het belang van een hoog waterpeil voor vogels maar nu kan heel Fryslân het weten.”
Inge van der Zee (BFVW)
Doordat het lang nat en koud was, werd het grasland op veel plekken pas laat gemaaid, waardoor kuikens van de tureluur en de grutto grotere overlevingskansen hadden. Het aantal alarmerende paren van grutto’s was dan ook bovengemiddeld en het nestsucces bedroeg waarschijnlijk meer dan 70%.
‘Baarderadiel volgend jaar los met Aanvalsplan Grutto’
De eerste gebieden in Friesland kunnen worden gerealiseerd, waaronder dat van Natuurcoöperatie Baarderadiel, meldt Omrop Fryslân op 10 november 2021. Met de (eerste) 70 miljoen euro die is vrijgemaakt voor het Aanvalsplan Grutto kan de coöperatie in het noordelijke deel van de voormalige gemeente Baarderadiel, rond Jorwert en Baard, met ingang van 2022 van start.
Met het geld dat nu loskomt, kunnen we de komende jaren 24 van de 34 gebieden realiseren, zegt Pieter Winsemius tijdens de jaarlijkse bijeenkomst van de natuurcoöperatie in een volle bovenzaal in het Wapen fan Baarderadiel in Jorwert, na een inleiding van voorzitter Skelte Brouwers. Omrop Fryslân interviewt beide heren, waarbij (implementatie van) het verdienmodel van de boer – als voorwaarde voor succes – natuurlijk centraal staat.
Algemene Rekenkamer: ‘Aanpak bescherming weidevogels werkt niet’. ‘Waar is de grutto?’
Het beleid om weidevogels zoals de grutto te behouden heeft niet gewerkt. In de afgelopen 20 jaar groeide de subsidie voor boeren om weidevogels te beschermen van € 4,2 miljoen in 2001 tot € 33,4 miljoen in 2020. Maar in diezelfde periode daalde het aantal broedparen grutto’s van 60.000 tot 30.000. Dat stelt de Algemene Rekenkamer op 14 december 2021.
De Kamer trekt de conclusie dat het weidevogelbeleid van de minister van LNV niet succesvol is in het rapport ‘Waar is de grutto?‘ Daarin zijn de resultaten bekeken van verschillende maatregelen die boeren kunnen nemen om weidevogels te beschermen en de subsidie-gelden die daarmee zijn gemoeid. Ook is in kaart gebracht waar dat gebeurt en hoe groot dat gebied is ten opzichte van het totale gebied dat geschikt kan zijn voor weidevogels. Uit het onderzoek blijkt dat dit maar 15% is. Demissionair minister Schouten van LNV heeft op 22 november 2021 gereageerd op het conceptrapport van de Rekenkamer. Schouten vindt de conclusie dat de aanpak bescherming weidevogels niet werkt te eenzijdig.
Ze wijst erop – ik citeer nu uit de samenvatting van de Algemene Rekenkamer – dat ‘weidevogelaanpak naast subsidies verstrekken ook en vooral het volgende omvat: het creëren van aantrekkelijke leefgebieden van voldoende omvang waar de broedende en foeragerende grutto rust, ruimte en voedsel kan vinden, het betrekken van agrariërs bij het toepassen van agrarisch natuurbeheer op een deel van hun land, de ontwikkeling van een aantrekkelijk verdienmodel voor de boer om bij te dragen aan natuurbeheer en een gebalanceerd predatiebeleid.
Op al deze vlakken ziet de minister positieve ontwikkelingen maar ze erkent dat deze nog niet vertaald worden in het omkeren van de dalende trend van de weidevogelpopulatie met de grutto als icoon. De minister vindt de grotere inzet van boeren positief en ook vindt ze de stelselherziening van het ANLb in 2016 een goede aanpak’.
Minister Schouten omarmt Aanvalsplan Grutto: ‘voldoende kansen om grutto beter te beschermen’
De minister van LNV ondersteunt de conclusie van de Algemene Rekenkamer dat er voldoende kansen liggen om de grutto beter te beschermen. Zij vindt het daarom ook nodig dat boeren de maatregelen nemen die het best werken in de meest kansrijke gebieden voor de grutto. Het Aanvalsplan Grutto biedt hiervoor volgens haar een uitstekende aanzet – dat plan heeft de minister omarmd. Waarvan akte.
Knelpunt: intensieve landbouw
Voornaamste knelpunt vormt de intensivering van de landbouw, zegt Nienke Beintema in NRC op 15 december 2021. In de hoogproductieve, uniforme Nederlandse weiden, waarin de grondwaterstand kunstmatig laag wordt gehouden, vinden jonge grutto’s te weinig insecten. Daarnaast gaan veel eieren en jongen verloren doordat boeren hun gras al vroeg maaien. Ten slotte zijn jonge grutto’s in de open, kale weiden een relatief gemakkelijke prooi voor roofdieren, zoals vossen.
Al vanaf de jaren ’90 is er aandacht voor zogeheten agrarisch natuurbeheer, waarbij boeren subsidie krijgen voor ‘vogelvriendelijk’ beheer. Daarbij hoort bijvoorbeeld dat zij hun land later en minder vaak maaien, om nesten heen maaien, kruidenrijke stukken grasland inrichten en stukjes land onder water te zetten, oftewel ‘plasdras’ maken. Over dergelijk agrarisch natuurbeheer was al eerder ophef: die aanpak zou niet werken. De weidevogelstand holt immers nog altijd achteruit. Het huidige rapport van de Algemene Rekenkamer trekt conclusies langs diezelfde lijnen, stelt Beintema. „Maar het is goed om dat wat te nuanceren”, zegt Erik Kleyheeg van Sovon op zijn beurt. Beintema sprak met hem.
De contracten zijn getekend! Met ingang van 2021 kunnen de boeren van Schier als Zuivelcoöperatie Schiermonnikoog van start
Het gaat lukken! Het project dat landbouw en natuur op Schiermonnikoog voor eens en, als het goed is, voor altijd moet verenigen, komt van de grond. Dat schreef Anne Roel van der Meer op 14 november 2020 in een uitgebreide reportage over de ‘Schierboeren’ in ‘De zeven boeren van Schiermonnikoog willen samen de toekomst van het eiland en zichzelf veilig stellen: zo doen ze dat‘ – in zowel het Dagblad van het Noorden als de Leeuwarder Courant. De contracten zijn getekend. Met ingang van januari 2021 kan de zuivel-coöperatie Schiermonnikoog met ‘Van Schier‘ officieel van start!
Voor het project van de Schiermonnikoger zuivelboeren hoopte men ergens in januari 2021 een ‘bestuurlijk moment’ te vinden om alle intenties vast te leggen met onder anderen (toenmalig, red.) landbouwminister Carola Schouten. Het zal dan onder auspiciën van de Regio Deal Natuurinclusieve Landbouw Noord Nederland als pilot van het Gemeenschap-pelijk Landbouw Beleid (GLB) officieel voor vijf jaar worden vastgelegd.
Met de eigen stroom mee Anne Roel van der Meer, Leeuwarder Courant (Open Publicatie), 14 november 2020 (geen foto’s ingesloten, enigszins gemankeerde tekst)
Kunst en Landschap gaat GLB-pilot ‘Biodivers boeren op Schiermonnikoog‘ van de boeren van Schier op de voet volgen
Vanaf januari 2021 gaat het dus om het echie. Alle ogen zullen de komende vijf jaar gericht zijn op de inspanningen van de ‘Boeren op Schier’ – op de Zuivelcoöperatie Schiermonnikoog, die later zuivelcoöperatie Zuivelhoeve gaat heten. Met veel belangstelling gaat Kunst en Landschap ‘meekijken’ om belangstellenden te informeren, maar zeker ook te enthousiasmeren om dit mooie voorbeeld te (kunnen) volgen. Via deze pagina houd ik je op de hoogte van alle ontwikkelingen en wederwaardigheden rond deze prachtige noordelijke (GLB)-pilot, Biodivers boeren op Schiermonnikoog, die overigens niet zonder slag of stoot tot stand kwam.
Om je alvast een indruk te geven van het tot dan toe behaalde resultaat van dit project – ik heb het over het najaar van 2023 – neem ik hieronder een met veel trots gepresenteerde (eerste) video van ‘Biodivers boeren op Schiermonnikoog‘ op van hun eigen YouTube-kanaal. Uiteraard is deze video ook opgenomen in een speciale afspeellijst over deze successtory op het het YouTube-kanaal van Kunst en Landschap. Ik vervolg deze special over de Schierboeren met de voorgeschiedenis in een notendop:
Biodivers boeren op Schiermonnikoog, Biodivers boeren op Schiermonnikoog, 3 september 2023.
Zeven ‘Boeren op Schier’ bouwen gezamenlijk aan een nieuwe toekomst en kiezen eendrachtig voor extensivering
Vanaf 2014, het moment dat de provincie Friesland alerteerde voor een te hoge stikstofuitstoot op het Nationaal Park Schiermonnikoog (Schier is een schakel in het Natura 2000-netwerk), zijn (alle) zeven melkveebedrijven op Schiermonnikoog (noodgedwongen) meer en meer met elkaar gaan samenwerken. Er moest op instigatie van landelijke wetgeving een buffer van zo’n 30 hectare gecreëerd worden tussen polder en natuurgebied.
Schiermonnikoog heeft probleem met stikstof, Reformatorisch Dagblad, 19 juni 2019.
‘Tom Poes, bedenk een list’, want de mogelijkheid kon bestaan dat één van de zeven boeren het veld moest ruimen. Toenmalig directeur van het Louis Bolk Instituut, Jan Willem Erisman, sinds september 2020 hoogleraar Milieu en Duurzaamheid bij CML aan de Universiteit Leiden, werd ‘ingevlogen’. Hij legt je eerst uit waarom (heel) Nederland een stikstofprobleem heeft. Daarna kun je een video bekijken over de consequenties daarvan voor de boeren op Schier.
Waarom heeft Nederland een stikstofprobleem?, Universiteit van Nederland, 18 september 2019 .
Boeren Schiermonnikoog gaan samenwerken, Omrop Fryslân, 6 juli 2016.
Gaandeweg ontwikkelde zich het idee om gezamenlijk een zuivelonderneming op te zetten, die ervoor moest zorgen dat er een ‘boerentoekomst’ blijft voor de zeven melkveehouders op het eiland. Melkveehouder Ludie van der Bijl laat zijn licht over zo’n coöperatieve opzet schijnen.
Zuivelonderneming moet toekomst melkveehouders Schiermonnikoog veiligstellen, Nieuwe Oogst, 28 mei 2018.
Op een andere manier boeren: meer ruimte voor vee, kringlooplandbouw en geen bestrijdingsmiddelen
Deze boeren op Schier zijn de weg van verduurzaming en extensieve landbouw al ingeslagen. Omdat ze denken dat dat de beste weg is, de weg die ze moeten inslaan om ons land te behouden, schrijft Vroege Vogels in het voorjaar van 2020. ,,Ze bleven geloven in hun dromen ondanks financiële tegenslagen en collega-boeren die vinden dat ze onverantwoorde beslissingen nemen. Het zevental wil op een andere manier boeren: meer ruimte voor hun vee, kringlooplandbouw, en geen gebruik maken van bestrijdingsmiddelen.” In een radio-uitzending van het BNN/VARA-programma (28 februari 2020) komen twee van hen aan het woord.
(Klik op de illustratie hieronder voor een vijftal (!) radioreportages, waarvan de eerste over de Friese boeren gaat. Ook de andere vier reportages zijn de moeite waard – ze gaan (ook) over ‘toekomstboeren’.)
Boeren van de toekomst: Annechien ten Have Mellema, Piet Hermus, Erik Visser en Martin Hagen, Klaas de Lange en Annette Harberink, uit: Vroege Vogels, 28 februari 2020.
Intensieve samenwerking bij uniek biodiversiteitsproject
De eilanderboeren zijn al ruim 80 jaar verenigd in de Vereniging Boerenbelang Schiermonnikoog, maar nog nooit werkten zij zó breed en intensief samen als tijdens dit unieke biodiversiteitsproject. Allen delen zij de passie voor het eiland, de schone lucht, het vee, de bodem en zijn zij blij met de gezelligheid die de toeristen op het eiland met zich meebrengt.
Alle Schiermonnikoger boeren zijn tevens recreatieondernemer. Ieder op zijn eigen manier, en met een grote verscheidenheid. Zo ook Peter Visser van de Duinhoeve. Op een eiland boeren is toch net even wat anders dan aan de vaste wal: Omrop Fryslân maakte op 26 november 2019 voor de serie ‘De Oertocht‘ (de Overtocht) een beeldverslag van Visser’s oversteek naar het vasteland. Wat hij daar gaat doen, zie je in deze uitzending.
DE OERTOCHT: Boeren op Schiermonnikoog, Omrop Fryslân, 26 november 2019.
De ‘boeren op Schier’ hebben eigen oplossing stikstofprobleem, maar Brussel gooit roet in het eten
De boeren rekenen erop dat ze ter overbrugging gebruik kunnen maken van de 2 miljoen euro die de provincie normaal gesproken beschikbaar stelt aan een boer die vanwege de stikstofproblematiek moet worden uitgekocht. ,,Dat geld ligt op de plank bij de provincie”, zegt Ludie Van der Bijl in onderstaande videoreportage van EenVandaag. ,,Er hoeft nu geen boer te worden uitgekocht, want wij gaan gezamenlijk minder dieren houden. Maar die 2 miljoen hebben we samen nodig om de eerste 5 jaar te overbruggen.”
De boeren gaan ervan uit dat hun kaasfabriek na 5 jaar rendabel is. Voordat de boeren verder kunnen hebben ze het geld van de provincie nodig. Volgens de provincie kan de 2 miljoen euro niet beschikbaar worden gesteld omdat Brussel dit ziet als staatssteun. En dat is verboden. ,,We zijn al 3 jaar bezig en wachten al die tijd op groen licht voor die 2 miljoen euro. Dit is een voorbeeldproject voor de rest van Nederland. Als je ziet hoe lang het hier duurt voordat de kringlooplandbouw van de grond komt, wat betekent dat dan wel niet voor andere boeren in het land die willen overschakelen? Dat gaat in mijn ogen heel lang duren”, zegt Van der Bijl.
De provincie is blij met het kringloopinitiatief van de boeren en zegt er alles voor over te hebben dat het op Schiermonnikoog gaat slagen. Maar het is volgens gedeputeerde Johannes Kramer uitgesloten dat de omschakeling van de boeren in zijn geheel door de Nederlandse belastingbetaler wordt betaald. ,,Nog los van het feit dat die 2 miljoen als staatssteun wordt gezien, is landbouw gewoon een economische activiteit en geen gesubsidieerde hobby”, zegt Kramer. Hij wil dat zuivelbedrijf FrieslandCampina, met wie de boeren een contract hebben, en de Rabobank ook een bijdrage gaan leveren aan de duurzame landbouw op het eiland. Van der Bijl ziet dat niet gebeuren. Hij rekent op de 2 miljoen euro die boeren ook elders krijgen als ze stoppen met hun bedrijf. Als dat geld niet komt is het snel gedaan met het initiatief op Schiermonnikoog, dan gaat de stekker er volgens hem uit.
De toenmalige directeur van het Louis BolkinstituutJan Willem Erisman die de boeren op Schiermonnikoog bijstaat in hun overschakeling naar duurzame landbouw: ,,Als het project op Schier slaagt, biedt het perspectief voor heel veel boeren.” Als het niet slaagt vreest hij dat er drie of vier boeren op het eiland overblijven die juist intensiever gaan boeren. ,,Voor de boeren is het de vraag: hoe kan ik rondkomen als ik aan productievermindering moet gaan doen? De minister ziet dat als een kans, maar op Schier krijgen we het nog niet eens geregeld. De tijd begint wel te dringen”, zegt Erisman.
De ‘boeren op Schier’ hebben eigen oplossing stikstofprobleem, maar Brussel gooit roet in het eten, Kunst en Landschap (Bron: EenVandaag, 17 oktober 2019), 23 juni 2022.
Project ‘Duurzaam boeren op Schiermonnikoog’ loopt achter op schema
,,De zeven boeren op Schier die hun bedrijf met zo’n 30 procent in willen krimpen en natuurinclusief willen boeren, lopen flink achter op schema”, meldt Omrop Fryslân op 6 maart 2020. Maar de boeren die meedoen aan het project, houden er vertrouwen in dat het goedkomt. Dat zegt Ludie van der Bijl, een van de zeven boeren in: ‘Project voor duurzaam boeren op Schiermonnikoog loopt achter op schema‘.
Dat goede moed en doorzettingsvermogen zijn vruchten af kan werpen, lees je in: ‘Steun voor eigen zuivellijn Schiermonnikoog‘, een nieuwsbericht van de Provincie Friesland, dat ‘grutsk’ prijkt op de website van de zuivelcoöperatie, en in Tienke Wouda‘s ‘Boeren Schier kiezen locatie zuivelboerderij‘ (Nieuwe Oogst, 21 april 2020). Gedeputeerde Klaas Fokkinga is blij met de plannen van de eilander boeren. Volgens hem is het een voorbeeld voor de toekomstige landbouw in Friesland:
,,Sa as de plannen oppakt wurde op Skiermûntseach is foar my in moai foarbyld foar de takomstige lânbou yn Fryslân. In lânbou yn balâns mei de natuer mei in oanpak dy’t betocht is troch de eilanners sels.”
Klaas Fokkinga, Gedeputeerde Provinsje Fryslân
Omschakeling boeren op Schiermonnikoog, Omrop Fryslân, 7 november 2019.
‘Tweehonderd koeien minder op Schiermonnikoog, als voorbeeld voor aanpak stikstofreductie in Fryslân’
Januari wordt niet gehaald, maar op vrijdag 5 maart 2021 gaat tijdens een digitaal gesprek – het coronavirus waart inmiddels meer dan een jaar rond – tussen minister Carola Schouten van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV, ChristenUnie) en de Fryske Nasjonale Partij (FNP) de kogel door de kerk. Er wordt een (nieuwe) deal gesloten voor de boeren van Schier: ze stoten samen dik tweehonderd van hun ruim zeshonderd koeien af. De inzet is om dat dit jaar al te doen. Daarvoor krijgen zij twee jaar lang twee miljoen euro rijkssubsidie. Het geld wordt betaald uit het fonds voor proefprojecten van het toekomstige ‘Gemeenschappelijk landbouwbeleid (GLB)’ van het Rijk. Dat zegt Michiel Sybesma, projectleider bij de provincie Fryslân.
,,De komende drie maanden wordt duidelijk of de pilot wordt gehonoreerd door het ministerie van LNV. Dat is een formaliteit, we hebben goede hoop.”
Michiel Sybesma, projectleider provincie Fryslân
Daarmee zal het aantal koeien op Schiermonnikoog eind dit jaar met 35 procent zijn verkleind. De plannen om de stikstofuitstoot op het eiland stevig terug te brengen kunnen dus doorgaan. Voor de kaasmakerij – de boeren willen zo’n 50 procent van de eigen melk verwerken – zullen de boeren binnenkort een aanvraag bij de provincie doen (1 miljoen). Bovendien zal er na de ‘toegekende’ twee jaar rijkssubsidie, nog drie jaar lang een bedrag van vier ton nodig zijn (in totaal 1,2 miljoen) voor de boeren. Dat bedrag hoopt de provincie ook met GLB-rijkssubsidie – het nieuwe GLB gaat (volgens planning) met ingang van januari 2023 van start – uit te keren, maar Fryslân staat garant als dat niet lukt.
De overgang naar duurzame landbouw heeft veel voeten in de aarde en er zijn veel partijen bij betrokken: overheden en organisaties zoals het Ministerie van LNV, provincie Fryslân, gemeente Schiermonnikoog, Wetterskip Fryslân, Louis Bolk Instituut, D&U Advies, Rabobank, Natuurmonumenten, Vogelbescherming Nederland en FrieslandCampina. Het project maakt onderdeel uit van de Regio Deal Natuurinclusieve Landbouw Noord-Nederland.
Wing, een organisatie die toeziet op processen die bijdragen aan de kwaliteit van de leefomgeving, begeleidt het project. Als projectleider organiseert Wing het overleg tussen de boeren en de betrokken partijen en bereidt het afspraken voor. Zo ook de feestelijke bekrachtiging met veel melk en kaas op Schier, waarbij alle partijen: de minister, de boeren, overheden en organisaties hun afspraken vast zouden leggen in een overeenkomst over de uitvoering van de plannen, ergens in februari 2021. Corona verhinderde dat – de reden dat er op 5 maart een digitaal gesprek plaatsvond.
Vanaf april pakken de Schierboeren hun zuivelplannen volop op
Naast de overeenstemming over de GLB-pilot, zijn er door de boeren ook onderling afspraken gemaakt over het leveren van melk aan de toekomstige zuivelhoeve. Omdat er eerst duidelijkheid moest komen over de landbouwkeuzes, zijn de zuivelplannen noodgedwongen wat naar de achtergrond verdwenen, maar vanaf 25 april 2021, de officiële indieningsdatum van de landbouwpilot, wordt dit (weer) volop opgepakt. Er is nog altijd veel enthousiasme op en buiten het eiland om hiermee aan de slag te gaan. De boeren zien er naar uit om een eigen kaasmakerij op het eiland te realiseren.
Met ‘Van Schier’ rollen nog in 2021 verschillende kaasproducten van de (kaas)plank!
Beeld: screenshot coverbeeld website ‘Van Schier’, K&L, 17 juni 2021.
Door zelf kaas te maken en te verkopen kunnen de boeren meer waarde uit hun melk halen, waardoor het mogelijk is de bedrijfsvoering te extensiveren en bij te dragen aan een meer natuurvriendelijk inrichting van de Bankspolder. Het één kan niet zonder het ander, en dat maakt dit project zo enorm mooi en bijzonder. De boeren zijn dan ook trots een zuivelboer ‘Van Schier’ te mogen zijn! Interesse in (al) hun kaasplannen, die ze nog dit jaar hopen te realiseren? Kijk dan gauw op de ‘Van Schier-website‘.
Deze wil ik je niet onthouden: een Twitterbericht (van 17 juni 2021) van de eerder genoemde hoogleraar Jan Willen Erisman, die vanaf het begin bij het Schierboerenproject betrokken is geweest. Ze hebben de vaart er nu goed inzitten, zo lijkt het.
Na 8 jaar ups en downs werken aan de #stikstof oplossing voor de #natuur op Schiermonnikoog als voorbeeld voor Nederland de eerste volle tankwagen de boot op: zuivelproducten https://t.co/GCcasjrz8m Complimenten aan de boeren en iedereen die heeft bijgedragen pic.twitter.com/dWibgv3ace
Op de ramen van het oude VVV-kantoor, verderop in het centrum, hangen grote ‘te huur’-posters. ‘Het oude pand gaat in de verhuur. Maar dat is een proces dat nog loopt. Daar moet natuurlijk weer een andere prachtige aanvulling op het eiland komen’, zegt Joke Eijer, coördinator namens de VVV-Schiermonnikoog tegen Jeroen Berkenbosch, verslaggever voor RTV Noord op 13 augustus 2021.
De VVV op Schiermonnikoog betrok, op 1 mei 2021, samen met Natuurmonumenten, een nieuw onderkomen: in informatiecentrum ‘Het Baken’. De bouw van een nieuw centrum was al jaren een wens van verschillende partijen. Het oude VVV-gebouw en het bezoekerscentrum van Natuurmonumenten waren sterk verouderd. Om de nauwere samenwerking tussen de toerist- en natuurinformanten te verbeteren, was een nieuwe, centrale locatie volgens velen onmisbaar.
Nieuw informatiecentrum op Schiermonnikoog opent komende zaterdag, RTVNOF, 26 april 2021.
Een mooi moment voor de Zuivelcoöperatie Schiermonnikoog!
Die ‘andere prachtige aanvulling’ op het eiland werd (al snel) gevonden: op 2 september ondertekent ‘Van Schier‘ het huurcontract voor het oude VVV-pand in het dorpscentrum. De boeren gaan keihard aan de slag en hopen binnen een maand de deuren van de eigen zuivelwinkel ‘Van Schier‘ op deze voor hen prachtlocatie te openen. Proost!
Eerste kazen van eigen merk Van Schier worden alvast op de vaste wal gemaakt
De zeven boeren wilden in eerste instantie een eigen zuivelfabriek op het eiland realiseren. Dat is en blijft het grote doel, zegt projectleider Arjan Schoemaker namens de boeren tegen verslaggever Dirk van der Meulen, die hem interviewt voor het Dagblad van het Noorden. ‘Maar dit plan heeft de nodige vertraging opgelopen vanwege de onduidelijkheid over mogelijke staatssteun en de stikstofwetgeving. Een nadeel van een eigen fabriek is bovendien de grote hoeveelheid wei die er bij vrijkomt. Met hogeschool Van Hall Larenstein onderzoeken we de mogelijkheden voor afzet en verwerking’.
Om toch alvast te werken aan de naamsbekendheid van Van Schier is besloten om de kazen in eerste instantie op de vaste wal te laten maken. Als alles een beetje meezit gaan over circa een maand de eerste stukken en plakken Monnikenwerk, Vrije Vogels en Wildpluk over de toonbank van de eigen winkel in het dorp.
Demissionair minister Schouten naar Schier voor (New) Deal met de zeven boeren van Schier
Demissionair minister Carola Schouten van Landbouw Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) ondertekent zaterdag 25 september 2021 met de zeven boeren van Schiermonnikoog, gedeputeerden Klaas Fokkinga en Douwe Hoogland van de provincie Fryslân en de agrarische natuurvereniging Collectief Waddenvogels de overeenkomst ‘Biodivers boeren op Schiermonnikoog’.
In de overeenkomst, die veel langer op zich liet wachten dan de bedoeling was, zijn afspraken vastgelegd over financiering, stikstofreducerende maatregelen en de inzet van rijk en provincie, meldt Anne Roel van der Meer in de Leeuwarder Courantop 23 september 2021.
Zoals je in onderstaand bericht, ook van Anne Roel van der Meer, kunt lezen, roemde de toen nog missionaire minister het initiatief van de Schierboeren in de Rede fan Fryslân. Ze hield haar toespraak vanwege Corona vanuit Den Haag, op 8 oktober 2020. De Rede fan Fryslân wordt ieder jaar door de provincie Fryslân georganiseerd en ging dat jaar over de toekomst van de Friese landbouw.
Boeren op Schier kunnen van 25 september 2021 officieel los met hun nieuwe bedrijfsmodel
Ik neem voor de niet-abonnees van de Leeuwarder Courant hieronder de digitale versie van het artikel van Anne Roel van der Meer vaan 25 september 2021 integraal op. Te belangrijk nieuws om te missen. Met dank aan een Twitterbericht van landschapsarchitect Peter de Ruyter. Twee keer klikken voor het best(e) (leesbare) resultaat.
Anders denken en doen levert resultaat: tot een oplossing komen waarmee landbouw en natuur gezamenlijk kunnen voortbestaan in een prachtig Nederlands gebied
,,De komende drie maanden wordt duidelijk of de pilot wordt gehonoreerd door het ministerie van LNV. Dat is een formaliteit, we hebben goede hoop”, zegt projectleider bij de provincie FryslânMichiel Sybesmain een interview met Wouter Hoving in het Friesch Dagblad op 8 maart 2021. Dat werden er uiteindelijk zes, maar dat mag niet deren, het project heeft hem in ieder geval ‘geleerd dat er een manier is om via een gebiedsproces, totaal anders opgezet, een oplossing te creëren waarmee landbouw en natuur gezamenlijk kunnen voortbestaan in een prachtig Nederlands gebied’, zo stelt hij op 26 september 2021 op LinkedIn – ,,Felicitaties aan alle betrokkenen en op naar de volgende stap.”
25 september 2021: Carola Schouten snijdt samen met (namens de boeren) Peter Visser eerste stuk ‘Vrije Vogels’ aan
Op 25 september 2021 is het dan zover: de allereerste Van Schier-kaas wordt aangesneden! Samen met minister Carola Schouten, en na ondertekening van de overeenkomst die leidt tot verregaande natuurbevorderende maatregelen op Schiermonnikoog, snijdt Peter Visser een eerste stuk ‘Vrije Vogels‘ aan. Een feestelijke, grote stap richting biodiverse landbouw!, melden de bioboeren op de Facebookpagina van ‘Van Schier‘.
,,Het plan van ‘de boeren op Schier’ zorgt met minder vee voor minder stikstofuitstoot op het eiland. Het zelf produceren van kaas + beheren van natuur zorgt voor een nieuw verdienmodel. Samen met de boeren ondertekende minister Schouten de overeenkomst en sneed de eerste kaas aan.“
De boeren van Schier besloten niet alleen hun veestapel met meer dan een derde te verkleinen, zodat er minder stikstof wordt uitgestoten en er een gezondere bodem ontstaat. Door zelf kaas te maken en te verkopen kunnen ze ook meer waarde uit hun melk halen. Zo zijn ze in hoge mate zelfvoorzienend en kunnen ze met minder vee toch boer blijven. Die kaas moet natuurlijk wel aan de man gebracht worden. Als we de berichten op hun onlangs aangemaakte Instagram-account moeten geloven, gaat dat helemaal goedkomen. Als je op onderstaande foto klikt, beland je rechtstreeks op hun Instagrampagina. Volgen mag natuurlijk.
,,Een kleine “sneak preview” van de winkel. Wordt het niet prachtig?! De boeren (en boerinnen!) trekken volop de kluskleren aan en de opening komt in zicht…“
Jan Willem Erisman: ,,Het proces kan overal hetzelfde zijn, begin bij de boeren“
Jan Willem Erisman, zoals gezegd een van de geestelijk vaders van het landschapsinclusieve kringlooplandbouwproject op Schiermonnikoog, blikt samen met Ida Hylkema, journalist voor het boerenvakblad Nieuwe Oogst, uitgebreid terug op het succes van de boeren.
,,Een reductie van de emissie met ruim 30 procent is een mooi succes en ook de realisatie van een ander verdienmodel ziet er goed uit. Het was een lang proces waarbij veel hobbels moesten worden genomen.“
Jan Willem Erisman
Erisman denkt echter niet dat iedereen, waar ook in Nederland, dit concept zomaar kan overnemen, wél dat het proces overal hetzelfde kan zijn.
,,Je moet beginnen bij de boeren, zij moeten de wil hebben om samen te werken en hun bedrijfsvoering te veranderen. Het verdienmodel hoeft niet overal hetzelfde te zijn, maar moet passen in de regio.“
Jan Willem Erisman
Landelijk zijn al meer vergelijkbare processen aan de gang. ‘Het ontbreekt niet aan wil’, stelt hij. ‘Wat nodig is, zijn concrete doelen per regio en een transitiefonds om de veranderingen te kunnen bekostigen.’ Je leest hier het Nieuwe Oogst-achtergrondartikel van Ida Hylkema:
Is ‘Biodivers Boeren op Schier’ goed voorbeeld voor hoofdpijndossier nieuwe minister ‘Natuur en Stikstof’?
Nadat ze op maandag 10 januari 2022 geïnstalleerd zijn, kan het grote inwerken voor de ministers en staatssecretarissen van het kabinet Rutte IV beginnen. Eén van de hoofdpijndossiers kreeg een eigen minister: een minister voor ‘Natuur en Stikstof‘. Christianne van der Wal (VVD) mag de grote problemen in dit dossier proberen op te lossen.
In het radioprogramma ‘Villa VdB‘ praat Jurgen van den Berg op 11 januari over de stikstofproblematiek met hoogleraar Jan Willem Erisman en melkveehouder in het Groningse Briltil, Alex Datema, voorzitter van BoerenNatuur, die het project mede begeleidde.
Vanaf 2014, het moment dat de provincie Friesland alerteerde voor een te hoge stikstofuitstoot op het Nationaal Park Schiermonnikoog (Schier is een schakel in het Natura 2000-netwerk), zijn de zeven melkveebedrijven op Schiermonnikoog noodgedwongen meer en meer met elkaar gaan samenwerken, schreef ik aan het begin van deze special. Er moest op instigatie van landelijke wetgeving een buffer van zo’n 30 hectare gecreëerd worden tussen polder en natuurgebied. De mogelijkheid kon bestaan dat één van de zeven boeren het veld moest ruimen. ‘Stikstofprofessor’ Jan Willem Erisman werd ‘ingevlogen’. De rest van het verhaal ken je.
In deze video hoor je Erisman en Datema over het succes van het project ‘Biodivers boeren op Schiermonnikoog‘. Het was acht jaar aanpoten, maar de boeren Van Schier hebben laten zien dat je door samenwerking met een gemeenschappelijk (stikstof)doel voor ogen heel wat kunt bereiken. En dat het voor wat betreft de aanpak kan dienen als voorbeeld voor Nederland.
‘Biodivers Boeren op Schier’ voorbeeld voor hoofdpijndossier nieuwe minister ‘Natuur en Stikstof’?, Kunst en Landschap (Bron: Omroep MAX, ‘Villa VdB’), 11 januari 2022.
‘Geef boeren meer keuzevrijheid in aanpak vermindering stikstof’
Op 14 januari 2022 houdt Jan Willem Erisman zijn oratie aan de Universiteit Leiden met de titel: ‘In vrijheid, maar niet vrijblijvend – hoe gebiedsgericht en multidisciplinair de opgaven voor het landelijk gebied aan te pakken‘. Onder de live aanwezigen: slechts een aantal formeel afgevaardigden en een beperkt aantal familieleden en vrienden. De rest van de belangstellenden, in een paar dagen meer dan zeshonderd, waaronder ikzelf natuurlijk, kunnen de oratie – de reden daarvoor veronderstel ik als bekend – online volgen.
De keuze om de oratie, ondanks bovengenoemde ‘setting’, toch op 14 januari plaats te laten vinden, is een bewuste, en heeft volgens Erisman alles te maken met de actualiteit: het bedenken van een oplossingsstrategie voor de urgente en langjarige stikstofproblematiek in ons land (en daarbuiten). De oratie vindt dan ook, vier dagen nadat een ‘nieuw’ kabinet aantreedt, plaats.
Nadat ze op maandag 10 januari 2022 geïnstalleerd zijn, kan het grote inwerken voor de ministers en staatssecretarissen van het kabinet Rutte IV dus beginnen. Eén van de hoofdpijndossiers – stikstof! – kreeg zowaar een eigen minister: een minister vóor ‘Natuur en Stikstof‘. Christianne van der Wal (VVD) mag de grote problemen in dit dossier proberen op te lossen. Het is te hopen dat Van der Wal zich onder de zeshonderd belangstellenden schaarde. Zo niet, dan raad ik haar aan van onderstaande video kennis te nemen.
Oratie 14 01 2022, Jan Willem Erisman, 15 januari 2022.
Wat is de rol van de wetenschap in de landbouwtransitie?
Op maandag 3 oktober 2022 – twee dagen voordat Johan Remkes rapporteert over de ‘stikstofgesprekken’ met boeren- en natuurorganisaties, banken en ketenpartijen – is Jan Willem Erisman, een van de ‘vijf kopstukken uit de wereld van het stikstofprobleem’, te gast bij Paul van Liempt in de BNR-Big Five-studio om te praten over de voorbeeldfunctie van de boeren van Schier. Ook de rol die hij als wetenschapper bij ‘promotie’ van het project op Schiermonnikoog vervult, komt nadrukkelijk aan de orde.
Van Liempt spreekt later die week nog met – hoe bedenk je het – Henk Bleker, voormalig staatssecretaris van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie in het kabinet-Rutte-I, Andy Palmen, directeur van Greenpeace Nederland, melkveehouder Heleen Lansink en Sjaak van der Tak, voorzitter van LTO Nederland. Kijk hieronder naar een fragment uit het eerste gesprek dat Van Liempt had met Erisman, daar weer onder kun je via Spotify het hele gesprek beluisteren.
(De gesprekken die Paul van Liempt voerde met de andere (vier) genodigden kun je bekijken via het YouTube-kanaal van Kunst en Landschap door op hun (groen oplichtende, gelinkte) naam te klikken.)
In de stikstofcrisis moeten wetenschappers geen activisten zijn volgens stikstofexpert, BNR-Big Five, 3 oktober 2022.
‘Vijf kopstukken uit de wereld van het stikstofprobleem’ te gast bij Paul van Liempt’s ‘BNR-Big Five’
Hoe een nieuwe manier van denken een voorbeeld voor heel Nederland kan zijn
De afgelopen periode van acht jaar bracht bij de boeren veel emoties teweeg, schrijft Irene van der Linde voor De Groene Amsterdammer op 13 oktober 2021. Van der Linde sprak voor haar (uitgebreide) reportage met veel van de betrokkenen, ter plaatse, on line en per telefoon.
‘Alleen al de discussie: wie levert koeien in en hoeveel? Ook haalde het oude vetes naar boven, zoals die tussen de drie boeren aan de rand van de duinen en Natura 2000-gebied – die om die reden al langer veel minder koeien mogen houden – en de vier grotere boeren verderop in de Banckspolder‘. ‘De geschiedenis herhaalde zich’, zegt Peter Visser van boerderij De Duinhoeve na afloop van de ondertekening. ‘We voerden weer dezelfde discussies als de generatie voor ons.’
Beeld: cover Boeren op Schier-monnikoog door de eeuwen heen
‘Er is altijd wel wrijving tussen de boeren’, relativeert Jan Holwerda (85) – wiens grootvader in 1908 op boerderij Florida (waar Ludie van der Bijl momenteel de scepter zwaait, red.) begon als pachter – telefonisch. Samen met zijn jongste broer nam hij het bedrijf van hun vader over.
In zijn boek ‘Boeren op Schiermonnikoog‘ beschrijft hij hoe de huidige ‘polderboeren’ naar het eiland kwamen nadat in 1860 de zeedijk was aangelegd en er een polder ontstond. En ook hoe al ten tijde van het middeleeuwse uithof van het klooster van de cisterciënzer-monniken, met de grijze, oftewel ‘schiere’ pijen waar het eiland naar is vernoemd, kleine boeren op het eiland met hooguit een paar koeien en daarnaast andere inkomsten zoals strandjutten, de eilandbewoners van melk voorzagen. Hoe er later een zuivelfabriek op het eiland kwam die leverde aan de dorpsbewoners en het groeiende aantal badgasten.
‘Alle melk bleef op het eiland vroeger’, vervolgt Holwerda, die thuis duizenden oude foto’s heeft liggen, honderden documenten, zelfs nog wikkels van de boter die de polderboeren maakten. Na de Tweede Wereldoorlog nam het aantal koeien van de polderboeren snel toe en verdwenen de laatste ‘dorpsboeren’. Het paste in het landelijk beleid van uitbreiding, intensivering en schaalvergroting.
,,Boeren werden daarmee steeds afhankelijker van derden, zoals de grote melkfabrieken op de wal. Het is goed dat ze weer eigen producten gaan maken. Het roer moet om, het is de tijd ervoor.“
Het boek Boeren op Schiermonnikoog besteedt veel aandacht aan de vetes tussen dorps- en polderboeren, zo meldt het Tijdschrift van Cultuur Historische Vereniging ‘t Heer en Feer Schiermonnikoog (2005). Na de omdijking van het eiland in 1860 komen agrariërs van de vaste wal naar het eiland. Ze stichten hun bedrijven buiten het dorp.
Als de concurrentie van de vaste wal na de oorlog toeneemt en de inkomsten teruglopen, lijkt de oprichting van een eigen zuivelfabriek uitkomst te bieden. De polderboeren zijn vóór, de dorpsboeren zijn bang dat ze hun zelfstandigheid en monopoliepositie kwijtraken en bovendien een lagere melkprijs zullen krijgen. Als de polderboeren dreigen hun melk onder de prijs in het dorp te verkopen, gaan de dorpsboeren akkoord.
De fabriek wordt in 1925 gebouwd. Als het economisch klimaat na de oorlog verandert (concentratie, grootschaligheid, sluiting en afzetproblemen – de boterberg), is sluiting echter onvermijdelijk. De directie weet het einde nog een tijd uit te stellen, maar op 1 maart 1973 is het zover. Voor de dorpsboeren was er geen bestaan meer, zij verdwenen.
De bereiding van melk en boter in een zuivelfabriek
Om een indruk te krijgen hoe het er in die tijd aan toeging bij de bereiding van melk en boter in een zuivelfabriek kun je kijken naar onderstaande video. Het filmpje toont het hele proces dat de melk en boter ondergaat voordat het geschikt is voor consumptie.
Aan de orde komt: het handmatige productieproces en het gemechaniseerd productieproces, het vervoer van melkbussen met paard en wagen naar de coöperatieve zuivelfabriek, controle van de melk (per boer), laboratorium van de fabriek alwaar het vetgehalte wordt bepaald, het scheiden van room en melk in de centrifuge, het pasteuriseren van room, roomtanks, het machinaal karnen van zure room en kneden van boter, het uitscheppen van boter en machinaal verpakken, het keuren van de boter, het vullen van flessen met melk op de lopende band.
Boter en Melk (1972), Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid, 17 april 2014.
Boeren op Schiermonnikoog schetst ook een beeld van de situatie van de overgebleven boeren. Om het hoofd boven water te houden, zijn nevenactiviteiten voor hen belangrijk. Na WO II kwam het toerisme op gang, een ontwikkeling waar ze zoals je hebt kunt lezen nog steeds dankbaar gebruik van maken. Veel veehouderijen hebben een kampeerboerderij en ‘Agrarisch natuurbeheer’ biedt de boeren nieuwe uitdagingen.
In het boek wordt ook de ontwikkeling van een ‘waddenproduct’ besproken, dat samen met agrariërs van andere eilanden vervaardigd moet worden. Dat is (in 2005, red.) nog niet gelukt, maar een van de boeren op Schiermonnikoog is wel al een eigen kaasmakerij annex zuivelwinkel begonnen. De schrijvers van het boek zien dit als bewijs van een goede slagingskans van speciale producten. Ook andere boeren zouden daarmee hun voordeel kunnen doen. Een vooruitziende blik?
Boeren op Schiermonnikoog door de eeuwen heen. Tijdschrift van Cultuur Historische Vereniging ‘t Heer en Feer Schiermonnikoog (2005). Redactie Eddie Bakker, Erik Jansen, Arend J. Maris en Hilbert G. de Vries. (Met dank aan: Evelien Hofman (DvhN))
Documentaire ‘Boeren op Schiermonnikoog’
De stichting Beheer Historisch Erfgoed ’t Heer en Feer Schiermonnikoog heeft in datzelfde jaar (2005) een documentaire gemaakt. In de film (38’03 min.) zijn de mechanisatie en technologische ontwikkelingen binnen de landbouw en veeteelt en de invloed van het toerisme op het boerenbedrijf prachtig weergeven. Ook het oprichten van de zuivelfabriek met bijbehorende vraagstukken, komt erin aan bod. De docu wordt afgesloten met verdere modernisering van de agrarische sector waarbij de melkrobot en het agrarisch natuurbeheer centraal staan.
Stikstofaanpak – zeven redenen waarom het op Schier wel lukt
Maatschappelijke vraagstukken helpen oplossen waarbij veel partijen betrokken zijn, daar heeft Irene van Dorp veel ervaring in. Door een sfeer te creëren waarin alle partijen de ruimte voelen om hun belangen in te brengen, open het gesprek te voeren en door te pakken, bereikt ze haar doelen, zo beschrijft de website van partner in ruimte en ontwikkeling Wing haar procesbegeleider. Anderhalf jaar is ze intensief betrokken geweest bij het project Biodivers boeren op Schiermonnikoog.
We zijn er nog niet, schrijft ze op 28 maart 2022. ,,Papieren afspraken moeten worden omgezet in beleid, betalingsregelingen en vergunningen. Maar het begin is er: eind 2021 is de melkveestapel verkleind, is de eerste kaas geproduceerd en wordt deze grif verkocht in de winkel op het eiland en aan de vaste wal. Het is niet realistisch om zo’n intensief proces in tijd en geld voor elk gebied in Nederland op te zetten. Maar er zijn zeker lessen uit dit project te trekken voor de gebiedsgerichte aanpak van de stikstofproblematiek in Nederland”:
