In dit tweede vervolg, vanaf 2023, gaan we een stapje verder en pogen we een overzicht te bieden van de zoektocht naar oplossingen voor en met toekomstperspectief. We blijven ons daarbij dezelfde vragen stellen: houden we bij de invulling van de schaarse ruimte in Nederland voldoende rekening met de gevolgen van klimaatverandering? En moeten we niet veel verder vooruitdenken over de indeling van ons land?
Wat als de ‘Limburgbui’ op Zuid-Holland valt?
Als de zware neerslag van juli 2021 in Limburg, België en Duitsland op Zuid-Holland was gevallen, dan zou dit heel veel schade opleveren, stelt ‘Flood Risk Manager’ bij Deltares Karin de Bruijn in het eerste vervolg van onze Watersnoodramp-special, ongeveer een jaar na de (eerste) ‘hackaton’, waarin het wateronderzoeksinstituut zich afvroeg wat er zou gebeuren als de ‘Limburgse waterbom’ elders in Nederland zou neerdalen. Dit blijkt uit een boven-regionale stresstest die Deltares en de Provincie Zuid-Holland samen met de waterschappen van Zuid-Holland, enkele gemeentes en veiligheidsregio’s in 2022 hebben uitgevoerd.
Er zou volgens deze stresstest grootschalige wateroverlast ontstaan, met in veel gebieden langdurig water op het maaiveld, op wegen, in landbouwgebieden, glastuinbouwgebieden en in steden. De schade is geraamd op 2 miljard euro en kan verder oplopen door maalstops, verdronken riooloverstorten, kadedoorbraken en gemaalstoringen. De Bruijn bericht er over op 17 januari 2023: ‘Wat als de ‘Limburgbui’ op Zuid-Holland valt?‘
Rapport Deltares brengt de complexe werking van de watersystemen in Limburg in beeld en biedt een basis voor de vervolgaanpak
Op 26 januari 2023 heeft Deltares tijdens een webinar (je kunt het terugkijken via het YouTube-kanaal van Kunst en Landschap) de resultaten gepresenteerd van een watersysteemanalyse in Limburg. Dit feitelijk onderzoek vond plaats in opdracht van de Provincie Limburg en Waterschap Limburg naar aanleiding van het hoogwater in juli 2021.
Het wateronderzoeksinstituut maakte een analyse hoe de watersystemen van beken en rivieren in het zuidelijke deel van Limburg werken bij extreem natte weersomstandigheden. Het hoogwater werd, zoals we inmiddels allemaal weten, veroorzaakt door een grote hoeveelheid neerslag die in een paar dagen viel. ,,Deze extreme weersomstandigheden zijn we niet gewend dus dat roept vragen op.”
Deltares geeft in het rapport aan dat er geen absolute bescherming is tegen wateroverlast: niet alle overlast valt te voorkomen. Wel kan door het nemen van een reeks aan maatregelen overlast worden beperkt. Verder kunnen overheden, maar ook bedrijven en burgers, zich beter voorbereiden. Het waterbewustzijn en kennis van de mogelijkheden om zich hierop voor te bereiden zijn hierbij volgens het waterinstituut belangrijk. Maar zeker ook de wijze waarop de ruimtelijke ordening wordt ingericht.
Vanaf woensdag 18 januari 2023 zendt NRC wekelijks een aflevering uit de zesdelige podcastserie ‘Boven Water‘ uit – een serie over klimaatverandering naar aanleiding van de Watersnoodramp in 1953. Floor Boon en Maarten Dallinga onderzoeken daarin wie aan zet zijn om ontwrichtend extreem weer zoveel mogelijk te voorkomen. “Onze toekomst hebben we deels zelf in de hand”, zo luidt hun uitgangspunt.
Voor de tweede aflevering van deze seriespreken ze Philip Boessen, die in 2021 vast kwam te zitten in zijn kelder toen Limburg veranderde in een rampgebied. Ze polsen Boessen’s mening over of het anders had kunnen aflopen als de overheid beter had geluisterd? Beluister hier aflevering 2 van 25 januari 2023: ‘Cassandra‘.
Accepteren dat de boel weer overstroomt? ‘Kijk naar de Zwitsers, zij lopen 25 jaar voor’
Accepteren dat Limburg eens in de zoveel jaar ten prooi valt aan een verwoestende overstroming? Onzin, vindt professor bos- en natuurgevaar Luuk Dorren. Kijk naar de Zwitsers, zegt hij. Zij hebben ook leren leven met kolkend water. En daar kan Nederland wat van leren. ,,Zwitserland loopt wat dat betreft 25 jaar voor.’’
De in Valkenburg geboren Dorren kwam in beeld bij de burgemeester van het Limburgse (toeristen-) stadje, Daan Prevoo, nadat bewoners de burgervader te kennen gaven geschrokken te zijn van het hierboven beschreven Deltares-onderzoek:
,,Bewoners zijn erg geschrokken. Dat rapport schetst een beeld alsof er maar één oplossing is: een muur van 3,5 meter hoog bouwen langs de Geul. Dat zou ons stadje compleet onaan-trekkelijk maken, daarmee raak je aan ons hart en onze ziel.”
Daan Prevoo, burgemeester Valkenburg
En dus kreeg hij Dorren een paar dagen later aan de lijn. Sinds 2008 is Dorren in Zwitserland betrokken bij ‘natuurgevarenmanagement’, zoals hij het omschrijft, nu aan de landbouw-universiteit in Bern. In het Alpenland denken ze al veel langer na over de risico’s van hemelwater.
Compensatie schade wateroverlast Valkenburg moet beter, zegt burgemeester: ‘Met voorstellen die er liggen kun je je zaak opdoeken’
Nog even los van het feit of de kades langs de Geul zo’n 3,5 meter opgetrokken zouden ‘moeten’ worden, is burgemeester Prevoo ook verbolgen over de schade-afhandeling. Sterker, hij vindt dat de wet daarvoor moet worden aangepast. Keer op keer ‘moet op de bres springen voor zijn inwoners’ die in vergelijking met bewoners aan de grote rivieren (en de kust) wél (volledig) gecompenseerd worden, zo vertelt hij bij EenVandaag op 1 februari 2023. Matthijs Kok, hoogleraar Overstromingsrisico aan de Universiteit Delft, valt hem daarin bij:
Beeld: fragment uitzending EenVandaag, 1 februari 2023.
Waar is er plek voor 300 miljoen badkuipen water?
Wat Valkenburg hartje zomer 2021 meemaakte, kan morgen ook in de Meierij en rond Den Bosch gebeuren, schrijft Domien van der Meijden op 10 maart 2023 in het Brabants Dagblad, regiokrant De Meierij, die Boxtel, Meierijstad en Sint-Michielsgestel van nieuws voorziet. Een groot waterplan is hoognodig, stelt hij. ,,Maar heel weinig inwoners in dit gebied beseffen dat grote delen van Brabant door het oog van de naald zijn gekropen. De zoektocht om bij nood 300 miljoen badkuipen water te bergen is in volle gang.” Klik voor het antwoord op de vraag bij die zoektocht op onderstaand (integraal opgenomen, waarvoor dank) artikel:
Meeste Limburgers niet goed voorbereid op extreme wateroverlast
Een ruime meerderheid van de Limburgers is volgens een enquête onvoldoende voorbereid op een noodsituatie door extreme wateroverlast, zelfs als zij in het verleden hierdoor directe schade hebben geleden. Veel inwoners zijn ontevreden over de informatievoorziening vanuit de overheid.
Dat zijn twee conclusies van een inwonersonderzoek door bureau Enneüs. Meer dan 1.250 Limburgers hebben hierbij een vragenlijst ingevuld. Uit de reacties blijkt dat het waterbewustzijn niet erg groot is en er nog aanzienlijke winst te behalen valt bij de voorzorgsmaatregelen van inwoners en de communicatie door de overheid.
‘Gericht aan de slag’: Limburgers krijgen advies op maat voor meer waterveiligheid
Een zogenoemd opbouwplan moet Limburg beter in staat stellen watersnoodsituaties het hoofd te bieden. Advies op maat voor bewoners, draaiboeken voor de buurt, een website met praktische informatie en een waarschuwingssysteem voor extreme neerslag. Dat zijn de concrete maatregelen die In het plan staan voor een waterveiliger Limburg en om de provincie te beschermen tegen wateroverlast.
Het opbouwplan is de praktische uitwerking van het Programma Waterveiligheid en Ruimte Limburg (WRL), dat juli 2022 is gestart als samenwerking van de 31 Limburgse gemeenten, het waterschap, de provincie en het Rijk. Zij maakten daarin, een jaar na de overstromingen, afspraken over de veiligheid van de beken en zijrivieren van de Maas (het regionale watersysteem) voor de lange termijn.
Dit opbouwplan, met als titel ‘Gericht aan de slag’, werd 31 mei 2023 gepresenteerd. De aanpak van het hele regionale watersysteem, met 115 stroomgebieden, gaat ongeveer vijftien jaar duren. Als eerste komen de stroomgebieden van de Geul, de Roer en de Geleenbeek aan de beurt, die het zwaarst zijn getroffen bij de overstromingen in 2021.
‘De Waterschuld’: een journalistieke missie voor en met alle Limburgse waterslachtoffers
Op de dag dat het kabinet Rutte-IV ten val kwam, 7 juli 2023, startte de redactie van De Limburgerhet project De Waterschuld, een omvangrijk journalistiek onderzoek naar de afwikkeling van de hoogwatercrisis in 2021. Hoofdredacteur Bjorn Oostra en chef van de onderzoeksredactie Bram van der Heijdenroepen daarbij (gedupeerde) Limburgers op tot hulp. De Limburger gaat vanaf dat moment in kaart brengen hoeveel personen nog altijd problemen ondervinden in hun woonsituatie als gevolg van het hoogwater van twee jaar geleden. “Premier Mark Rutte zei toch dat de Limburgers niet in de steek zouden worden gelaten?”
,,Het voornaamste doel van dit journalistieke onderzoek is dat we de mensen die nog altijd kampen met problemen een gezicht willen geven. Wat doet het met hen? En hoe heeft de watercrisis hen in de portemonnee geraakt?”
Is het kabinet de belofte nagekomen? Luc Peeters: “Bij mij niet. Ik woon nog steeds op zolder.”
De eerste die zich ongetwijfeld bij De Waterschuld gemeld heeft om haar verhaal te delen, is watersnoodgedupeerde Luc Peeters. Ze is, samen met burgemeester Daan Prevoo en onderzoeksjournalist Bram van der Heijden, op 12 juli 2023 te gast bij Op1. Hieronder kun je kijken naar een (kort) fragment uit de gehele uitzending op NPO Start. (Het gesprek met de drie Limburgse gasten start op minuut 21:07.) Is het kabinet de belofte nagekomen gedupeerden ruimhartig te compenseren? Luc Peeters: “Bij mij niet. Ik woon nog steeds op zolder.”
Het kabinet beloofde de gedupeerden van de overstromingen in Limburg te compenseren, Op1, 13 juli 2023
Leven met water in Limburg – Frans Timmermans in gesprek met Limburgse jongeren over klimaatadaptatie
Op zaterdag 15 juli 2023, bezoekt uitvoerend vicevoorzitter van de Europese CommissieFrans Timmermans de gemeente Valkenburg aan de Geul, een van de zwaarst getroffen gebieden in Nederlands Limburg. Als verantwoordelijke voor de Green Deal, gaat hij in gesprek met Limburgse jongeren over hoe zij een rol kunnen spelen bij klimaatadaptatie, zodat ‘we’ beter voorbereid zijn op toekomstige overstromingen. Eerder die dag bezoekt Timmermans de getroffen gebieden in België en Duitsland.
‘Frans Timmermans in Valkenburg in gesprek over hoogwater’
Vele aanwezige jongeren hebben zelf het hoogwater twee jaar geleden meegemaakt. Zij gingen dan ook met hun eigen ervaringen het gesprek met Timmermans aan. De grote vraag: hoe kunnen we er samen voor zorgen dat we beter voorbereid zijn op zo’n overstroming als twee jaar geleden?
“Als we toen geen aanpassingen hadden gedaan, was de ellende twee jaar geleden niet te overzien geweest. Water is drager van leven, maar brenger van dood als je er niet goed mee omgaat. En dat begrip moet tussen de oren.”
Natuurkracht.org: “Natuur werkt als bondgenoot tegen wateroverlast en droogte in het Geuldal”
Een natuurlijker landschap maakt het Geuldalveiliger en helpt om wateroverlast en droogte tegen te gaan. Door aanpassingen in inrichting en gebruik kan het landschap meer regenwater opnemen, opslaan en vertraagd afgeven. Dat blijkt uit de studie ‘Water vasthouden en vertragen in het Geuldal’ van Bureau Stroming, H+N+S Landschapsarchitecten en Acacia Water die is uitgevoerd in opdracht van de coalitie Natuurkracht. Voor overheden, grondeigenaren, bedrijven, inwoners en ontwerpers beantwoordt deze studie de vraag wélke maatregelen wáár in het Geuldal – één van de stroomgebieden dat in het het Opbouwplan geprioriteerd is – kunnen worden toegepast en wát dat oplevert.
In het rapport zijn tien maatregelen uitgewerkt. Ze hebben betrekking op de inrichting en het landgebruik. “Sommige zijn bij uitstek geschikt voor plateau en helling”, zegt landschapsarchitect Jasper Hugtenburg van H+N+S landschapsarchitectenin een Linkedin-bericht waarin het rapport wordt gepresenteerd (26 oktober 2023), “en andere voor droogdal en beekdal. Niet alleen voor het landelijk gebied zijn natuurlijke maatregelen gepresenteerd, óók voor het stedelijk gebied.”
In hetzelfde Linkedin-bericht doet Hettie Meertens (van ARK/ Natuurkracht) een veelzeggende uitspraak:
,,Door de weg van een regendruppel door het landschap te volgen zie je wat het beste werkt op welke plek. Van nature is het landschap één grote spons. Wij nodigen provincie, gemeenten, waterschap, grondeigenaren, bedrijven, burgers, plannenmakers en ontwerpers uit om veel meer gebruik te maken van de oplossingen die de natuur aanreikt.”
Hettie Meertens, ARK/ Natuurkracht
Meertens wees er in het watervakblad H2O – kort na de watersnoodramp in 2021! – al op, dat het natuurlijker inrichten van het landschap in het zuiden van Limburg niet alleen belangrijk is vanuit het oogpunt van bergen van water, waarbij water en bodem ‘sturend’ zijn, ze benadrukt hiermee ook één van de belangrijke pijlers van Kunst en Landschap: het zoeken naar integrale, gebiedsgerichte, natuur- en landschapsinclusieve oplossingen voor een (biodiverse, klimaatadaptieve) inrichting van ons land.
“Met het delen van verhalen kunnen we onze genen weer wakker maken. Ik noem ze onze watergenen.”
In november staat het Geul– en Gulpdal in het teken van de ‘Natuurkracht’-maand, lees ik op de Facebookpagina van Natuurkracht.org. Als initiatiefnemer van het multimediale platform Kunst en Landschap wil ik je een bericht (van 19 oktober 2023) op die pagina niet onthouden: “Vandaag aan het woord, één van onze ambassadeurs: Claudia Volders.”
Facebookbericht Natuurkracht.org, 19 oktober 2023.
Bewonerscollectief aan de Maas ontwikkelt een toekomstvisie voor het riviergebied
Na de overstromingen in het zuiden van Nederland van 2021 heeft een bewoners-collectief aan de Maas een toekomstvisie ontwikkeld voor het riviergebied: een natuurrijke Maas tussen Hedel en Heusden. Ze ontdekten dat in de vele plannen die er zijn nog te weinig integraal gekeken wordt naar de uitdagingen rond dit stuk Maas. Met hun toekomstvisie De Vrije Maas bieden ze een compleet perspectief voor het gebied.
“Een perspectief waarin alle belangen zijn vertegenwoordigd, maar waarin waterveiligheid en biodiversiteit voorop staan. Nu staan ze voor de uitdaging om met het plan daadwerkelijk invloed uit te oefenen op de ontwikkeling van de Maas”, zo concludeert de deltacommissaris in het derde nummer van Deltanieuws, november 2023.
,,De Maas, bevrijd van haar strakke begrenzing, krijgt in dit plan de ruimte om te meanderen zodat de veiligheid van onze dorpen en steden gediend wordt zonder haar belangrijke scheepvaart-functie te verliezen. Naast veiligheid is in het plan ook rekening gehouden met waterberging om droogte te voorkomen, met de terugkeer van oorspronkelijke biodiversiteit, met de leefbaarheid voor mensen die willen wonen en recreëren, met de energietransitie en met alternatieve bedrijfsvoering voor de boeren in het gebied.”
Bewonerscollectief De Vrije Maas
14 juli 2021: watersnoodsramp valt samen met lancering Europese ‘Green Deal’ – urgentiebesef groeit
Limburg pleitte aanvankelijk voor een ‘regionale aanpak’, maar internationale samenwerking om het hoge water in de toekomst het hoofd te bieden (b)lijkt noodzakelijk. Klimaat-verandering is immers een mondiale kwestie. De tijd van het op ‘elkaar wachten’ ís voorbij. De Watersnoodramp in Limburg, zeker ook die in België en Duitsland, was (en ís) voor Europa een wake-up call. Kijk maar even mee:
Hitte, droogte, bosbranden. Extreme regen, aardverschuivingen, overstromingen. Het is een zomer van natuurgeweld. En niemand, ook niet in Europa, kan zich veilig wanen., schrijft Titia Ketelaar in NRC op 23 juli 2021. De watersnood in Nederland, België en Duitsland viel op 14 juli 2021 samen met de lancering van de Europese ‘Green Deal‘.
De Green Deal is een reeks aanpassingsvoorstellen voor het klimaat-, energie-, vervoers- en belastingbeleid van de Europese Unie. Die moeten het mogelijk maken om in 2030 netto 55% minder broeikasgassen uit te stoten dan in 1990. Uiterlijk in 2050 moet Europa het eerste klimaatneutrale continent ter wereld worden en de Europese Green Deal realiseren.
Green Deal Proposal, European Commission, 11 december 2019.
Kunst en Landschap is momenteel hard bezig met een special over de Europese Green Deal, ‘een van de meest ambitieuze hervormingen van het EU-beleid ooit’ volgens Commissie-voorzitter Ursula von der Leyen. Wat gaat de Green Deal betekenen voor (Noord) Nederland?
Internationaal Energie Agentschap waarschuwt: ‘mondiale CO2-uitstoot gaat in 2023 record boeken!’
Het Internationaal Energie Agentschap (IEA) meldde medio juli 2021 dat de wereld veel te weinig in duurzaamheid investeert waardoor in 2023 de mondiale CO2-uitstoot een nieuw record gaat boeken. Het ‘Akkoord van Parijs’ moest de opwarming (maximaal 2 graden in 2050 maar bij voorkeur 1,5 graad) met decennia vertragen. Maar volgens het IEA wordt de 1,5 graad opwarming vermoedelijk al in 2030 gehaald. Hopelijk staan er (wereld)leiders op, met urgentiebesef, en die zich wel bedienen van ‘sweeping statements’.
‘VN hopen dat landen eindelijk klimaatcrisis aanpakken, of de huidige rampen zullen kinderspel blijken’
Het extreme weer kan landen aansporen om ferme klimaatmaatregelen te nemen, hopen de Verenigde Naties (VN). Zo niet, dan kunnen de overstromingen, droogte en bosbranden kinderspel blijken bij later onheil, voorzag het klimaatpanel IPCC in 2021. Uit een eerste uitgelekte proefversie van het IPCC sprak al een dystopisch toekomstbeeld als landen er niet in slagen om de Parijs-doelen te behalen.
De wereld ontkomt er niet meer aan om zich te gaan wapenen tegen klimaatschade, zoals noodweer, zei de chef klimaat bij de VN, Patricia Espinosa, op 26 juli 2021. Maar het belangrijkste blijft volgens haar de CO₂-uitstoot verlagen, zodat de klimaatcrisis stopt. ,,We moeten veranderen voor het te laat is.”
‘Wetenschappers laten zien dat het weer nog veel grilliger gaat worden’
Dat er met de opwarming van de aarde meer water naar beneden komt, is geen nieuws. Een hogere, gemiddelde temperatuur doet meer water verdampen, en een warmere atmosfeer kan meer vocht bevatten, dus is er meer water beschikbaar voor (zware) regenbuien. De buien die delen van Duitsland, België en Nederland hebben geteisterd, zijn niet stuk voor stuk direct toe te schrijven aan klimaatverandering, maar passen wel in een patroon. En op meer dan één manier, laten Chinese en Britse onderzoekers zien.
‘We leven al bijna in een rampscenario van een goedkope sciencefictionfilm‘
Als we Nederland niet anders inrichten, gaat het onherroepelijk mis, zegt rivier-wetenschapper Maarten Kleinhans. Met buikpijn volgde hij het nieuws over de overstromingen in Limburg, een ramp die volgens hem niet geheel onverwacht kwam. En dan te bedenken dat we pas aan het begin staan van de klimaatverandering, zegt hij tegen Jaap Tielbeke, die voor De Groene Amsterdammer met Kleinhans in gesprek ging over de broodnodige herinrichting van Nederland.
Wetenschapper over ‘die bakken regen’ van de afgelopen tijd: ‘Geen probleem van de toekomst’
Marjan Minnesma, directeur van klimaatorganisatie Urgenda, vindt het veelzeggend dat weer meer wetenschappers de noodklok luiden. ,,Ik merk het ook, wetenschappers worden met het jaar ongeruster. Het gaat elke keer sneller dan ze dachten. De meeste voorspellingen worden gebaseerd op modellen en dat is toch maar een deel van de werkelijkheid. Elke keer blijkt de werkelijkheid complexer. Maar het valt nooit mee. Het valt de laatste tijd vooral tegen,” meent Minnesma.
,,Ik denk dat een aantal mensen inmiddels echt doodsbang is van wat een volgende generatie gaat overkomen in de tweede helft van deze eeuw als wij niet heel snel ingrijpende maatregelen nemen. We zijn totaal hardleers”, zegt ze tegen Bob van Huet, die haar interviewde voor Het Parool van 30 juli 2021.
Enorme en langdurige hoosbuien; wat ga jij daar nou precies van merken?
Het was dus ‘Code-Rood’ in de zomer van 2021, rampspoed en catastrofe overvielen Limburg, België, Luxemburg en Duitsland door enorme en langdurige hoosbuien. De verwachting is, ook onder zo’n 14.000 klimaatwetenschappers (IPCC-rapport-2021), dat die in de komende jaren alleen maar zullen toenemen. Wat ga jij daar nou precies van merken? Klimaatweten-schapper Bart van den Hurk komt met de keiharde feiten.
Van den Hurk is klimaatwetenschapper bij de Vrije Universiteit en Deltares. Hij is een van de hoofdauteurs van het IPCC-rapport. Daarin worden alle wetenschappelijke studies naar het klimaat beoordeeld, verzameld en samenvat. Het IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change) is het internationale klimaatpanel van de Verenigde Naties (VN).
Wat ga jij merken van klimaatverandering?, Universiteit van Nederland, 30 oktober 2021.
In 7 minuten de kern van een volhoudbare klimaat-waterstrategie
De Nederlandse speciale gezant voor Watermanagement Henk Ovink schetst hieronder mijns inziens in 7 minuten de kern van een volhoudbare adaptieve klimaat-waterstrategie.
#EuropeFloods show impact prevention is crucial – and the Netherlands has plenty of experience. Water handling expert @henkovink has advised cities and dozens of countries on the matter. #ClimateAction is imperative, but in the meantime, there are things which can be done. pic.twitter.com/hmo4c6UpuR
‘Het hogerop zoeken als de opwarming verder uit de hand loopt? Maak je geen illusies’
Na de recente overstromingen is er geen ontkomen aan, zegt Jelmer Mommers, journalist ‘Klimaat en Energie’ bij De Correspondent. ‘De gevolgen van klimaatopwarming komen veel vroeger, en zijn veel rampzaliger, dan gedacht. Wat als het water de volgende keer nóg hoger komt? Waar kunnen we dan schuilen en wie kunnen we redden? Een nieuwe roman geeft antwoorden waar iedereen wat aan heeft.’
Na de overstromingen hoorde ik mensen in mijn omgeving fantaseren over manieren om aan toekomstige klimaatrampen te ontsnappen. Maar als de opwarming verder uit de hand loopt, is het nergens veilig: https://t.co/VFB7juG1FE
Rijksbouwmeester Floris Alkemade opent eerste editie VPRO-Zomergasten-2021
Klimaatverandering is een van de veranderingen waar we ons de komende tijd aan moeten aanpassen. Er zijn meer grote veranderopgaven die we (de komende decennia) het hoofd moeten zien te bieden. In dat verband wijs ik je graag op de 2021-editie van VPRO-Zomergasten. Janine Abbring praat daarin met architect en Rijksbouwmeester Floris Alkemade die op 18 juli zijn ideale televisieavond presenteerde: over het inzetten van verandering, vrijheid en de verantwoordelijkheid die daarbij hoort.
Volgens Alkemade kan techniek alleen ons niet redden om de grote vragen van deze tijd te beantwoorden, maar onze verbeeldingskracht wel. Hij hoopt dat zijn avond een verlangen naar de toekomst opwekt. Daarmee onderstreept hij het basisprincipe van (de oprichting van) het multimediale platform Kunst en Landschap.
,,In de zoektocht naar oplossingen voor de transities die op ons afkomen kunnen kunst en cultuur de motor voor verandering (sgezindheid) zijn, als spiegels van en voor verbeelding van een hoopvolle toekomst.”
Kunst en Landschap Noord Nederland
‘Het water komt, zorgen om de stijging van zeespiegel en klimaatverandering’
Dit is het het vervolg op de Kunst en Landschap-special over de waters-noodramp die zich in Zuid-Limburg (en delen van België en Duitsland) in de zomer van 2021 voltrok. In dit vervolg gaan we de diepte in, en stellen ons daarbij twee belangrijke vragen: houden we bij de invulling van de schaarse ruimte in Nederland voldoende rekening met de gevolgen van klimaatverandering? En moeten we niet veel verder vooruitdenken over de indeling van ons land?
Deltaprogramma 2022: ‘Iedere schop in de grond klimaat-bestendig!’
Peter Glas, die ter gelegenheid van Prinsjesdag, 21 september 2021, aan een (dan) rustige Maas staat, doet met het Deltaprogramma 2022 een oproep aan het kabinet om eenmalig 800 miljoen toe te voegen aan het Deltafonds en voor de periode daarna: 100 miljoen structureel per jaar. Aanleiding uiteraard: het Limburgs-Belgisch-Duitse debacle, waarbij meer dan 200 doden te betreuren waren, en waarbij Nederland ternauwernood aan dijkdoorbraken ontkwam. .
,,We zijn met onze neus op de feiten gedrukt. De weersextremen zullen toenemen. Nat wordt natter, droog wordt droger en heet wordt heter. Daarom moeten we met grote urgentie doorgaan met het Deltaprogramma. Rijk en regio, waterschappen, provincies, gemeenten, iedereen. Daarvoor is geld nodig in het Deltafonds.”
Peter Glas, deltacommissaris
De Deltacommissaris is verheugd aan te kunnen kondigen dat er in de (budgettaire) plannen een extra impuls wordt gegeven aan en voor zoet water. Rijk en regio moeten meer gaan samenwerken aan weerbaarheid tegen watertekorten, door water vast te houden in de bodem, water te bergen en door het van en uit de rivieren slim(mer) te verdelen over ons land.
‘We hebben ook ontzettend veel kennis nodig’, zegt Glas. Daarom is er een Kennisprogramma Zeespiegelstijging, dat ook kijkt naar hoe het landijs smelt op Antartica. Voor de rivieren stelt hij een vergelijkbare aanpak voor:
,,Het zijn de grensoverschrijdende rivieren, dat hebben we gezien in Limburg, die naar onze Delta toekomen. Ook die kennis is nodig.”
Peter Glas
Glas besluit met een oproep aan iedereen onder het motto van het Deltaprogramma ‘Alles op alles voor een veilige en leefbare delta’: Deltaprogramma 2022, ‘iedere schop in de grond klimaatbestendig!’
Deltacommissaris Peter Glas over Deltaprogramma 2022, Kunst en Landschap (Bron: Nationaal Deltaprogramma), 22 september 2021.
Unie van Waterschappen: nieuwe Kabinet moet substantiële stappen zetten om problemen én kosten niet naar volgende generaties door te schuiven
Ook Rogier van de Sande, voorzitter van de Unie van Waterschappen reageert op de plannen van het kabinet die op Prinsjesdag bekend zijn gemaakt. Hij maant het nieuwe Kabinet om substantiële stappen te zetten. De Waterschappen werken zich weliswaar drie slagen in de rondte om de gevolgen van de weersextremen tegen te gaan en op te vangen, maar er moeten volgens hem echt substantiële stappen gezet worden, die misschien pijnlijk zullen zijn voor de huidige generatie, maar noodzakelijk zijn om de problemen én de kosten niet naar volgende generaties door te schuiven.
Prinsjesdag 2021: Rogier van de Sande reageert, Unie van Waterschappen, 21 september 2021.
Rivierverruiming in samenhang met dijkversterking
Om aan de waterveiligheidsnormen te voldoen, moeten de rivieren Rijn en Maas voldoende capaciteit hebben om rivierwater naar zee af te voeren, meldt het Deltaplan Water-veiligheid. Dit is cruciaal voor alle stakeholders en activiteiten in het gebied rond de grote rivieren. Als gevolg van klimaatverandering zullen hevige regenval en hoge waterstanden vaker voorkomen, waardoor de rivieren meer water moeten afvoeren. Daarom is in dit Deltaplan Waterveiligheid een combinatie van dijkversterking en rivierverruiming opgenomen. Deze combinatie krijgt invulling in het nieuwe programma Integraal Rivierbeheer (IRM), waarin integrale maatregelen worden voorbereid die effectief zijn in zowel hoogwater- als laagwatersituaties.
‘Nieuwe manier van denken nodig tegen hoogwater’
Nog dezelfde dag, net na zijn bezoek aan en presentatie bij het Nationaal Deltacongres, dat op 11 november 2021 plaatsvond in het MECC Maastricht, schuift deltacommissaris Peter Glas aan bij het programma Limburg Centraal van omroep 1-Limburg. In het hol van de leeuw, zogezegd, het Limburgse Heuvelland en met name Valkenburg kregen het immers zwaar te verduren, de zomer dat jaar.
Glas beklemtoonde in het gesprek dat bij de ruimtelijke ordening van ons land – ‘waar bouwen we, hoe bouwen we’, ook in Limburg – water centraal moet staan.
Uiteraard is de presentator benieuwd wat er gedaan wordt om de problemen, met name in het zuiden van Limburg, in de toekomst te (kunnen) voorkomen. Peter Glas: ,,Er is veel gedaan aan hoogwaterbescherming (van de Maas, red.), maar er is te weinig gedacht aan samenhang met de beken en de kleinere rivieren zoals de Roer en de Geul. Dat is nog niet zo eenvoudig. We hebben een nieuwe manier van denken nodig tegen hoogwater.“ Klik op het screenshot hieronder voor het interview in Limburg Centraal:
Beeld: Deltacommissaris te gast bij omroep 1-Limburg (Limburg Centraal), 11 november 2021.
We hebben niet alleen een andere manier van denken nodig tegen hoog water, ook tegen laag water!
De grote rivieren zakken naar een historisch lage waterstand. Dat zorgt voor problemen voor de scheepvaart, de landbouw en de natuur. De schadelijke effecten worden versterkt door het uitslijten van de rivierbodems van de Waal, Maas en IJssel. Rivierdeskundigen slaan alarm over de dalende rivierbodems. Ook het eerder deze maand verschenen rapport Systeembeschouwing van de Rijn en Maas van het Programma Integraal Riviermanagement noemt de daling van de rivierbodems zorgwekkend. Het is een onderschat maatschappelijk probleem, dat dringend vraagt om maatregelen.
“De insnijding van de rivieren hebben we als mens zelf veroorzaakt, zegt Staatsbosbeheer-boswachter Twan Teunissen tegen ‘rivierverslaggever’ Wim Eikelboom in Trouw op 18 juli 2022, wanneer hittegolven in Zuid-Europa bosbranden veroorzaken en in het Verenigd Koninkrijk temperaturen gemeten worden boven de 40 graden, met aanhoudende droogte en lage waterstanden tot gevolg, ook in ons land. Teunissen groeide op in het rivierengebied ten zuiden van Nijmegen.
,,We hebben de grote rivieren in een keurslijf gelegd, waardoor ze veel harder zijn gaan stromen en uitslijten. Dat is niet alleen voor de natuur een probleem, maar ook voor de scheepvaart en voor huizenbezitters vlakbij de rivier die te maken krijgen met verzakkingen van hun woning. Het is voor alles en iedereen om ons heen een probleem.”
Twan Teunissen, Staatsbosbeheer-boswachter
Het ‘waterbeheerprogramma 2022-2027 – Limburgs water in een veranderend klimaat’ is vastgesteld
Elke zes jaar leggen waterschappen vast welke aanpak en welke maatregelen nodig zijn om de watertaken goed te kunnen uitvoeren. Dit gebeurt in het waterbeheerprogramma (WBP). 8 december 2021 heeft het algemeen bestuur van het Waterschap Limburg na een uitgebreid participatieproces het Waterbeheerprogramma 2022-2027-‘Limburgs water in een veranderend klimaat’ vastgesteld. Samen hebben ze de Limburgse wateropgaven voor de toekomst bepaald. De komende jaren gaan ze gezamenlijk aan de slag om de doelen uit het waterbeheerprogramma te realiseren.
Waterbeheerprogramma 2022 – 2027, Waterschap Limburg, 6 december 2021.
Talkshow ‘Waterbeheerprogramma 2022-2027 – Limburgs water in een veranderend klimaat’
De opgaven rond klimaat en water zijn zo groot en complex dat we het alleen met gezamenlijke inspanning op kunnen lossen, aldus het Limburgse waterschap. Daarom hebben ze collega-overheden, inwoners, bedrijven en belangenorganisaties gevraagd mee te denken over invulling van dit waterbeheerprogramma en laten reageren tijdens een omgevingsreis door Limburg. Dit werd door alle partijen erg gewaardeerd en er zijn veel waardevolle ideeën en suggesties opgehaald die in het programma zijn verwerkt.
Om je daar een voorbeeld van te geven, kun je hieronder kijken naar een opname van een live talkshow die plaatsvond op dinsdag 30 maart 2021. Vóór de watersnoodramp van juli dus, de aandacht ging toen (nog) nadrukkelijk uit naar het zoeken naar oplossingen voor en aanpassen aan de droogteproblematiek.
Talkshow Waterbeheerprogramma 2022 – 2027 Limburgs water in een veranderend klimaat, Waterschap Limburg, 1 april 2021.
Digitaal magazine over Limburgs waterbeheerprogramma 2022-2027
Er is ook een digitaal magazine over het waterbeheerprogramma 2022-2027 beschikbaar. Daarin vind je onder andere een publieksvriendelijke samenvatting, diverse illustrerende video’s en interviews met betrokkenen. Het magazine kan ook in het Duits en Frans geraadpleegd worden.
Waterschap was niet voorbereid op watersnood Limburg, maar handelde snel
Doordat er in juli ’21 in Limburg, de Eifel en delen van België binnen enkele dagen extreem veel neerslag viel, kon het waterschap Limburg onmogelijk perfect voorbereid zijn op de watersnood. Desondanks zijn door snel handelen juist veel overstromingen voorkomen, concludeert het Instituut voor Veiligheids- en Crisismanagement COT in een rapport over de rol van het waterschap.
Stel dat de extreem zware neerslag die in juli 2021 boven Zuid-Limburg, België en Duitsland viel elders in Nederland terecht was gekomen, wat zouden dan de gevolgen zijn geweest? Over die vraag bogen onder-zoekers van Deltares zich in een driedaagse ‘hackathon‘. Hun conclusie lees je in watervlakblad H2O: ,,We kunnen ons daar maar beter snel op voorbereiden.”
,,Tot nu toe wordt vooral gekeken of we aan de huidige normen voor waterveiligheid voldoen, maar dat is niet meer voldoende. Klimaatverandering is hier en nu. Daarom moeten we ons nu al voorbereiden op meer extreem weer.”
Karin de Bruijn, overstromingsexpert Deltares
Beeld: Hackathon Deltares, november 2021
De onderzoekers eindigen hun rapport (Hackathon Deltares) met zeven aanbevelingen, die inmiddels zijn gedeeld met de Beleidstafel Wateroverlast en Hoogwater van het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. Dit zijn onder andere: ontwikkel stresstesten op bovenregionale schaal, verbeter voorspellings- en monitoringssystemen voor tijdige, adequate informatie en beperk de gevolgen van extreme, grootschalige neerslag via ruimtelijk beleid.
Wat als een grote watersnoodramp zich hier voordoet? ‘Onmogelijk om je volledig te beschermen’
We kunnen de watersnoodramp niet terugdraaien, maar er wel van leren, zegt Klaas-Jan Douben uit Nispen, die met enkele collega’s van waterschap Brabantse Delta betrokken was bij het Deltares-onderzoek. Verslaggever Nicole Roelands van het Brabants Dagblad spreekt met hydroloog Douben, deelnemer aan de hackathon, en deskundig op het gebied van de waterkringloop. Vanuit die expertise houdt hij zich bezig met wateroverlast en het tekort ervan.
Roelands stelt hem de belangrijke vraag: wat als de extreem zware neerslag met verwoestende gevolgen boven West- en Midden-Brabant was gevallen? ,,Laat ik beginnen met vertellen dat dit een gigantische hoeveelheid neerslag was voor Nederlandse begrippen. Dit was meer dan een extreme bui.”
,,Het is een utopie om te denken dat ons huidige systeem wateroverlast bij zo’n gebeurtenis als in Limburg kan voorkomen.”
Klaas-Jan Douben, hydroloog bij waterschap Brabantse Delta
Rapport watersnood Limburg: ‘het waren meerdere crises tegelijkertijd’
Bij de wateroverlast in Limburg zomer-2021 was sprake van verschillende crises tegelijkertijd. Dat blijkt uit een evaluatie van de hulpverlening in opdracht van de Veiligheidsregio Zuid-Limburg (VRZL). Dat meldt NOS op 24 januari 2022 (+ overzichtsvideo). De evaluatie werd uitgevoerd door het Instituut voor Veiligheids- en Crisismanagement.
Voor de Maas bestond een plan om in te grijpen bij hoogwater, maar voor omliggende rivieren zoals de Geul en de Gulp niet. Het onderzoeksbureau adviseert om ook voor deze wateren een scenario voor hoogwater op te stellen.
De veiligheidsregio had te maken met een ‘buitengewone inzet van ongekende omvang’. Het was niet één crisis. Het waren er meer. En ze kwamen tegelijk. Een uitzonderlijke situatie waar de plannen van de crisisorganisatie onvoldoende op waren voorbereid. De resultaten over de bestrijding van de ramp zijn te lezen in de leerevaluatie ’Voorbij het ergste scenario’:
‘Wat zou er gebeuren als er watersnood ontstaat in een ander deel van Nederland?’
Op 27 januari 2022 is Bart van den Hurk, klimaatexpert bij Deltares, te gast in de Radio1-Journaal-studio om de uitkomsten van het rapport voor een breed publiek toe te lichten. Wat zou er gebeuren als er watersnood ontstaat in een ander deel van Nederland?
Wat zou er gebeuren als er watersnood ontstaat in een ander deel van Nederland?, Kunst en Landschap (Bron: Radio1-Journaal), 27 januari 2022.
Stortbuien en overstromingen: hoe extreem was 2021?
Het nieuws stond er in 2021 vol mee; meerdere extreme neerslaggebeurtenissen met water-overlast. Bij de overstromingen in Limburg die bewuste zomer werd gesproken van een ‘eens in de X jaar’ kans. Maar was het jaar 2021 echt zo uniek, en hoe groot is de kans dat zulke gebeur-tenissen voorkomen? Met statistiek en data-analyse heeft het gerenommeerde ingenieurs-bureau Arcadis dit op 21 januari 2022 voor je op een rijtje gezet. Met hun Arcadis Hydrological Tools (AHT) hebben ze de extreme situaties zichtbaar gemaakt door voor heel Nederland de herhalingstijden van de neerslaggebeurtenissen van 2021 te berekenen. Hiervoor gebruiken ze de KNMI-radarmetingen en de STOWA-statistieken uit 2019 voor het huidige klimaat.
‘Watersnood van 2021 is de schuld van de ontwikkelende stad’
De watersnoodramp vorig jaar in Limburg, Duitsland en België werd niet alleen opgestuwd door klimaatverandering, maar ook door verstedelijking, laat een Amerikaanse onderzoeker zien. Zoals bij elke ramp kwam meteen de vraag op: is dit een gewone uitschieter van de natuur, of had de mens een vinger in de pap? Al snel kwam het antwoord: het laatste. Dat concludeerde het World Weather Attribution Initiative, een project waarin ook het KNMI deelneemt. Dankzij de stijging van de gemiddelde temperatuur in West-Europa met 1,2 graden, viel er minstens 3 procent en misschien wel 19 procent meer regen dan er zou zijn gevallen in een niet door broeikasgassen opgewarmde wereld.
Maar dat is niet het hele verhaal, zegt Dev Niyogi, hoogleraar atmosfeerwetenschappen aan de Universiteit van Texas in Austin. In een wereld die wel was opgewarmd, maar niet zo enorm verstedelijkt, was die regen een stuk meer naar het westen gevallen, en prettig verspreid, concludeerde hij onlangs in vakblad Geophysical Research Letters, tekent Bas den Hond op voor Trouw op 22 april 2022.
,,Maak dus gerust iedereen verwijten die de afgelopen eeuw steeds meer fossiele energie verbruikte, maar nog veel meer iedereen die bijdroeg aan de stichting en gestage uitbreiding van Rotterdam, Brussel en Keulen.”
Dev Niyogi, hoogleraar atmosfeerwetenschappen Universiteit van Texas
Het kabinet beloofde in de zomer van 2021 de duizenden slachtoffers van de watersnood in Limburg ruimschoots te compenseren, zo schrijven ze, maar ruim tien maanden later verloopt de afwikkeling van de schade traag en hebben veel gedupeerden nog steeds hun geld niet gehad.
Burgemeester Daan Prevoo van Valkenburg aan de Geul vreest op korte termijn faillissementen, als bedrijven niet snel geholpen worden. ,,Honderd miljoen euro van de schade is nog steeds niet door verzekeraars gedekt.” Prevoo vindt dat de landelijke overheid de ondernemers en bewoners van Zuid-Limburg volledig in de steek laat. ,,Dit is een natuurramp. Als zoiets gebeurt, betekent dat boter bij de vis.”
Hij was op 14 juli vorig jaar precies honderd dagen burgemeester toen het water zijn stadje overviel. Huizen en gebouwen stroomden vol. Sinds die tijd houdt hij zich nog dagelijks bezig met de gevolgen van deze watersnood, en houdt hij nauwlettend in de gaten of de schade ook wordt vergoed. Maar dat valt zwaar tegen. Niet alleen steggelen veel inwoners en ondernemers uit Valkenburg nog met hun verzekeraar; ook bij de overheid vissen ze achter het net.
1 jaar na watersnood in Limburg nog steeds geen compensatie – Overheid laat gedupeerden in de steek!, Kunst en Landschap (Bron: EenVandaag), 26 mei 2022.
Is Limburg voorbereid op nog een keer hoog water?
Juli 2021 overstroomden grote delen van Zuid-Limburg door hevige regen. Is er genoeg gedaan om te voorkomen dat dat opnieuw gebeurt, vraagt Rutger Castricum (omroep PowNed) zich af, bijna een jaar na de watersnoodramp in Limburg. Zelf gaat hij op vakantie, voor twee uitzendingen van De Hofbar neemt BN’er, ‘Bekende Noorderling’, Bram Douwes het stokje van hem over. Klik op de illustratie hieronder om de uitzending van 22 juni 2022 te bekijken.
Waterexpert over klimaatverandering: ‘Als we nu niet vooruit denken, moeten we later te veel doen in te korte tijd’
Bij de invulling van de schaarse ruimte in Nederland houden we nog te weinig rekening met de gevolgen van klimaatverandering, zegt waterexpert Alex Hekman, waterdirecteur bij Sweco, het grootste ingenieursbureau van Europa, belangrijk in de waterbeheersector, op 26 juni 2022 tegen Daniël van Kessel en Nikki Brands, onderzoeksjournalisten bij Follow The Money. ‘We moeten veel verder vooruitdenken over de indeling van ons land.’
‘Limburg heeft vorig jaar juli laten zien dat soms het onwaarschijnlijke kan gebeuren’, zegt waterexpert Alex Hekman. Hij verwijst naar de overstromingen die het zuidelijke deel van de provincie teisterden. Onderzoeksbureau Deltares trok vorige maand dezelfde conclusie.
Het pittoreske centrum van Valkenburg moet ingrijpend op de schop, stellen de onderzoekers. In het stadje beschadigde de overstroming van de Geul, de rivier die er dwars doorheen loopt, zo’n 2300 huizen. De onverwacht heftige regenval – Deltares noemde het een ‘waterbom’ – die dat veroorzaakte zal vaker voorkomen. Dus moeten de kademuren twee meter hoger worden en moeten huizen langs de Geul omgebouwd worden tot waterkeringen.
Maar wat als zelfs metershoge kades niet hoog genoeg zijn? Volgens Hekman moet Nederland veel verder vooruit gaan kijken naar de gevolgen van ‘een blijvend veranderend klimaat’. Juist nu er in korte tijd honderdduizenden huizen bij moeten komen. ‘We moeten heel erg goed nadenken waar we dat doen en hoe we dat doen.’
Waterinfodag 2022: ,,Vertaal extreme neerslag sneller naar waterbeheer”
Gemeenten en waterschappen hebben behoefte aan accuratere voorspellingen voor extreme buien, om daarop met rioolbeheer en waterbeheer te kunnen anticiperen. Dat bleek op de Waterinfodag, 23 juni 2022 in Den Bosch. De echte neerslag is lastig te voorspellen en de benodigde rekencapaciteit blijkt nog steeds een barrière om een vertaalslag te maken naar riool- en waterbeheer.
Data en dataverwerking maken een grote ontwikkeling door en managers bij gemeenten, waterschappen, drinkwaterbedrijven en Rijkswaterstaat leunen bij hun besluitvorming steeds meer op modellen en gemeten data die al dan niet zijn verrijkt met kunstmatige intelligentie en machine learning. Toeleveranciers lieten op deze Waterinfodag blijken dat de watersector steeds meer bereid is meer te betalen voor robuuste datasystemen die goed zijn beveiligd en die in de tijd betrouwbare datareeksen opleveren.
Interreg Euregio Maas-Rijn stelt 6,9 miljoen euro ter beschikking om internationele samenwerking op gebied van waterveiligheid te bevorderen
Na de overstromingen van juli 2021, die zowel België, Duitsland als Nederland troffen, hebben 12 partijen uit de drie landen de handen ineen geslagen om samen te werken aan het bestrijden van wateroverlast en het vergroten van de waterveiligheid. Zij zijn zich er terdege van bewust dat de overlast nooit helemaal verholpen kan worden. Het klimaat verandert en extreme weersituaties zullen helaas steeds vaker voorkomen, aldus het Waterschap Limburg, een jaar later op 6 juli 2022. Daarom wordt ook geïnvesteerd in het tijdig waarschuwen van burgers bij dreigende overstromingen. Door een bijdrage van Interreg van in totaal bijna 7 miljoen, wordt deze grensoverschrijdende samenwerking mogelijk gemaakt.
,,Wij zijn blij dat we samen met 12 partners uit België en Duitsland de kans krijgen om grensoverschrijdend te werken aan hoogwaterbescherming en waterveiligheid, in het belang de inwoners van de Euregio zo goed als mogelijk te beschermen.“
Patrick van der Broeck, dijkgraaf waterschap Limburg
Een jaar na de overstromingen in Limburg wachten nog altijd mensen op hun huis
100 dagen na de watersnoodramp van 2021 was het EenVandaag die op reportage ging in Zuid Limburg en maakte het actualiteitenprogramma een voorlopige balans op. Vijf dagen voor de beruchte 14 julidag in 2022 spreken Marco van der Wal en Siebe Sietsma voor Nieuwsuur opnieuw met burgemeester Daan Prevoo van Valkenburg aan de Geul en bezoeken ze plekken des onheils van gedupeerden.
Hoe staan de zaken er bijna een jaar na dato er voor? Zoals bij Joëlle Noordam-van de Sanden uit die gemeente. Samen met haar man en drie kinderen woont ze tijdelijk in de kelder van haar ouders, nadat ze elf keer is verhuisd. Haar huis is nog onbewoonbaar en de over-stroming voelt nog altijd dichtbij. Ook Saskia Jansma uit het dorpje Brommelen verloor een jaar geleden haar huis
Een jaar na de heftige overstromingen in Limburg zijn er nog altijd gedupeerden die hun huis nog niet terug hebben. De meeste schade is inmiddels afgehandeld, maar dat was een moeizaam proces. #Nieuwsuurpic.twitter.com/klgRpfbii0
Hoewel het grootste deel van de schadeafhandelingen inmiddels is afgerond, is Prevoo van de destijds zwaar getroffen gemeente niet tevreden over de snelheid waarmee dat gebeurde. Hij pleit ervoor dat de Rijksoverheid bij toekomstige rampen voorschotten verstrekt aan gedupeerden.
,,Het heeft behoorlijk lang geduurd totdat de schade daad-werkelijk werd afgehandeld. Dat kwam omdat er net na de overstromingen veel onduidelijkheid was over wie welke schade moest vergoeden.”
Daan Prevoo, burgemeester Valkenburg aan de Geul
Burgemeester van Valkenburg @daanprevoo zag zijn stad vorig jaar getroffen worden door een overstroming en zag daarna dat de schadeafhandeling moeizaam verliep. Hij pleit ervoor dat de Rijksoverheid bij toekomstige rampen voorschotten verstrekt aan gedupeerden. #Nieuwsuurpic.twitter.com/ElIGWV7Fd1
Burgemeester van Valkenburg @DaanPrevoo vertelt 1 jaar na de overstromingen in Limburg dat nog steeds niet alle schade is hersteld. “Als je als rijk mensen ruimhartig wil helpen, vergoed dan gewoon 100%. Ik ben teleurgesteld in de Kamerbrief van de minister.” #Op1pic.twitter.com/85B1uXOz9l
De overheid vergoedde tot nu toe 34 miljoen euro aan schade, boven op de door verzekeringen betaalde schade-uitkeringen. Dat maakte de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) op 12 juli 2022 bekend. Zo’n 750 van de in totaal 2.783 aanvragen moeten nog worden beoordeeld. Het geld dat de staat uitkeert, komt boven op vergoedingen van verzekeringen aan particulieren en bedrijven voor de waterschade. .
De vergoedingen door de RVO worden uitgekeerd op basis van de Wet tegemoetkoming schade bij rampen (Wts). De wet is bedoeld als tegemoetkoming voor „materiële schade die niet redelijkerwijs verzekerbaar is”. De wet dient niet als compensatie voor álle geleden schade, maar is bedoeld voor de „primaire woonfunctie” – zo vallen beschadigingen aan tuinen niet onder de regeling, meldt NRC diezelfde dag.
Duitse hoogste civiele beschermingorganisatie adviseert om niet op elke plek in het land te (her-)bouwen
,,We kunnen nog niet spreken van directe wederopbouw”, zegt Hartwig Baltes, die als eerste wethouder verantwoordelijk is voor de stad Mayschoß in Rijnland-Palts. De ravage is grotendeels verdwenen, een jaar na de overstroming is de gemeente in ieder geval weer met de auto te bereiken. Maar voordat de normaliteit kan terugkeren, zal het zeker nog zo’n tien jaar duren.
Mayschoß: Der lange Weg – ein Dorf kämpft sich mühsam zurück, RND RedaktionsNetzwerk Deutschland, 11 juli 2022.
De voorzitter van het Bundesamts für Bevölkerungsschutz und Katastrophenhilfe (BBK), Ralph Tiesler, is van mening dat bepaalde gebieden in Duitsland vanwege extreme weersomstandigheden niet meer kunnen worden bestemd als woon-werkgebied.
,,Als pleitbezorger van civiele bescherming zeg ik dat sommige gebieden niet moeten worden (her-) bebouwd vanwege de klimaatverandering en de acute dreiging van stormen en overstromingen. Deze vraag rijst ook aan de kusten van ons land.”
Ralph Tiesler, voorzitter BBK
Dat vertelde Tiesler op 13 juli 2022 aan de kranten van de Funke-Mediengruppe tegen de achtergrond van de watersnoodramp in Rijnland-Palts en Noordrijn-Westfalen. Hij sprak van een opeenstapeling van crises. ,,Wat zeker is, is dat we in onzekere tijden leven.” Dit is een van de redenen waarom het hoofd van de autoriteit pleitte voor een nieuw bewustzijn van de crisis bij de bevolking.
,,De crisismodus moet deel gaan uitmaken van het algemene bewustzijn, we moeten leren dat de crisis deel uitmaakt van het dagelijks leven.”
Ralph Tiesler, voorzitter BBK
Ahrtal: ongeveer 200 mensen getroffen door de overstroming demonstreren in Mainz
Bijna een jaar na de watersnoodramp van 2021 verloopt de wederopbouw ook in het Duitse Ahrdal (nog steeds) moeizaam. In Mainz demonstreerden begin juli 2022 ongeveer 200 mensen die door de overstroming zijn getroffen. Ze protesteerden vooral tegen wat zij beschouwden als de trage uitbetaling van subsidies uit het wederopbouwfonds. Volgens de organisatoren zijn de demonstranten ook tegen het besluit dat de opvangcentra voor overstromingen in het Ahrdal eind juli 2022 al moeten worden ontmanteld. Naast de getroffenen namen ook vrijwilligers deel aan de demonstraties.
Ahrtal: ongeveer 200 mensen getroffen door de overstroming demonstreren in Mainz, Kunst en Landschap (Bron: SWR Aktuell, 3 juli 2022), 14 juli 2022.
Om een waterbom in Vlaanderen te vermijden, moet de overheid ‘nu’ 10 stappen nemen: ‘Het is nu of te laat!’
De hallucinante beelden van de wateroverlast die ontstond, zit nog in ons collectief geheugen, schrijft Vlaams minister van Openbare Werken Lydia Peeters (Open Vld) op haar website. Grote delen van Wallonië en gebieden langs de Maas en Demer stonden onder water, de schade was op sommige plaatsen niet te overzien. Een vergelijkbare waterbom in Vlaanderen zou in een worst case scenario meer dan acht miljard euro aan schade veroorzaken. Dat bleek uit een wat-als-scenario uitgevoerd door de Vlaamse Waterweg nv (DVW) in samenwerking met het Waterbouwkundig Laboratorium (Dept MOW).
,,Door de klimaatverandering worden we vaker geconfronteerd met (extreem) zware neerslag. Daarom moet Vlaanderen zich verder wapenen tegen overstromingen.”
Lydia Peeters, Vlaams minister van Openbare Werken
In oktober vorig jaar, vervolgt ze, stelden Vlaamse ministers Lydia Peeters en Vlaams minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) een multidisciplinair expertpanel aan met de duidelijke opdracht: een onderbouwd advies uitbrengen om Vlaanderen beter te beveiligen tegen een nieuwe waterbom. De expertgroep, onder leiding van de voormalig VN-water-gezant en voorzitter van het Expertenpanel HoogwaterbeveiligingHenk Ovink, legde op 8 juli 2022 een 10-puntenplan, ‘Weerbaar Waterland – Ons voorbereiden op wat al gebeurt‘, op tafel van de Vlaamse regering om Vlaanderen in de toekomst beter te beschermen tegen extreme regenval én tegen langdurige droogte.
Henk Ovink: ‘Als we verder doen op hetzelfde pad, halen we niet het gewenste niveau van waterveiligheid- en beschikbaarheid’
Op 9 juli 2022 komt VN-watergezant en voorzitter van het Expertenpanel Hoogwater-beveiligingHenk Ovink met een alerterend Twitter-‘draadje‘. Klik op onderstaand (inleidend) Twitter-bericht om het (volledig) te kunnen lezen.
,,We hebben geleerd van gerealiseerde projecten en veel-belovende Vlaamse initiatieven, en die naast de opgave gelegd. Daaruit blijkt dat als we verder doen op hetzelfde pad, we niet het gewenste niveau van waterveiligheid- en beschikbaarheid kunnen halen.”
Henk Ovink, VN-water-gezant en voorzitter van het Expertenpanel Hoogwaterbeveiliging
Voortvarend grepen ministers @Zu_Demir en @LydiaPeeters de waterramp van vorig jaar aan. Ik mocht Expertenpanel voorzitten en we hebben afgelopen half jaar onderzoek en samenspraak georganiseerd. Ons 10 puntenplan is gisteren besproken in Vlaamse Regering, nu aan de slag! pic.twitter.com/b4xcBASNa9
Overstromingen en droogte tonen het belang van grensoverschrijdende samenwerking als het gaat om water. Om hier de basis voor te leggen, organiseerde Wing, ‘partner in ruimte en ontwikkeling’ in 2022 twee internationale symposia rondom de Rijn en de Maas. Een interview met adviseur Maartje van Lieshout en consultant Els Wouda bij Wing over urgentie en cultuurverschil.
Media blikken terug op de watersnoodramp van 2021; zijn we een jaar later voldoende wakker geschud?
Reconstructie watersnood in Limburg: een klimaatramp kan overal toeslaan
Beeld: screenshot K&L
Klimaatjournalist bij NU.nl, Rolf Schuttenhelm, bijt op 13 juli 2022 het spits af: hij maakte een beknopte reconstructie van de watersnoodramp in Limburg – een klimaatramp die anno 2022 en de decennia erna volgens hem overal kan toeslaan. Hij wijst daarin op een drievoudig verband met klimaatverandering, waarbij de kans op extreme regenval is verachtvoudigd.
Een jaar na de watersnood woedt nog altijd discussie over wat wel en niet vergoed wordt
Een jaar na de watersnood in Limburg en Noord-Brabant hebben veel burgers en ondernemers al een schadevergoeding ontvangen, maar over de hoogte van dat bedrag heerst onvrede, meldt Rick van de Lustgraaf diezelfde dag in Trouw. Hij spreekt met de inmiddels nationaal bekende burgemeester van Valkenburg aan de Geul Daan Prevoo, die bijna dagelijks mensen spreekt wier leven overhoop ligt. Door een echtscheiding, huiselijk geweld, een burn-out of depressie, PTSS-klachten of combinaties ervan. Allemaal trauma’s, weet de burgemeester, die het gevolg zijn van de zware overstromingen precies een jaar geleden.
Hoteleigenaar Georges Laheij was door de watersnood technisch failliet – maar gaf niet op
De verzekeraar had veel tijd nodig om te bepalen dat hotel Walram in Valkenburg geen vergoeding zou krijgen, schrijft Van de Lustgraaf een dag later. Hij bezoekt de “vermoeide” hoteleigenaar Georges Laheij (71) en zijn vrouw Claudia Volders (50). Een voorschot van de overheid redde het familiebedrijf van een faillissement. En dat is best een wonder, vindt Laheij, de derde generatie van het Valkenburgse familiehotel. Dat had alles te maken met de verzekeraar, de Amerikaanse beurspolis Chubb. Die vergoedde de schade niet, omdat alleen directe schade door regen is gedekt. Niet indirect, wanneer de Geul overstroomt als gevolg van de regenval.
Human: ‘Overstroomd hotel na jaar eindelijk weer open, maar met burn-out’
Een jaar geleden liet een kolkende watermassa het hotel van Georges en Claudia, gelegen pal naast de Geul, in puin achter. Sinds twee weken is het hotel weer gedeeltelijk open. "We zijn doodmoe, maar moesten wel open." https://t.co/jIe1o058pg#PubliekeTribune
Collega-Trouw-journalist Onno Havermansbezoekt op 14 juli 2022 een presentatie georganiseerd door een vijftal natuurorganisaties ‘die Limburgers oproepen om er samen voor te zorgen dat de natuur schadelijke wateroverlast zoals die van een jaar geleden sterk kan verminderen. Het uitgangspunt is minder steen en meer natuur die overstromingen kan opvangen, net als bij steenbreek, waar stoep- en tuintegels plaatsmaken voor groen’. ,,Hoe ruiger de natuur, hoe langer het water blijft staan. Vertraag de stroming, zodat het water niet in één piek voorbij komt”, legt projectmanager André Hassink van Natuurmonumenten uit bij die presentatie, in Valkenburg.
De watersnoodramp inspireerde Inge Smeets om de politiek in te gaan. ‘Je beseft ineens hoe belangrijk de overheid is’
Een jaar geleden stond er in het huis van Inge Smeets ruim een meter water, schrijft Peter de Graaf voor de Volkskrant van 14 juli 2022. Vanuit haar camper begon ze de hulp voor de buurt te organiseren. Zo werd de watersnoodramp het begin van een bliksemcarrière in de lokale politiek: de voormalig politievrouw is sinds kort wethouder in Meerssen.
Een jaar na de overstromingen kamperen Walen nog steeds op zolder, tot de herstelploeg komt
Ook in de Belgische Ardennen hebben veel bewoners hun huis nog steeds niet kunnen herstellen, schrijft Dennis Boxhoorn op 13 juli in NRC. Vaak is de schade niet afdoende gedekt. En de schade is groot; 48.000 gebouwen werden verwoest, honderdduizend mensen direct of indirect getroffen. De Waalse regering raamt de totale schade op dat moment op 2,8 miljard euro. Dat bedrag werd de maanden ervoor steeds hoger vanwege de oplopende grondstofprijzen en de inflatie, mede door de oorlog in Oekraïne. Er werden in Wallonië bijna 60.000 verzekerings-claims ingediend. 90 procent daarvan zou volgens verzekeraarskoepel Assuralia gedeeltelijk of volledig uitgekeerd zijn. Bij de overige 10 procent wachten mensen tot dan nog altijd op het oordeel van een expert of contra-expert.
Schokkend falen van Duitse overheid bij watersnood van vorig jaar
Door onderschatting, afschuiven van verantwoor-delijkheid en de telefoon niet opnemen zijn een jaar geleden onnodig veel doden gevallen, resumeert Nynke van Verschuer bondig het schokkende falen van de Duitse overheid bij de watersnood-ramp van 2021 op 13 juli 2022 in NRC. Een jaar na de watersnood in Rijnland-Palts en Noordrijn-Westfalen blijkt dat zeker een deel van de 184 dodelijke slachtoffers gered had kunnen worden als de autoriteiten adequaat hadden gereageerd.
Overstromingen zijn voor (haast) niemand te verzekeren, waarschuwen verzekeraars
Zo ogenschijnlijk soepel verzekeraars omspringen met stormclaims, zo moeizaam verloopt de afhandeling van de Limburgse overstromingen, zo stelt Rick van de Lustgraaf vast in Trouw op 15 juli 2022. Voor gedupeerden is het vaak moeilijk om te begrijpen hoe hun polis in elkaar zit. Veel schade blijkt niet gedekt. Sommige verzekeraars zijn coulant en vergoeden alles, maar veel verzekeraars niet.
Dat moet anders, vindt het verzekeraarsverbond. Dat stelt een nieuw model voor om overstromingsschade beter en duidelijker te verzekeren, namelijk een privaat-publieke verzekeringspool. Die komt neer op een collectieve geldpot waarin alle verzekeringsbedrijven en de overheid samen een smak geld reserveren om slachtoffers direct te kunnen helpen bij een volgende overstroming.
Door klimaatverandering is de kans groot dat we (ook in Nederland) vaker te maken krijgen met dit soort natuurexcessen, zeggen verzekeraars. De vraag is hoe solidair we (willen) zijn – elke regio kent zijn eigen (in dit geval) overstromingsproblematiek.
Gelden Giro 777 na overstromingen in Limburg volledig besteed of toegezegd
Hoogwater Limburg zomer 2021 ingrijpender dan rivier-overstromingen in 1993 en 1995
De hevige neerslag samen met het hoogwater van juli 2021 in Nederland en de landen om ons heen betrof een extreme en uitzonderlijke gebeurtenis met grote maatschappelijke gevolgen in Limburg, concludeert Deltares op 9 september 2022. De gemeten hoeveelheden neerslag en rivierafvoeren waren nooit eerder zo groot, zeker niet in de zomer. Er wordt geschat dat een dergelijke gebeurtenis slechts eens per 100 tot 1000 jaar voorkomt.
De piekafvoer op de Maas bij Eijsden en een aantal zijrivieren is de hoogste afvoer ooit gemeten, stelt het waterinstituut. De geschatte totale schade door overstromingen bedroeg 350 tot 600 miljoen euro en vond voor een groot deel plaats in het Geuldal. De schade is daarmee groter dan die tijdens de overstromingen langs de Maas in 1993 en 1995. Hoogleraar Bas Jonkman (TU Delft):
,,Deze overstroming heeft records gebroken, qua neerslag, afvoer en schade. Hiervan moeten we leren om ons systeem toekomstbestendig te maken.”
Bas Jonkman, hoogleraar TU Delft
In opdracht van het Expertise Netwerk Waterveiligheid (ENW) heeft een breed consortium van kennisinstellingen, onder leiding van Deltares en de TU Delft, een eerste analyse gemaakt van de beschikbare informatie over een scala aan onderwerpen. De resultaten daarvan vind je in onderstaand artikel. Tevens kun je daarin kijken naar een webinar, dat op 9 september plaatsvond, waarin verschillende experts de voornaamste resultaten van het onderzoek presenteren. Klik op de illustratie hieronder:
Regionale overheden ontwikkelen samen met Rijk plannen om kans op overstromingen in de toekomst te verkleinen – kosten: 1,2 miljard
Op vrijdag 30 september 2022 stemde het Limburgs Parlement unaniem voor de provinciale bijdrage van 50 miljoen euro aan het plan ‘Samen naar een robuust Limburg; Limburg in eendracht, slagkracht en daadkracht‘. De provincie komt daarmee, samen met het Rijk, het Waterschap Limburg en de gemeenten met ambitieuze plannen die het totale watersysteem in Limburg grondig aanpakt. De 50 miljoen euro die de provincie hieraan bijdraagt zorgt dat er 1,2 miljard euro vanuit de het Rijk, het waterschap en de gemeenten vrijkomt. Een serieuze investering in de waterveiligheid van Limburg, aldus Statenlid en ambtelijk secretaris van de Banning VerenigingLianne Schuuring.
,,Nog steeds zijn er mensen die elke dag met de enorme gevolgen van de watersnood te maken hebben. Daarom is het nu belang-rijk om zo snel mogelijk het geld aan de juiste dingen te besteden. Nu moeten we zorgen dat we straks beter beschermd zijn.”
Lianne Schuuring, Statenlid Limburg
Gedeputeerde Lia Roefs licht de plannen in een video van 1Limburg toe:
Beeld: Screenshot video 1Limburg, K&L, 1 oktober 2022.
Valkenburg begint met herstel kademuren na overstroming
Oktober 2022 kunnen de eerste centen (pas) worden uitgegeven. Het herstel van de bij het hoogwater beschadigde kademuren in Valkenburg starten. Bestuurder Chrit Wolfhagen van Waterschap Limburg is blij dat het definitieve herstel eindelijk kan starten.
,,Ik had veel eerder willen beginnen, maar er zijn nu eenmaal regels en procedures die doorlopen moeten worden en dan duurt het veel te lang.”
Chrit Wolfhagen, bestuurder Waterschap Limburg
Daarnaast maakt het Waterschap Limburg een begin met de restauratie van bruggen en andere bouwsels die door het hoogwater van juli 2021 zijn aangetast of vernield. De meest dringende werkzaamheden zijn vorig jaar al uitgevoerd. De werkzaamheden nu betreffen herstel van bouwwerken aan de Molentak en de Geul. Er wordt gewerkt met verplaatsbare steigers en mobiele kranen. Het werk duurt tot mei volgend jaar, maar is wel afhankelijk van de waterstand van de Geul. Staat die hoog, dan kan er niet gewerkt worden en duurt het mogelijk langer. De brug aan de Emmalaan die vorig jaar samen met de kademuur is ingestort, wordt later aangepakt.
Duidelijke informatie zorgt voor meer paraatheid bij overstromingsrisico’s
Inwoners in Limburg waren niet allemaal goed geïnformeerd over mogelijke overstromingsrisico’s en sommigen waren zeer verbaasd dat de overstromingen in deze mate in hun woonplaats kon voorkomen. Dat is een van de conclusies van een onderzoek van Vrije Universiteit Amsterdam en Deltares in samenwerking met TU Delft, HKV Lijn en Water en Kantar Public. Bovendien kan het vergroten van het risicobewustzijn ertoe leiden dat burgers en overheden beter voorbereid zijn op overstromingen, wat schade en slachtoffers bij toekomstige gebeurtenissen kan verminderen. Je leest hieronder meer over het onderzoek en de conclusies:
,,Deze resultaten onderstrepen dat schadebeheersingsmaat-regelen van huishoudens een belangrijke rol kunnen spelen bij het verminderen van overstromingsrisico’s.”
Overstromingen in Valkenburg lastig te voorkomen; grens-overschrijdend beheer- en meetplan nodig
In hoeverre kunnen we in de toekomst overstromingen zoals van de rivier de Geul in Valkenburg in 2021 voorkomen? Maatregelen om water bovenstrooms (ook in België) langer vast te houden kunnen de schade enigszins beperken, maar zijn te weinig effectief om extreme overstromingen in Valkenburg te voorkomen. Dat is een van de conclusies van een korte verkennende studie van kennisinstituut Deltares, in samenwerking met onderzoekers van de TU Delft en van universiteiten uit België, Duitsland en Luxemburg, in opdracht van het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat.
Deze verkennende studie, genaamd ‘Rapid assessment study on the Geul river basin: Screening of flood reduction measures’, is uitgevoerd in opdracht van het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat en is in het kader van de ‘beleidstafel wateroverlast en hoogwater‘. Deze beleidstafel zal eind 2022 een eindadvies opleveren.
‘Ik weet niet of ik kinderen wil, met alle klimaatrampen op komst’
Wereldleiders bespreken tijdens de COP27, de klimaatconferentie van de Verenigde Naties, die in november van 2022 in Sharm El-Sheikh in Egypte plaatsvindt, de aanpak van de klimaatcrisis. Maar jongeren voelen elke dag al hoe het klimaat verandert, luidt de inleiding van een Volkskrant-special over deze kwestie.
Het dagblad ging op bezoek bij zeven jongeren op verschillende plekken op onze aardbol. Hoe zien zij hun toekomst? Hoelang kunnen zij nog blijven wonen op de plek waar ze opgroeien? En wat zien zij als oplossing voor het klimaatprobleem? Bij Iris (18) uit het Limburgse Gulpen slaat de twijfel toe: ‘Ik weet niet of ik kinderen wil, met alle klimaatrampen op komst.’
De urgentie van klimaatadaptatie is sinds het vorige Deltaprogramma alleen maar toegenomen, schrijft Deltacommissaris Peter Glas in zijn ‘aanbiedingsbrief’ aan het kabinet in aanloop naar Prinsjesdag-2022. Jaarlijks presenteert hij op die dag een update van het Nationaal Deltaprogramma. Op de derde dag van september 2022 die van en voor 2023 dus. Versnellen, verbinden en verbouwen staan daarbij centraal.
,,Het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) windt er geen doekjes om: met de huidige uitstoot van broeikasgassen nemen de mogelijkheden om ons goed aan te passen af.”
Peter Glas, Deltacommissaris
Glas: ,,De secretaris-generaal van de Verenigde Naties, António Guterres, reageerde op het laatste IPCC-rapport met een krachtige oproep: “Stop burning this planet!” Volgens de klimaatwetenschappers is er steeds minder tijd om een leefbare en duurzame toekomst voor iedereen veilig te stellen. De nieuwste wetenschappelijke inzichten en de watersnood in Limburg, Duitsland en België laten zien dat klimaatverandering zich – helaas – ook in ons deel van de wereld steeds duidelijker manifesteert in extreme buien, overstromingen, hittegolven, perioden van droogte en zeespiegelstijging. Ze laten ook zien dat de verandering sneller gaat, en dat de gevolgen ingrijpender zijn dan we tot voor kort aannamen. We moeten dus tempo maken om ons aan te passen, zodat ook volgende generaties hier veilig en goed kunnen blijven wonen en werken. De toekomst is nu!”
Het Geuldal ving tijdens de watersnoodramp van 2021 als natuurlijke klimaatbuffer veel water op. Anders was de waterstand nog hoger geweest, legt boswachter Paul Wijenberg uit aan de twee Atlas-redacteuren Jeannine Brand en Liesbet Dirven, die in het najaar van 2022 onder zijn begeleiding het nieuwe klimaatpad in het Geuldal liepen. ,,Natuurlijke klimaatbuffers zijn gebieden waar natuurlijke processen de ruimte krijgen. Ze vervullen een rol bij het opvangen en vasthouden van water, het voorkomen van wateroverlast en watertekorten, het temperen van hitteperiodes en het verminderen van CO2.”
Wijenberg, al meer dan twintig jaar actief als boswachter bij Natuurmonumenten, kent het Geuldal als zijn broekzak. Volgens hem hebben ze geluk met het weer. ,,Als het lang regent, glibber je hier door de ‘pratsj’ (Limburgs voor modder). Recent onderzoek in opdracht van Natuurmonumenten wijst uit dat het nog veel erger had kunnen zijn in Valkenburg en de omliggende dorpen”, stelt Paul. ,,De Geul is de snelststromende beek van Nederland. Al dat water stevende op Valkenburg af. Daar kwam een overvloedige hoeveelheid water bij de Molentak in het centrum samen. Door de beperkte waterafvoer overstroomde het historische centrum tot een hoogte van wel 125 centimeter. Dat verhaal is wel bekend. Maar wat minder bekend is, is dat het Geuldal als natuurlijke klimaatbuffer veel water opving. Zonder deze bufferende werking van het Geuldal was de waterstand in Valkenburg en andere dorpen nog veel hoger geweest, met alle gevolgen van dien. Alleen al in Valkenburg schat de gemeente de schade op 400 miljoen.”
Beleef de wandeltocht van het drietal van 4,1 kilometer door het Geuldal mee. Een prachtige sfeerreportage van Nature Today, gelardeerd met veel foto’s, staat hieronder voor je klaar:
,,Er viel toen een hoeveelheid neerslag die maar eens in de 500 tot 1000 jaar voorkomt. Tienduizenden mensen werden geëvacueerd. De totale schade in Nederland wordt geschat op zo’n 450 miljoen euro.”
Beleidstafel Wateroverlast en Hoogwater
De watercrisis in Zuid-Limburg heeft iedereen nog wel op het netvlies, stelt de Unie van Waterschappen (UvW) diezelfde dag: ,,Er viel toen een hoeveelheid neerslag die maar eens in de 500 tot 1000 jaar voorkomt. Tienduizenden mensen werden geëvacueerd. De totale schade in Nederland wordt geschat op zo’n 450 miljoen euro. In de beleidstafel Wateroverlast en Hoogwater is gekeken naar hoe Nederland zich beter kan voorbereiden op dit soort extreme buien en hoogwater. En natuurlijk hoe de schade te beperkt kan worden.”
Belangrijk uitgangspunt daarbij is door het bewustzijn rond de risico’s op wateroverlast en overstromingen in Nederland te vergroten, aldus het eindadvies. De beleidstafel adviseert de risico’s met gerichte communicatie persoonlijk en relevant te maken en in te zetten op laagdrempelige, simpele acties. Belangrijk omdat het veilig en klimaatbestendig houden van Nederland inzet van iedereen vraagt. Overheden kunnen schade door weersextremen niet langer voorkomen. Om de overlast te beperken, moeten individuele bewoners ook zelf een steentje bijdragen.
,,De mythe van de droge voeten blijft intact zolang de realiteit van overstromingen en wateroverlast niet indringend verbeeld wordt en zolang we mensen de gelegenheid bieden weg te kijken. Als mensen de dreiging niet zien, is het er niet.”
Reint Jan Renes, gedragswetenschapper Universiteit Utrecht
Om het grote publiek daarover gericht te informeren heeft de Unie van Waterschappen een Publieksamenvatting beleidstafel Wateroverlast en Hoog water uitgebracht: over de gevolgen van de waterbom op Zuid-Limburg, met verhalen van de slachtoffers van de waterramp, en een toekomst-beeld om schade te voorkomen.
Onderzoek naar invoering verplicht waterlabel voor woningen
Een verplicht waterlabel, naar analogie van het huidige energielabel, zou Nederlanders met de neus op de feiten moeten drukken als het gaat om de risico’s van water. Dat valt op te maken uit de aanbevelingsbrief van minister Harbers. Een waterlabel is met name volgens de waterschappen een geschikt middel om burgers, op een belangrijk moment in hun leven, zoals bij de bij de aankoop van een woning, bewust te maken van de invloed van water op hun omgeving. Hoe zo’n waterlabel er in de praktijk uit moet zien, is echter nog niet duidelijk.
Een bredere aanpak staat het kenniscentrum Dutch Green Building Council (DGBC) voor. Deze stichting werkt aan een eenduidige methode om via een scan met name vastgoedbeleggers inzicht te geven in welke mate hun gebouwen en woningen op allerlei vlakken risico’s op klimaatschade lopen. Maar: ,,Doe het dan voor alle klimaatrisico’s, dus ook hitte en droogte ofwel de kans op verzakkingen”, zegt kennismanager Jan Kadijk van DGBC. De invoering van een label neemt ook een ander probleem niet weg: dat er woningen worden gebouwd op plaatsen, bijvoorbeeld laag gelegen polders, die daarvoor minder geschikt zijn. Kadijk: „Men bouwt vrolijk door op de verkeerde plaatsen.”
Dat er kennelijk op verkeerde plaatsen wordt gebouwd, is ook voor de Vereniging Eigen Huis een van de argumenten tegen invoering van zo’n label. „Nieuwbouwkopers moeten er op kunnen vertrouwen dat er goed is nagedacht over bestemmingsplannen, met name over waar wel en niet gebouwd kan worden, of dat er maatregelen zijn getroffen om wonen in die gebieden veilig te maken”, aldus de woordvoerder. Ook voor bestaande woningen is een waterlabel „geen goed idee”, omdat daarmee de risico’s en aansprakelijkheid „eenzijdig bij de verkoper” worden gelegd, aldus Vereniging Eigen Huis.
Kortom: daar is het laatste woord nog niet over gezegd. Kunst en Landschap heeft over (onder andere) deze problematiek in 2022 veel artikelen verzameld, discussies gevolgd en ‘oplossingsrichtingen’ verkend en komt in 2023 met een nieuwe special, waarin het door de (huidige) coalitie gepropageerde principe dat ‘water en bodem sturend’ moet zijn, in breed perspectief wordt besproken.
Kunst en Landschap biedt (ook vanaf 2023) overzicht van zoektocht naar oplossingen voor en met toekomstperspectief
In het tweede vervolg van deze special over de watersnoodramp in Limburg (en delen van België en Duitsland) – vanaf 2023 – gaan we een stapje verder en pogen we een overzicht te bieden van de zoektocht naar oplossingen, voor en met toekomstperspectief.
We blijven ons daarbij dezelfde vragen stellen: houden we bij de invulling van de schaarse ruimte in Nederland voldoende rekening met de gevolgen van klimaatverandering? En moeten we niet veel verder vooruitdenken over de indeling van ons land? Lees gerust verder:
The Cl!mate Miles, Kunst en Landschap ‘loopt’ virtueel mee. En jij kunt ons helpen!
Op 6 oktober gaat ie van start: ‘The Cl!mate Miles‘-wandeltocht van Groningen naar Glasgow, waar de internationale klimaat-conferentie ‘COP26‘ van de Verenigde Naties (31 oktober t/m 12 november 2021) plaatsvindt. Vanuit de Eemshaven in Groningen wandelt Marjan Minnesma, directeur van de duurzaamheids-organisatie Urgenda, in 25 dagen via Rotterdam naar Glasgow langs duurzame initiatieven.
Doel van The Cl!mate Miles: wereldleiders aanzetten tot aanscherping van acties om de klimaatdoelen van ‘Parijs’ uit 2015 te halen. ‘Let’s accelerate!’, we hebben meer actie nodig en geen dag te verspillen’, zegt Minnesma. Noorderlingen kunnen in de eerste week op verschillende plekken in de regio aanhaken. Meld je (hier rechtsboven) wel even aan!
The Climate Miles | Let’s Accelerate!, Urgenda, 9 september 2021.
Nieuw rapport Urgenda: ‘Nederland 100% duurzame energie in 2030 – Het kan als je wilt’
Nederland kan een volledig duurzame energievoorziening realiseren in 2030. Dat zegt Urgenda, de landelijke organisatie voor innovatie en duurzaamheid die Nederland samen sneller duurzaam wil maken. In het herziene rapport ‘Nederland 100% duurzame energie in 2030. Het kan als je het wilt‘, zet Urgenda uiteen hoe het ‘5 keer anders’ kan op het gebied van wonen, vervoer, voedsel, produceren en energie opwekken.
Vooral op het gebied van industriële productie zijn volgens de organisatie grote stappen gezet en met industriële symbiose kan heel veel CO2-uitstoot worden vermeden.
,,Een scenario voor Nederland met 100% duurzame energie blijkt goedkoper en schoner dan doorgaan op de oude voet, schept 150.000 nieuwe banen, biedt energiezekerheid en is een motor voor innovatie.”
Urgenda
Het uitgangspunt van en de visie voor dit rapport is het streven naar een betrouwbaar en betaalbaar energiesysteem in 2030, zonder gebruik te maken van olie, kolen en gas en dus zonder CO2-uitstoot.
,,Het kan, er zijn geen technische belemmeringen, maar nu moeten we het ook willen.”
Marjan Minnesma. directeur Urgenda
Over Urgenda: Samen sneller duurzaam, Urgenda, 17 juni 2020.
Innovatieve projecten & verdieping in thema’s
Al wandelend van Groningen naar Rotterdam besteedt Minnesma aandacht aan duurzame projecten die zij en haar gevolg onderweg passeert. Zonnedijken, drijvende zonneparken, toekomstbestendige woningen, deelvervoer, energiecoöperaties, kruidenrijke graslanden, strokenteelt, groene bedrijventerreinen, herenboerderijen, green boarding, smart solar charging, houten windmolentjes en nog veel meer.
Daarnaast duikt ze iedere dag wat dieper in verschillende thema’s gerelateerd aan de klimaatcrisis. Hierbij kun je denken aan biodiversiteit, kringlooplandbouw, duurzaam ondernemerschap, circulair bouwen, verduurzaming en vergroening van de grote industrietakken, enzovoort.
Wat te denken bijvoorbeeld van de immense opgave de infrastructuur om te schakelen van gas op groene waterstof, waarvoor de Gasunie (en elektriciteitsleverancier TenneT) zich ‘gesteld zien’? Tijdens de proloog van The Climate Miles duikt Minnesma meteen het diepe in: in de eerste podcast spreekt ze over deze mega-innovatieklus met Hans Coenen, Vice President Corporate Strategy and Business Development bij de Gasunie.
Wordt groene waterstof, naast groene stroom, het nieuwe energie-systeem van de toekomst?
Voordat je deze podcast (hieronder) beluistert kun je kijken naar twee korte video’s, om je een beetje een beeld te geven van de ambities van Hans Coenen en zijn kompanen bij de grote energieopgave waar we met zijn allen de komende decennia voor staan. Wordt het gezamenlijke project van de Gasunie, Groningen Seaports, Shell, RWE en Equinor het grootste groene waterstofproject van Europa?
NortH2 (Nederlands), Gasunie Tube, 11 december 2020.
Gasunie hoopt landelijke infrastructuur in 2030 gereed te hebben voor gebruik waterstof als vervanger van fossiele brandstoffen
De Gasunie hoopt de landelijke infrastructuur ergens tussen 2027 en 2030 gereed te hebben voor het gebruik van waterstof als vervanger van fossiele brandstoffen. Dit betekent dat het bedrijf een enorme sprong voorwaarts kan maken door zijn infrastructuur te gebruiken om de waterstofmarkt te ontwikkelen en waterstof een betaalbaar en duurzaam gas te maken.
Gas- en elektriciteitsinfrastructuren zullen op elkaar moeten worden afgestemd om fluctuerende energiebronnen in het toekomstige energiesysteem te compenseren. Omdat een naadloos op elkaar afgestemd, verweven gas- en elektriciteitsnet de flexibiliteit moet geven die het energiesysteem nodig heeft, hebben Gasunie en TenneT begin 2019 de Infrastructuurverkenning 2050 gepubliceerd.
TenneT & Gasunie Infrastructure Outlook 2050 Animatie NL, TenneT, 27 juni 2019.
The Climate Miles podcast | Dag 1: Nieuwe waterstof-infrastructuur en vergroenen van de industrie, met Hans Coenen (Gasunie)
Best ingewikkelde materie, maar je bent nu goed voorbereid om de eerste Climate Miles-podcast met wat voorkennis te beluisteren. Zoals gezegd: de volgende (dagelijkse) podcasts vind je hier.
Freonen van Fossylfrij Fryslân zwaaien Climate Miles-gangers uit vanaf vertrekhal AG EMS in Eemshaven
Op 6 oktober zijn het de freonen (‘vrienden’ in het Fries) van Fossylfrij Fryslân die zich al vroeg bij het Urgenda-team voegen om de hal van de AG EMS-veerdienst in de Eemshaven om te bouwen tot vertrekhal voor The Climate Miles-gangers en ze uit te zwaaien. Om tien uur heet Marjan Minnesma iedereen welkom en vertelt waarom het urgenter is dan ooit, om stappen te zetten voor het klimaat. Mooi initiatief van onze Friese vrienden.
Nynke Laverman: ,,We kijken toe bij onze ondergang“
Aansluitend op Minnesma’s welkomstwoorden treedt Nynke Laverman in de vertrekhal op met het indrukwekkende ‘Your Ancestor‘ van haar nieuwste album en theatertour ‘Plant‘. Met Plant introduceert Laverman een ‘Slow Album Release’. Over de periode van een jaar laat ze haar nieuwe album groeien en brengt ze het nummer voor nummer uit – steeds samen met een podcast die het thema van die specifieke song behandelt. Voor deze podcasts interviewt Nynke samen met radio- en podcastmaker Lex Bohlmeijer wetenschappers, filosofen en podiumkunstenaars die haar inspireren.
Your Ancestor – Nynke Laverman (Official Music Video), Nynke Laverman, 25 september 2020.
Voor Nynke Laverman is Marjan Minnesma een heldin
Een van die inspiratiebronnen is ‘activiste’ Marjan Minnesma, die volgens haar in staat is nieuwe kennis direct om te zetten in daden. Ook als de wereld daar nog niet helemaal klaar voor is. Nynke interviewt Marjan voor haar podcast in de nazomer van 2021. Ze beschrijft Marjan daarin als volgt:
,,Ze importeerde met haar stichting Urgenda de eerste elektrische auto’s in 2009, regelde 50.000 zonnepanelen in 2010 en realiseerde vanaf 2014 honderden energieneutrale huizen. Een jaar later startte ze de Klimaatzaak tegen de Nederlandse Staat; een voorbeeld dat in vele landen navolging kreeg.“
Nynke Laverman
Voor Nynke is Marjan Minnesma een heldin. Samen met Lex Bohlmeijer bevraagt ze haar in onderstaande podcast over de status van de klimaattransitie anno nu. Ook vraagt ze zich af waar Marjan haar eindeloze optimisme vandaan haalt, zelfs als je op en in het ’nieuwe land’ woont – De Beemster, zes meter onder NAP.
‘We kijken toe bij onze ondergang’
Plant is een album over mens en natuur en in het bijzonder de klimaatcrisis, schrijft Leendert van der Valk, op de eerste Climate Miles-dag, op 6 oktober 2021 in NRC. ‘Op de elf liedjes klinkt ze dichterbij dan ooit, soms ís ze de plant. Dan ritselt ze, terwijl de beats van Sytze Pruiksma (haar man) versnellen en remmen. Centraal bij Plant staat het menselijk onvermogen om het eigen gedrag te veranderen. Door de onderzoekende toon is Laverman nergens doemdenkerig, maar optimistisch is ze ook niet. „We kijken toe bij onze ondergang.”’
Dag 1: woensdag 6 oktober 2021 – Eemshaven – Loppersum
De tocht naar Glasgow begint in een van de noordelijkste puntjes van Nederland: Eemshaven. Na een wandeling van 24 kilometer door het platteland van Groningen arriveren de miles-vreters in het door aardbevingen meest geteisterde dorp van de gemeente Eemsdelta: Loppersum. Onderweg heeft men uitzicht op windparken op zee, lopen ze langs ‘s werelds eerste grootschalige zonnedijk en vlak voordat ze tegen zessen bij de finish aankomen bij station Loppersum, bekijkt de groep klimaatversnellers de elektrische deelauto’s van ‘DeelSlee‘, een initiatief ontstaan vanuit energiecoöperatie Lopec maar dat gedragen wordt door 22 energiecoöperaties, zorgcoöperaties, dorpsverenigingen en de gemeente Loppersum.
Foto’s, filmpjes, de podcast, interessante artikelen: abonneer je op het ‘Dagverslag’ van The Climate Miles!
Beeld: screenshot Dagverslag 1: Eemshaven-Loppersum, bewerking: RR/K&L. (Klik om te openen!)
Hieronder kun je kijken naar een video uit het eerste Dagverslag van de wandeling Eemshaven-Loppersum. Terwijl Marjan Minnesma onderweg is, werken er achter de schermen vele Urgenda-medewerkers die van moment tot moment een live-verslag bijhouden. Foto’s, filmpjes, de podcastserie, de socials, interessante artikelen…en wat verder ten burele komt. Wil je elke dag een overzicht van The Climate Miles-activiteiten ’s avonds in je mail? Abonneer je dan op het Dagverslag! Nu snel door naar presentator Marga Witteman. Let’s accelerate!
Video-Dagverslag 1: Eemshaven – Loppersum
Dagverslag – Dag 1: Eemshaven – Loppersum, Urgenda, 7 oktober 2021.
Impressie dag 1: Eemshaven – Loppersum (6 oktober 2021)
Speciale afspeellijst voor The Climate Miles-2021 op het YouTube-kanaal van Kunst en Landschap
Loop en help je mee? Die vraag prijkt op de cover van deze blogbijdrage. Of je nu wel of niet meeloopt, een stuk van de route doet, een dag, een aantal dagen of zelfs de hele maand (er zijn er die dat doen!) meewandelt, van achter mijn bureau vraag ik om je hulp.
Om deze blogbijdrage een nog meer documentalistisch karakter te geven, mooier of informatiever te maken, klimaatactivistischer, meer aansporend te laten zijn, of omdat ik simpelweg dingen vergeten ben, verzoek ik je om me het volgende op te sturen: foto’s, filmpjes, videosuggesties, leuke, nare, belangrijke niet te missen of bespottelijke wederwaardigheden, bloopers, blaren, enzovoorts; je snapt wat ik bedoel. Mail me op: info@rosendalprodukties.nl en je hoort van me.
Voor wat betreft de videosuggesties: er is inmiddels op het YouTube-kanaal van Kunst en Landschap een speciale afspeellijst aangemaakt: The Climate Miles-2021: ‘Let’s Accelerate’. Bij aanvaarding (en besproken op deze website) zullen de video’s daarin opgenomen worden.
Voor alle duidelijkheid: het betreft de route van de eerste week van The Climate Miles door Noord Nederland: van dag 1 (woensdag 6 oktober: Eemshaven-Loppersum) tot en met dag 7 (dinsdag 12 oktober: Meppel-Zwolle). Na de rustdag (13 oktober) volgt Kunst en Landschap de Climate Miles-wandeltocht vanuit het bredere perspectief van klimaatverandering, zeespiegelstijging en de aanstaande klimaatconferentie in Glasgow.
Er wordt momenteel hard gewerkt aan de special ‘Van IPCC-zomerrapport tot COP26 Glasgow-2021‘ (werktitel). De eerste krabbels daartoe lees je hieronder naar aanleiding van het bezoek van klimaatwetenschapper Heleen de Coninck, Marjan’s podcastgast op dag 5 van The Climate Miles, zondag 10 oktober. De Coninck was een van de hoofdauteurs van het Special Report on Global Warming of 1.5 °C van het internationale klimaatpanel IPCC (VN), dat in 2018 werd gepubliceerd.
Dag 2: donderdag 7 oktober 2021 – Loppersum – Groningen
Beeld: screenshot Dagverslag 2: Loppersum-Groningen, bewerking: RR/K&L. (Klik om te openen!)
Die handige Dagverslagen schelen mij natuurlijk een hoop werk, hoewel…? Zoals je hierboven naar aanleiding van de eerste dag hebt kunnen zien, zoek ikzelf ook de verdieping op. Niet in de laatste plaats om daaruit nieuwe inzichten en ervaringen op te doen, die op hun beurt weer kunnen leiden tot een bespreking in deze of een van de andere specials van het multimediale platform in oprichting: Kunst en Landschap Noord Nederland. (Klik voor de specials op het categorieën-icoontje rechts bovenaan de pagina.)
OOG TV, Omroeporganisatie Groningen, interterviewt drie deelnemers van The Climate Miles-tocht Loppersum-Groningen
Kunst en Landschap Noord Nederland gaat met ingang van volgend jaar de grote veranderopgaven (transities) op een journalistiek vernieuwende manier in beeld brengen. Uiteraard staat het Noorden daarbij centraal. Maar – meer dan dat – wijst het platform de (noordelijke) burger, de mensen die er wonen, werken en recreëren, de gebruikers van het (toekomstig) landschap en hun omgeving een centrale positie en rol toe. Zij zijn het immers die de lasten en lusten van de (grote) veranderingen ondervinden. Kunst en Landschap zal in haar berichtgeving scherp focussen op een eerlijke verdeling daarvan.
Climate Miles gestart in Eemshaven: in 23 dagen naar Glasgow lopen
In onderstaande OOG TV-reportage, onderweg van Loppersum naar Groningen, komt uiteraard Marjan Minnesma aan het woord, maar ook twee deelnemers. Ook zij vinden dat politiek en bedrijfsleven de burger meer serieus moeten nemen, dat ze in moeten zien dat veel mensen zich zorgen maken over klimaatverandering. Dat is overigens niet de enige reden:
,,Ik vind het heel belangrijk om andere mensen te ontmoeten die ook over dit onderwerp praten en het belangrijk vinden. Daarnaast loop ik een estafette met mijn familie: gisteren liep ik een stuk met mijn tante en mijn moeder en oom lopen ook een deel mee. Op die manier doen we samen een deel van de route.”
Vera Santing (deelnemer The Climate Miles Loppersum-Groningen)
“Politiek en bedrijven moeten zien dat veel mensen zich zorgen maken”, OOG Groningen, 7 oktober 2021.
Muntendammers lopen wandeletappe mee van The Climate Miles
,,We lopen mee om aandacht te vragen voor het klimaat. We lopen twee dagen. Zondag lopen we van Beilen naar Hoogeveen. Gisteren heeft onze buurvrouw Eline Ringelberg ook mee-gelopen.”
Zo, de twee trips in de provincie Groningen zitten erop. Kijk hieronder naar de video van de tweede dag, de wandeltocht van Loppersum naar het letterlijke eindstation Groningen. Lulu Linders vertelt je er alles over.
Dagverslag – Dag 2: Loppersum – Groningen, Urgenda, 8 oktober 2021.
Impressie dag 2: Loppersum – Groningen (7 oktober 2021)
Beeld: screenshot Dagverslag 3: Groningen-Assen, bewerking: RR/K&L. (Klik om te openen!)
Op dag 3, de langste etappe van The Climate Miles (zo’n 30 kilometer) wordt er gewandeld over het Groningse en Drentse platteland. Podcast-gast is schrijver Babette Porcelijn van ‘Het happy 2050 scenario‘. Er staan verder weer prachtige ontmoetingen in het Dagverslag (3). De wandelaars lopen vanaf het station Groningen langs het Noord Willems-kanaal de stad uit richting het Paterswoldsemeer. Via Yde en Vries belanden de Climate Milers in het Drentse Assen.
Ik stuitte onlangs op een bericht van de Drentse Klimaatcrisis Coalitie dat ik je niet wil onthouden. Uiteraard lopen ze (in groten getale) mee. De landelijke pendant gaat overigens tijdens de COP26 in Glasgow ook de straat op. Daarover lees je hieronder meer.
Drentse Klimaatcrisis Coalitie doet oproep aan FNV-leden om slaapplaatsen beschikbaar te stellen
The Climate Miles komen door Drenthe Oproep aan FNV-leden om slaapplaatsen beschikbaar te stellen Redactie Drentse Klimaatcrisis Coalitie, 29 september 2021
.
,,De (Drentse Klimaat-, red.) coalitie wil er voor zorgen dat de deelnemers zich in Drenthe welkom voelen, kunnen zien welk belang Drenthe hecht aan groene, eerlijke en snelle maatregelen om ons klimaat te redden:”
Drentse Klimaatcrisis Coalitie
De Klimaatcrisis Coalitie: ‘Op straat voor een leefbaar klimaat!’
De Klimaatcrisis Coalitie is een samenwerkings-verband van de nationale organisaties Oxfam Novib, Fridays For Future, Greenpeace, Extinction Rebellion, FNV, Fossielvrij NL, Milieudefensie, Grootouders voor het Klimaat en Code Rood en wordt gesteund door tientallen andere (regionale en lokale) organisaties. De Klimaatcrisis Coalitie ‘roept het kabinet op om ambitieuze, eerlijke klimaatplannen te maken voor een weerbaar heden en een leefbare toekomst’.
,,De klimaatcrisis is nu. Steeds meer mensen worden getroffen door bosbranden, overstromingen en hongersnoden. Toch doet het Nederlands kabinet al jaren te weinig om mensen in binnen- en buitenland te beschermen. Daarom gaan we zaterdag 6 november de straat op in Amsterdam.“
Klimaatcrisis Coalitie
De Klimaatcoalitie, De Klimaatcoalitie, 19 januari 2021.
De Klimaatcrisis Coalitie organiseert op zaterdag 6 november 2021 de grootste klimaatdemonstratie ooit in Nederland gehouden: de Klimaatmars in Amsterdam (aanvang 13:00 uur). Mensen uit alle hoeken van de wereld gaan die dag de straat op voor een leefbaar klimaat. Dat moet volgens de Coalitie ook in Nederland gaan gebeuren:
,,Ook in Nederland laten we massaal van ons horen, en jouw stem is hierbij onmisbaar. Dit is hét moment voor actie. Dus kom naar Amsterdam en doe mee.“
Klimaatcrisis Coalitie
Video-Dagverslag 3: Groningen – Assen
Manon Hoijtink neemt je mee langs een groot aantal duurzame initiatieven tussen Groningen en Assen. De deelnemers worden bij de start aangemoedigd door de Groninger wethouder Philip Broeksma. Ze ontmoeten de Dakspotters van Zon Op Alle Daken, in Yde bij Openbare Basisschool De Duinstee staat de Snackbar van de Toekomst opnieuw klaar met een foodtruck voor de door de provincie Groningen gesponsorde lunch. In Drenthe breekt een schooldakrevolutie uit – Cilian Terwindt vertelt je er alles over.
Beeld: screenshot Dagverslag 4: Assen-Beilen, bewerking: RR/K&L. (Klik om te openen!)
Op dag 4 hebben Anne-Maartje Ordelman (directeur Retail NS stations) en Reinout Wissenburg (manager Strategische Duurzaamheid) de wandelschoenen aangetrokken voor een gesprek tijdens de route (ieder zijn (en haar) eigen podcast) met Marjan Minnesma over afvalvrije stations en duurzaam bermbeheer langs sporen. In hun kielzog: een groep NS-medewerkers – bestuurders en directeuren (ander personeel: ‘spoorloos’?). Urgentie van de dag: afname van biodiversiteit!
Land van Ons, een succesformule?
Biodiversiteit? Dit verhaal begint in de zomer van 2019. Van corona is nog helemaal geen sprake, schrijft Emiel Hakkenes in Trouw op 23 april van 2020. Franke Remerie, ooit bedenker van de treintaxi en later bestuurslid van scholen en interimmanager bij bedrijven, zit in zijn tuin in Warnsveld, bij Zutphen. Hij woont aan een zandweg. Het is er stil, de tuin is weelderig, om niet zeggen: wild. Een handvol honden scharrelt rond. Een vlinder dwarrelt om de tuintafel, aangetrokken door de geur van de wespenvanger. Al twintig jaar, zegt Remerie, is hij ‘professioneel probleemoplosser’. “Maar af en toe wil ik daar uit stappen. Dan wil ik iets belangrijks doen, maar wel met mijn hoofd bezig blijven.”
In biodiversiteit en biologische landbouw scoort Nederland slecht, zegt Pieter Hotse Smit twee maanden later in een artikel voor de Volkskrant. Een coöperatie die daar iets aan wil doen – hij doelt op het burgerinitiatief Land van Ons dat dit jaar (2021) doordrong tot de top-tien van Trouw-de Duurzame 100 – vraagt burgers hun spaargeld te steken in landbouwgrond. De gekochte hectaren worden dan verpacht aan duurzame boeren. Bedenker van deze constructie is Franke Remerie het brein achter de biologische landbouwcoöperatie. In de zomer van 2020 telde Land van Ons 5.500 leden leden, herfst 2021: zo’n 10.000 meer. Een succesformule?
Dag 5: zondag 10 oktober 2021 – Beilen – Hoogeveen
Beeld: screenshot Dagverslag 5: Beilen-Hoogeveen, bewerking: RR/K&L. (Klik om te openen!)
Op zondag 10 oktober vertrekt de groep klimaat-lopers vanaf station Beilen om via het Nationaal Park Dwingelderveld, de stilste (en donkerste) plek in Nederland en het grootste (natte) heidegebied van West-Europa, in Hoogeveen te geraken. Een aantal prominenten loopt mee, onder wie Maarten van Poelgeest, voorzitter van de ‘Tafel Gebouwde Omgeving‘ (Klimaatakkoord), en Kathalijne Buitenweg, van GroenLinks. Ook worden ze vergezeld door de initiatiefnemers van het Instagramaccount 52wekenduurzaam, die het hele jaar door elke week weer een nieuwe duurzame uitdaging bedenken.
Podcastgast van de dag: klimaatwetenschapper Heleen de Coninck
Deze dag is klimaatwetenschapper Heleen de ConinckMarjan’s podcastgast. De Coninck was een van de hoofdauteurs van het Special Report on Global Warming of 1.5 °C van het internationale klimaatpanel (van de Verenigde Naties) IPCC, dat in 2018 werd gepubliceerd. In dit rapport besteedt het panel uitgebreid aandacht aan het verschil tussen 1,5 graad en 2 graden opwarming wat betreft de impact op de aardse ecosystemen. Het thema van de podcast staat dan ook in het teken van de wereldwijde klimaatwetenschap en de toenemende urgentie van opwarming van de aarde.
The Climate Miles: vervolg special Kunst en Landschap
Briljante maar vergeten pionier Johan van Veen krijgt tweede leven in de Eemshaven in muziektheatervoorstelling HAIM
In het hart van de zeehaven, met zeecontainers, havenkranen en windmolens als decor, speelt PEERD Theater van 8 tot en met 19 september ‘HAIM’: muziektheater in en over de Eemshaven, een gebied waar gedurende één mensenleven alles veranderde. De bedenker van de grootscheepse anker-plaats was Johan van Veen: vader van het Deltaplan, de Europoort en: de Eemshaven.
Aan de hand van interviews, videoprojecties, live-muziek en in de tijd gestapelde scènes, neemt de theatergroep je – samen met een 16-koppig koor-ensemble – mee langs het turbulente verhaal van en over het Eemshavengebied. Een verhaal over thuisgevoel – ’haim’ is Gronings voor ’erf’, ’laand’, wie hoort de grond toe?, maar laat zich ook vertalen als ‘je thuis voelen’ – verandering, acceptatie, desillusie, maar ook over hoop.
HAIM: muziektheater in en over de Eemshaven, Peerd Theater, 17 juni 2021.
De tiende van PEERD Theater, dus dat mocht groot worden
HAIM komt uit de koker van artistiek leider Theo de Groot, die met de megavoorstelling in 2021 (eigenlijk 2020, maar ja, Corona) stevig wil uitpakken. Het is immers de tiende productie van ’zijn’ PEERD Theater in twaalf jaar, met Groningen als kader en titels als Groot Hunzeland, Herstel van de Toekomst, Timber Town Follies en Hoes en Heerd.
HAIM moest groot(s) worden. Samen met scenarioschrijver Jan Veldman (Boven Wotter, Uut de Hoogte, Aardappelwestern Hände Hoch), die is aangetrokken als co-auteur en Groningen als zijn broekzak kent, moest dat gaan lukken.
Dagblad van het Noorden blikt vooruit op HAIM
Ruig, industrieel. Vormgever Harm Naaijer hoefde geen seconde na te denken toen De Groot hem benaderde voor een speel- en publiekslocatie op deze plek, schrijft cultuurjournalist Eric Nederkoorn op 31 augustus in een paginagroot artikel over HAIM in Dagblad van het Noorden. Containers. Die gingen het basisframe van HAIM bepalen. De fraaie (vooraankondigings-) reportage van Nederkoorn heb ik hieronder (ook voor niet-abonnees op de krant) integraal opgenomen.
,,Ik wist ‘t direct. Ik heb vaker met containers gewerkt. Ik vind dat fantastisch.”
Harm Naaijer, (decor)ontwerper
De zeecontainers fungeren tegelijkertijd als windschermen voor de spelers en het publiek op de tribune. Naaijer, die blijkens zijn website iets heeft met ’mobile architecture’, gaat in het ontwerp ook in de slag met grote aardappelkisten. De relatie met (verloren gegane) landbouwgrond is daarmee gelegd, ze komen zogezegd niet uit de lucht vallen!
HAIM 🟠 Theater in opbouw, PEERD Theater, 23 augustus 2021.
’Je moet hier echt een keer geweest zijn om te voelen wat het is. Alleen de reis hier naartoe is al prachtig.’
Eerder ontwierp Harm Naaijer het decor voor meerdere producties van hetNNT, voor staatstheaters o.a. in Oldenburg, Marburg en Potsdam en voor De Stormruiter, een van de grootste theaterproducties ooit in Friesland. Dit is toch wel een bijzonder project voor hem, zo meldt de Eemskrant op 27 augustus. Naaijer: ,,De Eemshaven is een gekke locatie voor een theater. Dat vind ik mooi. Normaal gesproken kom je hier niet. Je mag hier niet eens komen.”
,,Je moet hier echt een keer geweest zijn om te voelen wat het is. Alleen de reis hier naartoe is al prachtig. Vanuit de stad wordt het steeds leger. We zijn omringd door windmolens, en sleepboten. Het theater smelt samen met de haven.’’
Harm Naaijer
,,Het is een geweldige vondst om niet via opgesmukt groen en coniferen te concurreren met andere openluchtspelen. De locatie is rauw en open…’’
Jacques d’Ancona, journalist
HAIM 🟠 Bekijk het theater, PEERD Theater, 24 augustus 2021.
PEERD Theater en ‘De Verhalen van Groningen’ halen verhalen op met twee ‘Verhalencafé’s’
De Eemshaven was een lelijk eendje dat na veel opstartproblemen uitgroeide tot een mooie zwaan. Maar begint de mooie zwaan inmiddels niet te veranderen in een Icarus, de hoogvlieger die genadeloos ten val kwam? Die vraag stelt Els Zwerver zich naar aanleiding van de bijeenkomst in restaurant Eemshaven. Ze tekent de verhalen op van zo’n dertig geïnteresseerden die aanwezig zijn bij het eerste Verhalencafé over de haven aan de noord-oostelijke rand van Nederland in: ‘Eemshaven van lelijk eendje tot Icarus?‘. Resultaat: een prachtige bundeling van verhalen met diverse links naar artikelen over de Eemshaven en zijn grondlegger, Johan van Veen.
,,Er is veel platgewalst voor industrie, denk aan de dorpen bij Delfzijl. In discussies kwam steeds weer naar voren dat we dit moesten doen om de teloorgang van de landbouw op te vangen. Er verschenen dikke nota’s: de Eemshavennota, de Beleidsnota Ruimtelijke Ordening Groningen, enzovoort. Die gingen allemaal uit van uitbreiding.”
Jan Köller (1946), jarenlang raadslid (PvdA) en betrokken bij het waterschap
’Dit was dé kans om een theater te bouwen, hier op deze plek, er zit hier zoveel emotie’
Zoals veel meer producties kende HAIM door Corona een lange, lastige aanloop. ,,De helft van de tijd ging zitten in de locatiekeuze”, zegt De Groot. ,,We zouden eerst in en om de vertrekterminal van de Borkumlijn spelen, een prachtplek, maar dat lukte niet door allerlei veiligheidsvoorwaarden.” Later gaat het aanvankelijke idee: spelen in een spiegeltent, ook overboord.
Algehele malaise: spelers krijgen vanwege al het uitstel andere verplichtingen, ook potentiële regisseurs haken af. Maar, uiteindelijk kwam het goed. In juli (2021, red.) werd alsnog via de voorzitter van PEERD Theater (Ids Postma) een regisseur gevonden: Kees Scholten van het Amsterdamse Volksoperahuis. Hij gaat vol enthousiasme en op alle fronten meedenken, over vorm, inhoud en – Scholten is ook muziektheaterman – met de componist.
Het accent van de voorstelling lijkt door Scholten’s komst te verschuiven van het Eemshavengebied naar de geestelijk vader ervan. In de trein op weg naar een vergadering over de Eemshaven (!) overlijdt Johan van Veen, in 1959. Twee engelen begeleiden hem naar de ‘andere kant’, laten hem de toekomst zien, een toekomst die hijzelf nooit heeft meegemaakt. Alles trekt aan zijn geestesoog voorbij, zodat hij met rust… kan gaan.
Beeld: De Telegraaf, 10 december 1959. (Bron: Hans Middendorp, Historiek, 13 oktober 2020).
Making off “Haim”, muziektheatervoorstelling, Kroon Videowerk, 16 juli 2021.
Kees Scholten in gesprek met Astrid de Jong over HAIM in Volgspot-podcast (Radio 5)
Kees Scholten was op 31 augustus (op afstand) ‘te gast‘ in een Radio 5-podcast van Volgspot. Presentator Astrid de Jong schakelde vanuit Hilversum voor een rechtstreekse verbinding met Scholten, die, net na een doorloop met de spelers, onderuit hangt in een bouwkeet, midden op het Eemshaventerrein tussen de Emma– en Julianahaven.
Kees Scholten over Haim, theater in de Eemshaven, Volgspot (podcast Radio 5), 31 augustus 2021.
Eric Nederkoorn: ’Briljante pionier krijgt tweede leven’
Verslaggevers Petra Agricola, Dick Stoppels en cameraman Willem Kroon trokken er voor Omroep Het Hogeland een paar keer op uit om alle voorbereidingen van HAIM op de voet te volgen en vast te leggen. Ze presenteren: Johan van Veen en HAIM – Wat was het, wat is het, wat moet het worden? .
Uiteraard komen de drie hoofdrolspelers aan het woord: Max Sietsema, die het een eer vindt om Johan van Veen te spelen, Janneke Jager, die voor het eerst in het Gronings zingt (haar moeder zal trots zijn) en Roger Goudsmit, die door HAIM regelmatig overmand wordt door saudade-gevoelens. De zee, de haven… schippersmensen, dat is een gevoel, dat kan ik niet uitleggen, zegt productie-assistente Andrea Nieboer.
Making off “Haim” , muziektheatervoorstelling Eemshaven, Kroon Videowerk, 1 september 2021.
HAIM-afspeellijst op YouTube-kanaal Kunst en Landschap: ’HAIM: muziektheater in en over de Eemshaven’
Om alle video’s van en over HAIM goed te kunnen volgen is er een speciale afspeellijst aangemaakt op het YouTube-kanaal van Kunst en Landschap: ’HAIM: muziektheater in en over de Eemshaven’. Ik probeer hem zo up to date mogelijk te houden. Voor videosuggesties voor opname in de lijst hou ik me uiteraard aanbevolen.
Verleden, heden en toekomst van de Eemshaven muzikaal vervlochten
‘Hier past een koor‘, concludeerde regisseur Kees Scholten toen hij de sfeer proefde voor een theater opgebouwd uit zeecontainers aan de kade van een grote haven, tussen windmolens en (zware) industrie. Hij kan beschikken over een 16-koppig koor-ensemble, een batterij aan getalenteerde muzikanten en een sterk zingende hoofdrolspeelster, Janneke Jager.
Aan de gerenommeerde muzikaal leider Lubertus Leutscher de opdracht om een ander aaneen te smeden, op elkaar af te stemmen. Daarin wordt hij gesteund door arrangeur Boudewijn Ruigrok en repetitor Cas Straatman. Plus een volgens Leutscher ‘mooie compositie‘, neigend naar ‘lichte muziek‘, soms met een ‘vleugje Debussy‘. De mooie en ‘effectieve muziek‘ is gecomponeerd door (zoon van Max) Remco Sietsema, die ook verantwoordelijk is voor de HAIM–titelsong – rijp voor de (noordelijke) hitlijsten. Die kun je hieronder (ook) beluisteren.
Theo de Groot op bezoek bij Anja Poelma in omroepstudio Het Hogeland voor ’Het Cultuurtje’
Op 2 september 2021 is de artistiek leider van PEERD Theater (en docent Groninger taal- en letterkunde), Theo de Groot, te gast bij presentator Anja Poelma in ’Het Cultuurtje’, een wekelijks kunst- en cultuurprogramma van Omroep Het Hogeland. Zoals de naam van het programma doet vermoeden, kun je nu koffie of thee gaan zetten of halen om er eens lekker voor te gaan zitten, maar ik kan je geruststellen: de uitzending is ingekort in verband met omroeprechten. De ’liedjes’ zijn eruit geknipt. Luister naar een 36 minuten durende leuke en onderhoudende conversatie. Koffie of thee erbij mag natuurlijk.
Het Cultuurtje met Theo de Groot, artistiek leider Peerd theater, docent Groninger taal-letterkunde, Het Cultuurtje, 2 september 2021.
10 september 2021: première en aftermovie muziektheatervoorstelling HAIM
Of de ’ommezwaai’ in het concept van HAIM goed uitpakt, moet je zelf beoordelen. Hieronder een korte impressie van de première-voorstelling van 10 september plus een aftermovie met korte reacties, waaronder die van van Jacques d’Ancona. Het is te hopen dat je beter weer treft dan ik, de première werd vanwege het slechte weer een half uur uitgesteld. Gelukkig had ik een pluutje mee, al was die tijdens de voorstelling (na de plensbuien) niet meer nodig, Mocht natuurlijk ook niet. Uitgedeelde poncho’s moesten soelaas bieden.
Premiere Muziektheatervoorstelling HAIM, Kroon Videowerk, 11 september 2021.
HAIM 🟠 De première-aftermovie!, PEERD Theater, 12 september 2021.
De voorstelling aan de Borkumweg 2 is tot en met 19 september te zien. HAIM is alleen met de auto of eventueel per fiets te bereiken. De eindtijd van de voorstelling is te laat om met het openbaar vervoer terug te reizen. Als je een kaartje hebt weten te bemachtigen: heel veel plezier bij HAIM!
HAIM en Kunst en Landschap Noord Nederland
PEERD Theater wil met de voorstelling HAIM de verborgen schoonheid van de haven naar de oppervlakte brengen en de spanningsvelden tussen natuur en industrie, oud en nieuw, oorspronkelijke bewoners en nieuwkomers laten zien, zo valt te lezen in een bericht van het Waddenfonds, een van de subsidiegevers van HAIM. ,,Want de Eemshaven heeft veel van de oorspronkelijke pracht en praal van de natuur vernietigd, maar heeft ook nieuwe mensen, bedrijven en werkgelegenheid gebracht naar een gebied dat werd geteisterd door werkloosheid’’, aldus Stichting Peerd.
In dat spanningsveld van tegengestelde belangen vond HAIM zijn oorsprong. Daar moeten wij als PEERDTheater als het ware een beetje tussendoor balanceren, zegt Theo de Groot.
,,Wij willen het niet opnemen voor een van beide ’partijen’. HAIM is geen activistische voorstelling. We proberen er een gulden middenweg in te vinden.“
Theo de Groot, artistiek leider PEERD Theater
Making off `Haim`, muziektheatervoorstelling, Kroon Videowerk, 3 juli 2021.
De Groot wil met HAIM nadrukkelijk voor dialoog pleiten. Of hij die met deze ‘verhalende’ voorstelling entameert, kracht bijzet, laat ik, zoals gezegd, aan je eigen beoordeling over. In ieder geval raken zijn drijfveren, bezieling en enthousiasme aan een van de hoofdpijlers van Kunst en Landschap:
,,In de zoektocht naar oplossingen voor de transities die op ons afkomen kunnen kunst en cultuur de motor voor verandering(sgezindheid) zijn, als spiegels van en voor ‘verbeelding’ van een hoopvolle toekomst.”
Robert Rosendal, initiatiefnemer Kunst en Landschap
Oostpolder moet plaatsmaken voor uitbreiding Eemshaven
Kunst en Landschap volgt de ontwikkelingen in het Eemshaven- en Waddengebied op de voet. Er staat nogal wat te gebeuren de komende jaren als het aan de (master)plannen van de provincie Groningen, de gemeente Het Hogeland en Groningen Seaports ligt.
Veel van die plannen schreeuwen om een (bottom-up), gebiedsgerichte en integrale oplossingsstrategie, waar tot op heden weinig goeds van te merken is. Helemaal niet voor de bewoners grenzend aan of in de nabijheid van de Oostpolder, waar plannen zijn voor uitbreiding van een (600 hectare) ‘groen‘ industrieel bedrijventerrein (met o.a. datacenters en windmolens). Ze voelen zich niet, op zijn minst te laat, gehoord.
Oostpolder moet plaatsmaken voor uitbreiding Eemshaven, Kunst en Landschap (Bron: EenVandaag), 23 april 2021.
Multimediaal platform Kunst en Landschap Noord Nederland brengt de transities in beeld
Deze blog – ik heb hem inmiddels ‘blogboek’ gedoopt – start met de crossmediale campagne ‘Het water komt’ van Correspondent-journalist Rutger Bregman en reacties daarop. Hij vervolgt met een uitgebreide beschrijving van de Vader van het Deltaplan, bedenker van Europoort en de Eemshaven.
Johan van Veen bij het afscheid van Rijks-waterstaat in 1958
,,Als er nu één verhaal verteld moet worden, dan is dat het verhaal van Johan van Veen. Een van de grootste Nederlanders aller tijden. Hij was de vader van de Deltawerken, en zijn verhaal laat zien: we kunnen de strijd tegen het water opnieuw winnen.”
Rutger Bregman
De special zit inmiddels boordevol informatie en – in breed perspectief besproken – opiniestukken op het gebied van klimaatverandering, zeespiegelstijging en waterbeheersing.
Rutger Bregman: Het water komt, De Correspondent, 29 januari 2020.
Special Kunst en Landschap: ‘Het water komt, zorgen om de stijging van de zeespiegel en klimaatverandering‘
Special Kunst en Landschap: ‘Stappen naar een natuur- en landschapsinclusieve kringlooplandbouw, hoe daartoe te komen?‘
De strijd om de ruimte is in alle hevigheid losgebarsten. In de noordelijke kleigebieden in Groningen vormt de teelt van pootaardappelen de spil van het akkerbouwsysteem. Het inruilen van (uiterst vruchtbare) landbouwgrond ten behoeve van bijvoorbeeld een bedrijventerrein in de Oostpolder levert natuurlijk spanningen op. Daarnaast vraagt de maatschappij steeds meer van de boer, met name op het gebied van verduurzaming en circulariteit. Toverwoord daarbij is: kringlooplandbouw.
De sector staat onder grote druk: regelgeving vanuit de overheid, klimaatverandering (in het geval van de kleiboeren: het grondwater wordt zouter door de stijgende zeespiegel en een tekort aan zoet regenwater) een uitgeputte bodem (kunstmest, gewasbeschermings-middelen), verzilting (door verzilting neemt het chloridegehalte in de bodem toe wat er voor zorgt dat veel gewassen niet meer goed kunnen groeien), dierenwelzijn en te lage prijzen.
,,Biologisch, natuurinclusief, kringlooplandbouw, circulair, agro-ecologie – welk label er ook aangehangen wordt, een integrale, gebiedsgebonden landschapsinclusieve aanpak is nodig om de omslag in de (Noord) Nederlandse landbouw te kunnen realiseren.”
Robert Rosendal, initiatiefnemer Kunst en Landschap
20 afleveringen documentaire tv over de Eemshaven! YouTube-kanaal Kunst en Landschap: ‘Mensen maken de Eemshaven’
De Eemshaven is volop in ontwikkeling, meldt (de noordelijk) mediaspecialist Pro-Time (onderdeel NDC Mediagroep) op haar website ter promotie van een van haar bijzondere producties: de tv-serie ‘Mensen maken de Eemshaven’. In de serie, die in 5 afleveringen werd uitgezonden op RTV Noord en RTL-Z in 2012 (!), laten ‘mensen uit de omgeving van de haven zien wat dit betekent voor de economie, de werkgelegenheid en de natuur‘.
Mensen Maken de Eemshaven, promo RTL Z, Pro-Time Broadcast BV, 3 september 2012.
Een serie van 15 afleveringen met dezelfde titel, ‘Mensen maken de Eemshaven’ (dus zónder de toevoeging ‘RTLZ‘) werd een jaar eerder door RTV Drenthe uitgezonden. Je kunt beide series via de afspeellijst ‘Mensen maken de Eemshaven (docu-TV-serie)‘ op het YouTube-kanaal van Kunst en Landschap bekijken. Abonneren mag.
Promo Mensen Maken de Eemshaven, eemshavenserie, 15 september 2011.
,,Het oprukkende water overviel Limburg in de zomer van 2021. Net als in 1995, maar nu nog veel heviger. Doet Nederland wel genoeg aan waterveiligheid, nu plensbuien en hevige regenval door klimaatverandering zullen toenemen? Is de watersnood-ramp-2021 een wake-up call?En moeten we niet veel meer klimaatadaptief gaan bouwen, of zelfs gaan bouwen op het water?
Kunst en Landschap hoopt je met deze nieuwe blogbijdrage (als onderdeel van en een vervolg op de klimaat-, water- en zeespiegelstijging-special ‘Het water komt…‘) antwoord te kunnen geven op die vragen. Wij gaan de discussies daarover volgen, ik hoop jij ons ook.”
Robert Rosendal, initiatiefnemer Kunst en Landschap
Hoe bereiden Nederlanders zich voor op een overstroming?
Er zijn nogal wat plekken op de wereld waar men vertrouwt op de Nederlandse expertise om zich te beschermen tegen overstromingen en wateroverlast. Maar hoe is het gesteld met het vertrouwen in Rijkswaterstaat en wat doet en kan de Nederlander (zelf) doen bij een overstroming, met name als hij of zij woont, werkt en leeft in het zogenaamde risicogebied – maar liefst zestig procent van ons land?
Nederland voorbereid op een overstroming: hoe dan?, Rijkswaterstaat, 21 februari 2020.
Extreme regenval in de Eifel kan leiden tot wateroverlast en aardverschuivingen
🌧️ UPDATE extreme regenval! Heerlen (L) kreeg vanavond al 50-70mm met veel overlast. Morgen neemt de intensiteit verder toe: in Limburg kan nog eens ruim 100mm erbij vallen, in de Eifel is zelfs een ongekende 200mm (!) mogelijk. Risico op #wateroverlast en aardverschuivingen… pic.twitter.com/WyHpvaeboC
— Wouter van Bernebeek (@StormchaserNL) July 13, 2021
Provincie Luik zwaar getroffen door hevige regenval: wegen afgesloten, rivieren buiten oevers getreden, kelders en straten ondergelopen
Op 14 juli 2021 werd (vooral het oosten van) de Belgische provincie Luik zwaar getroffen door hevige regenval. De centra van de stad Spa en de gemeente Theux stonden in no time helemaal blank. Op sommige plaatsen viel de elektriciteit uit. De naburige gemeente Jalhay werd ook zwaar getroffen. Net zoals in de provincie Namen was in Luik de provinciale fase van het rampenplan van kracht, nadat het KMI (het Belgische KNMI, red.) er code rood voor regen had afgekondigd.
Inondations – Communiqué Ville de Spa, Ville de Spa (Facebook), 14 juli 2021.
‘Pas als het land overstroomt, komt er actie en zijn mensen weer even bezig met het water’
Het water moet in Nederland meer ruimte krijgen, stelt de ‘Commissie Waterbeheer 21e eeuw‘. Dat schrijft Marieke Aarden in de Volkskrant op 2 september 2000 (!):
Wateroverlast staat in Nederland niet erg in de belangstelling van het publiek. Pas als het land overstroomt, komt er actie en zijn mensen weer even bezig met het water. Als er drie jaar geen problemen zijn, is de angst voor een volgend wateronheil weggezakt. ‘Dat is tragisch, want daardoor ontbreekt het gevoel dat er iets ingrijpends moet gebeuren’, zegt dr. André van der Zande van het onderzoeksbureau Alterra in dat zelfde artikel: ‘Water kruipt waar het niet gaan kan‘. Dat is dus meer dan 21 jaar geleden!
Wateroverlast in Limburg, België en Duistland ontaardt in watersnoodramp
Extreme neerslag in #Limburg én in de Ardennen. Als gevolg schiet de Maas in zeer korte tijd naar grootste hoogte in meer dan 40 jaar – kan donderdagnacht aan grens België-Nederland 50 meter(!) boven NAP komen, toont verwachting @Rijkswaterstaat. Dat is "extreem hoogwater" @NUnlpic.twitter.com/kgOSqGAjJV
,,We dachten: oh, even een doekje op doen. Maar we waren nog niet bij het doekje gekomen, of het kwam van alle kanten tussen de muren, tussen de deuren…overal kwam het water vandaan.”
NOS-reportage (Facebook), 14 juli 2021
Voor het eerst in de geschiedenis wordt er in Nederland een ‘code-rood’ afgekondigd vanwege hevige regenval
Voor het eerst in de geschiedenis wordt er door het KNMI in Nederland (op 14 juli 2021) een ‘code-rood’ afgekondigd vanwege hevige regenval, vertelt Peter Kuipers Munneke in het NOS-achtuur-journaal, waarin de rampspoed, 100 millimeter neerslag – meer dan er ‘normaal’ in een maand valt – die Limburg ten deel viel vanzelfsprekend breed werd uitgemeten. Hij waarschuwde voor nog meer ellende: er zou in de avond en nacht zeker nog zo’n 40 tot 50 millimeter bijkomen. Gelukkig waren er de opbeurende woorden van gouverneur Johan Remkes, die de bevolking een hart onder de riem stak met onderstaande boodschap.
Kolkende rivieren: noodweer houdt Limburg in z’n greep
Kolkende rivieren: noodweer houdt Limburg in z’n greep!, Hart van Nederland, 15 juli 2021.
Duitsland zwaar getroffen: tientallen doden en vermisten, ingestortte bruggen en huizen en zo’n 200.000 mensen zonder stroom
Op 15 juli is in Duitsland het dodental in de middag al opgelopen tot zeker 19. Vooral de regio Eiffel is zwaar getroffen. In de plaats Schuld stortten zeker zes huizen in, tientallen mensen zijn vermist en zo’n 200.000 mensen zitten zonder stroom. Kijk hier naar een extra uitzending van de NOS over het grensoverschrijdende overstromingsgebied:
Extra NOS Journaal over overstromingen Limburg, NOS, 15 juli 2021.
‘Extreem regenfront door opwarming aarde’
De extreme hoosbuien in de provincies Luxemburg, Namen, (Belgisch-, red.) Limburg en Luik zijn niet onverwacht. Ze passen in het patroon van een opwarmende aarde, stellen Hilde Van den Eynde en Heleen Debeuckelaere in De Standaard op 15 jul 2021. Ze vragen zich af hoe het komt dat het in juli in het zuidoosten van hun land pijpenstelen aan het regenen is?
Dat is doordat zich boven dit gebied een zogeheten occlusiefront heeft gevormd, zegt Nicole van Lipzig, hoogleraar geografie aan de KU Leuven: een regenfront dat is ontstaan door twee op elkaar botsende luchtmassa’s van verschillende temperatuur. Goed dat de Belgische media de waterramp die zich aan onze zuid-oostelijke landsgrenzen aan het voltrekken is, een klimatologische duiding geven. Dat verdient wat mij betreft Nederlandse navolging. Klimaatverandering speelt een rol, zeggen wetenschappers.
De oorzaak van de extreme regen die de wateroverlast veroorzaakte is een bel koude lucht. Klimaatverandering speelt daarbij een rol. Weerman en klimaatwetenschapper @PKuipersMunneke legt uit hoe het zit. #Nieuwsuurpic.twitter.com/BBy7sCdCh2
Dodental opgelopen tot 93, honderden vermisten, watersnood Limburg officieel tot ramp verklaard
Terwijl het water stroomafwaarts een steeds grotere ravage aanricht in noordelijke richting: Maastricht–Valkenburg–Roermond, lijkt de aanvoer van het water zich in België te ‘stabiliseren’. Wel staat een in renovatie zijnde dam in Monsin (België) onder sterke druk en sijpelt water door de dijken in Maaseik (bericht De Standaard: 15.00 uur).
Schade die niet ‘redelijkerwijs’ gedekt wordt door de verzekeringspolis wordt dan alsnog gecompenseerd, was de boodschap. Het is alleen de vraag of daarmee alle niet door verzekeraars gedekte schade nu ook simpelweg verhaald kan worden op de overheid.
Kijk hieronder naar een extra journaaluitzending van de NOS. De video start op minuut 4:45.
LIVE: Extra NOS Journaal over overstromingen, NOS, 16 juli (12.00 uur-journaal)
Hochwasser in Deutschland: das Aufräumen nach der Flut beginnt I ZDF spezial, ZDFheute Nachrichten, 17 juli 2021.
Waarom zijn er in België en Duitsland dodelijke slachtoffers te betreuren en in ons land niet?
De extreme regenval heeft in België en Duitsland niet alleen tot grote verwoestende overstromingen geleid, ook is er een aanzienlijk aantal dodelijke slachtoffers gevallen. Alfred Snoek van Weerplaza legt uit hoe dat kan.
Waarom de regenval in Duitsland en België dodelijker is dan bij ons, NU.nl, 17 juli 2021.
Dodental stijgt; de situatie blijft tot na het weekend gespannen
Vooral Zuid-Limburg is dus zwaar getroffen, maar de hoogwatergolf in de Maas en in de Roer leidt ook tot wateroverlast in Midden- en Noord-Limburg. De rivieren treden op sommige plaatsen buiten hun oevers met soms overstromingen in woonwijken tot gevolg. Om dit voor te zijn worden woonwijken langs de Maas uit voorzorg op veel plaatsen geëvacueerd.
Kijk voor verdere (internationale) berichtgeving in het weekend van 17 en 18 juli op Weeronline: in hun blog voorzien ze je rijkelijk en regelmatig van updates over de situatie rondom de grote rivieren.
Je kunt ook terecht op het YouTube-kanaal van Kunst en Landschap voor de ‘Limburgse’ watersnoodramp: er is een speciale afspeellijst aangemaakt: ‘Watersnoodramp Limburg – België – Duitsland (juli 2021)‘. Onder aan deze blogbijdrage vind je een verwijzing naar de klimaat-, water- zeespiegelstijgingspecial van Kunst en Landschap. Daarin tref je de (voornaamste) artikelen aan over de ramp – eveneens onderaan, in het ‘Juli-Maandoverzicht‘.
Geen code rood meer voor de waterstanden van de Maas. Zuiden van Duitsland getroffen door hevige regenval – dodenklokken luiden!
Na dagen van heftige regenval en ongekende overlast geldt er geen code rood meer voor de waterstanden van de Maas. Dat laat Rijkswaterstaat maandag 19 juli weten in gesprek met NU.nl. Wel blijven de waterschappen en Rijkswaterstaat alert op dijkverzwakkingen. Militairen trekken zich terug. Anders is het op verschillende plekken in Duitsland (en Oostenrijk) – ook het zuiden van het land wordt getroffen door hevige regenval – waar dorpen onderlopen of (deels) worden weggevaagd – dodenklokken luiden!.
De solidariteit onder bevolkingsgroepen is weliswaar groot, maar velen vragen zich af waarom ze niet eerder voor het onheil gewaarschuwd werden. Werken de (Europese) alarmsystemen wel? Südwestrundfunk rapporteert. Saillant detail: Duitsland maakt zich op voor de Bondsdagverkiezingen (26 september 2021, red.), dus politici betrekken hun stellingen omtrent klimaatverandering.
Hochwasser-Katastrophe: Aktuelle Lage | Brennpunkt 19.07.2021, SWR, 19 juli 2021.
Duitse overstromingen: ontzetting, verdriet en woede wisselen elkaar af
De situatie in Duitsland is dit weekend onverminderd spannend, meldt het Nederlandse watervakblad H2O Actueel. Inmiddels zijn meer dan 140 mensen omgekomen. Honderden zijn nog vermist. Ook de materiële schade is enorm. Hoe kon het zover komen? H2O wierp een blik op de Duitse media. In interviews en reportages wisselden ontzetting, verdriet en woede elkaar af. Maar ook wordt gezocht naar oorzaak en gevolg.
CNN International bezoekt rampgebieden in Duitsland en België, meldt 195 dodelijke slachtoffers en blame gaming over schadeverantwoordelijkheid
See huge flood devastation in Germany and Belgium, CNN (International), 19 juli 2021.
‘Deadly floods inundated parts of Europe, but the Netherlands avoided fatalities. Here’s why’
Collega’s van CNN World trokken ook het Europese rampgebied in. Ze beschrijven de ravage in een uitgebreide longread met video en maakten een beeldverslag. Ze vragen zich af hoe het allemaal zo (snel) mis heeft kunnen gaan. Europa heeft immers een wereldwijd toonaangevend waarschuwingssysteem dat dagelijks regelmatig waarschuwt voor overstromingen.
In Duitsland en België stierven tot dan 195 mensen. De Copernicus Emergency Management Service meldde dat het meer dan 25 waarschuwingen heeft gestuurd voor specifieke regio’s van de Rijn- en Maas-stroomgebieden in de dagen voorafgaand aan de overstromingen, via haar European Flood Awareness System (EFAS), ruim voordat zware regenval de plotselinge overstromingen veroorzaakte.
Vanwege de Nederlandse reputatie op het gebied van watermanagement spreekt het CNN-team ook met hoogleraar Jeroen Aerts, hoofd van de afdeling Water- en Klimaatrisico’s van de Vrije Universiteit in Amsterdam over de Nederlandse situatie. Hoe komt het dat ons land ten opzichte van Duitsland en België relatief ‘ongeschonden’ uit de strijd komt?
Deltacommissaris: ‘waterwerken na hoogwaters-‘93 en -‘95 hebben gewerkt, maar zijn wake-up call en stresstest’
Met gepaste trots meldt deltacommissaris Peter Glas dat de Maaswerken, het programma dat na de hoogwaters van ’93 en ’95 ingezet werd voor hoogwaterbescherming langs de Maas, door op dertig verschillende plekken meer ruimte te geven aan de natuur en de Maas beter bevaarbaar te maken voor grotere schepen, Nederland voor een belangrijk deel gevrijwaard heeft van ondergelopen dorpen en steden. Ook zijn er geen dodelijke slachtoffers te betreuren. Wel vindt hij de watersnood van juli-’21 een wake-up call en een stresstest.
Deltacommissaris @PCGGlas adviseert over het geld dat Nederland uitgeeft om onze voeten droog te houden. “De werken die zijn uitgevoerd na de hoogwaters van ‘93 en ‘95 hebben in Limburg absoluut gewerkt, maar de watersnood is ook een wake-up call en een stresstest.” #Nieuwsuurpic.twitter.com/X7KRaGdHa5
Rewilding Europe: ’30 jaar rivierherstel brengt de Maas tot leven en toont de vele voordelen van werken met de natuur’
In de complexe wereld van vandaag kan het werken met de natuur – in plaats van ertegen – ons helpen veel van onze meest dringende problemen te overwinnen, zeggen ze bij Rewilding Europe. Rewilding Europe is een non-profitorganisatie gevestigd in Nijmegen, Nederland. Hun werk richt zich op het her-creëren van wilde landschappen in zo’n tien verschillende regio’s in Europa.
Het herstellen van natuurlijke landschappen die door menselijke uitbuiting zijn beschadigd, is een van de meest effectieve en goedkoopste manieren om uitdagingen zoals klimaat-verandering en achteruitgang van de biodiversiteit aan te pakken, zo stelt de organisatie. Daarnaast, is hun opvatting, biedt het tegelijkertijd een breed scala aan andere sociaal-economische voordelen. Op deze manier kan herverwildering zowel sociaal-economisch als ecologisch zinvol zijn.
Een van de projecten van Rewilding Europe is ‘Grens-maas‘, dat op zijn beurt weer een van de projecten is uit de hierboven genoemde Maaswerken. De Grensmaas is het onbevaarbare deel van de Maas tussen Maastricht en Roosteren. Het is de enige grindrivier die Nederland rijk is. In het gebied wordt gewerkt aan bescherming tegen hoogwater door de stroomgeul te verbreden en uiter-waarden te verlagen. Men werkt er inmiddels zo’n 30 jaar aan. Een jubileum dus. Niet zonder trots presenteert Rewilding Europe Grensmaas op 22 november 2021 met een publicatie: ‘30 Years of River Restoration: Bringing the River Meuse Alive!‘. Daarin wordt het baanbrekende initiatief beschreven dat gezorgd heeft voor bescherming tegen overstromingen, ecologisch herstel en economische ontwikkeling in Nederland: het Grensmaas-project.
30 Years of River Restoration: Bringing the River Meuse Alive! Natuurmonumenten, Staatbosbeheer (NL), Limburgs Landschap, Natuurpunt (BE), De Vlaamse Waterweg, Rijkswaterstaat, ARK/WWF, Consortium Grensmaas, Steengoed, Kempen en Maasland, 11 municipalities, 2 provinces and partners in tourism, heritage and nature, Dutch and Belgian ecologists started with MaasinBeeld, Research Institute for Nature and Forest INBO, Rewilding Europe, LIFE IP Deltanatuur and EU (Illustrations: Jeroen Helmer, Ark Nature Development. Text: Kris Van Looy & Gijs Kurstjens. Thanks also to ‘reading commission’ David Gilvear and Jochem Kail), november 2021.
‘Zo hoort een rivier eruit te zien’: Nederlands rewilding-project draait de klok 500 jaar terug
Het Grensmaas-project, dat tot nu toe zo’n 550 miljoen euro heeft gekost, werd en wordt voornamelijk betaald door bedrijven die zand en grind uit de rivierbedding halen. Ze verbreden de rivier en door het verlagen van de oevers krijgen de uiterwaarden meer ruimte om (‘overtollig’) water op te vangen. Vanwege de betrokkenheid van de industrie was de Grensmaas het enige grote rivierherstelproject dat tijdens de financiële crash van 2008 niet werd stopgezet. Heden ten dage trekt het riviergebied zo’n twee miljoen bezoekers per jaar, wat de Maasregio ongeveer € 1 miljard aan inkomsten oplevert.
Tijdens de zware overstromingen in het Maasbekken in de zomer van 2021 bleven alle dorpen veilig en (zo goed als) droog. Een rewilding-succes zou je kunnen zeggen. Dat is, ook in het buitenland, niet onopgemerkt gebleven. Bijna een jaar later, 20 september 2022, spreekt Phoebe Weston voor The Guardian met FransSchepers, directeur van Rewilding Europe, die met een team van experts verantwoordelijk was voor het gehele ontwerp van de rivierverruiming. Ook met WouterHelmer, mede-oprichter van de rewilding-organisatie, die ze de vraag voorlegt of het Nederlandse Grensmaas-model ‘gekopiëerd’ kan worden naar het VerenigdKoninkrijk.
Peter Glas: ‘de weerbaarheid moet omhoog, de kwetsbaarheid omlaag’
Na drie jaren met – uitzonderlijk – droge zomers, staat 2021 in het teken van extreme regenval in het stroomgebied van de Maas en de Rijn. Het waterveiligheidssysteem in Limburg kreeg hartje zomer een stresstest die zijn weerga niet kende. De Maas kon met man en macht in toom worden gehouden, maar de problemen deden zich elders voor: de beken en kleine rivieren. Die zwollen aan en zorgden voor grote schade. Nu de afvoerpiek Limburg heeft verlaten en het water zakt, rijst de vraag: wat zijn de belangrijkste lessen? H2O Nieuws vraagt het aan Deltacommissaris Peter Glas.
Was het geluk of wijsheid dat het hoge water in Nederland geen slachtoffers heeft gemaakt?
Op 22 juli heeft het hoge water ons land verlaten. Rijkswaterstaat veegt opgelucht het zweet van het voorhoofd, zegt projectmanager rivieren Hans Brouwer tegen Judith Harmsen, die hem die dag voor Trouw interviewt. De hoogwatergolf in de Maas, die Limburg het weekend zo in spanning hield, is de Noordzee ingestroomd. In Nederland zijn geen dodelijk slachtoffers gevallen. Of dat geluk was, of toch vooral wijsheid, moet de komende tijd blijken, zegt Brouwer.
Wel durft hij te stellen dat de maatregelen die in het kader van ‘Ruimte voor de Rivieren’ en de Maaswerken na de overstromingen van 1993 en 1995 werden genomen, erger leed hebben weten te voorkomen. Doordat uiterwaarden zijn verlaagd, en dijken zijn verlegd, kunnen de rivieren benedenstrooms nu meer water opvangen. Daardoor zijn ook bovenstrooms de waterstanden lager.
,,Die maatregelen hebben zeker effect gehad. We hebben nu meer water verstouwd dan in 1993 en 1995. Maar het is natuurlijk geen nieuws dat het desondanks op sommige plekken echt spannend was de afgelopen dagen.”
Hans Brouwer, projectmanager rivieren Rijkswaterstaat
‘Ruimte voor de Rivieren’, Kunst en Landschap (Bron: Rijkswaterstaat), 24 juli 2021.
Vierdelige BNNVARA-documentaireserie over de Watersnood van 1995: ‘Hoog Water’
Meer dan 26 jaar geleden – begin 1995 – was heel Nederland ook in de ban van het water: de Maas trad toen ook in Limburg buiten haar oevers en de dijken stonden in het Rivierenland op doorbreken. De gevaarlijk hoge waterstand van de Maas, de Rijn en de Waal leidde tot de grootste evacuatie sinds de Watersnoodramp van 1953: 250.000 inwoners sloegen op de vlucht. ‘Nederland en de strijd tegen het water’, hoe vaak heb je dat niet gehoord?
Hoogwaterjournaal: ‘De strijd tegen het water’, Hoogwaterbeschermingsprogramma, 28 oktober 2021.
De dreigende watersnood heeft (ook toen) een enorme impact gehad op het leven van heel veel mensen. In de vierdelige BNNVARA-documentaireserie ‘Hoog Water‘ vertellen diverse betrokkenen over hun ervaringen. De reeks bevat veel – deels niet eerder uitgezonden – archiefbeelden van de dreigende watersnood én niet eerder vertoonde opnamen van video-amateurs. ‘Hoog Water’ was vanaf 3 februari 2020 vier weken te zien bij de omroep op NPO 2. Kunst en Landschap heeft ze voor je op een rijtje gezet. Je kunt ze alle vier terugkijken door op de illustratie hieronder te klikken:
Hoog Water, co-productie BNNVARA en ICU Documentaries, 4 afleveringen (3, 10, 17 en 24 februari 2020.
‘Blijf weg uit de uiterwaarden. En wat Limburg betreft: blijf weg uit het dal’
Wat er schort aan het watermanagement, is het gebrek aan lokale en regionale maatregelen. „Er is veel ruimte voor de grote rivieren vrijgemaakt, maar de aandacht voor beken en kleine rivieren en de ruimtelijke ordening moet op de zelfde leest geschoeid worden”, zegt Peter Glas tegen Arjen Schreuder in het NRC-artikel: ‘Nederland werd verrast, is de waterhuis-houding wel op orde?‘ (16 juli 2021, red.).
In hetzelfde artikel is het Frans Klijn, specialist rivierbeheer bij kennisinstituut Deltares en hoogleraar watermanagement aan de TU Delft, die het enthousiasme dempt, dat met name waterschappen de laatste jaren aan de dag leggen voor het vasthouden en bergen van water:
„Bij deze hoeveelheden stroomt het water over het land en hoopt zich onderaan de helling op. Het idee dat je water bij zulke hoeveelheden kunt vasthouden in de bodem en veengebieden moet je loslaten.”
Frans Klijn, specialist rivierbeheer Deltares
Belangrijkste conclusie is dat er bij ruimtelijke ordening meer bewustzijn moet komen voor water(management). Watermanagers moeten volgens Glas ‘bij elke schop in de grond’ worden geraadpleegd. Al deze maatregelen zijn natuurlijk niet nodig als er geen mensen in de overstroomde gebieden wonen. De simpele remedie tegen wateroverlast is volgens Klijn dan ook: ‘blijf weg uit gebieden waar het water af en toe komt.’
„Noem het zoals je wilt. Wat ik wil is dat mensen die verstand van water en bodem hebben, verplicht aan tafel zitten.”
Peter Glas, Deltacommissaris
‘Moeten de dijken omhoog? ‘Niemand kan ervan uitgaan: aan mij gaat het wel voorbij”
Elke Nederlander weet heus dat we onder zeeniveau leven, zegt Deltacommissaris Peter Glas tegen Marcel van Lieshout in de Volkskrant van 21 juli. Toch willen velen niet dat juist de dijk voor hun neus wordt opgehoogd – weg uitzicht. ‘Ik begrijp dat sentiment, maar we hebben nu de bedreigende kant van water weer ervaren.’ Uitgerekend de provincie Limburg vroeg enige tijd geleden of de normen voor dijken en andere waterkeringen niet wat overdreven zijn. Kon het niet een tikkeltje minder met toekomstige verhogingen van waterkeringen? Glas‘ antwoord laat zich raden:
Globaal weet iedereen wel dat we een laaggelegen land zijn met rivieren, zegt de deltacommissaris in bovenstaand interview. We liggen aan zee, met polders onder de zeespiegel. Maar wie wát doet in het beschermen tegen water, hoe het gefinancierd is, of wat het verschil is tussen water dat gewoon door de Maas stroomt of dat van de berg komt, daarvan is men zich niet zo bewust. Dat moeten we telkens weer uitleggen.
,,Als het jouw woonwijk is waar de kelders onderlopen, waar de putdeksels omhoogkomen, dan vergroot dat het bewustzijn.“
Peter Glas, Deltacommissaris
Hoe zou Nederland eruit zien zonder dijken?, Hoogwaterbeschermingsprogramma, 15 november 2021.
Zonder onze dijken en duinen zou 60 procent van Nederland regelmatig onder water staan
Zonder onze dijken en duinen zou 60% van Nederland regelmatig onder water staan. Water-veiligheid is voor de Nederlanders van levensbelang. We – en de waterschappen – werden in de zomer van 2021 met de grote overstromingen in Limburg (nogmaals) met onze neus op de feiten gedrukt. Hoewel we in ons land met deze Watersnoodramp desastreuze gevolgen wisten te voorkomen, vielen er in België en Duitsland, zo bleek nadien, meer dan tweehonderd dodelijke slachtoffers te betreuren.
De alliantie Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP), die bestaat uit 21 waterschappen en Rijkswaterstaat, wil daarom (mede gelet op klimaatverandering) een volgende ramp voor zijn. Dit ‘HWBP’ is de grootste dijkversterkingsoperatie sinds de Deltawerken. De doelstelling is om in 2050 alle belangrijke Nederlandse waterkeringen, alle dijken te laten voldoen aan een nieuwe, strengere veiligheidsnorm. In de komende dertig jaar worden er in heel Nederland zo’n 1.300 kilometer aan dijken en 500 sluizen en gemalen versterkt. Op steeds meer plekken gaat de schop in de grond.
Wil je meer weten over het hoogwaterbeschermingsprogramma en de versterking van onze dijken, neem dan af en toe een kijkje op het YouTube-kanaal van Kunst en Landschap. Via de afspeellijst ‘Voor sterke(re) dijken’ – Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP) blijf je goed op de hoogte (van alle ontwikkelingen).
‘Voor sterke(re) dijken’ – Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP), Kunst en Landschap (Bron: Hoogwaterbeschermingsprogramma), 16 november 2021.
België herdenkt slachtoffers, Limburg hoopt op terugkeer toeristen
België dompelde zich op 20 juli in nationale rouw om stil te staan bij de slachtoffers van de watersnood. In het land zijn (tot dan) zeker 31 mensen overleden en het noodweer heeft grote verwoestingen aangericht aan huizen en infrastructuur. Hulpdiensten hebben op het middaguur hun sirenes een minuut lang laten loeien, waarna een minuut stilte werd gehouden.
In Nederland daarentegen gold voor Limburg-Noord niet langer de noodtoestand. Dat maakte Antoin Scholten, voorzitter van de Veiligheidsregio, die dag ‘s avonds in een persconferentie bekend. Ook alle noodverordeningen werden ingetrokken. Door het intrekken daarvan zijn toeristen weer welkom. Wel zijn er nog plekken in het noorden waar voorzichtigheid geboden is. Zo ontraadt men met klem niet over de dijken te lopen.
Bondskanselier Angela Merkel belooft snelle hulp, maar wederopbouw zal tijd vergen. Deelstaatregeringen vrezen corona-uitbraken
Bondskanselier Angela Merkel heeft snelle hulp beloofd. Ze maakte echter ook duidelijk dat de wederopbouw tijd zal vergen. Zij sprak op 20 juli over uithoudingsvermogen. ‘Na de watersnoodramp zal het nog jaren duren voordat de schade in de getroffen gebieden niet meer zichtbaar is. Ze zullen een leven lang in de herinnering van de bewoners blijven – na deze overstroming van de eeuw met meer dan 160 doden. Na de traumatische ervaringen en de destructieve verwoesting’.
De deelstaatregeringen van Noordrijn-Westfalen en Rijnland-Paltsvrezen corona-uitbraken in de overstroomde regio’s. Bij de reddings- en opruimwerkzaamheden en in de noodopvang zijn veel mensen samen zonder dat ze afstand kunnen houden. Rijnland-Palts gaat extra vaccineren in de getroffen gebieden. Noordrijn-Westfalen wil uitbreiding van het coronavirus in de noodopvang voorkomen met tests, mondkapjes en ventilatie.
Meerdere waterschappen stoppen met permanente dijkbewaking
Op 21 juli is de hoogwatergolf in de Maas en in de grote rivieren bijna het land uit. Als gevolg daarvan stoppen meerdere waterschappen de permanente dijkbewaking. Dijkinspecteurs blijven wel alert op kritieke punten in de dijken, zoals plaatsen waar water en zand onder de dijk doorstromen en plekken met veel beverholen.
Dijkgraaf Patrick van der Broeck van Waterschap Limburg had er tot het natuurgeweld losbarstte ‘nooit rekening mee gehouden’ dat de normaal zo vredig kabbelende beken als de Geul, de Gulp, de Roer en de Geleenbeek konden veranderen in een vloedgolf, vertelt hij op 22 juli in gesprek met NU.nl.
Een watersnood op deze schaal was volgens Van den Broeck niet voorzien. In Zuid-Limburg zijn vijfhonderd buffers aangelegd om water dat anders in beken terecht komt, vast te houden. Die buffers zijn echter berekend op scenario’s die eens in de 25 jaar voorkomen. Hij pleit dan ook voor een nieuw waterplan.
,,De buien van vorige week komen normaal eens in de 100 jaar en op sommige plekken zelfs eens in de 300 jaar voor.”
Patrick van der Broeck, dijkgraaf Waterschap Limburg
Waterschap Limburg pleit voor betere samenwerking met België en Duitsland
Waterschap Limburg doet een klemmend beroep op het demissionaire kabinet en vraagt om hulp bij zo’n nieuw waterplan voor het zuiden van Limburg. Het plan zal vermoedelijk honderden miljoenen euro’s gaan kosten, steun vanuit het Rijk lijkt onontbeerlijk.
Het waterschap pleit voor een ‘euregionale aanpak’, waarbij Nederland, België en Duitsland intensiever samenwerken om het hoge water in de toekomst het hoofd te bieden. Een Europees waarschuwingssysteem behoort daarbij tot de ideeën. Het voelt zich gesteund door deltacommissaris Peter Glas, die de 22e juli in Zuid-Limburg gebieden bezocht die te stellen hadden met de overstromingen, waaronder het zwaar getroffen Valkenburg.
Peter Glas, Deltacommissaris, TV Valkenburg, 22 juli 2021.
Minister kondigt beleidstafel voor Limburgse wateroverlast aan
Dit staat in een brief aan de Tweede Kamer die demissionair minister Van Nieuwenhuizen op 27 juli 2021 stuurde. Zij beantwoordt hierin de vragen die Mustafa Amhaouch (CDA), Derk Boswijk (CDA), Laura Bromet (GroenLinks) en Corinne Ellemeet (GroenLinks) op 15 juli hebben ingediend. Op dat moment was de strijd tegen het water in Limburg nog in volle gang.
,,We moeten niet meer praten over wateroverlast, maar waterveiligheid. De gebeurtenissen van anderhalve week geleden zijn toch echt wel een wake-up call geweest. Klimaatverandering noopt ons om versneld samen te werken aan de waterveiligheid in Limburg, met alle partners in de provincie en ook met partners in België en Duitsland.”
Patrick van der Broeck, dijkgraaf Waterschap Limburg
‘Zeker in de strook van Eupen tot Verviers had men lokaal overstroming kunnen vermijden’
In België kregen ze zo niet nog meer water te verstouwen met de inmiddels bekende verschrikkelijke gevolgen. Het dodental van de overstromingsramp staat op 22 juli op 37. In de gemeenten langs de rivier de Vesder – Verviers, Pepinster, Chaudfontaine en Luik – is de menselijke tol het hoogst. Mogelijk speelde de stuwdam in Eupen daar een rol in. Op het hoogtepunt van de uitzonderlijke regenval, woensdag 14 juli, gingen de luiken van het stuwmeer open. In totaal bevat het meer 25 miljoen kubieke meter water.
Had stuwmeer in Eupen eerder laten leeglopen verschil gemaakt? “Wellicht wel, maar situatie was ongezien”, VRT nws (TerZake), 22 juli 2021.
‘Inwoners verwoeste Belgische steden dreigen met rechter: ‘Tsunami door open zetten stuwdam”
Aan de oevers van de Vesder-rivier in de Belgische Ardennen groeit de frustratie, zo meldt De Stentor op 23 juli. Er duiken steeds meer getuigen op die stellen dat de verwoestingen in Verviers, Pepinster, Trooz en Chaudfontaine voor een groot deel te wijten zijn aan de beslissing om de sluizen van een stuwmeer ‘s nachts volledig te openen. Vijftig inwoners hebben zich verenigd in een actiegroep. ‘We zullen er alles aan doen om de waarheid aan het licht te brengen.’
Waarom was stuwmeer Eupen niet leeg voor zware regenval?, De Stentor, 23 juli 2021.
Wallonië laat nu onderzoeken of het voorafgaand aan de watersnood, die men vanaf de 14e juli ondervond, adequater had kunnen reageren, zegt Romana Abels op 26 juli in Trouw. Vooral over het openzetten van de dam bij Eupen rijzen vragen. ‘Het lijkt erop dat Wallonië sneller en alerter had kunnen reageren op waarschuwingen die binnen kwamen. Terugkijkend rijzen vooral ook veel vragen over de rol van de Waalse autoriteiten bij het besluit om de beruchte woensdagnacht de dam van Eupen open te zetten.’
Waalse Pepinster maanden na overstroming nog steeds in puin
Maanden bivakkeren in onbewoonbare huizen. Zonder gas, in verlaten straten. Een half jaar na de overstromingen in de Ardennen hebben honderden mensen in het Waalse Pepinster nog noodhulp nodig. Hulp die niet komt van de overheid, maar van inwoners zelf. De Vlaamse Anneke Alderweireldt pendelt elke week met noodhulp naar het slagveld waar ze samen met Christiane Mathonet de eerste levensbehoeften onder de plaatselijke bevolking verdeelt.
Waalse Pepinster maanden na overstroming nog steeds in puin, Kunst en Landschap (Bron: EenVandaag, 29 december 2021), 2 januari 2022.
Stuwdam op verkeerde moment opengezet tijdens de waterramp in België?
Te laat gewaarschuwd? Justitie Duitsland onderzoekt dood door nalatigheid bij overstromingen
Sinds de watersnoodramp van juli 2021 wordt er in Duitsland weer gediscussieerd over een hervorming van de rampenbestrijding. Zo wordt er gewerkt aan een Duitse versie van de NL-Alert. Uit privacyoverwegingen wil het land eigenlijk niet gebruikmaken van zo’n waarschuwingssysteem.
Veel gedupeerden van de watersnood klaagden meteen al dat ze helemaal niet of maar kort voor de watersnood zijn gewaarschuwd. In Sinzig, waar het water binnen een minuut tot de eerste etage reikte waardoor twaalf bewoners verdronken, was dat ook het geval. De politierapporten van dat incident worden meegenomen in het onderzoek. Ook wordt overwogen om de sirenes, die kort na het einde van de Koude Oorlog op veel plaatsen zijn gedemonteerd, weer aan te schaffen voor noodgevallen.
Het is stil aan de Pestalozzistrasse, een ruim opgezette en wat kleurloze straat, iets buiten het centrum van Sinzig. Rechts van de weg staan verlaten huizen, de ruiten nog steeds kapot. Verslaggever Sander van Mersbergen toog voor De Stentor op de valreep van het nieuwe jaar naar het stadje en kijkt bij binnenkomst automatisch naar links. Daar staat het Lebenshilfehaus, een instelling waar nog niet zo lang geleden 37 mensen met een verstandelijke beperking woonden. 12 van hen overleefden het niet. Ze werden in hun slaap verrast. Hoe kom je zo’n tragedie ooit te boven? Van Mersbergen spreekt burgemeester Andreas Geron en doet verslag vanuit het Ahrdal, waar de wond nog vers is. ,,Het is gewoon te veel.’’
Een groot deel van ons land ligt onder de zeespiegel; meer dan de helft van de Nederlanders woont in een gebied dat kan overstromen. Dat maakt ons kwetsbaar. Daarbij krijgt Nederland steeds meer water te verwerken: het regent vaker, de zeespiegel stijgt en rivieren moeten steeds meer water afvoeren. Wat doet Rijkswaterstaat en welke maatregelen neemt zij om overstromingen te voorkomen? Eerste prioriteit voor juli-2021: de ‘troep’ opruimen!
Wat doen we bij hoogwater in Nederland?, Rijkswaterstaat, 27 Juli 2021.
‘Afval opruimen in overstroomde Limburgse natuur: ‘Gaat nog maanden duren”
Plastic kratten, jerrycans en zelfs koelkasten. Nu de Maas weer rustig is, wordt duidelijk wat voor spoor van vernieling het water heeft achtergelaten. Rob van Schijndel, gebiedsmanager van Natuurmonumenten in Midden-Limburg, vertelt waarom mensen het afval niet zelf moeten gaan opruimen.
Verwoestende Maas laat puinhoop achter: ‘Groot slagveld’, De Telegraaf, 23 juli 2021.
Ook boswachter Niki Jasper vreest voor de natuurschade die alle troep langs de Maas kan aanrichten.
Het water zakt in Limburg, maar wat blijft er achter langs de rivier?, Nieuwsuur, 21 juli 2021.
Nu het water in de overstroomde Limburgse gebieden aan het zakken is, kan ook de schade in de natuur worden opgenomen, schrijft Job van der Plicht voor NU.nl. Samen met vrijwilligers is Natuurmonumenten in de laatste week van juli begonnen met het opruimen van de enorme berg afval die is achtergebleven in de natuurgebieden. Dinsdag 27 juli gebeurde dat in Meers, een Maasdorpje aan de grens met België.
Afval opruimen in overstroomde Limburgse natuur: ‘Gaat nog maanden duren’, NU.nl, Job van der Plicht, 27 juli 2021.
Miljoenen kilo’s zwerfafval uit de Maas gehaald
Meer dan tweeduizend vrijwilligers zijn op 14 augustus begonnen met het opruimen van de grote hoeveelheid afval langs de oevers van de Maas, nadat Rijkswaterstaat daar in juli al mee was begonnen. De opruimactie wordt uitgevoerd door meer dan vijftig lokale initiatieven. Volgens de organisatie zou de opruimactie grotendeels overbodig zijn als België meer zijn best deed om het afval op te ruimen, zegt initiatiefnemer Huub Waterval tegen NU.nl op de dag dat de opruimactie startte.
Miljoenen kilo’s zwerfafval uit de Maas gehaald | Opruimen na hoogwater, Rijkswaterstaat, 30 juli 2021.
‘Schone Rivieren’: ‘Nederland is het afvalputje van Noordwest-Europa’
Belgische boterkuipjes in de Biesbosch en Duitse drankkratten langs de Rijn. Het afval dat de onderzoekers van ‘Schone Rivieren‘ na de overstromingen van afgelopen zomer in Nederland aantroffen, laat volgens hen duidelijk zien dat ons land ‘het afvalafvoerputje van Noordwest-Europa’ is.
Op 13 augustus 2021 heeft het Kabinet ingestemd met een schaderegeling voor materiële schade die is ontstaan door de overstromingen in juli dit jaar in Limburg en een deel van Noord-Brabant. Bedrijven in het Wts-schadegebied die onverzekerbare, onvermijd-bare en niet-verhaalbare schade hebben opgelopen, kunnen in aanmerking komen voor een tegemoetkoming bij schade aan vaste en vlottende activa, teeltplan-schade, veehouderijschade, opstartkosten en kosten die gepaard gingen met de evacuatie van bedrijven. Ook wordt 65 procent vergoed van de kosten voor het opruimen of de kosten die zijn gemaakt om ergere schade te voorkomen.
LNV werkt aan regeling waterschade in uiterwaarden
Het ministerie van LNV werkt aan een aparte schaderegeling voor boeren wiens percelen in de uiterwaarden zijn ondergelopen door het hoge water in de Maas. De buitendijkse overstromingsschade viel aanvankelijk buiten de op 13 augustus aangekondigde regeling onder de Wet tegemoetkoming schade (Wts) bij rampen, maar de schaderegeling voor de uiterwaarden gaat ook gelden voor boeren die buiten het (Wts-)schadegebied vallen.
Extreme weerfenomenen door klimaatverandering: ‘We zijn laat, maar niet té laat’
Terwijl Limburg zijn wonden likt na de heftige overstromingen, staan grote delen van Europa in brand, meldt Anita van Rootselaar op 3 augustus 2021 in het Brabants Dagblad. Extreem weer: door klimaatverandering komt het steeds vaker voor. Gevaarlijk voor de mensheid, waarschuwen deskundigen, maar ook peperduur. ,,De kosten van maatregelen zijn veel lager dan de schade als we niets doen.”
Beelden van vlammenzeeën in, onder meer, de Turkse toeristentrekpleister Marmaris gaan de wereld over. Filmpjes van mensen die door een inferno van smeulende bomen rijden. En dat terwijl de kolkende watermassa’s door straten in Limburg, België en Duitsland nog vers in het geheugen liggen.
Klimaatverandering? We moeten voorzichtig zijn met het koppelen van individuele gebeurtenissen aan klimaat, want dat is complex, zegt Patrick Verkooijen, directeur van het Global Center on Adaptation. Wat wél zeker is, is dat de opwarming van de aarde in de algemene zin voor meer extreem weer zorgt. AD-verslaggever Hilai Noorzai spreekt met hem.
Extreme weerfenomenen door klimaatverandering: ‘We zijn laat, maar niet té laat’, Anita van Rootselaar, Brabants Dagblad, 3 augustus 2021.
Mark Rutte. ‘Ik ben niet zo van de ‘sweeping statements’.’
Demissionair premier Mark Rutte (VVD) was er – ondanks het uitroepen van een nationale ramp (red.) – nog niet echt aan toe: de conclusie dat de watersnood met klimaatverandering te maken zou kunnen hebben. Terwijl beleidsmakers in Duitsland en België dat verband wel meteen legden, zei Rutte: ,,Ik ben niet zo van de sweeping statements.” Zo luidt het dagelijkse ‘Commentaar’ van NRC.
Behalve dat dit volgens de groep redacteuren, geselecteerd door de hoofdredacteur van NRC, niet helemaal klopt – bij populaire VVD-thema’s als misdaadbestrijding of integratie weet Rutte de grote woorden altijd makkelijk te vinden – roept het volgens hen ook de vraag op: staat klimaatverandering hoog genoeg op de Nederlandse politieke agenda?
De NRC-redacteuren nemen (op 24 juli 2021) nadrukkelijk stelling: ‘Nederland is zonder meer kampioen klimaatadaptatie. Het is zelfs een exportproduct. Adaptatie alleen zal echter niet genoeg zijn om de gevolgen van extreem weer op te vangen. Daarvoor zijn ook maatregelen nodig die CO2-uitstoot en de opwarming van de aarde tegengaan. En juist dat vindt de politiek moeilijk, zo blijkt steeds weer. Het raakt aan fundamentele discussies over de omvang van veeteelt en de verhouding tussen asfalt en natuurgebieden. Discussies die best wel wat vaker ‘sweeping statements’ kunnen gebruiken.’
‘Waterbewustzijn is beneden alle peil; lessen van de overstromingen in jaren negentig zijn genegeerd’
Aan belangrijke lessen van de overstromingen in 1993 en 1995 is de overheid voorbij gegaan, concludeert Peter van Rooy, directeur van NederLand Boven Water (NLBW) en voormalig onderzoeker bij het Rathenau Instituut in een opiniestuk hartje zomer 2021 in Trouw. Ook volgens hem is de watersnood in Limburg aanleiding voor het opmaken van de balans.
Van Rooy stelt zich de vraag wat er in twintig jaar bereikt is na de enorme wateroverlast in 1993 en 1995, en daaruit voortvloeiend de grootste evacuatie sinds de Tweede Wereldoorlog. Hij geeft zichzelf antwoord: ,,Helaas, veel te weinig: het waterbewustzijn is flinterdun en in ruimtelijke ordening wordt over het hoofd gezien dat we een delta zijn.”
Van Rooy’s zorg richt zich voornamelijk op het tweede punt, dat van de ruimtelijke ordening, een van de hoofdthema’s van Kunst en Landschap.
,,We hebben ingeleverd ten opzichte van twintig jaar geleden. Talloze onderzoeksrapporten ten spijt, ruimtelijk beleid is opgelost in retoriek, laat staan dat ruimtelijke ordening op waterbasis is gerealiseerd.”
Peter van Rooy
Dit opiniërende artikel is min of meer een vervolg op een eerder (25 maart 2021, red.) door Van Rooy geschreven blogartikel op de website van het netwerk NLBW: ‘Wonen en klimaat in ruimtelijke verlamming‘, waarin hij pleit voor een (nieuw) ‘Ministerie van Ruimte’ – mét instrumenten voor uitvoeringskracht en doorzettingsmacht. De illustratie bij dit artikel is veelzeggend.
Op de hoofdpagina van Kunst en Landschap lees je overigens alles over de huidige discussie over dit door velen gewenste ministerie – in welke vorm ook.
‘De ruimtelijke ordening werd uitgeleverd aan de vrije markt en nu zitten we met de gebakken peren’
Met onverholen ergernis beschrijft Peter van Rooy hoe de pijlers onder de ruimtelijke ordening een voor een zijn afgeschaft of wegbezuinigd. Dat zegt landschapsarchitect, voormalig senior beleidsadviseur Ruimtelijke Ordening en projectleider vroege planfase, Herman Weelink op 29 juli, eveneens in Trouw, en als reactie op Van Rooy‘s opiniestuk. ‘Hoe kennis is ingeleverd onder het adagium ‘markt, tenzij’ en hoe de ruimtelijke ordening in feite is overgenomen door projectontwikkelaars’.
Weelink geeft Van Rooy niet alleen volledig gelijk, het ‘wordt’ volgens hem ‘nog erger’: ‘Niet alleen de uitvoerende instanties en zelfs het verantwoordelijke ministerie zijn opgeheven, maar ook is het juridische fundament onder de ruimtelijke ordening weggeslagen’.
Herman Weelink maakte onlangs (maart 2021, red.) deel uit van een ‘multidisciplinaire groep experts’ op het gebied van Ruimtelijke Ordening, aangevoerd door Cees Veerman, Adriaan Geuze en Christine Sijbesma, en was mede-ondertekenaar met nog een aantal ‘buitenruimte-prominenten’, van een opinie-artikel in NRC, waarin ze krachtig pleiten voor een terugkeer naar een samenhangend ruimtelijk rijksbeleid, waarin een visie op een duurzame leefomgeving leidend is voor het beleid van lagere overheden.
Het zal geen verbazing wekken dat je de (deze) artikelen van Peter van Rooy en Herman Weelink ook aantreft op de hoofdpagina van Kunst en Landschap. Ze worden daar – in breed perspectief – uitgebreid en ruimhartig besproken.
Op 15 mei 2021 resulteerde het overleg van deze ‘multidisciplinaire groep experts’ op het gebied van Ruimtelijke Ordening in een brief aan kabinetsinformateur Mariëtte Hamer: ‘Aandacht voor ruimtelijke consequenties van toekomstig kabinetsbeleid‘. Een brief, die ik zonder welke voorbehouden ook, graag zou (mede-)ondertekenen: Kunst en Landschap in een notendop!
‘De halve wereld heeft last van extreem weer: dit moet je weten’
Als je denkt alles gezien te hebben deze zomer, komen de overstromingen in #Zhengzhou er overheen: 623 millimeter regen in 24h (record). Wat doet die moesson zo noordelijk? Wat is er a/d hand op hele noordelijk halfrond? Hopen vs beter weten. Beangstigendhttps://t.co/p0cw0DKgDP
Dramatische overstroming van de Chinese miljoenenstad Zhengzhou: minstens 12 mensen omgekomen
Deaths in flooded subway as torrential rain hits central China, Al Jazeera English, 21 juli 2021.
Zeker twaalf mensen kwamen om in de ondergelopen metrobuizen van de Chinese miljoenenstad Zhengzhou, terwijl zware overstromingen de centrale provincie Henan in China overspoelen. Tienduizenden worden gedwongen hun huizen te evacueren na drie dagen van hevige regens, die ‘normaal’ in – pak hem beet – een jaar naar beneden komt. Het leger heeft gewaarschuwd dat een van de getroffen dammen in de regio elk moment kan instorten, met gevaar voor het leven van ongeveer zeven miljoen mensen. Toenemende verstedelijking en klimaatverandering hebben het effect van overstromingen de afgelopen jaren verergerd.
In ‘sponsstad’ Zhengzhou bleek tijdens de watersnood hoezeer vrijwel iedereen afhankelijk is geworden van zijn mobiel
Volgens officiële Chinese overheidscijfers is inmiddels 98 procent van alle 654 grote steden in China kwetsbaar voor overstromingen en andere wateroverlast. Steeds grotere delen van het land zijn de laatste decennia onder een laag asfalt bedekt. Bij de uitbreiding van de steden werd aanvankelijk nauwelijks gedacht aan de afvoer van overvloedige regen. De stedelijke gebieden worden nu nog vooral veilig gehouden door steeds hogere dijken, dammen en opvang van water in reservoirs. Dat beleid lijkt steeds meer onhoudbaar. Dat schrijft Garrie van Pinxteren voor NRC op 25 juli 2021.
Sinds 2015 heeft China dan ook het idee van de zogeheten ‘sponssteden’ omarmd: daarbij wordt er meer water opgevangen in moerassige natuurgebieden. Ook wordt er in die steden asfalt gebruikt dat water beter doorlaat en komen er meer groengebieden.
Ook Zhengzhou staat op de lijst van sponssteden. Maar tegen écht zware regenval kunnen de sponssteden niet op. De recente neerslag in Zhengzhou is in Chinese media al de zwaarste in duizend jaar genoemd. Sponssteden kunnen een toevloed van hoogstens 180 tot 200 millimeter regen in 24 uur aan. Er viel op veel plaatsen ruim drie keer zo veel.
Verreweg de meeste indruk maakten de filmpjes van passagiers die lieten zien hoe ze vastzaten in de metro. Ze dreigden niet alleen te verdrinken, maar ook te verstikken door het gebrek aan verse lucht in de afgesloten wagons. De eerste twaalf gerapporteerde slachtoffers vielen dan ook in de metro.
Passengers trapped in flooded subway in China, The Globe and Mail, 21 juli 2021.
Noodweer zorgt opnieuw voor overlast in België en Nederland: straten blank en kelders ondergelopen
In het weekend van 24 en 25 juli worden België en Nederland opnieuw getroffen door noodweer. In Friesland staan zondagochtend de straten blank en zijn kelders ondergelopen. Het KNMI meldt dat in de middag in het hele land enkele stevige nieuwe onweersbuien ontstaan, met hagel en veel neerslag in korte tijd – code geel wordt afgekondigd. In het Belgische Dinant werden zaterdag auto’s meegesleurd door het water. Ook Noord-Brabant en Zeeland kampten zaterdag met de gevolgen van hevige regenval.
Opnieuw wateroverlast in België, NOS Jeugdjournaal, 25 juli 2021.
‘Investeren in zulke gebieden is investeren in je eigen ellende’
Vlaams minister van Omgeving Demir (N-VA) roept lokale besturen op niet langer in overstromingsgevoelig gebied te bouwen https://t.co/6GFwz2XvJZ#vrtnws
Miljardeninvesteringen voor grote opgaven weer op de schop bij zeespiegelstijging?
We moeten in ons deltalandje (in de nabije, maar zeker ook verre toekomst) meer zaken slim en duurzaam aanpakken – lees naar integrale oplossingen zoeken. Bij de vijf grootste investeringsopgaven tot 2050: infrastructuur, woningbouw, energietransitie, klimaatadaptatie en natuur en landbouw, houdt Nederland echter nauwelijks rekening met de toekomstige effecten van zeespiegelstijging, zo blijkt uit een rapport van ingenieursadviesbureau Sweco. Mogelijk moeten deze investeringen, samen goed voor zo’n 900 miljard euro, hierdoor later alsnog op de schop.
Alleen in de watersector worden de gevolgen van de zeespiegelstijging ‘tot op zekere hoogte’ meegewogen, constateert het bureau in het rapport ‘Ruimte voor de toekomst’. Een nog groter risico van het huidige investerings- en planningsbeleid is volgens Sweco dat er straks helemaal geen flexibiliteit of (fysieke) ruimte meer is om de aanpassingen te kunnen doen die nodig zijn om ons land veilig en leefbaar te houden. Het pleit dan ook nadrukkelijk voor meer landelijke regie.
,,Er is veel meer regie nodig op ministerieel niveau”, meent Alex Hekman, business director-Water bij Sweco, zo tekent het watervakblad H2O Actueel op, op 11 februari 2021.
,,Nu wordt er slecht gestuurd op dit soort risico’s, en dat komt mede door de decentralisatie van ruimtelijke ordening. Er mist samenhang in de keuzes die we maken.”
Alex Hekman, business director Water (Sweco)
De belangrijkste conclusies uit de whitepaper Ruimte voor de toekomst:
We moeten in Nederland ruimte vrijhouden voor maatregelen die in de toekomst nodig zijn om ons beschermen tegen zeespiegelstijging. Vooral in de laaggelegen delen moeten we niet alles dicht bouwen, zodat we voldoende flexibel blijven.
Niet alleen de watersector, maar alle sectoren moeten bij hun planvorming rekening houden met een mogelijke zeespiegelstijging. Hierbij kan de planning van de verschillende investeringsopgaven veel beter op elkaar wordt afgestemd. Koppel de verschillende investeringsagenda’s om maatregelen tegen zeespiegelstijging betaalbaar en maatschappelijk acceptabel te houden. En als we dan toch gaan investeren, laten we gelijk een stap zetten richting klimaatbestendig Nederland.
Bekijk hieronder de whitepaper Ruimte voor de Toekomst; Hans Verbraeken heeft het voor Het Financieele Dagblad (en voor jou) prachtig onder de loep genomen in: ‘Nederland vergeet stijgende zeespiegel in plannen voor ruimtelijke ordening‘.
Bouwen op het diepste punt van Nederland, is dat wel verstandig?
Bouwen op het diepste punt van Nederland, is dat wel verstandig? Er komt een compleet nieuw dorp in de Zuidplaspolder tussen Gouda en Rotterdam, op 6 meter onder zeeniveau. Terwijl het water de komende jaren alleen maar verder stijgt, en de polder zakt. Volgens burgemeester Han Weber van de gemeente Zuidplas kun je er prima op een veilige manier bouwen, maar Jan Rotmans, hoogleraar Transitiekunde aan de Erasmusuniversiteit Rotterdam, denkt daar (al heel lang) heel anders over en vindt dat je bij het bouwen van huizen veel toekomstgerichter (verder dan 2050, ‘richtjaar’ van het Deltaplan) moet denken: bouwen op en met het water op plekken waar dat kan, of zelfs móet, willen ook onze kinderen en kleinkinderen na dat jaar ‘droge voeten’ houden.
Is bouwen op het diepste punt van Nederland wel verstandig?, (Bron: NPO Radio 1, Dit is de Dag, 11 augustus 2021), Kunst en Landschap, 15 augustus 2021.
Deltacommissaris waarschuwt voor niet-klimaatadaptief bouwen
In de zomer van 2021 werden Limburg, België en Duitsland overvallen door enorme en langdurige hoosbuien, meldt het NOS-journaal. De verwachting is, ook onder zo’n 14.000 klimaatwetenschappers (IPCC-rapport-2021), dat die in de komende jaren alleen maar zullen toenemen. Wat zijn de consequenties daarvan voor het bouwen van onze woningen en bedrijven?
Deltacommissaris Peter Glas, die de regering adviseert op het gebied van de waterhuishouding van ons land, zodat we ‘droge voeten houden’, waarschuwt dat er ‘klimaatadaptief’ (aanpassen aan veranderende klimaatomstandigheden) gebouwd moet worden. Als we dat niet doen, dan kan de schade in de komende dertig jaar wel eens oplopen tot zo’n 170 miljard oplopen! ,,Bezint, eer gij begint.”
Deltacommissaris waarschuwt voor niet-klimaatadaptief bouwen, Kunst en Landschap (Bron: NOS-journaal (14 juli 2021)/Hans Middendorp), 26 augustus 2021.
Water als sturend principe in de leefomgeving
Om schade door weersextremen te beperken, is het nodig dat overheden water ‘sturend’ laten zijn voor de ruimtelijke inrichting. Waterschappen riepen in aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen-2021 dan ook op om bij het invullen van de woningbouwopgave toekomstbestendige keuzes te maken in water-, land en bodemgebruik. In de regio is hier volgens hen meer samenwerking en regie nodig (een zogenoemde ‘gebiedsgerichte’ aanpak). Van het nieuwe kabinet vragen ze dit ordeningsprincipe nadrukkelijk te omarmen en daar structureel financieel aan bij te dragen.
Voor meer achtergronden over een integrale gebiedsgerichte aanpak van de ruimtelijke inrichting van (Noord) Nederland verwijs ik je graag naar de hoofdpagina van Kunst en Landschap.
Wat Waterschappen Willen, Unie van Waterschappen, 2 maart 2021.
Unie van Waterschappen: kabinet moet sneller en op grotere schaal voldoende geld beschikbaar stellen voor decentrale overheden
Na de drie extreem droge zomers van voorgaande jaren en de overstromingen in de zomer van 2021 in Limburg roept Rogier van de Sande, voorzitter van de Unie van Waterschappen op 16 september 2021 het kabinet op om sneller en op grotere schaal voldoende geld beschik-baar te stellen voor decentrale overheden. De Uniezette dat twee maanden later nog eens kracht bij, in aanloop naar het Wetgevingsoverleg Water in de Tweede Kamer-commissie Infrastructuur en Waterstaat van 22 november dat jaar, om tot een versnelde aanpak voor klimaatadaptatie en structurele financiering voor het opvangen van de gevolgen van de klimaatverandering te komen.
,,Wanneer we de aanpak niet versnellen, kijken we aan tegen een potentiële schade door wateroverlast, hitte en droogte tot 174 miljard euro voor voornamelijk particulieren in 2050.“
Rogier van de Sande, voorzitter Unie van Waterschappen
#WatWaterschappenWillen: versneld aanpassen aan weersextremen, Unie van Waterschappen, 16 september 2021.
Wetterskip Fryslân wil extra geld uit Den Haag voor klimaat-adaptatie
Om de gevolgen van klimaatverandering op te vangen, wil ook Wetterskip Fryslân extra geld voor versnelling van de benodigde maatregelen. Dat stelt dijkgraaf Luzette Kroon van het Friese waterschap op 15 november 2021 in het Fries Dagblad, in een reactie op de oproep van de Unie van Waterschappen.
Dat de kwestie ook voor Fryslân urgent is, lijdt volgens dijkgraaf Kroon geen twijfel, maar:
,,We moeten niet denken dat het hier, zoals afgelopen zomer, alleen waterschade betreft. Net als in de rest van Nederland vormt droogte de grootste dreiging. Daar moeten we samen iets aan doen.”
Advies deltacommissaris: extra inzet nodig voor klimaat-bestendige woningbouw
De ministeries van Binnenlandse Zaken en Infrastructuur en Waterstaat hebben de deltacommissaris Peter Glas in juli 2021 gevraagd advies uit te brengen over woningbouw en klimaatadaptatie. Tot 2030 moeten er in Nederland volgens velen zo’n 900.000 nieuwe woningen worden gebouwd om het woningtekort op te lossen.
De deltacommissaris is gevraagd om in twee stappen – via een briefadvies en via een doorkijk naar de langere termijn – te adviseren wat er met het oog op de klimaatverandering en de wateropgaven nodig is om deze woningbouwopgave goed uit te kunnen voeren. Dit briefadvies is op 1 september 2021 aangeboden aan de ministeries.
Eerste aflevering ‘BNR-Koplopers’: ‘Duurzame woningen, bestand tegen klimaatverandering’
De gevolgen van klimaatverandering voor de gebouwde omgeving zijn sinds deze zomer pijnlijk zichtbaar. Kunnen we onze woningen beschermen tegen de verwoestende overstromingen zoals we die in juli zagen, of moeten we gewoon anders gaan bouwen?
Werner Schouten gaat, samen met BNR-presentator Liesbeth Staats, met ingang van de laatste week van augustus op zoek naar ‘Koplopers’! Voor een ‘structurele oplossing voor een leefbare wereld in 2100’. Al bijna twee jaar pleit ‘co-host’ Schouten als voorzitter van de Jonge Klimaatbeweging voor duurzaam leiderschap in de politiek, maar hij richt zijn pijlen nu ook op het bedrijfsleven! Elke week gaat het duo in het wekelijkse radioprogramma ‘BNR-Koplopers‘ in gesprek ‘met constructieve rebellen die de status quo uitdagen op het gebied van duurzaamheid’.
Hoognodig, volgens Schouten: ‘om tot een klimaatneutrale wereld te komen moet namelijk alles veranderen. Van de manier waarop we energie opwekken tot de melk in de koffie. Hoe gaan ondernemers daar mee om? Wie is de echte koploper, wie twijfelt nog en wie maakt zich schuldig aan greenwashing?’
,,In BNR-Koplopers gaan we niet pleisters plakken en symptomen aanpakken, maar zoeken we echte systeemoplossingen. Structurele oplossingen voor een florerende wereld in 2100.”
Werner Schouten, voorzitter Jonge Klimaatbeweging
In deze eerste aflevering van Koplopersspreken Staats en Schouten met architect Koen Olthuis (Waterstudio & Dutch Docklands), die wil bouwen óp water, in plaats van er tegen te vechten, en Lars van der Meulen, duurzaamheidsdirecteur bij bouwonderneming VolkerWessels.
#1 | Duurzame woningen, bestand tegen klimaatverandering, Koplopers (BNR), 25 augustus 2021.
Het nieuwe programma Koplopers (van BNR Nieuwsradio en Change Inc.) is vanaf 25 augustus 2021 elke woensdag om 15.30 uur op Radio1 te beluisteren. Je kunt het natuurlijk ook in je favoriete podcast-app be- of terugluisteren.
‘KNMI stelt verwachte zeespiegelstijging Nederland naar boven bij: tot 1,2 meter in 2100’
De zeespiegelstijging voor de kust van Nederland kan extremer worden dan eerder gedacht, meldt Maartje Bakker op 25 oktober 2021 in de Volks-krant. Bakker spreekt Sybren Drijfhout, klimaatexpert bij het Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut (KNMI). Als de uitstoot van broeikasgassen onverminderd blijft toenemen, ligt een stijging van 1,2 meter in 2100 binnen bereik (ten opzichte van begin deze eeuw). Eerder leek het ondenkbaar dat de zeespiegel meer dan één meter zou stijgen.
Dat staat in het Klimaatsignaal’21, een rapport waarvoor het KNMI heeft uitgezocht wat het gezaghebbende IPCC–klimaatrapport (zomer 2021) betekent voor Nederland. In dit IPCC-rapport, waarover je alles kunt lezen in de Kunst en Landschap-klimaat-, water- en zeespiegelstijgingspecial ‘Het water komt…‘, zetten honderden wetenschappers van over de hele wereld de laatste inzichten over het klimaat op een rij.
,,We hebben meer rekening gehouden met de onzekerheid die er zit in de verschillende klimaatscenario’s. Ook de laatste inzichten over Antarctica leidden ertoe dat we de verwachtingen naar boven hebben bijgesteld. Verder nemen we nu voor het eerst bodemdaling mee.“
Sybren Drijfhout, klimaatexpert KNMI
Klimaatrapport KNMI: in ergste scenario’s ‘zul je delen van Nederland moeten opgeven’
Ook Joep Engels spreekt (voor Trouw) KNMI-klimaatexpert Sybren Drijfhout over het net uitgebrachte Klimaatsignaal21, net als zijn collega Rob van Dorland. Beiden waarschuwen dat de gevolgen van ongebreidelde klimaatverandering voor Nederland groter zijn dan voorzien. Het veranderde inzicht in de stijging van de zeespiegel valt daarbij het meest op: ”Als de wereld op de huidige voet doorgaat met de uitstoot van broeikasgassen kan de zeespiegelstijging 1,20 meter worden, en als het smelten van de ijskappen van Antarctica versnelt, kan die zelfs op 2 meter uitkomen.” Of – later – nog erger? Moeten we delen van Nederland opgeven?
KNMI komt in navolging van IPCC-zomerrapport met alarmerend rapport: ‘Klimaatsignaal’21’
Het klimaat verandert – ook in Nederland. Dat zal ook jou niet zijn ontgaan. Zo komen sommige situaties vaker voor (hitte) en andere situaties juist minder vaak (strenge vorst). Extreem weer blijft hangen in ons geheugen. Zo zullen we de indringende beelden van de overstromingen en wateroverlast na de ongekend hevige regenval op 13 en 14 juli 2021 in Nederland, Duitsland, België en Luxemburg niet snel vergeten. Het aantal slachtoffers (meer dan 200) en de materiële schade (honderden miljoenen, in Duitsland gaat het in de miljarden lopen) waren groot.
Het KNMI brengt in navolging van het alarmerende IPCC-zomerrapport (nogmaals; dit imposante rapport van het internationale klimaatpanel van de Verenigde Naties wordt hieronder uitgebreid beschreven) het Klimaatsignaal’21 uit, om antwoord te geven op vragen als: in welke mate is het klimaat al veranderd? Wat is eigenlijk normaal voor de tijd van het jaar? En waar moeten we in de toekomst rekening mee houden?
KNMI Klimaatsignaal’21, KNMI, 25 oktober 2021.
Klimaatverandering in Nederland heeft een steeds grotere impact op onze samenleving
Met dit rapport geeft het KNMI (opnieuw) het signaal af dat het klimaat (ook) in Nederland snel verandert. Ook benadrukt het instituut dat klimaatverandering in Nederland een steeds grotere impact heeft op onze samenleving. Daarmee wordt eens te meer onderstreept hoe belangrijk het is om – samen met andere landen – de uitstoot van broeikasgassen fors te verminderen. Alleen dan zullen we volgens de organisatie de gevolgen van klimaat-verandering, zoals toenemende hitte, droogte, extreme neerslag en zeespiegelstijging voor Nederland kunnen beperken.
Onderstaande infographic, die het Klimaatsignaal’21 in een notendop weergeeft, is clickable gemaakt, zodat je ook de ‘kleine letterjtes’ kunt lezen.
Reactie Deltacommissaris Peter Glas op KNMI-rapport Klimaatsignaal’21
Op elkaar afgestemd of niet, nog dezelfde dag, 25 oktober 2021, komt deltacommissaris Peter Glas met een reactie op het Klimaatsignaal’21-rapport van het KNMI. Niet raar, omdat dit signaalrapport directe consequenties zal hebben voor uitwerking en uitvoering van het Deltaprogramma (2022): waterkeringen versterken, de kustlijn onderhouden, zoetwatervoorraden in oppervlaktewater en grondwater behouden en een nieuwe balans vinden tussen vasthouden en afvoeren van regenwater in landelijk en stedelijk gebied. Het Deltaprogramma is overigens september 2021 net bijgesteld. Ik citeer Glas letterlijk:
,,Het KNMI-Klimaatsignaal’21 bevestigt dat het voor ons laaggelegen land essentieel is dat de CO2-emissies mondiaal omlaag gaan en dat we extra tempo moeten maken binnen het Deltaprogramma met de maatregelen waarmee we in 2050 weerbaar zijn tegen overstromingen, zoetwatertekorten en extreem weer.”
Peter Glas, deltacommissaris
Zeespiegelscenario’s KNMI laten zien dat eind deze eeuw bestaande aanpak Deltaprogramma mogelijk niet meer volstaat
De zeespiegelscenario’s van het KNMI laten zien dat eind deze eeuw de bestaande aanpak mogelijk niet meer volstaat, zegt de deltacommissaris, en meer ingrijpende keuzes voor het waterbeheer en ruimtelijke inrichting kunnen nodig zijn.
,,Deze nieuwste wetenschappelijke inzichten vergroten de urgentie om de voorbereiding op deze keuzes nu al ter hand te nemen.”
Peter Glas, deltacommissaris
Tegelijkertijd vindt Glas dat we er nu bij onze ruimtelijke inrichting al rekening mee moeten houden dat we onze strategieën op termijn moeten aanpassen en dus goed moeten kijken waar we bouwen en ervoor zorgen dat we dat op een toekomstbestendige manier doen.
In 2014 berekende het KNMI dat in 2100 de grens 1 meter zou zijn. De berekende zeespiegelstijging is nu dus naar boven bijgesteld, is de conclusie van de deltacommissaris in zijn uitgebreide toelichting op het Klimaatsignaal’21 van het KNMI. Op de lange termijn, zo stelt hij, wordt het verschil in zeespiegelstijging tussen niets doen aan de uitstoot van broeikasgassen en het voldoen aan het Klimaatakkoord van Parijs zeer groot. In 2300 kan dit verschil namelijk al oplopen tot vele meters.
Klik op de illustratie hieronder voor een uitgebreide toelichting en reflecties namens de deltacommissaris op zeespiegelstijging, extremere zomerbuien, langdurige droogte of hitte, rivieren, orkanen en stormen, stedelijk klimaat en op IPCC en KNMI-klimaatscenario’s.
‘Zeespiegel dreigt sneller te stijgen: ‘We gaan naar kritieke grens’
Zeespiegel dreigt sneller te stijgen: ‘We gaan naar kritieke grens’, NU.nl, 25 oktober 2021.
Experts willen dat er landelijke normen voor klimaatveiligheid komen. ‘We moeten intelligent woekeren met de ruimte.’
‘Vrolijk leesvoer is het misschien niet. Maar het is wel noodzakelijk leesvoer’, aldus demissionair staatssecretaris Steven van Weyenberg (Infrastructuur en Waterstaat, D66) op maandag 25 oktober 2021 bij de presentatie van het klimaatrapport van het KNMI.
„Praten over maatregelen tegen klimaatverandering als iets wat we doen voor onze kinderen is een onderschatting van de urgentie. Het is code rood en het is aan ons allen om daarop te handelen.”
Steven van Weyenberg, demissionair staatssecretaris I&W
Waar Nederland ‘echt aan toe is’, is het instellen van ‘landelijke normen voor klimaatveiligheid’, zegt Rogier van der Sande, voorzitter van de Unie van Waterschappen en dijkgraaf van het Hoogheemraadschap van Rijnland in Leiden.
,,Het belangrijkste uit dit rapport is voor mij niet de zeespiegelstijging. Die gaat ons veel later raken dan extreme weersomstandigheden; die gaan vaker en heftiger voorkomen, hier en nu. Deze extremen zijn zo acuut dat er landelijke normen moeten komen voor klimaatveilig bouwen.”
Rogier van der Sande, voorzitter Unie van Waterschappen
Ook Deltacommisaris Peter Glas pleit voor ‘slimme normen’ voor klimaatbestendig bouwen de komende jaren. Glas: ‘Iedereen zou gediend zijn bij landelijke normen voor een te halen doel, afhankelijk van waar je woont, want het maakt natuurlijk wel verschil of je op de Veluwe woont of in de Zuidplaspolder.’ De titel van zijn onlangs verschenen jaarlijkse Deltaprogramma luidt niet voor niets ‘Iedere schop in de grond klimaatbestendig.
„Of je nou huizen bouwt of infrastructuur, of buizen en leidingen aanlegt: denk aan de gevolgen van de weerextremen. Dat hoeft niet eens duurder te zijn.”
Bij de keuze voor nieuwe locaties voor woningbouw wordt nog nauwelijks rekening gehouden met het bodem- en watersysteem en de gevolgen van klimaatverandering, vooral die op de lange termijn. Naar schatting 820.000 nieuwe woningen zijn voorzien in overstroom-bare gebieden, gebieden met een slappe ondergrond of gebieden met een natte bodem. Het zijn locaties die kwetsbaar zijn voor overstromingen, wateroverlast, bodemdaling, maar ook voor droogte en hitte. Deze kwetsbaarheid zal door klimaatverandering toenemen, waarbij we steeds meer te maken krijgen met extreem weer, pieken in de rivierafvoer en een stijgende zeespiegel.
Dat schrijft deltacommissaris Peter Glas op 6 december 2021 in zijn tweede advies over woningbouw en klimaatadaptatie aan de ministeries van Binnenlandse Zaken en Infrastructuur en Waterstaat. In dit advies constateert hij dat er bij de woningbouwopgave onvoldoende rekening wordt gehouden met de langetermijngevolgen van klimaatverandering en met de eisen die water en bodem stellen.
,,We hebben snel nieuwe woningen nodig, maar daarbij is het wel van belang dat we het in één keer goed doen, flexibiliteit inbouwen en volgende generaties niet klemzetten met problemen en schade. De overstromingen in Limburg hebben recent laten zien hoe kwetsbaar we zijn in de gebouwde omgeving. Ik roep daarom op dat we scherper kijken waar we gaan bouwen en hoe we bouwen.”
Peter Glas, deltacommissaris
De Jonge wil nationale maatlat voor klimaatadaptief bouwen
Minister Hugo de Jonge (Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening) werkt aan een ‘nationale maatlat’ voor klimaatadaptief bouwen, meldt watervakblad H2O op 3 februari 2022. Die wil hij gebruiken bij de plannen voor de circa 1 miljoen woningen die de komende tien jaar nodig zijn om het woningtekort op te lossen. Volgens de minister zijn de criteria nu niet duidelijk.
Dat antwoordt de onlangs aangetreden bewindsman op Kamervragen die de Partij voor de Dieren in december stelde naar aanleiding van een advies van Deltacommissaris Peter Glas over klimaatadaptatie en woningbouw. Volgens Glas wordt tot nu toe bij locatiekeuzes voor woningbouw nog nauwelijks rekening gehouden met het bodem- en watersysteem en de gevolgen van klimaatverandering op de lange termijn.
Door klimaatverandering is de kans op extreme regenval die in juli overstromingen veroorzaakte in Limburg, België en Duitsland 20 tot 800 procent groter dan ruim een eeuw geleden. Dat concludeert Rolf Schuttenhelm op 24 augustus 2021 na bestudering van een gezamenlijke studie van een groot aantal Europese klimaatinstituten en universiteiten, een team van 39 klimaatwetenschappers onder leiding van de Duitse meteorologische dienst (Deutsche Wetterdienst, DWD), in NU.nl. Naarmate het klimaat verder opwarmt, zal extreme zomerneerslag steeds vaker voorkomen.
Wetenschappers uit Duitsland, België, Nederland, Zwitserland, Frankrijk, Luxemburg, de VS en het VK werkten samen om te beoordelen in hoeverre door de mens veroorzaakte klimaatverandering de kans en de intensiteit van de zware regenval die de ernstige overstromingen veroorzaakte, veranderde.
Met behulp van gepubliceerde ‘peer-reviewde’ methoden hebben ze geanalyseerd hoe door de mens veroorzaakte klimaatverandering de maximale 1-daagse en 2-daagse regenval in het zomerseizoen (april-september) beïnvloedde in twee kleine regio’s waar de recente overstromingen het ernstigst waren: in de Ahr-Erft-regio (Duitsland) en aan de Maas (België) en in een grotere regio waaronder Duitsland, België en Nederland.
Reconstructie Neue Züricher Zeitung overstoming Duitse Ahrdal
Dat het gevaarlijk is om (bewust of onbewust) data uit het verleden te negeren wordt duidelijk uit de volgende reconstructie van de ramp in het Duitse Ahrdal – meer dan 130 mensen verloren hier hun leven. De nog hogere waterstanden uit 1804 en 1911 zijn genegeerd, op zijn minst onderschat. De reconstructie is gemaakt door de Neue Züricher Zeitung (NZZ):
Wie das Hochwasser in Ahrweiler so verheerend wurde, Neue Zürcher Zeitung (NZZ), 6 augustus 2021.
Lees hieronder de voornaamste bevindingen van deze ‘World Weather Attribution‘. Je kunt er ook het volledige rapport ook downloaden.
Na twee maanden ziet het Ahrdal in Duitsland er nog steeds uit als een soort oorlogsgebied
Het is twee maanden na de grote overstromingen, maar nog steeds ziet het Ahrdal in Duitsland eruit als een soort oorlogsgebied. Weggespoelde huizen, hotels en winkels; de schade is enorm en het herstel nog ver weg. Maar niet alleen de dorpen hebben schade, ook het vertrouwen in de politiek heeft een flinke knauw gehad.
Nieuwsuur-verslaggever Dieuwke van Ooij trok enkele dagen door het Ahrdal. Ze neemt je mee op een reis door het rampgebied.
Roadtrip door ‘oorlogsgebied’ in Duitsland, Nieuwsuur, 25 september 2021.
Promovendus Deltares doet onderzoek aan Duitse Ahrvallei
Samen met de GEER Association – deze organisatie coördineert de door de National Science Foundation (NSF) gesponsorde verkenningsinspanningen van geotechnisch belangrijke extreme gebeurtenissen -hebben we een veldbezoek gebracht aan de Duitse Ahrvallei, zegt promovendus Kees van Ginkel, die voor Deltares schade door overstromingen onderzoekt. Dit helpt, zo zegt hij, om overstromingsrisicomodellen te verbeteren, en in het bijzonder de wegschademodellen die hij tijdens zijn promotieonderzoek heeft ontwikkeld.
Van Ginkel maakte tijdens zijn onderzoek, naast onderstaande, nog een aantal zeer bekijkenswaardige klimaatvlogs. Kunst en Landschap heeft zich uiteraard geabonneerd op deze afspeellijst.
Climate vlog 6 – Ahr Valley (Ahrtal) flooding and damage, Kees van Ginkel, 31 december 2021.
‘Die Nacht, als die Flut kam – Protokoll einer Klima-katastrophe’
Natuurrampen zijn nu ook een realiteit in Centraal-Europa, dat voorheen als veilig werd beschouwd – de Ahr-vloed in 2021 maakte dit angstaanjagend duidelijk. Een jaar na de watersnoodramp in het Ahr-dal reconstrueert de documentaire-film ‘Die Nacht, als die Flut kam – Protokoll einer Klimakatastrophe‘ getrouw de gebeurtenissen van 14 en 15 juli aan de hand van de verhalen van de mensen ijdens de nacht des onheil.
Op de avond van 14 juli 2021 zorgt een vloedgolf ervoor dat de Ahr in Rijnland-Palts opzwelt tot ruim zeven meter. Auto’s en huizen worden meegesleurd door het water, 135 mensen komen om. Wat gebeurde er precies op de vloednacht? En was het allemaal gewoon het weer, of is ook de klimaatverandering de schuldige?
De film volgt de mensen van de Ahr en laat in niet eerder gepubliceerde beelden zien hoe zij de ramp hebben ervaren. Oliver Grieß, die door de vloedgolf in het kleine dorpje Insul uit zijn huis werd gerukt: ,,Ik zag hoe onze brug werd verwoest – en toen kwam de apocalyps.” Alina Sonntag, die wanhopig probeert de wijnboerencoöperatie in Mayschoss te redden. Brandweerman Friedhelm Jakobs, die zich de hele nacht vastklampte aan een grafkruis in het water in Ahrweiler. Julian Dela uit Bad Neuenahr, die nog steeds niet kan loslaten wat er in de nacht van de overstroming met zijn buren is gebeurd: ,,Ik zal de kreten om hulp nooit vergeten.”
Gebaseerd op een regionale gebeurtenis, verbreedt de film het perspectief van de mondiale klimaatsituatie. Internationale onderzoekers geven een overzicht van hoe klimaatverandering bijdraagt aan dergelijke rampen en wat we in de toekomst kunnen verwachten. Zijn de gebeurtenissen aan de Ahr echt nooit eerder vertoond? En hoeveel waarschijnlijker zijn dergelijke klimaatgebeurtenissen wereldwijd geworden? Voorbeelden van over de hele wereld, uit Japan, Bangladesh, de VS, Australië en Afrika, laten zien waar het allemaal om draait. De film laat zien dat de overstroming van de Ahr slechts één puzzelstukje is in een wereld die uit balans raakt.
Matthias Fuch, Taglicht Media
Klik op de illustratie hieronder om de 92 minuten durende documentaire-film van Matthias Fuch te bekijken.
Nooit eerder hebben natuurrampen in Duitsland zo’n hoge schade aangericht als in 2021; eerste raming kosten: 12,5 miljard euro
Nooit eerder hebben natuurrampen in Duitsland zo’n hoge schade aangericht als in 2021. Volgens de Duitse Verzekeringsvereniging (GDV) bedraagt de totale schade 12,5 miljard euro, zegt zakelijk redacteur Welt Stephan Maass op 2 februari 2022. De verwoestende plotselinge overstroming in juli en de hagelbui in de vroege zomer zijn hiervoor verantwoordelijk.
Volgens Jörg Asmussen, algemeen directeur van GDV, vormde de totale schade aan woningen, huisraad en bedrijven veroorzaakt door overstromingen en zware regenval in het voorgaande jaar het grootste deel met zo’n negen miljard euro. Storm- en hagelschade is goed voor twee miljard euro. De overige 1,5 miljard euro is te wijten aan natuurschade aan motorvoertuigen.
In een vergelijking van de risico’s van natuurrampen met andere Europese landen staat Duitsland daarmee op de achtste plaats. Dat heeft het Britse vergelijkingsportaal ‘Uswitch‘ vastgesteld door historische gegevens over natuurrampen van de laatste 119 jaar – van 1902 tot en met 2021 – te evalueren. Het kan dus nog erger. Hoe dan ook, de helft van de onderzochte rampen is te wijten aan overstromingen. Klik op de illustratie hieronder om het Welt-artikel van Maass te lezen.
,,We zijn nu meer dan vier maanden verder, en er is nog geen cent uitgekeerd”
Direct na de overstroming kwam de ene na de andere hoogwaardigheidsbekleder Valkenburg bezoeken. Met de belofte dat er bij de wederopbouw snel en adequaat zou worden geholpen. Zo zou er via de Wet Tegemoetkoming Schade bij rampen geld beschikbaar komen voor onverzekerde of onverzekerbare schade bij bedrijven en particulieren. ‘We zijn nu meer dan vier maanden verder, en er is nog geen cent uitgekeerd’, zegt burgemeester van Valkenburg Daan Prevoo tegen Nieuwsuur-verslaggever Gert Janssen op 20 november 2021.
,,De overheid gaat hierbij uit van wantrouwen, in plaats van vertrouwen. Zo bang zijn ze dat er misbruik van wordt gemaakt. Ik roep de Tweede Kamer en het kabinet op om de inwoners van Valkenburg te vertrouwen en snel geld uit te keren.”
Daan Prevoo, burgemeester Valkenburg
De burgemeester bezoekt met Nieuwsuur de 89-jarige Tilla van Vliet terwijl ze naast haar elektrische kacheltje in haar gestripte woning zit. Daarnaast rolt de camera in gebouwen van zorginstelling Adelante, waar zo’n 450 kinderen met een lichamelijke beperking sinds de overstroming van de ene op de andere dag niet meer naar school konden. Prevoo spreekt met Adelante-bestuurder Henri Plagge, die, zoals het er nu voorstaat, denkt, niet eerder dan in de zomer van volgend jaar, de gebouwen van de instelling weer in gebruik te kunnen nemen.
Vier maanden na de grote overstromingen in @gemvalkenburg kunnen zo'n 500 gezinnen nog steeds hun huis niet in. Ook wachten ze nog steeds op schadevergoeding. 'Er is nog geen euro uitgekeerd door de overheid', zegt burgemeester @daanprevoo. #Nieuwsuurpic.twitter.com/lyDgOyUYZa
Radar: ‘Let op! Klimaatschade aan je woning lang niet altijd verzekerd’
Het ging net goed vandaag, zegt presentator-Radar Antoinette Hertsenberg geruststellend, nadat Limburg in de namiddag van 6 februari 2022 opnieuw werd opgeschrikt door hoogwater, en dat dat in de loop van de avond weer zakte tot ‘normale’ proporties. Door klimaatverandering krijgen we steeds meer te maken met klimaatschade, vervolgt ze, ‘maar dit is lang niet altijd verzekerbaar’. Niet iedereen weet dat.
Uit een enquête van het consumentenprogramma Radar blijkt namelijk dat zo’n 68 procent van de ondervraagden gedekt denkt te zijn voor schade door een overstroming met een woonverzekering, terwijl dit niet altijd het geval is. De enquête is ingevuld door ruim 13.000 testpanelleden.
Uit deze enquête van Radar blijkt overigens ook dat 48 procent van de consumenten denkt verzekerd te zijn tegen deze verzakkingen, maar ook dat is niet het geval. Je kunt je hier als consument niet tegen verzekeren. Hoewel er in 2016 nog enkele aanbieders waren die dit deden, is er op dit moment geen enkele.
Let op! Klimaatschade aan je woning lang niet altijd verzekerd, Radar, 7 februari 2022.
,,Het kan jaren duren voordat de natuur hersteld is”
In Limburg loopt de schade in honderden miljoenen euro’s. In Duitsland vielen minstens 184 doden en in België 38. Ook voor de natuur in beekdalen en uiterwaarden was het een klap. Miljoenen insecten en bodemdieren zijn in de afgelopen week gedood door het hoogwater in Limburg. Dat zegt ecoloog Piet Verdonschot tegen NU.nl-verslaggever Job van der Plicht (21 juli 2021, red). Ook zoogdieren en jonge weidevogels zijn flink getroffen. Jaap Dirkmaat, directeur van de Vereniging Nederlands Cultuurlandschap (VNC), schat dat er duizenden grotere dieren zijn omgekomen: ‘Het kan jaren duren voordat de natuur hersteld is.‘
‘Hoe de Limburgse natuur een nieuwe watersnood kan voorkomen’
Beeld: Hettie Meertens, VK/H2O
Maar de natuur is veerkrachtig. Sterker: de natuur kan ons van dienst zijn in onze zoektocht naar oplossingen om mensen, vee, bedrijven en infrastructuur beter te beschermen, zegt bioloog Hettie Meertens namens ARK Natuurontwik-keling tegen Onno Havermans, die haar interviewde voor Trouw. ,,Zo’n ramp als in juli kan zich vaker voordoen, nu het klimaat verandert als gevolg van de opwarming van de aarde.” Meertens legt uit hoe de Limburgse natuur een handje kan helpen om een nieuwe watersnood te voorkomen.
,,Het landschap kan het water niet tegenhouden, maar wel vertragen door het langer vast te houden in de bodem en de vegetatie. Dat bewoonde delen overstromen bij zoveel regenval als in juli is door de natuur niet te voorkomen, maar we kunnen wel zorgen dat er meer tijd is om je erop voor te bereiden.”
Hettie Meertens (ARK Natuurontwikkeling)
Meertens wijst er in het watervakblad H2O op dat het natuurlijker inrichten van het landschap in het zuiden van Limburg niet alleen belangrijk is vanuit het oogpunt van bergen van water, waarmee ze één van de belangrijke pijlers van Kunst en Landschap benadrukt: het zoeken naar integrale, gebiedsgerichte, natuur- en landschapsinclusieve oplossingen voor een (biodiverse, klimaatadaptieve) inrichting van ons land, waarbij water en bodem ‘sturend’ zijn. Kan nog leuk zijn ook!
“Hiermee bevorder je ook de biodiversiteit, creëer je nieuwe mogelijkheden voor recreatie en toerisme en doe je wat aan de stikstofproblematiek en de uitstoot van CO2. Je slaat dus meerdere vliegen in een klap. Het wordt zo een fijne opgave om aan te werken.”
Het herstel van de natuurlijke kenmerken en dynamiek van rivieren vergroot de overstromingsbestendigheid duurzamer en is bovendien goedkoper dan met traditionele technische oplossingen. Dat zegt het Wereld Natuur Fonds (-België) na de historische overstromingen van half juli, op basis van een nieuw rapport, meldt Het Nieuwsblad (Bron: Belga) op 25 augustus 2021.
Het Belgische WWF roept op diezelfde dag in een persbericht de federale en regionale regeringen op om rivieren in hun natuurlijke staat te herstellen en gecontroleerde overstromingsgebieden aan te leggen, met het herstel van uiterwaarden. De Maas en Rijn, die tijdens de overstromingen buiten hun oevers traden, hebben hun natuurlijke uiterwaarden volledig verloren, stelt de milieuorganisatie vast.
,,Het oplossen van de klimaatcrisis en het redden van biodiversiteit gaan hand in hand. Als je de toename van hevige regenval als gevolg van klimaatverandering en de drastische afname van uiterwaarden bij elkaar optelt, krijg je een dodelijke cocktail voor de mensheid.
In plaats van de natuur tegen te werken door miljarden euro’s te spenderen aan investeringen schadelijk voor de natuur, moeten we investeren in natuurvriendelijke oplossingen. Het herstellen van de natuur is een kwestie van overleven geworden, niet alleen voor de natuur maar ook voor de mens.”
Rapport: natuur Geuldal voorkwam ergere overstromingen in Limburg
De natuur in het Limburgse Geuldal heeft tijdens de zware overstromingen van vorige zomer gefunctioneerd als een ‘klimaatbuffer’ en erger voorkomen, schrijft de redactie van Trouw op de langste dag van het jaar, bijna een jaar later: 21 juni 2022. Tot die conclusie komen onderzoekers van het onafhankelijke Bureau Stromingin een rapport voor Natuurmonumenten.
“Zonder deze bufferende werking van het Geuldal was de waterstand in Valkenburg en Meerssen nog veel hoger geworden.”
Bureau Stroming voor Natuurmonumenten
Natuurgebieden kunnen dus helpen de consequenties voor mensen en (on)veiligheid te beperken door water op te vangen en geleidelijk weer af te geven. Het regenwater kan namelijk beter in de bodem dringen en langzamer naar beneden afstromen. Eenmaal in het dal aangekomen bieden de natuurlijke dalvlakten volop ruimte aan het water. Het mooie van klimaatbuffering is dat mensen én de natuur daarvan profiteren.
Kijk maar eens naar deze prachtige video, die ARK Natuurontwikkeling maakte in samen-werking met het Wereld Natuur Fonds, Het Limburgs Landschap, Natuurmonumenten en de Natuur en Milieu Federatie Limburg. De productie was in handen van Rombus Natuurfilms.
Buien beter bergen, ARK Natuurontwikkeling, 3 maart 2022.
De afgelopen jaren is er door verschillende organisaties in het Geuldal al hard gewerkt aan mogelijkheden om water te bergen en af te voeren, maar veelal alleen met technische middelen. Dat volstaat echter niet meer, zegt Natuurmonumenten, nu klimaatverandering zorgt voor heftigere buien, overstromingen en modderstromen, afgewisseld met langere periodes van droogte. Water vasthouden vraagt volgens de natuurorganisatie nu alle aandacht. Ook het Kennisportaal Klimaatadaptatie onderschrijft die visie.
,,Natuur kan helpen regendruppels langer vast te houden op de plek waar ze vallen, dieper de bodem in te laten trekken en het water letterlijk te vertragen. Hierdoor hebben we minder last van overstromingen en droogte.”
Natuurmonumenten
Kijk hieronder ter illustratie naar een video die Natuurmonumenten maakte tijdens het hoogwater in de zomer van 2021.
Hoe maken we het hele landschap klimaatslim, Natuurmonumenten, 16 december 2021.
Water verbindt ons allemaal!
Door snel handelen zijn in Limburg veel overstromingen voorkomen. Het Waterschap Limburg bedankte (al) op 22 juli voor alle alle hulp die het kreeg vanuit heel Nederland. ‘Water verbindt ons allemaal!’
Een oprecht dankjewel vanuit Limburg, Waterschap Limburg, 22 juli 2021.
Vervolg Watersnoodramp-2021-special Kunst en Landschap
In het vervolg op deze Kunst en Landschap-special over de watersnoodramp-2021 gaan we de diepte in: houden we bij de invulling van de schaarse ruimte in Nederland voldoende rekening met de gevolgen van klimaatverandering? En moeten we niet veel verder vooruitdenken over de indeling van ons land?
(Klik hier voor het vervolg van de Watersnoodramp-2021-special)
In opdracht van It Fryske Gea, de Friese Milieu Federatie, Staatsbosbeheer en Natuur-monumenten is een integrale denkwijze geschetst, gebaseerd op de unieke bodemopbouw van Fryslân en een weerbaar, toekomstbestendig watersysteem. De visie is geen blauwdruk, wel een uitnodiging om met elkaar in gesprek te gaan over de vraag hoe de provincie Fryslân zich de komende decennia zou kunnen ontwikkelen in het licht van de grote maatschappelijke opgaven.
Vier Friese bestuurders krijgen na een introductie van Peter de Ruyter en Eddy Wymenga de toekomstvisie Natuerlik Fryslân 2050 tijdens het webinar, dat ik hieronder integraal voor je opgenomen heb, officieel overhandigd. De gelukkigen zijn gedeputeerden van de provincie FryslânAvine Fokkens en Douwe Hoogland, dijkgraaf Luzette Kroon van Wetterskip Fryslân en burgemeester Jannewietske de Vries van de gemeente Súdwest-Fryslân. Ook gaat het gezelschap in gesprek met de directeuren van de natuurorganisaties. Hoe zal Friesland er in 2050 uitzien?
,,Vergezichten over een vogelrijke Waddenzee. Uitgestrekte en kleurrijke graslanden waar weidevogels de toon zetten. Waterrijke overstromingslandschappen met rietlanden, vis en otters. En traag stromende beken door een kleinschalig cultuurlandschap met natuurrijke bossen. Wat een aantrekkelijk vooruitzicht om in 2050 door Fryslân te wandelen, te fietsen of om er te wonen! Rijk aan natuur en met een landschap dat bloeit en zoemt van de insecten. Waar een schone bodem aan de basis staat van gezonde producten uit onze eigen omgeving. Klimaatbestendig, veilig en aantrekkelijk. We kijken uit naar een groene toekomst voor komende generaties.”
Inleiding ‘Natuerlik Fryslân 2050‘
Natuerlik Fryslân 2050. Natuur en Landschap als basis voor onze toekomst, Groenlunch, 2 juni 2021.
Deelnemers aan het webinar konden vragen stellen; niet alle vragen konden tijdens de uitzending worden beantwoord. Op de website van de Friese Milieufederatie zijn alle vragen (geanonimiseerd) en antwoorden vanaf 8 juni in te zien en te downloaden.
Kunst en Landschap gaat ontwikkelingen ‘Natuerlik Fryslân 2050’ op de voet volgen
Abstract ‘Natuerlik Fryslân 2050’, Peter de Ruyter, 2 juni 2021 (zie: LinkedIn, klik voor vergroting).
In de zoektocht naar oplossingen voor de grote maatschappelijke opgaven waar (ook) de provincie Friesland de komende decennia voor staat, staan in Natuerlik Fryslân 2050natuur en landschap centraal. De visie propageert daarbij een integrale en gebiedsgerichte aanpak. Ook op rijksniveau is volgens velen een integrale, ruimtelijke visie nodig voor de lange termijn, zeg 20 tot 30 jaar.
‘Het huidige beleid is te gefragmenteerd. Ministeries werken vooral sectoraal en bovendien is er veel gedecentraliseerd naar de provincies en de gemeenten, zegt voormalig Rijksadviseur Berno Strootmanin het meinummer (2021, red.) van het open magazine van Publiek Denken. ‘Voor veel opgaven leek rijksverantwoordelijkheid niet nodig. De tijd heeft ons daarin ongelijk gegeven’. Strootman pleit in dit opinieartikel (nogmaals en nadrukkelijk) voor een Minister van Ruimte – een nieuwe bewindspersoon met een eigen mandaat en budget.
,,Doordat centrale regie ontbreekt, maar ook door het ontbreken van een integrale langetermijnvisie en politieke wil, struikelen we van crisis naar crisis. […] Integraal beleid maken is ingewikkelder, maar leidt tot betere kwaliteit en is uiteindelijk goedkoper.”
Berno Strootman
Het multimediale platform in oprichting Kunst en Landschap Noord Nederland volgt de (landelijke) ontwikkeling(en) – uiteraard incluis die van Friesland – op dit gebied reeds geruime tijd op de voet. En dat blijft het doen, in de hoop aan het einde van dit jaar of in 2022, een bijdrage te (kunnen) leveren aan versnelling van de transities in het Noorden door in te zetten op noordelijke krachtenbundeling. Middels een expertise-, organisatie-, productie- en journalistiek platform voor verbeelding van (en reflectie op) verandering, gaat Kunst en Landschap tot ‘de verbeelding’ spreken door coöperatie op meerdere fronten!
Eerste reacties op ‘Natuerlik Fryslân 2050’
Ik houd, in aanloop naar de lancering van het platform, voor Kunst en Landschap een aantal (door mij) zogenoemde ‘blogboeken‘ bij. Met dit Natuerlik Fryslân 2050-blogboek krijg je er eentje bij. Je vindt ze overigens (de ‘KL-SPECIALS‘) onder de rechter menu-knop. Ik ga je – op hoofdlijnen, het hele jaar door en de jaren daarna – op de hoogte houden van de ontwikkelingen rond Natuerlik Fryslân 2050. Hopelijk is dat voor jou een reden om deze pagina van Kunst en Landschap regelmatig te bezoeken. Bookmarken mag.
Hieronder alvast de eerste reacties op deze prachtige Visie, vol van wenkende perspectieven voor een veerkrachtige en hoopvolle toekomst voor de provincie Fryslân. (Nog) niet alle thema’s zijn verweven, maar de basis – de bodem en het ‘sturende’ water – voor ‘een goed gesprek’ ligt er. Ik blijf met Kunst en Landschap hard werken aan ‘implementatie’ van (al) die andere veranderopgaven, waarbij ik kunst en cultuur – als motor voor verandering(sgezindheid) – een voorname rol toebedeel bij de ontwikkeling en innovatie van Noord Nederland.
Nederland-Waterland: een complexe wereld van schipperen – strijd om iedere druppel water!
‘Water, we komen eruit voort, en we leven ervan’. In de vierdelige BNNVARA-documentaire-serie ‘Waterman‘ onderzoekt presentator Menno Bentveld – al veertien jaar gezicht en stem van instituut ‘Vroege vogels‘ – onze wonderlijke verhouding tot water. Hij volgt de loop van het water in Nederland en belandt in een wereld van botsende belangen en tegenstrijdige inzichten. Dit persoonlijke vierluik, dat hij samen met regisseur Geertjan Lassche (Break free, Frontberichten) maakte, neemt je mee in een wereld vol uitersten, die je blik op het water voorgoed zal veranderen, zo luidt het persbericht.
‘Waterman‘ ontdekt in het nieuwe tv-programma dat het eeuwenoude motto van pompen of verzuipen al lang niet meer opgaat voor de Nederlandse delta. Het water vasthouden is noodzakelijk, maar erg ingewikkeld: volstaat polderen, of is het tijd voor harde keuzes?
,,De manier waarop we eeuwenlang met water zijn omgegaan, staat onder druk. We wilden alles zo snel mogelijk kwijt anders verzopen we en konden boeren niet met hun trekkers het land op. Afvoeren en pompen maar. Nu leidt dat tot extreme tegenstellingen omdat we vaker met korte gigantische hoosbuien en langer met periodes van droogte te maken hebben.”
Menno Bentveld (Zie interview Annemart van Rhee voor BNNVARA hieronder.)
Bentveld spreekt in zijn zoektocht met mensen die op een bijzondere manier van water afhankelijk zijn: vissers, boeren, natuurbeheerders, schippers, boswachters, bierbrouwers en campinghouders. Ook met overheden, waterschappen, drinkwaterbedrijven, de industrie en – last but not least – de consument.
,,Nederland-Waterland blijkt een complexe wereld van schipperen, waarbij iedereen zijn eigen belang vooropstelt. Ieder vecht om dezelfde druppel.”
‘Waterman‘
Trailer ‘Waterman’
Bekijk hieronder de trailer van Waterman, de vierdelige serie is vanaf 11 april elke zondag te zien bij BNNVARA op NPO-2 (11 april: 20:45 uur; let op precieze aanvangstijden).
Trailer ‘Waterman’, BNNVARA, 29 maart 2021.
Met Kunst en Landschap heb je ze mooi op een rijtje
Natuurlijk zit ik die zondagen aan de buis gekluisterd en neem ik de Waterman-uitzendingen in deze blogbijdrage (voor Kunst en Landschap) voor je op. Je hebt ze dan alle vier mooi op een rijtje en je kunt ze (nadien) terugkijken op een moment dat het jou uitkomt. Veel plezier daarbij.
Menno Bentveld was naast zijn reportages en studiowerk voor Vroege vogels maandenlang hard bezig met de vierdelige documentairereeks over het Nederlandse watersysteem. Volgens hem een urgente serie, onder andere door de oplaaiende milieu- (stikstofcrisis) en landbouwdiscussies. Wat beweegt de ‘natuurradio- en televisieman’ om, samen met Geertjan Lassche en zijn team, Waterman te maken? Wat zijn z’n drijfveren en wat is er nou eigenlijk zo spannend aan water? Dat wilde freelance interviewer en reportagemaker Annemart van Rhee wel eens weten. Een openhartig interview:
,,In de jaren 80 ging de wereld écht naar de klote. Kernafval werd met tonnen zo de Atlantische Oceaan in gelazerd.”
‘Iedereen is aan het zoeken en aan het vechten om diezelfde druppel’
Op vrijdag 9 april schuift Menno Bentveld aan bij Astrid Joosten en Paul de Leeuw in het programma Op1 – een uitgelezen kans om de urgentie, zo niet noodzaak van het vasthouden van water bij een groot publiek onder de aandacht te brengen.
Menno Bentveld: “Iedereen is aan het zoeken en aan het vechten om diezelfde druppel”, Op1, 10 april 2021.
‘De bizarre wereld van het water in nieuwe serie van Menno Bentveld’
Nederland is beroemd om zijn strijd tegen het water, maar die strijd is, mede onder invloed van klimaatverandering, ook een strijd óm het water! En die is behoorlijk ingewikkeld zegt Patrick Lodiers, presentator van het NPO Radio-1-programma De Nieuws BV, die Bentveld op vrijdagmiddag 9 april tussen 12 en half 2 interviewde in zijn wekelijkse talkshow. Menno loopt al heel wat jaartjes rond in het Hilversumse, dus aan (voor-)publiciteit voor Waterman geen gebrek. Maar ze – Menno Bentveld en regisseur Geertjan Lassche – hebben dan ook niet ‘zo maar iets’ te melden.
,,Het moet een verhaal worden over de complexiteit, eigenlijk wel mafheid van hoe dat watersysteem bij ons in Nederland in elkaar zit.”
Menno Bentveld (en Geertjan Lassche)
Menno Bentveld in gesprek met Patrick Lodiers, De Nieuws BV, 9 april 2021.
‘Waterman’ in twee specials van Kunst en Landschap
Waterman krijgt een plekje in maar liefst twee specials van Kunst en Landschap: ‘Het water komt…‘, een blog(boek) over klimaatverandering, zeespiegelstijging en waterbeheersing en ‘Stappen naar…‘, waarin de (over)gang naar (natuurinclusieve) kringlooplandbouw centraal staat. Klik op de illustraties hieronder om in beide alvast een kijkje te nemen.
De strijd om water; over het lage grondwater op de hoge zandgronden van Brabant
In de eerste aflevering van Waterman spreekt Menno met de Brabantse Hans van Berlo, een fervent strijder voor het natter maken van de Brabantse natuur. Als vrijwilliger bij het IVN Gemert Bakel steekt hij veel van zijn tijd in het onder de aandacht brengen van het lage grondwater op de hoge zandgronden van Brabant. Verslaggever Marlijn Snijders zocht Van Berlo op en interviewt hem langs – what’s in a name – ‘De Snelle Loop‘ voor een radio-uitzending van Vroege Vogels.
BNNVARA-Serie Waterman, allemaal kijken!, Hans Natuurkanaal, 11 april 2021.
Waterman, de afleveringen (en reacties):
Aflevering 1: Brabant – Boren en pompen
‘Waterman‘: ,,Water in Brabant is een wereld van uitersten. Deze winter was de Maas, een van de zoetwaterleveranciers van Brabant, weer buiten zijn oevers getreden. Op zulke momenten willen we er zo snel mogelijk vanaf. Maar een paar maanden later is er niets meer over van deze overvloed. Er worden massaal putten geslagen. Boorteams zoeken in diepe aardlagen naar eeuwenoude watervoorraden, anders willen de gewassen niet groeien op onze uitgestrekte velden. Er wordt gestreden om iedere druppel. Kunnen we de aarde nog blijven benutten naar onze eigen wens of komt er een moment dat we moeten meebewegen met de loop van het water?”
Tv-recensent Walter van der Kooi (De Groene Amsterdammer) over ‘Waterman’: ,,Zeer aanbevolen.”
Veel lovende kritieken vielen Waterman na de eerste aflevering ten deel – uit diverse hoeken van de water-, klimaat-, natuur-, landschaps- en landbouwwereld. Met mijn Kunst en Landschaps-bril op, las ik met groot genoegen de reactie van tv-recensent Walter van der Kooi, die voor De Groene Amsterdammer op de dag van uitzending van de tweede aflevering van Waterman, met zowel een inhoudelijk als esthetisch oordeel kwam.
,,Regisseur Geertjan Lassche is in zijn werken niet alleen van de krachtige inhoud maar ook van de prachtige vorm.”
Walter van der Kooi, De Groene Amsterdammer
Van der Kooi geniet het privilege van het beroepshalve vooruit kunnen kijken. Dat gaf hem gelegenheid de eerste twee afleveringen-Waterman alvast te kunnen aan- en beschouwen. Hij prijst niet alleen de integrale benadering van het makersduo, maar ook ‘de VARA’, die volgens hem ‘goed bezig is met De boerenrepubliek en Waterman (omdat, red.) die elkaar regelmatig raken; en met Scheefgroei in de polder van Jeroen Pauw en Sander Heijne‘. Lees hier zijn recensie:
Waterman Walter van der Kooi, De Groene Amsterdammer, 18 april 2021
Aflevering 2: Zeeland – Zilt en zoet
‘Waterman’: ,,Zeeland en water is een geschiedenis van handel, zeeslagen en een worsteling met zoet en zout. Nog steeds zorgt het water voor overvloed, maar is voor Zeeland ook een permanente bedreiging. Wereldberoemd werden we met technische oplossingen, zoals de Deltawerken. Maar die hebben geen antwoord op nieuwe problemen. Het eiland Schouwen-Duiveland, dat volledig is omsloten door zout water, is afhankelijk van zoet regenwater, dat steeds minder vaak valt. Hoe vormt het zout zeewater op Schouwen-Duiveland zowel een bedreiging als een kans? En moeten we het zoute water blijven bevechten of moeten we het omarmen?”
‘Televisieserie duikt in waterproblemen op Schouwen-Duiveland’
In deze tweede aflevering gaat Menno langs bij boeren en fruittelers op Schouwen-Duiveland die een schreeuwend tekort hebben aan zoet water. Voor Omroep Zeeland reden om het daar een dag na de uitzending eens uitgebreid over te hebben. Luister hier naar een twintig minuten durend interview met Bentveld in het radioprogramma de Zeeuwse Kamer:
Interview Menno Bentveld in de Zeeuwse Kamer, Omroep Zeeland, 19 april 2021.
‘Showcolade zegt niets over ons; Waterman wél’
Waar Walter van der Kooi in De Groene Amsterdammer regisseur Geertjan Lassche roemt om de krachtige inhoud en de prachtige vorm, prijst Maaike Bos – in haar tv-column voor Trouw – Lassche om de urgentie die hij met de vier delen Waterman onderstreept: ‘Nederland heeft dorst, en moet het water zo lang mogelijk zien te behouden’.
,,Eeuwenlang vervolmaakte Nederland de waterafvoer – binnen vijf dagen komt een regenbui via rechte sloten, beken en rivieren in zee. Maar de laatste droge zomers maakten duidelijk dat de strijd is verlegd.”
Maaike Bos, tv-columnist Trouw
Fraaie column, waarbij Bos de Nederlandse Publieke Omroepkijker en passant ‘adviseert’ om in ieder geval de eerstkomende zondagavonden op primetime niet op NPO1 af te stemmen voor ‘Showcolade‘ – ‘een remake van het Japanse Sokkuri Sweets‘.
Wat blijft hangen bij deze tweede aflevering van Waterman, zo stelt de redactie van het Nederlands Dagblad op 17 april, is vooral de strijd van de boeren in dit gebied, die een onmogelijke concurrentiepositie hebben, doordat ze precies daar boeren waar geen zoet water beschikbaar is:
Om aan die ‘onmogelijke concurrentiepositie’ iets (structureels) te doen wil ‘De Puupe‘ zoet water op Schouwen-Duiveland mogelijk maken door het aanleggen van een ringleiding (‘puupe’ in Zeeuws dialect), die zoet water gaat aanvoeren vanuit het Schelde-Rijnkanaal. Doel van de stichting is dat alle agrariërs op Schouwen-Duiveland de beschikking krijgen over zoet water, zodat zij een rendabel agrarisch bedrijf kunnen runnen. Men hoopt en verwacht de ringleiding in het laatste kwartaal van 2023 voor zowel Schouwen als voor Duivenland op te kunnen leveren.
Informatiefilm De Puupe, De Puupe, 19 februari 2021.
Boeren op Walcheren slaan handen ineen met ‘De Waterhouderij’
Ook voor agrarisch ondernemers op Walcheren waren de laatste drie droge zomers in veel gevallen funest voor de opbrengst van fruit en groente. Een zevental boeren heeft de handen ineengeslagen en is de stichting De Waterhouderij begonnen. Agrariër Werner Louwerse vertelt over hoe ze de veranderende weersomstandigheden, in goed overleg met het ‘buiten de kaders tredende’ waterschap, het hoofd bieden.
,,Wij moeten het doen met het water dat uit de lucht valt. In de winter hebben we daar genoeg van, maar hebben we geen gewassen, en in de zomer hebben we gewassen en dan hebben we tekort.”
Werner Louwerse, agrariër
Zeeuwse boeren beheren eigen waterstand, Nieuwe Oogst, 8 juni 2021.
Masterplan Zoet Water reddingsboei voor verdrogend en verziltend Zeeland
Een bijzonder samenwerkingsverband moet redding bieden aan het Zeeuwse zoetwaterprobleem, op korte- en langeretermijn. Op 30 juni 2021 (na drie jaren hittestress en extreme regenval) presenteert een coalitie van landbouwcoöperatie CZAV, kennisinstelling Delphy, groeispecialist Van Iperen BV, de Nederlandse Fruittelers Organisatie (NFO), de Rabobank en de Zuidelijke Land- en Tuinbouw Organisatie (ZLTO) een masterplan ‘Zoetwater voor Zeeland‘ aan aan gedeputeerde Jo-Annes de Bat en waterschapbestuurder Luc Mangnus.
Ultieme oproep voor meer zoetwater in Zeeland, Nieuwe Oogst, 1 juli 2021.
Aflevering 3: Amsterdam – Pompen of verzuipen
‘Waterman’: ,,Amsterdam ligt laag. Bij extreme regenval kan het water nauwelijks weg. De hoofdstad vecht tegen wateroverlast maar tegelijk mag het waterpeil ook niet te ver zakken. Dan slaat de droogte toe en verkruimelen de houten funderingen onder de kapitale grachtenpanden. Amsterdam moet balanceren tussen niet te nat en niet te droog: precisiewerk. Een kostbare operatie, waar dagelijks honderden mensen druk mee zijn, geholpen door een eeuwenoud watersysteem. Als deze stad zo laag ligt, en het is zó ingewikkeld om alles draaiende te houden, moeten we er dan nog wel koste wat kost willen wonen? En zo ja, wat zijn dan de consequenties?”
‘Met zijn bootje vaart hij onder de Waag en de Nieuwmarkt door’
De Bijleveldschesluis is als ‘een verborgen rivier’ in hartje stad, schrijft Bart van Zoelen ter introductie van de derde aflevering van Waterman in Het Parool. In een prachtige voorbeschouwing neemt hij je mee in het bootje dat onder de Waag en de Nieuwmarkt door vaart, en dat 140 meter verderop uit het stikdonker weer boven de grond te komt.
Het is alsof we door een grot gaan, door de krochten van Amsterdam, zegt Menno Bentveld tegen hydroloog Maarten Ouboter, die Bentveld voor deze ‘unheimische’ tocht op sleeptouw nam. In deze derde Waterman komt een vitale schakel in de Amsterdamse waterhuishouding volop in de schijnwerpers – ‘Iets wat er altijd is en nooit wordt gezien’.
,,Door klimaatverandering zal Amsterdam vaker terugvallen op de eeuwenoude kustbescherming. Dat gaat belangrijker worden als het vaker hard regent. En door de zeespiegelstijging worden we meer afhankelijk van pompen die kunnen falen.”
Maarten Ouboter, hydroloog
Aflevering 4: Weerribben/Wieden – Iedereen wil wat
‘Waterman’: ,,Water en Nationaal Park Weerribben-Wieden zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. De bekendste hotspot van dit gebied is Giethoorn. In de winter een walhalla voor natuurijsschaatsers, in de zomer, als het ijs weer stromend water is, wemelt het op de meren en grachten van bootjes. Maar naast recreatie leggen ook veel andere partijen een beslag op het water: onder andere boeren, vissers, waterschap en overheden. Iedereen wil zeggenschap, iedereen wil zijn belang gewaarborgd. Om de verhoudingen goed te houden, is het polderen geblazen. Moeten we het water onze wil blijven opleggen of moeten we beter luisteren naar de wil van het water?”
‘Documentaire Waterman over Giethoorn roept onbehaaglijk gevoel op’
De laatste aflevering van Waterman roept bij Gabriella Esselbrugge, eigenaresse van het Giethoornse hotel ‘De Dames van De Jonge‘, een onbehaaglijk gevoel op – ze mist nuance, vooral door de tegenstelling die daarin door de presentator wordt geschetst: Is Giethoorn een plek om geld te verdienen, rustig te wonen of te recreëren?
Onderstaande ‘Must Reads’ maken deel uit van de special ‘HET WATER KOMT, zorgen om de stijging van de ZEESPIEGEL en KLIMAATVERANDERING’ van Kunst en Landschap.
Deze blogbijdrage – ik heb hem vanwege zijn omvang inmiddels ‘blogboek’ gedoopt – start met de crossmediale campagne ‘Het water komt’ van De Correspondent-journalist Rutger Bregman en de reacties daarop. Hij vervolgt met algemene informatie (af en toe met een educatief tintje) en opiniestukken op het gebied van water(beheersing), zeespiegelstijging en klimaatverandering.
Het blogboek is daarnaast gelardeerd met kunstprojecten die de klimaat- en waterproblematiek vanuit soms onverwachte, maar bovenal prikkelende hoek duiden.
Onderstaande ‘Must Reads’ zijn een persoonlijke keuze en tot stand gekomen na lezing en bestudering van dit (urgente) onderzoeksgebied. Uiteraard houd ik me (voor suggesties voor opname van artikelen in deze sectie) van jouw kant zeer aanbevolen, waarvoor alvast dank.
