Persoonlijke verhalen bij en achter Holwerd aan Zee
In de week van 20 tot en met 24 maart 2023 staat de gele ‘5 Dagen‘-bus van het gelijknamige NPO Radio 1-programma (NTR/PowNed) geparkeerd in een van de meest noordelijk gelegen dorpen van Friesland: Holwert (vanaf 1 januari 2023 officieel de nieuwe plaatsnaam), bij de stichting Holwerd aan Zee.
De 5 Dagen-bus staat elke week in een andere gemeente in het land. Van daaruit gaan presentatoren Jo van Egmond (van maandag tot en met donderdag), Ajouad El Miloudi (op de vrijdag) en verslaggever ter plekke op locatie Mirthe van der Drift op zoek naar persoonlijke verhalen bij en achter het plaatselijke nieuws. Deze week in Holwert dus. Ze zenden ’s avonds van acht uur tot half negen uit.
Holwert: één van de meest gepasseerde dorpen in Nederland
Met een half miljoen mensen die jaarlijks het dorp voorbijrijden, staat Holwert vooral op de kaart als een van de meest gepasseerde dorpen in Nederland, stelt het Friesch Dagblad op 20 maart 2023. Vier mannen aanschouwden de krimp in het dorp en vonden dat daar verandering in moest komen. Een gat in de dijk zou Holwert aan zee leggen, en daarmee weer op de kaart zetten: ‘Holwerd aan Zee, een doorbraak voor mens en natuur’.
Holwerd Aan Zee in 2 minuten, Holwerd Aan Zee, 7 maart 2015.
Holwerd aan Zee, een doorbraak voor mens en natuur
De stichting Holwerd aan Zee werd opgericht, en na talloze onderzoeken en gesprekken met verschillende belanghebbenden en instanties waren de reacties enthousiast. Toch is het, tien jaar na het opzetten van de stichting Holwerd aan Zee, nog altijd spannend of het project er komen zal. En vooral na de Provinciale Statenverkiezingen van 15 maart 2023 is het nagelbijten of het dorp weer aan zee zal komen te liggen.
5 Dagen in gesprek met de gezichten achter Holwerd aan Zee
In de week volgend op de Provinciale Statenverkiezingen gaat 5 Dagen in gesprek met de gezichten achter Holwerd aan Zee. Op maandag 20 maart bijt Marco Verbeek, een van de vier ‘mannen van Holwert’, het spits af. Sinds het begin is hij betrokken geweest bij het project. Hij vertelt je hieronder in de eerste 5 Dagen-uitzending alles over het grootscheepse burgerinitiatief.
,,Dat gat in de dijk, dat was magie! Dat trok aan.”
Marco Verbeek, bestuurslid Holwerd aan Zee
Maandag 20 maart 2023
Dinsdag 21 maart 2023
Dinsdag de 21e is Tineke Hoekstra, voorzitter van Dorpsbelangen Holwert te gast. Het gaat dan over het dorp Holwert, en hoe het project het dorp beïnvloedt.
,,We kunnen best kritisch zijn, als Holwerters. Maar iedereen was positief en enthousiast.”
Tineke Hoekstra, voorzitter Dorpsbelangen Holwert
Woensdag 22 maart 2023
Op woensdag komt boer Anco van der Bos aan het woord, over hoe hij naar het project kijkt, als boer wiens land deels onder water zou komen te staan als het project wordt verwezenlijkt. Net als land- en tuinbouworganisatie LTO Nederland geeft Van der Bos aan zich zorgen te maken over het project: vooral om mogelijke verzilting van het land en het risico dat het gebied mogelijk tot Natura 2000 wordt verklaard.
,,Je wilt er niet minder van worden. Op het moment dat je meer dan 10 procent van je meest productieve grond kwijtraakt, dan heeft dat nogal wat consequenties.”
Anco van der Bos, boer
Toch zijn sommige boeren juist enthousiast over het ‘gat in de dijk’, zoals melkveehouder Frans Antonides, die geïnterviewed wordt door razende reporter op locatie Mirthe van der Drift. Een aantal van zijn percelen zullen dan onder water komen te staan.
,,Het idee van Holwerd aan Zee is dat de hele omgeving er beter van wordt. Dus de bevolking, maar ook de agrariërs eromheen. Recreatie zien wij als grote kans, want de industrie is helemaal weg. Ik zie het als mogelijkheid voor het dorp.”
Frans Antonides, boer
Holwerd aan Zee: een fysieke doorbraak, maar zeker ook een mentale doorbraak
Na drie dagen interviews maken de redacteuren van 5 Dageneen tussenbalans op en stellen zich de vraag wat de kansen zijn voor een daadwerkelijk gat in de dijk bij Holwert. Er zijn immers tien jaren verstreken sinds de eerste plannen van de Mannen van Holwert. “Je hebt vaak genoeg momenten gehad van… ja, ik stop er maar mee”, zegt Marco Verbeek. “Het is een fysieke doorbraak, maar wij zeggen het is ook een mentale doorbraak.”
,,Als burgerinitiatief komen er extra uitdagingen bij het project kijken. Dan ga je toch de strijd aan met het traditionele: de wereld van overheden. En dan wordt het je niet altijd makkelijk gemaakt.”
Marco Verbeek, bestuurslid Holwerd aan Zee
Toch blijft de stichting positief: ze willen Holwerd aan Zee in 2025 verwezenlijken. “Je weet dat het kan, dus daar houd je je ook aan vast. Er is moed voor nodig. Je blijft ook doorzetten, omdat je weet dat het kan.”
Donderdag 23 maart 2023
Donderdag staat in het teken van recreatie, met als gast Sytze de Haan. Hij richtte het hotel-restaurant Zee van Tijd op in het dorp. De Haan groeide zelf op in het dorp, maar hij koos om op 18-jarige leeftijd weg te gaan naar de stad. “Ik dacht, ik moet gewoon even weg. Even kijken wat de wereld me te bieden heeft.”
Toch is hij nu teruggekeerd om een hotel-restaurant in het dorp te runnen. Samen met compagnons Rob Fox en Nicole van Barneveld opende hij in 2021 het hotel-restaurant Zee van Tijd. Waarom?
,,Dit dorp is eigenlijk een ongeslepen diamant. Er ligt een stigma op Holwert; het zou het meest gepasseerde dorp van Nederland zijn. Maar er is hier zoveel te doen. Dan vind ik het een grote uitdaging om daar tóch iets van te maken.”
Na opnieuw een tussenbalans wordt de week op vrijdag 24 maart afgesloten met Theo Broersma, bestuurslid van stichting Holwerd aan Zee; hij vertelt over de toekomst van het project en de invloed daarop van de provincie Friesland.
(Nb. Met dank aan Friesch Dagblad (en fotograaf Hans Tak) voor gebruik van tekst en beeld uit: ‘NPO Radio 1-bus is deze week bij Stichting Holwerd aan Zee, iedere avond landelijke aandacht voor het burgerinitiatief’, 20 maart 2023.)
Kunst en Landschap-special over Holwerd aan Zee is in de maak
Als initiatiefnemer van Kunst en Landschap Noord Nederland volg ik (Robert Rosendal) de ontwikkelingen rond Holwerd aan Zee uiteraard met grote belangstelling. Ik heb inmiddels een pagina-dik dossier met links naar artikelen en video’s aangelegd engrijp het momentum – de ontstane situatie rond Holwerd aan Zee en deze 5 Dagen-interviewreeks – aan om een en ander te bundelen. En, om het vizier met arendsogen te richten op het najaar van 2023: de ‘deadline’ voor een eventuele ‘doorbraak voor mens en natuur’. Een nieuwe Kunst en Landschap-special over dit prachtige burgerinitiatief is in de maak en zal uiteindelijk in dit rijtje opgenomen worden.
Blijf op de hoogte; abonneer je op het YouTube-kanaal van Kunst en Landschap
Om je toch nu al een kijkje in de ontwikkelkeuken van Holwerd aan Zee te geven, verwijs ik je graag naar het YouTube-kanaal van Kunst en Landschap; tientallen video’s staan er voor je klaar (abonneren mag).
Klik op onderstaande illustratie voor meer informatie over het (transitie-) platform Kunst en Landschap Noord Nederland:
In dit tweede vervolg, vanaf 2023, gaan we een stapje verder en pogen we een overzicht te bieden van de zoektocht naar oplossingen voor en met toekomstperspectief. We blijven ons daarbij dezelfde vragen stellen: houden we bij de invulling van de schaarse ruimte in Nederland voldoende rekening met de gevolgen van klimaatverandering? En moeten we niet veel verder vooruitdenken over de indeling van ons land?
Wat als de ‘Limburgbui’ op Zuid-Holland valt?
Als de zware neerslag van juli 2021 in Limburg, België en Duitsland op Zuid-Holland was gevallen, dan zou dit heel veel schade opleveren, stelt ‘Flood Risk Manager’ bij Deltares Karin de Bruijn in het eerste vervolg van onze Watersnoodramp-special, ongeveer een jaar na de (eerste) ‘hackaton’, waarin het wateronderzoeksinstituut zich afvroeg wat er zou gebeuren als de ‘Limburgse waterbom’ elders in Nederland zou neerdalen. Dit blijkt uit een boven-regionale stresstest die Deltares en de Provincie Zuid-Holland samen met de waterschappen van Zuid-Holland, enkele gemeentes en veiligheidsregio’s in 2022 hebben uitgevoerd.
Er zou volgens deze stresstest grootschalige wateroverlast ontstaan, met in veel gebieden langdurig water op het maaiveld, op wegen, in landbouwgebieden, glastuinbouwgebieden en in steden. De schade is geraamd op 2 miljard euro en kan verder oplopen door maalstops, verdronken riooloverstorten, kadedoorbraken en gemaalstoringen. De Bruijn bericht er over op 17 januari 2023: ‘Wat als de ‘Limburgbui’ op Zuid-Holland valt?‘
Rapport Deltares brengt de complexe werking van de watersystemen in Limburg in beeld en biedt een basis voor de vervolgaanpak
Op 26 januari 2023 heeft Deltares tijdens een webinar (je kunt het terugkijken via het YouTube-kanaal van Kunst en Landschap) de resultaten gepresenteerd van een watersysteemanalyse in Limburg. Dit feitelijk onderzoek vond plaats in opdracht van de Provincie Limburg en Waterschap Limburg naar aanleiding van het hoogwater in juli 2021.
Het wateronderzoeksinstituut maakte een analyse hoe de watersystemen van beken en rivieren in het zuidelijke deel van Limburg werken bij extreem natte weersomstandigheden. Het hoogwater werd, zoals we inmiddels allemaal weten, veroorzaakt door een grote hoeveelheid neerslag die in een paar dagen viel. ,,Deze extreme weersomstandigheden zijn we niet gewend dus dat roept vragen op.”
Deltares geeft in het rapport aan dat er geen absolute bescherming is tegen wateroverlast: niet alle overlast valt te voorkomen. Wel kan door het nemen van een reeks aan maatregelen overlast worden beperkt. Verder kunnen overheden, maar ook bedrijven en burgers, zich beter voorbereiden. Het waterbewustzijn en kennis van de mogelijkheden om zich hierop voor te bereiden zijn hierbij volgens het waterinstituut belangrijk. Maar zeker ook de wijze waarop de ruimtelijke ordening wordt ingericht.
Vanaf woensdag 18 januari 2023 zendt NRC wekelijks een aflevering uit de zesdelige podcastserie ‘Boven Water‘ uit – een serie over klimaatverandering naar aanleiding van de Watersnoodramp in 1953. Floor Boon en Maarten Dallinga onderzoeken daarin wie aan zet zijn om ontwrichtend extreem weer zoveel mogelijk te voorkomen. “Onze toekomst hebben we deels zelf in de hand”, zo luidt hun uitgangspunt.
Voor de tweede aflevering van deze seriespreken ze Philip Boessen, die in 2021 vast kwam te zitten in zijn kelder toen Limburg veranderde in een rampgebied. Ze polsen Boessen’s mening over of het anders had kunnen aflopen als de overheid beter had geluisterd? Beluister hier aflevering 2 van 25 januari 2023: ‘Cassandra‘.
Accepteren dat de boel weer overstroomt? ‘Kijk naar de Zwitsers, zij lopen 25 jaar voor’
Accepteren dat Limburg eens in de zoveel jaar ten prooi valt aan een verwoestende overstroming? Onzin, vindt professor bos- en natuurgevaar Luuk Dorren. Kijk naar de Zwitsers, zegt hij. Zij hebben ook leren leven met kolkend water. En daar kan Nederland wat van leren. ,,Zwitserland loopt wat dat betreft 25 jaar voor.’’
De in Valkenburg geboren Dorren kwam in beeld bij de burgemeester van het Limburgse (toeristen-) stadje, Daan Prevoo, nadat bewoners de burgervader te kennen gaven geschrokken te zijn van het hierboven beschreven Deltares-onderzoek:
,,Bewoners zijn erg geschrokken. Dat rapport schetst een beeld alsof er maar één oplossing is: een muur van 3,5 meter hoog bouwen langs de Geul. Dat zou ons stadje compleet onaan-trekkelijk maken, daarmee raak je aan ons hart en onze ziel.”
Daan Prevoo, burgemeester Valkenburg
En dus kreeg hij Dorren een paar dagen later aan de lijn. Sinds 2008 is Dorren in Zwitserland betrokken bij ‘natuurgevarenmanagement’, zoals hij het omschrijft, nu aan de landbouw-universiteit in Bern. In het Alpenland denken ze al veel langer na over de risico’s van hemelwater.
Compensatie schade wateroverlast Valkenburg moet beter, zegt burgemeester: ‘Met voorstellen die er liggen kun je je zaak opdoeken’
Nog even los van het feit of de kades langs de Geul zo’n 3,5 meter opgetrokken zouden ‘moeten’ worden, is burgemeester Prevoo ook verbolgen over de schade-afhandeling. Sterker, hij vindt dat de wet daarvoor moet worden aangepast. Keer op keer ‘moet op de bres springen voor zijn inwoners’ die in vergelijking met bewoners aan de grote rivieren (en de kust) wél (volledig) gecompenseerd worden, zo vertelt hij bij EenVandaag op 1 februari 2023. Matthijs Kok, hoogleraar Overstromingsrisico aan de Universiteit Delft, valt hem daarin bij:
Beeld: fragment uitzending EenVandaag, 1 februari 2023.
Waar is er plek voor 300 miljoen badkuipen water?
Wat Valkenburg hartje zomer 2021 meemaakte, kan morgen ook in de Meierij en rond Den Bosch gebeuren, schrijft Domien van der Meijden op 10 maart 2023 in het Brabants Dagblad, regiokrant De Meierij, die Boxtel, Meierijstad en Sint-Michielsgestel van nieuws voorziet. Een groot waterplan is hoognodig, stelt hij. ,,Maar heel weinig inwoners in dit gebied beseffen dat grote delen van Brabant door het oog van de naald zijn gekropen. De zoektocht om bij nood 300 miljoen badkuipen water te bergen is in volle gang.” Klik voor het antwoord op de vraag bij die zoektocht op onderstaand (integraal opgenomen, waarvoor dank) artikel:
Meeste Limburgers niet goed voorbereid op extreme wateroverlast
Een ruime meerderheid van de Limburgers is volgens een enquête onvoldoende voorbereid op een noodsituatie door extreme wateroverlast, zelfs als zij in het verleden hierdoor directe schade hebben geleden. Veel inwoners zijn ontevreden over de informatievoorziening vanuit de overheid.
Dat zijn twee conclusies van een inwonersonderzoek door bureau Enneüs. Meer dan 1.250 Limburgers hebben hierbij een vragenlijst ingevuld. Uit de reacties blijkt dat het waterbewustzijn niet erg groot is en er nog aanzienlijke winst te behalen valt bij de voorzorgsmaatregelen van inwoners en de communicatie door de overheid.
‘Gericht aan de slag’: Limburgers krijgen advies op maat voor meer waterveiligheid
Een zogenoemd opbouwplan moet Limburg beter in staat stellen watersnoodsituaties het hoofd te bieden. Advies op maat voor bewoners, draaiboeken voor de buurt, een website met praktische informatie en een waarschuwingssysteem voor extreme neerslag. Dat zijn de concrete maatregelen die In het plan staan voor een waterveiliger Limburg en om de provincie te beschermen tegen wateroverlast.
Het opbouwplan is de praktische uitwerking van het Programma Waterveiligheid en Ruimte Limburg (WRL), dat juli 2022 is gestart als samenwerking van de 31 Limburgse gemeenten, het waterschap, de provincie en het Rijk. Zij maakten daarin, een jaar na de overstromingen, afspraken over de veiligheid van de beken en zijrivieren van de Maas (het regionale watersysteem) voor de lange termijn.
Dit opbouwplan, met als titel ‘Gericht aan de slag’, werd 31 mei 2023 gepresenteerd. De aanpak van het hele regionale watersysteem, met 115 stroomgebieden, gaat ongeveer vijftien jaar duren. Als eerste komen de stroomgebieden van de Geul, de Roer en de Geleenbeek aan de beurt, die het zwaarst zijn getroffen bij de overstromingen in 2021.
‘De Waterschuld’: een journalistieke missie voor en met alle Limburgse waterslachtoffers
Op de dag dat het kabinet Rutte-IV ten val kwam, 7 juli 2023, startte de redactie van De Limburgerhet project De Waterschuld, een omvangrijk journalistiek onderzoek naar de afwikkeling van de hoogwatercrisis in 2021. Hoofdredacteur Bjorn Oostra en chef van de onderzoeksredactie Bram van der Heijdenroepen daarbij (gedupeerde) Limburgers op tot hulp. De Limburger gaat vanaf dat moment in kaart brengen hoeveel personen nog altijd problemen ondervinden in hun woonsituatie als gevolg van het hoogwater van twee jaar geleden. “Premier Mark Rutte zei toch dat de Limburgers niet in de steek zouden worden gelaten?”
,,Het voornaamste doel van dit journalistieke onderzoek is dat we de mensen die nog altijd kampen met problemen een gezicht willen geven. Wat doet het met hen? En hoe heeft de watercrisis hen in de portemonnee geraakt?”
Is het kabinet de belofte nagekomen? Luc Peeters: “Bij mij niet. Ik woon nog steeds op zolder.”
De eerste die zich ongetwijfeld bij De Waterschuld gemeld heeft om haar verhaal te delen, is watersnoodgedupeerde Luc Peeters. Ze is, samen met burgemeester Daan Prevoo en onderzoeksjournalist Bram van der Heijden, op 12 juli 2023 te gast bij Op1. Hieronder kun je kijken naar een (kort) fragment uit de gehele uitzending op NPO Start. (Het gesprek met de drie Limburgse gasten start op minuut 21:07.) Is het kabinet de belofte nagekomen gedupeerden ruimhartig te compenseren? Luc Peeters: “Bij mij niet. Ik woon nog steeds op zolder.”
Het kabinet beloofde de gedupeerden van de overstromingen in Limburg te compenseren, Op1, 13 juli 2023
Leven met water in Limburg – Frans Timmermans in gesprek met Limburgse jongeren over klimaatadaptatie
Op zaterdag 15 juli 2023, bezoekt uitvoerend vicevoorzitter van de Europese CommissieFrans Timmermans de gemeente Valkenburg aan de Geul, een van de zwaarst getroffen gebieden in Nederlands Limburg. Als verantwoordelijke voor de Green Deal, gaat hij in gesprek met Limburgse jongeren over hoe zij een rol kunnen spelen bij klimaatadaptatie, zodat ‘we’ beter voorbereid zijn op toekomstige overstromingen. Eerder die dag bezoekt Timmermans de getroffen gebieden in België en Duitsland.
‘Frans Timmermans in Valkenburg in gesprek over hoogwater’
Vele aanwezige jongeren hebben zelf het hoogwater twee jaar geleden meegemaakt. Zij gingen dan ook met hun eigen ervaringen het gesprek met Timmermans aan. De grote vraag: hoe kunnen we er samen voor zorgen dat we beter voorbereid zijn op zo’n overstroming als twee jaar geleden?
“Als we toen geen aanpassingen hadden gedaan, was de ellende twee jaar geleden niet te overzien geweest. Water is drager van leven, maar brenger van dood als je er niet goed mee omgaat. En dat begrip moet tussen de oren.”
Natuurkracht.org: “Natuur werkt als bondgenoot tegen wateroverlast en droogte in het Geuldal”
Een natuurlijker landschap maakt het Geuldalveiliger en helpt om wateroverlast en droogte tegen te gaan. Door aanpassingen in inrichting en gebruik kan het landschap meer regenwater opnemen, opslaan en vertraagd afgeven. Dat blijkt uit de studie ‘Water vasthouden en vertragen in het Geuldal’ van Bureau Stroming, H+N+S Landschapsarchitecten en Acacia Water die is uitgevoerd in opdracht van de coalitie Natuurkracht. Voor overheden, grondeigenaren, bedrijven, inwoners en ontwerpers beantwoordt deze studie de vraag wélke maatregelen wáár in het Geuldal – één van de stroomgebieden dat in het het Opbouwplan geprioriteerd is – kunnen worden toegepast en wát dat oplevert.
In het rapport zijn tien maatregelen uitgewerkt. Ze hebben betrekking op de inrichting en het landgebruik. “Sommige zijn bij uitstek geschikt voor plateau en helling”, zegt landschapsarchitect Jasper Hugtenburg van H+N+S landschapsarchitectenin een Linkedin-bericht waarin het rapport wordt gepresenteerd (26 oktober 2023), “en andere voor droogdal en beekdal. Niet alleen voor het landelijk gebied zijn natuurlijke maatregelen gepresenteerd, óók voor het stedelijk gebied.”
In hetzelfde Linkedin-bericht doet Hettie Meertens (van ARK/ Natuurkracht) een veelzeggende uitspraak:
,,Door de weg van een regendruppel door het landschap te volgen zie je wat het beste werkt op welke plek. Van nature is het landschap één grote spons. Wij nodigen provincie, gemeenten, waterschap, grondeigenaren, bedrijven, burgers, plannenmakers en ontwerpers uit om veel meer gebruik te maken van de oplossingen die de natuur aanreikt.”
Hettie Meertens, ARK/ Natuurkracht
Meertens wees er in het watervakblad H2O – kort na de watersnoodramp in 2021! – al op, dat het natuurlijker inrichten van het landschap in het zuiden van Limburg niet alleen belangrijk is vanuit het oogpunt van bergen van water, waarbij water en bodem ‘sturend’ zijn, ze benadrukt hiermee ook één van de belangrijke pijlers van Kunst en Landschap: het zoeken naar integrale, gebiedsgerichte, natuur- en landschapsinclusieve oplossingen voor een (biodiverse, klimaatadaptieve) inrichting van ons land.
“Met het delen van verhalen kunnen we onze genen weer wakker maken. Ik noem ze onze watergenen.”
In november staat het Geul– en Gulpdal in het teken van de ‘Natuurkracht’-maand, lees ik op de Facebookpagina van Natuurkracht.org. Als initiatiefnemer van het multimediale platform Kunst en Landschap wil ik je een bericht (van 19 oktober 2023) op die pagina niet onthouden: “Vandaag aan het woord, één van onze ambassadeurs: Claudia Volders.”
Facebookbericht Natuurkracht.org, 19 oktober 2023.
Bewonerscollectief aan de Maas ontwikkelt een toekomstvisie voor het riviergebied
Na de overstromingen in het zuiden van Nederland van 2021 heeft een bewoners-collectief aan de Maas een toekomstvisie ontwikkeld voor het riviergebied: een natuurrijke Maas tussen Hedel en Heusden. Ze ontdekten dat in de vele plannen die er zijn nog te weinig integraal gekeken wordt naar de uitdagingen rond dit stuk Maas. Met hun toekomstvisie De Vrije Maas bieden ze een compleet perspectief voor het gebied.
“Een perspectief waarin alle belangen zijn vertegenwoordigd, maar waarin waterveiligheid en biodiversiteit voorop staan. Nu staan ze voor de uitdaging om met het plan daadwerkelijk invloed uit te oefenen op de ontwikkeling van de Maas”, zo concludeert de deltacommissaris in het derde nummer van Deltanieuws, november 2023.
,,De Maas, bevrijd van haar strakke begrenzing, krijgt in dit plan de ruimte om te meanderen zodat de veiligheid van onze dorpen en steden gediend wordt zonder haar belangrijke scheepvaart-functie te verliezen. Naast veiligheid is in het plan ook rekening gehouden met waterberging om droogte te voorkomen, met de terugkeer van oorspronkelijke biodiversiteit, met de leefbaarheid voor mensen die willen wonen en recreëren, met de energietransitie en met alternatieve bedrijfsvoering voor de boeren in het gebied.”
Bewonerscollectief De Vrije Maas
Fonds Natuurkracht steunt project zusters tegen overstromingen Geul
Ook kleine beetjes helpen: de zusters van Priorij Regina Pacis in Valkenburg helpen mee in de strijd tegen hoogwater in het Limburgse heuvelland, meldt watervakblad H2O Actueel na een (helse) waterrijke jaarwisseling-23/24. Gesteund door een subsidie van het hierboven beschreven Fonds Natuurkracht maken ze van een kale akker een hoogstamboomgaard met extensieve begrazing. Daardoor stroomt het water minder snel af naar de Geul. Het project ‘Ora et Labora’ (Bid en werk) van de kloosterzusters is een van de eerste initiatieven die een financiële bijdrage ontvangen uit het vorig jaar opgerichte Fonds, dat natuurlijke maatregelen steunt om wateroverlast in Zuid-Limburg te verminderen.
Pointer-uitzending 22 februari 2024: “Worden er na de verwoestende overstroming van 2021 voldoende maatregelen genomen om dit in de toekomst te voorkomen?”
Waterschap Limburg voorziet flinke groei van het personeelsbestand
Waterschap Limburg verwacht dat er aanzienlijk meer mensen nodig zijn door een aantal stevige uitdagingen, onder meer op het gebied van hoogwaterveiligheid en vanwege de gevolgen van de klimaatverandering. Over zo’n tien jaar werken er mogelijk 800 tot 900 medewerkers. Secretaris-directeur Erik Keulers licht toe: “Wij zijn aan het groeien van een relatief klein naar een groter waterschap, passend bij de omvang van ons gebied.”
Onder andere de enorme wateroverlast in juli 2021 heeft de behoefte aan extra personeel duidelijk gemaakt, vertelt Keulers.
,,Wij zien in Limburg dat we hierna echt een veel zwaardere taak hebben om wateroverlast door extreem weer te voorkomen. Onze opgave is zeer groot als het gaat om hoogwaterveiligheid via het Hoogwaterbeschermingsprogramma.”
Erik Keulers, Secretaris-directeur Waterschap Limburg
14 juli 2021: watersnoodsramp valt samen met lancering Europese ‘Green Deal’ – urgentiebesef groeit
Limburg pleitte aanvankelijk voor een ‘regionale aanpak’, maar internationale samenwerking om het hoge water in de toekomst het hoofd te bieden (b)lijkt noodzakelijk. Klimaat-verandering is immers een mondiale kwestie. De tijd van het op ‘elkaar wachten’ ís voorbij. De Watersnoodramp in Limburg, zeker ook die in België en Duitsland, was (en ís) voor Europa een wake-up call. Kijk maar even mee:
Hitte, droogte, bosbranden. Extreme regen, aardverschuivingen, overstromingen. Het is een zomer van natuurgeweld. En niemand, ook niet in Europa, kan zich veilig wanen., schrijft Titia Ketelaar in NRC op 23 juli 2021. De watersnood in Nederland, België en Duitsland viel op 14 juli 2021 samen met de lancering van de Europese ‘Green Deal‘ in 2019.
De Green Deal is een reeks aanpassingsvoorstellen voor het klimaat-, energie-, vervoers- en belastingbeleid van de Europese Unie. Die moeten het mogelijk maken om in 2030 netto 55% minder broeikasgassen uit te stoten dan in 1990. Uiterlijk in 2050 moet Europa het eerste klimaatneutrale continent ter wereld worden en de Europese Green Deal realiseren.
Green Deal Proposal, European Commission, 11 december 2019.
Kunst en Landschap is momenteel hard bezig met een special over de Europese Green Deal, ‘een van de meest ambitieuze hervormingen van het EU-beleid ooit’ volgens Commissie-voorzitter Ursula von der Leyen. Wat gaat de Green Deal betekenen voor (Noord) Nederland?
Internationaal Energie Agentschap waarschuwt: ‘mondiale CO2-uitstoot gaat in 2023 record boeken!’
Het Internationaal Energie Agentschap (IEA) meldde medio juli 2021 dat de wereld veel te weinig in duurzaamheid investeert waardoor in 2023 de mondiale CO2-uitstoot een nieuw record gaat boeken. Het ‘Akkoord van Parijs’ moest de opwarming (maximaal 2 graden in 2050 maar bij voorkeur 1,5 graad) met decennia vertragen. Maar volgens het IEA wordt de 1,5 graad opwarming vermoedelijk al in 2030 gehaald. Hopelijk staan er (wereld)leiders op, met urgentiebesef, en die zich wel bedienen van ‘sweeping statements’.
‘VN hopen dat landen eindelijk klimaatcrisis aanpakken, of de huidige rampen zullen kinderspel blijken’
Het extreme weer kan landen aansporen om ferme klimaatmaatregelen te nemen, hopen de Verenigde Naties (VN). Zo niet, dan kunnen de overstromingen, droogte en bosbranden kinderspel blijken bij later onheil, voorzag het klimaatpanel IPCC in 2021. Uit een eerste uitgelekte proefversie van het IPCC sprak al een dystopisch toekomstbeeld als landen er niet in slagen om de Parijs-doelen te behalen.
De wereld ontkomt er niet meer aan om zich te gaan wapenen tegen klimaatschade, zoals noodweer, zei de chef klimaat bij de VN, Patricia Espinosa, op 26 juli 2021. Maar het belangrijkste blijft volgens haar de CO₂-uitstoot verlagen, zodat de klimaatcrisis stopt. ,,We moeten veranderen voor het te laat is.”
‘Wetenschappers laten zien dat het weer nog veel grilliger gaat worden’
Dat er met de opwarming van de aarde meer water naar beneden komt, is geen nieuws. Een hogere, gemiddelde temperatuur doet meer water verdampen, en een warmere atmosfeer kan meer vocht bevatten, dus is er meer water beschikbaar voor (zware) regenbuien. De buien die delen van Duitsland, België en Nederland hebben geteisterd, zijn niet stuk voor stuk direct toe te schrijven aan klimaatverandering, maar passen wel in een patroon. En op meer dan één manier, laten Chinese en Britse onderzoekers zien.
‘We leven al bijna in een rampscenario van een goedkope sciencefictionfilm‘
Als we Nederland niet anders inrichten, gaat het onherroepelijk mis, zegt rivier-wetenschapper Maarten Kleinhans. Met buikpijn volgde hij het nieuws over de overstromingen in Limburg, een ramp die volgens hem niet geheel onverwacht kwam. En dan te bedenken dat we pas aan het begin staan van de klimaatverandering, zegt hij tegen Jaap Tielbeke, die voor De Groene Amsterdammer met Kleinhans in gesprek ging over de broodnodige herinrichting van Nederland.
Wetenschapper over ‘die bakken regen’ van de afgelopen tijd: ‘Geen probleem van de toekomst’
Marjan Minnesma, directeur van klimaatorganisatie Urgenda, vindt het veelzeggend dat weer meer wetenschappers de noodklok luiden. ,,Ik merk het ook, wetenschappers worden met het jaar ongeruster. Het gaat elke keer sneller dan ze dachten. De meeste voorspellingen worden gebaseerd op modellen en dat is toch maar een deel van de werkelijkheid. Elke keer blijkt de werkelijkheid complexer. Maar het valt nooit mee. Het valt de laatste tijd vooral tegen,” meent Minnesma.
,,Ik denk dat een aantal mensen inmiddels echt doodsbang is van wat een volgende generatie gaat overkomen in de tweede helft van deze eeuw als wij niet heel snel ingrijpende maatregelen nemen. We zijn totaal hardleers”, zegt ze tegen Bob van Huet, die haar interviewde voor Het Parool van 30 juli 2021.
Enorme en langdurige hoosbuien; wat ga jij daar nou precies van merken?
Het was dus ‘Code-Rood’ in de zomer van 2021, rampspoed en catastrofe overvielen Limburg, België, Luxemburg en Duitsland door enorme en langdurige hoosbuien. De verwachting is, ook onder zo’n 14.000 klimaatwetenschappers (IPCC-rapport-2021), dat die in de komende jaren alleen maar zullen toenemen. Wat ga jij daar nou precies van merken? Klimaatweten-schapper Bart van den Hurk komt met de keiharde feiten.
Van den Hurk is klimaatwetenschapper bij de Vrije Universiteit en Deltares. Hij is een van de hoofdauteurs van het IPCC-rapport. Daarin worden alle wetenschappelijke studies naar het klimaat beoordeeld, verzameld en samenvat. Het IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change) is het internationale klimaatpanel van de Verenigde Naties (VN).
Wat ga jij merken van klimaatverandering?, Universiteit van Nederland, 30 oktober 2021.
In 7 minuten de kern van een volhoudbare klimaat-waterstrategie
De Nederlandse speciale gezant voor Watermanagement Henk Ovink schetst hieronder mijns inziens in 7 minuten de kern van een volhoudbare adaptieve klimaat-waterstrategie.
#EuropeFloods show impact prevention is crucial – and the Netherlands has plenty of experience. Water handling expert @henkovink has advised cities and dozens of countries on the matter. #ClimateAction is imperative, but in the meantime, there are things which can be done. pic.twitter.com/hmo4c6UpuR
‘Het hogerop zoeken als de opwarming verder uit de hand loopt? Maak je geen illusies’
Na de recente overstromingen is er geen ontkomen aan, zegt Jelmer Mommers, journalist ‘Klimaat en Energie’ bij De Correspondent. ‘De gevolgen van klimaatopwarming komen veel vroeger, en zijn veel rampzaliger, dan gedacht. Wat als het water de volgende keer nóg hoger komt? Waar kunnen we dan schuilen en wie kunnen we redden? Een nieuwe roman geeft antwoorden waar iedereen wat aan heeft.’
Na de overstromingen hoorde ik mensen in mijn omgeving fantaseren over manieren om aan toekomstige klimaatrampen te ontsnappen. Maar als de opwarming verder uit de hand loopt, is het nergens veilig: https://t.co/VFB7juG1FE
Rijksbouwmeester Floris Alkemade opent eerste editie VPRO-Zomergasten-2021
Klimaatverandering is een van de veranderingen waar we ons de komende tijd aan moeten aanpassen. Er zijn meer grote veranderopgaven die we (de komende decennia) het hoofd moeten zien te bieden. In dat verband wijs ik je graag op de 2021-editie van VPRO-Zomergasten. Janine Abbring praat daarin met architect en Rijksbouwmeester Floris Alkemade die op 18 juli zijn ideale televisieavond presenteerde: over het inzetten van verandering, vrijheid en de verantwoordelijkheid die daarbij hoort.
Volgens Alkemade kan techniek alleen ons niet redden om de grote vragen van deze tijd te beantwoorden, maar onze verbeeldingskracht wel. Hij hoopt dat zijn avond een verlangen naar de toekomst opwekt. Daarmee onderstreept hij het basisprincipe van (de oprichting van) het multimediale platform Kunst en Landschap.
,,In de zoektocht naar oplossingen voor de transities die op ons afkomen kunnen kunst en cultuur de motor voor verandering (sgezindheid) zijn, als spiegels van en voor verbeelding van een hoopvolle toekomst.”
Kunst en Landschap Noord Nederland
‘Het water komt, zorgen om de stijging van zeespiegel en klimaatverandering’
Dit is het het vervolg op de Kunst en Landschap-special over de waters-noodramp die zich in Zuid-Limburg (en delen van België en Duitsland) in de zomer van 2021 voltrok. In dit vervolg gaan we de diepte in, en stellen ons daarbij twee belangrijke vragen: houden we bij de invulling van de schaarse ruimte in Nederland voldoende rekening met de gevolgen van klimaatverandering? En moeten we niet veel verder vooruitdenken over de indeling van ons land?
Deltaprogramma 2022: ‘Iedere schop in de grond klimaat-bestendig!’
Peter Glas, die ter gelegenheid van Prinsjesdag, 21 september 2021, aan een (dan) rustige Maas staat, doet met het Deltaprogramma 2022 een oproep aan het kabinet om eenmalig 800 miljoen toe te voegen aan het Deltafonds en voor de periode daarna: 100 miljoen structureel per jaar. Aanleiding uiteraard: het Limburgs-Belgisch-Duitse debacle, waarbij meer dan 200 doden te betreuren waren, en waarbij Nederland ternauwernood aan dijkdoorbraken ontkwam. .
,,We zijn met onze neus op de feiten gedrukt. De weersextremen zullen toenemen. Nat wordt natter, droog wordt droger en heet wordt heter. Daarom moeten we met grote urgentie doorgaan met het Deltaprogramma. Rijk en regio, waterschappen, provincies, gemeenten, iedereen. Daarvoor is geld nodig in het Deltafonds.”
Peter Glas, deltacommissaris
De Deltacommissaris is verheugd aan te kunnen kondigen dat er in de (budgettaire) plannen een extra impuls wordt gegeven aan en voor zoet water. Rijk en regio moeten meer gaan samenwerken aan weerbaarheid tegen watertekorten, door water vast te houden in de bodem, water te bergen en door het van en uit de rivieren slim(mer) te verdelen over ons land.
‘We hebben ook ontzettend veel kennis nodig’, zegt Glas. Daarom is er een Kennisprogramma Zeespiegelstijging, dat ook kijkt naar hoe het landijs smelt op Antartica. Voor de rivieren stelt hij een vergelijkbare aanpak voor:
,,Het zijn de grensoverschrijdende rivieren, dat hebben we gezien in Limburg, die naar onze Delta toekomen. Ook die kennis is nodig.”
Peter Glas
Glas besluit met een oproep aan iedereen onder het motto van het Deltaprogramma ‘Alles op alles voor een veilige en leefbare delta’: Deltaprogramma 2022, ‘iedere schop in de grond klimaatbestendig!’
Deltacommissaris Peter Glas over Deltaprogramma 2022, Kunst en Landschap (Bron: Nationaal Deltaprogramma), 22 september 2021.
Unie van Waterschappen: nieuwe Kabinet moet substantiële stappen zetten om problemen én kosten niet naar volgende generaties door te schuiven
Ook Rogier van de Sande, voorzitter van de Unie van Waterschappen reageert op de plannen van het kabinet die op Prinsjesdag bekend zijn gemaakt. Hij maant het nieuwe Kabinet om substantiële stappen te zetten. De Waterschappen werken zich weliswaar drie slagen in de rondte om de gevolgen van de weersextremen tegen te gaan en op te vangen, maar er moeten volgens hem echt substantiële stappen gezet worden, die misschien pijnlijk zullen zijn voor de huidige generatie, maar noodzakelijk zijn om de problemen én de kosten niet naar volgende generaties door te schuiven.
Prinsjesdag 2021: Rogier van de Sande reageert, Unie van Waterschappen, 21 september 2021.
Rivierverruiming in samenhang met dijkversterking
Om aan de waterveiligheidsnormen te voldoen, moeten de rivieren Rijn en Maas voldoende capaciteit hebben om rivierwater naar zee af te voeren, meldt het Deltaplan Water-veiligheid. Dit is cruciaal voor alle stakeholders en activiteiten in het gebied rond de grote rivieren. Als gevolg van klimaatverandering zullen hevige regenval en hoge waterstanden vaker voorkomen, waardoor de rivieren meer water moeten afvoeren. Daarom is in dit Deltaplan Waterveiligheid een combinatie van dijkversterking en rivierverruiming opgenomen. Deze combinatie krijgt invulling in het nieuwe programma Integraal Rivierbeheer (IRM), waarin integrale maatregelen worden voorbereid die effectief zijn in zowel hoogwater- als laagwatersituaties.
‘Nieuwe manier van denken nodig tegen hoogwater’
Nog dezelfde dag, net na zijn bezoek aan en presentatie bij het Nationaal Deltacongres, dat op 11 november 2021 plaatsvond in het MECC Maastricht, schuift deltacommissaris Peter Glas aan bij het programma Limburg Centraal van omroep 1-Limburg. In het hol van de leeuw, zogezegd, het Limburgse Heuvelland en met name Valkenburg kregen het immers zwaar te verduren, de zomer dat jaar.
Glas beklemtoonde in het gesprek dat bij de ruimtelijke ordening van ons land – ‘waar bouwen we, hoe bouwen we’, ook in Limburg – water centraal moet staan.
Uiteraard is de presentator benieuwd wat er gedaan wordt om de problemen, met name in het zuiden van Limburg, in de toekomst te (kunnen) voorkomen. Peter Glas: ,,Er is veel gedaan aan hoogwaterbescherming (van de Maas, red.), maar er is te weinig gedacht aan samenhang met de beken en de kleinere rivieren zoals de Roer en de Geul. Dat is nog niet zo eenvoudig. We hebben een nieuwe manier van denken nodig tegen hoogwater.“ Klik op het screenshot hieronder voor het interview in Limburg Centraal:
Beeld: Deltacommissaris te gast bij omroep 1-Limburg (Limburg Centraal), 11 november 2021.
We hebben niet alleen een andere manier van denken nodig tegen hoog water, ook tegen laag water!
De grote rivieren zakken naar een historisch lage waterstand. Dat zorgt voor problemen voor de scheepvaart, de landbouw en de natuur. De schadelijke effecten worden versterkt door het uitslijten van de rivierbodems van de Waal, Maas en IJssel. Rivierdeskundigen slaan alarm over de dalende rivierbodems. Ook het eerder deze maand verschenen rapport Systeembeschouwing van de Rijn en Maas van het Programma Integraal Riviermanagement noemt de daling van de rivierbodems zorgwekkend. Het is een onderschat maatschappelijk probleem, dat dringend vraagt om maatregelen.
“De insnijding van de rivieren hebben we als mens zelf veroorzaakt, zegt Staatsbosbeheer-boswachter Twan Teunissen tegen ‘rivierverslaggever’ Wim Eikelboom in Trouw op 18 juli 2022, wanneer hittegolven in Zuid-Europa bosbranden veroorzaken en in het Verenigd Koninkrijk temperaturen gemeten worden boven de 40 graden, met aanhoudende droogte en lage waterstanden tot gevolg, ook in ons land. Teunissen groeide op in het rivierengebied ten zuiden van Nijmegen.
,,We hebben de grote rivieren in een keurslijf gelegd, waardoor ze veel harder zijn gaan stromen en uitslijten. Dat is niet alleen voor de natuur een probleem, maar ook voor de scheepvaart en voor huizenbezitters vlakbij de rivier die te maken krijgen met verzakkingen van hun woning. Het is voor alles en iedereen om ons heen een probleem.”
Twan Teunissen, Staatsbosbeheer-boswachter
Het ‘waterbeheerprogramma 2022-2027 – Limburgs water in een veranderend klimaat’ is vastgesteld
Elke zes jaar leggen waterschappen vast welke aanpak en welke maatregelen nodig zijn om de watertaken goed te kunnen uitvoeren. Dit gebeurt in het waterbeheerprogramma (WBP). 8 december 2021 heeft het algemeen bestuur van het Waterschap Limburg na een uitgebreid participatieproces het Waterbeheerprogramma 2022-2027-‘Limburgs water in een veranderend klimaat’ vastgesteld. Samen hebben ze de Limburgse wateropgaven voor de toekomst bepaald. De komende jaren gaan ze gezamenlijk aan de slag om de doelen uit het waterbeheerprogramma te realiseren.
Waterbeheerprogramma 2022 – 2027, Waterschap Limburg, 6 december 2021.
Talkshow ‘Waterbeheerprogramma 2022-2027 – Limburgs water in een veranderend klimaat’
De opgaven rond klimaat en water zijn zo groot en complex dat we het alleen met gezamenlijke inspanning op kunnen lossen, aldus het Limburgse waterschap. Daarom hebben ze collega-overheden, inwoners, bedrijven en belangenorganisaties gevraagd mee te denken over invulling van dit waterbeheerprogramma en laten reageren tijdens een omgevingsreis door Limburg. Dit werd door alle partijen erg gewaardeerd en er zijn veel waardevolle ideeën en suggesties opgehaald die in het programma zijn verwerkt.
Om je daar een voorbeeld van te geven, kun je hieronder kijken naar een opname van een live talkshow die plaatsvond op dinsdag 30 maart 2021. Vóór de watersnoodramp van juli dus, de aandacht ging toen (nog) nadrukkelijk uit naar het zoeken naar oplossingen voor en aanpassen aan de droogteproblematiek.
Talkshow Waterbeheerprogramma 2022 – 2027 Limburgs water in een veranderend klimaat, Waterschap Limburg, 1 april 2021.
Digitaal magazine over Limburgs waterbeheerprogramma 2022-2027
Er is ook een digitaal magazine over het waterbeheerprogramma 2022-2027 beschikbaar. Daarin vind je onder andere een publieksvriendelijke samenvatting, diverse illustrerende video’s en interviews met betrokkenen. Het magazine kan ook in het Duits en Frans geraadpleegd worden.
Waterschap was niet voorbereid op watersnood Limburg, maar handelde snel
Doordat er in juli ’21 in Limburg, de Eifel en delen van België binnen enkele dagen extreem veel neerslag viel, kon het waterschap Limburg onmogelijk perfect voorbereid zijn op de watersnood. Desondanks zijn door snel handelen juist veel overstromingen voorkomen, concludeert het Instituut voor Veiligheids- en Crisismanagement COT in een rapport over de rol van het waterschap.
Stel dat de extreem zware neerslag die in juli 2021 boven Zuid-Limburg, België en Duitsland viel elders in Nederland terecht was gekomen, wat zouden dan de gevolgen zijn geweest? Over die vraag bogen onder-zoekers van Deltares zich in een driedaagse ‘hackathon‘. Hun conclusie lees je in watervlakblad H2O: ,,We kunnen ons daar maar beter snel op voorbereiden.”
,,Tot nu toe wordt vooral gekeken of we aan de huidige normen voor waterveiligheid voldoen, maar dat is niet meer voldoende. Klimaatverandering is hier en nu. Daarom moeten we ons nu al voorbereiden op meer extreem weer.”
Karin de Bruijn, overstromingsexpert Deltares
Beeld: Hackathon Deltares, november 2021
De onderzoekers eindigen hun rapport (Hackathon Deltares) met zeven aanbevelingen, die inmiddels zijn gedeeld met de Beleidstafel Wateroverlast en Hoogwater van het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. Dit zijn onder andere: ontwikkel stresstesten op bovenregionale schaal, verbeter voorspellings- en monitoringssystemen voor tijdige, adequate informatie en beperk de gevolgen van extreme, grootschalige neerslag via ruimtelijk beleid.
Wat als een grote watersnoodramp zich hier voordoet? ‘Onmogelijk om je volledig te beschermen’
We kunnen de watersnoodramp niet terugdraaien, maar er wel van leren, zegt Klaas-Jan Douben uit Nispen, die met enkele collega’s van waterschap Brabantse Delta betrokken was bij het Deltares-onderzoek. Verslaggever Nicole Roelands van het Brabants Dagblad spreekt met hydroloog Douben, deelnemer aan de hackathon, en deskundig op het gebied van de waterkringloop. Vanuit die expertise houdt hij zich bezig met wateroverlast en het tekort ervan.
Roelands stelt hem de belangrijke vraag: wat als de extreem zware neerslag met verwoestende gevolgen boven West- en Midden-Brabant was gevallen? ,,Laat ik beginnen met vertellen dat dit een gigantische hoeveelheid neerslag was voor Nederlandse begrippen. Dit was meer dan een extreme bui.”
,,Het is een utopie om te denken dat ons huidige systeem wateroverlast bij zo’n gebeurtenis als in Limburg kan voorkomen.”
Klaas-Jan Douben, hydroloog bij waterschap Brabantse Delta
Rapport watersnood Limburg: ‘het waren meerdere crises tegelijkertijd’
Bij de wateroverlast in Limburg zomer-2021 was sprake van verschillende crises tegelijkertijd. Dat blijkt uit een evaluatie van de hulpverlening in opdracht van de Veiligheidsregio Zuid-Limburg (VRZL). Dat meldt NOS op 24 januari 2022 (+ overzichtsvideo). De evaluatie werd uitgevoerd door het Instituut voor Veiligheids- en Crisismanagement.
Voor de Maas bestond een plan om in te grijpen bij hoogwater, maar voor omliggende rivieren zoals de Geul en de Gulp niet. Het onderzoeksbureau adviseert om ook voor deze wateren een scenario voor hoogwater op te stellen.
De veiligheidsregio had te maken met een ‘buitengewone inzet van ongekende omvang’. Het was niet één crisis. Het waren er meer. En ze kwamen tegelijk. Een uitzonderlijke situatie waar de plannen van de crisisorganisatie onvoldoende op waren voorbereid. De resultaten over de bestrijding van de ramp zijn te lezen in de leerevaluatie ’Voorbij het ergste scenario’:
‘Wat zou er gebeuren als er watersnood ontstaat in een ander deel van Nederland?’
Op 27 januari 2022 is Bart van den Hurk, klimaatexpert bij Deltares, te gast in de Radio1-Journaal-studio om de uitkomsten van het rapport voor een breed publiek toe te lichten. Wat zou er gebeuren als er watersnood ontstaat in een ander deel van Nederland?
Wat zou er gebeuren als er watersnood ontstaat in een ander deel van Nederland?, Kunst en Landschap (Bron: Radio1-Journaal), 27 januari 2022.
Stortbuien en overstromingen: hoe extreem was 2021?
Het nieuws stond er in 2021 vol mee; meerdere extreme neerslaggebeurtenissen met water-overlast. Bij de overstromingen in Limburg die bewuste zomer werd gesproken van een ‘eens in de X jaar’ kans. Maar was het jaar 2021 echt zo uniek, en hoe groot is de kans dat zulke gebeur-tenissen voorkomen? Met statistiek en data-analyse heeft het gerenommeerde ingenieurs-bureau Arcadis dit op 21 januari 2022 voor je op een rijtje gezet. Met hun Arcadis Hydrological Tools (AHT) hebben ze de extreme situaties zichtbaar gemaakt door voor heel Nederland de herhalingstijden van de neerslaggebeurtenissen van 2021 te berekenen. Hiervoor gebruiken ze de KNMI-radarmetingen en de STOWA-statistieken uit 2019 voor het huidige klimaat.
‘Watersnood van 2021 is de schuld van de ontwikkelende stad’
De watersnoodramp vorig jaar in Limburg, Duitsland en België werd niet alleen opgestuwd door klimaatverandering, maar ook door verstedelijking, laat een Amerikaanse onderzoeker zien. Zoals bij elke ramp kwam meteen de vraag op: is dit een gewone uitschieter van de natuur, of had de mens een vinger in de pap? Al snel kwam het antwoord: het laatste. Dat concludeerde het World Weather Attribution Initiative, een project waarin ook het KNMI deelneemt. Dankzij de stijging van de gemiddelde temperatuur in West-Europa met 1,2 graden, viel er minstens 3 procent en misschien wel 19 procent meer regen dan er zou zijn gevallen in een niet door broeikasgassen opgewarmde wereld.
Maar dat is niet het hele verhaal, zegt Dev Niyogi, hoogleraar atmosfeerwetenschappen aan de Universiteit van Texas in Austin. In een wereld die wel was opgewarmd, maar niet zo enorm verstedelijkt, was die regen een stuk meer naar het westen gevallen, en prettig verspreid, concludeerde hij onlangs in vakblad Geophysical Research Letters, tekent Bas den Hond op voor Trouw op 22 april 2022.
,,Maak dus gerust iedereen verwijten die de afgelopen eeuw steeds meer fossiele energie verbruikte, maar nog veel meer iedereen die bijdroeg aan de stichting en gestage uitbreiding van Rotterdam, Brussel en Keulen.”
Dev Niyogi, hoogleraar atmosfeerwetenschappen Universiteit van Texas
Het kabinet beloofde in de zomer van 2021 de duizenden slachtoffers van de watersnood in Limburg ruimschoots te compenseren, zo schrijven ze, maar ruim tien maanden later verloopt de afwikkeling van de schade traag en hebben veel gedupeerden nog steeds hun geld niet gehad.
Burgemeester Daan Prevoo van Valkenburg aan de Geul vreest op korte termijn faillissementen, als bedrijven niet snel geholpen worden. ,,Honderd miljoen euro van de schade is nog steeds niet door verzekeraars gedekt.” Prevoo vindt dat de landelijke overheid de ondernemers en bewoners van Zuid-Limburg volledig in de steek laat. ,,Dit is een natuurramp. Als zoiets gebeurt, betekent dat boter bij de vis.”
Hij was op 14 juli vorig jaar precies honderd dagen burgemeester toen het water zijn stadje overviel. Huizen en gebouwen stroomden vol. Sinds die tijd houdt hij zich nog dagelijks bezig met de gevolgen van deze watersnood, en houdt hij nauwlettend in de gaten of de schade ook wordt vergoed. Maar dat valt zwaar tegen. Niet alleen steggelen veel inwoners en ondernemers uit Valkenburg nog met hun verzekeraar; ook bij de overheid vissen ze achter het net.
1 jaar na watersnood in Limburg nog steeds geen compensatie – Overheid laat gedupeerden in de steek!, Kunst en Landschap (Bron: EenVandaag), 26 mei 2022.
Is Limburg voorbereid op nog een keer hoog water?
Juli 2021 overstroomden grote delen van Zuid-Limburg door hevige regen. Is er genoeg gedaan om te voorkomen dat dat opnieuw gebeurt, vraagt Rutger Castricum (omroep PowNed) zich af, bijna een jaar na de watersnoodramp in Limburg. Zelf gaat hij op vakantie, voor twee uitzendingen van De Hofbar neemt BN’er, ‘Bekende Noorderling’, Bram Douwes het stokje van hem over. Klik op de illustratie hieronder om de uitzending van 22 juni 2022 te bekijken.
Waterexpert over klimaatverandering: ‘Als we nu niet vooruit denken, moeten we later te veel doen in te korte tijd’
Bij de invulling van de schaarse ruimte in Nederland houden we nog te weinig rekening met de gevolgen van klimaatverandering, zegt waterexpert Alex Hekman, waterdirecteur bij Sweco, het grootste ingenieursbureau van Europa, belangrijk in de waterbeheersector, op 26 juni 2022 tegen Daniël van Kessel en Nikki Brands, onderzoeksjournalisten bij Follow The Money. ‘We moeten veel verder vooruitdenken over de indeling van ons land.’
‘Limburg heeft vorig jaar juli laten zien dat soms het onwaarschijnlijke kan gebeuren’, zegt waterexpert Alex Hekman. Hij verwijst naar de overstromingen die het zuidelijke deel van de provincie teisterden. Onderzoeksbureau Deltares trok vorige maand dezelfde conclusie.
Het pittoreske centrum van Valkenburg moet ingrijpend op de schop, stellen de onderzoekers. In het stadje beschadigde de overstroming van de Geul, de rivier die er dwars doorheen loopt, zo’n 2300 huizen. De onverwacht heftige regenval – Deltares noemde het een ‘waterbom’ – die dat veroorzaakte zal vaker voorkomen. Dus moeten de kademuren twee meter hoger worden en moeten huizen langs de Geul omgebouwd worden tot waterkeringen.
Maar wat als zelfs metershoge kades niet hoog genoeg zijn? Volgens Hekman moet Nederland veel verder vooruit gaan kijken naar de gevolgen van ‘een blijvend veranderend klimaat’. Juist nu er in korte tijd honderdduizenden huizen bij moeten komen. ‘We moeten heel erg goed nadenken waar we dat doen en hoe we dat doen.’
Waterinfodag 2022: ,,Vertaal extreme neerslag sneller naar waterbeheer”
Gemeenten en waterschappen hebben behoefte aan accuratere voorspellingen voor extreme buien, om daarop met rioolbeheer en waterbeheer te kunnen anticiperen. Dat bleek op de Waterinfodag, 23 juni 2022 in Den Bosch. De echte neerslag is lastig te voorspellen en de benodigde rekencapaciteit blijkt nog steeds een barrière om een vertaalslag te maken naar riool- en waterbeheer.
Data en dataverwerking maken een grote ontwikkeling door en managers bij gemeenten, waterschappen, drinkwaterbedrijven en Rijkswaterstaat leunen bij hun besluitvorming steeds meer op modellen en gemeten data die al dan niet zijn verrijkt met kunstmatige intelligentie en machine learning. Toeleveranciers lieten op deze Waterinfodag blijken dat de watersector steeds meer bereid is meer te betalen voor robuuste datasystemen die goed zijn beveiligd en die in de tijd betrouwbare datareeksen opleveren.
Interreg Euregio Maas-Rijn stelt 6,9 miljoen euro ter beschikking om internationele samenwerking op gebied van waterveiligheid te bevorderen
Na de overstromingen van juli 2021, die zowel België, Duitsland als Nederland troffen, hebben 12 partijen uit de drie landen de handen ineen geslagen om samen te werken aan het bestrijden van wateroverlast en het vergroten van de waterveiligheid. Zij zijn zich er terdege van bewust dat de overlast nooit helemaal verholpen kan worden. Het klimaat verandert en extreme weersituaties zullen helaas steeds vaker voorkomen, aldus het Waterschap Limburg, een jaar later op 6 juli 2022. Daarom wordt ook geïnvesteerd in het tijdig waarschuwen van burgers bij dreigende overstromingen. Door een bijdrage van Interreg van in totaal bijna 7 miljoen, wordt deze grensoverschrijdende samenwerking mogelijk gemaakt.
,,Wij zijn blij dat we samen met 12 partners uit België en Duitsland de kans krijgen om grensoverschrijdend te werken aan hoogwaterbescherming en waterveiligheid, in het belang de inwoners van de Euregio zo goed als mogelijk te beschermen.“
Patrick van der Broeck, dijkgraaf waterschap Limburg
Een jaar na de overstromingen in Limburg wachten nog altijd mensen op hun huis
100 dagen na de watersnoodramp van 2021 was het EenVandaag die op reportage ging in Zuid Limburg en maakte het actualiteitenprogramma een voorlopige balans op. Vijf dagen voor de beruchte 14 julidag in 2022 spreken Marco van der Wal en Siebe Sietsma voor Nieuwsuur opnieuw met burgemeester Daan Prevoo van Valkenburg aan de Geul en bezoeken ze plekken des onheils van gedupeerden.
Hoe staan de zaken er bijna een jaar na dato er voor? Zoals bij Joëlle Noordam-van de Sanden uit die gemeente. Samen met haar man en drie kinderen woont ze tijdelijk in de kelder van haar ouders, nadat ze elf keer is verhuisd. Haar huis is nog onbewoonbaar en de over-stroming voelt nog altijd dichtbij. Ook Saskia Jansma uit het dorpje Brommelen verloor een jaar geleden haar huis
Een jaar na de heftige overstromingen in Limburg zijn er nog altijd gedupeerden die hun huis nog niet terug hebben. De meeste schade is inmiddels afgehandeld, maar dat was een moeizaam proces. #Nieuwsuurpic.twitter.com/klgRpfbii0
Hoewel het grootste deel van de schadeafhandelingen inmiddels is afgerond, is Prevoo van de destijds zwaar getroffen gemeente niet tevreden over de snelheid waarmee dat gebeurde. Hij pleit ervoor dat de Rijksoverheid bij toekomstige rampen voorschotten verstrekt aan gedupeerden.
,,Het heeft behoorlijk lang geduurd totdat de schade daad-werkelijk werd afgehandeld. Dat kwam omdat er net na de overstromingen veel onduidelijkheid was over wie welke schade moest vergoeden.”
Daan Prevoo, burgemeester Valkenburg aan de Geul
Burgemeester van Valkenburg @daanprevoo zag zijn stad vorig jaar getroffen worden door een overstroming en zag daarna dat de schadeafhandeling moeizaam verliep. Hij pleit ervoor dat de Rijksoverheid bij toekomstige rampen voorschotten verstrekt aan gedupeerden. #Nieuwsuurpic.twitter.com/ElIGWV7Fd1
Burgemeester van Valkenburg @DaanPrevoo vertelt 1 jaar na de overstromingen in Limburg dat nog steeds niet alle schade is hersteld. “Als je als rijk mensen ruimhartig wil helpen, vergoed dan gewoon 100%. Ik ben teleurgesteld in de Kamerbrief van de minister.” #Op1pic.twitter.com/85B1uXOz9l
De overheid vergoedde tot nu toe 34 miljoen euro aan schade, boven op de door verzekeringen betaalde schade-uitkeringen. Dat maakte de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) op 12 juli 2022 bekend. Zo’n 750 van de in totaal 2.783 aanvragen moeten nog worden beoordeeld. Het geld dat de staat uitkeert, komt boven op vergoedingen van verzekeringen aan particulieren en bedrijven voor de waterschade. .
De vergoedingen door de RVO worden uitgekeerd op basis van de Wet tegemoetkoming schade bij rampen (Wts). De wet is bedoeld als tegemoetkoming voor „materiële schade die niet redelijkerwijs verzekerbaar is”. De wet dient niet als compensatie voor álle geleden schade, maar is bedoeld voor de „primaire woonfunctie” – zo vallen beschadigingen aan tuinen niet onder de regeling, meldt NRC diezelfde dag.
Duitse hoogste civiele beschermingorganisatie adviseert om niet op elke plek in het land te (her-)bouwen
,,We kunnen nog niet spreken van directe wederopbouw”, zegt Hartwig Baltes, die als eerste wethouder verantwoordelijk is voor de stad Mayschoß in Rijnland-Palts. De ravage is grotendeels verdwenen, een jaar na de overstroming is de gemeente in ieder geval weer met de auto te bereiken. Maar voordat de normaliteit kan terugkeren, zal het zeker nog zo’n tien jaar duren.
Mayschoß: Der lange Weg – ein Dorf kämpft sich mühsam zurück, RND RedaktionsNetzwerk Deutschland, 11 juli 2022.
De voorzitter van het Bundesamts für Bevölkerungsschutz und Katastrophenhilfe (BBK), Ralph Tiesler, is van mening dat bepaalde gebieden in Duitsland vanwege extreme weersomstandigheden niet meer kunnen worden bestemd als woon-werkgebied.
,,Als pleitbezorger van civiele bescherming zeg ik dat sommige gebieden niet moeten worden (her-) bebouwd vanwege de klimaatverandering en de acute dreiging van stormen en overstromingen. Deze vraag rijst ook aan de kusten van ons land.”
Ralph Tiesler, voorzitter BBK
Dat vertelde Tiesler op 13 juli 2022 aan de kranten van de Funke-Mediengruppe tegen de achtergrond van de watersnoodramp in Rijnland-Palts en Noordrijn-Westfalen. Hij sprak van een opeenstapeling van crises. ,,Wat zeker is, is dat we in onzekere tijden leven.” Dit is een van de redenen waarom het hoofd van de autoriteit pleitte voor een nieuw bewustzijn van de crisis bij de bevolking.
,,De crisismodus moet deel gaan uitmaken van het algemene bewustzijn, we moeten leren dat de crisis deel uitmaakt van het dagelijks leven.”
Ralph Tiesler, voorzitter BBK
Ahrtal: ongeveer 200 mensen getroffen door de overstroming demonstreren in Mainz
Bijna een jaar na de watersnoodramp van 2021 verloopt de wederopbouw ook in het Duitse Ahrdal (nog steeds) moeizaam. In Mainz demonstreerden begin juli 2022 ongeveer 200 mensen die door de overstroming zijn getroffen. Ze protesteerden vooral tegen wat zij beschouwden als de trage uitbetaling van subsidies uit het wederopbouwfonds. Volgens de organisatoren zijn de demonstranten ook tegen het besluit dat de opvangcentra voor overstromingen in het Ahrdal eind juli 2022 al moeten worden ontmanteld. Naast de getroffenen namen ook vrijwilligers deel aan de demonstraties.
Ahrtal: ongeveer 200 mensen getroffen door de overstroming demonstreren in Mainz, Kunst en Landschap (Bron: SWR Aktuell, 3 juli 2022), 14 juli 2022.
Om een waterbom in Vlaanderen te vermijden, moet de overheid ‘nu’ 10 stappen nemen: ‘Het is nu of te laat!’
De hallucinante beelden van de wateroverlast die ontstond, zit nog in ons collectief geheugen, schrijft Vlaams minister van Openbare Werken Lydia Peeters (Open Vld) op haar website. Grote delen van Wallonië en gebieden langs de Maas en Demer stonden onder water, de schade was op sommige plaatsen niet te overzien. Een vergelijkbare waterbom in Vlaanderen zou in een worst case scenario meer dan acht miljard euro aan schade veroorzaken. Dat bleek uit een wat-als-scenario uitgevoerd door de Vlaamse Waterweg nv (DVW) in samenwerking met het Waterbouwkundig Laboratorium (Dept MOW).
,,Door de klimaatverandering worden we vaker geconfronteerd met (extreem) zware neerslag. Daarom moet Vlaanderen zich verder wapenen tegen overstromingen.”
Lydia Peeters, Vlaams minister van Openbare Werken
In oktober vorig jaar, vervolgt ze, stelden Vlaamse ministers Lydia Peeters en Vlaams minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) een multidisciplinair expertpanel aan met de duidelijke opdracht: een onderbouwd advies uitbrengen om Vlaanderen beter te beveiligen tegen een nieuwe waterbom. De expertgroep, onder leiding van de voormalig VN-water-gezant en voorzitter van het Expertenpanel HoogwaterbeveiligingHenk Ovink, legde op 8 juli 2022 een 10-puntenplan, ‘Weerbaar Waterland – Ons voorbereiden op wat al gebeurt‘, op tafel van de Vlaamse regering om Vlaanderen in de toekomst beter te beschermen tegen extreme regenval én tegen langdurige droogte.
Henk Ovink: ‘Als we verder doen op hetzelfde pad, halen we niet het gewenste niveau van waterveiligheid- en beschikbaarheid’
Op 9 juli 2022 komt VN-watergezant en voorzitter van het Expertenpanel Hoogwater-beveiligingHenk Ovink met een alerterend Twitter-‘draadje‘. Klik op onderstaand (inleidend) Twitter-bericht om het (volledig) te kunnen lezen.
,,We hebben geleerd van gerealiseerde projecten en veel-belovende Vlaamse initiatieven, en die naast de opgave gelegd. Daaruit blijkt dat als we verder doen op hetzelfde pad, we niet het gewenste niveau van waterveiligheid- en beschikbaarheid kunnen halen.”
Henk Ovink, VN-water-gezant en voorzitter van het Expertenpanel Hoogwaterbeveiliging
Voortvarend grepen ministers @Zu_Demir en @LydiaPeeters de waterramp van vorig jaar aan. Ik mocht Expertenpanel voorzitten en we hebben afgelopen half jaar onderzoek en samenspraak georganiseerd. Ons 10 puntenplan is gisteren besproken in Vlaamse Regering, nu aan de slag! pic.twitter.com/b4xcBASNa9
Overstromingen en droogte tonen het belang van grensoverschrijdende samenwerking als het gaat om water. Om hier de basis voor te leggen, organiseerde Wing, ‘partner in ruimte en ontwikkeling’ in 2022 twee internationale symposia rondom de Rijn en de Maas. Een interview met adviseur Maartje van Lieshout en consultant Els Wouda bij Wing over urgentie en cultuurverschil.
Media blikken terug op de watersnoodramp van 2021; zijn we een jaar later voldoende wakker geschud?
Reconstructie watersnood in Limburg: een klimaatramp kan overal toeslaan
Beeld: screenshot K&L
Klimaatjournalist bij NU.nl, Rolf Schuttenhelm, bijt op 13 juli 2022 het spits af: hij maakte een beknopte reconstructie van de watersnoodramp in Limburg – een klimaatramp die anno 2022 en de decennia erna volgens hem overal kan toeslaan. Hij wijst daarin op een drievoudig verband met klimaatverandering, waarbij de kans op extreme regenval is verachtvoudigd.
Een jaar na de watersnood woedt nog altijd discussie over wat wel en niet vergoed wordt
Een jaar na de watersnood in Limburg en Noord-Brabant hebben veel burgers en ondernemers al een schadevergoeding ontvangen, maar over de hoogte van dat bedrag heerst onvrede, meldt Rick van de Lustgraaf diezelfde dag in Trouw. Hij spreekt met de inmiddels nationaal bekende burgemeester van Valkenburg aan de Geul Daan Prevoo, die bijna dagelijks mensen spreekt wier leven overhoop ligt. Door een echtscheiding, huiselijk geweld, een burn-out of depressie, PTSS-klachten of combinaties ervan. Allemaal trauma’s, weet de burgemeester, die het gevolg zijn van de zware overstromingen precies een jaar geleden.
Hoteleigenaar Georges Laheij was door de watersnood technisch failliet – maar gaf niet op
De verzekeraar had veel tijd nodig om te bepalen dat hotel Walram in Valkenburg geen vergoeding zou krijgen, schrijft Van de Lustgraaf een dag later. Hij bezoekt de “vermoeide” hoteleigenaar Georges Laheij (71) en zijn vrouw Claudia Volders (50). Een voorschot van de overheid redde het familiebedrijf van een faillissement. En dat is best een wonder, vindt Laheij, de derde generatie van het Valkenburgse familiehotel. Dat had alles te maken met de verzekeraar, de Amerikaanse beurspolis Chubb. Die vergoedde de schade niet, omdat alleen directe schade door regen is gedekt. Niet indirect, wanneer de Geul overstroomt als gevolg van de regenval.
Human: ‘Overstroomd hotel na jaar eindelijk weer open, maar met burn-out’
Een jaar geleden liet een kolkende watermassa het hotel van Georges en Claudia, gelegen pal naast de Geul, in puin achter. Sinds twee weken is het hotel weer gedeeltelijk open. "We zijn doodmoe, maar moesten wel open." https://t.co/jIe1o058pg#PubliekeTribune
Collega-Trouw-journalist Onno Havermansbezoekt op 14 juli 2022 een presentatie georganiseerd door een vijftal natuurorganisaties ‘die Limburgers oproepen om er samen voor te zorgen dat de natuur schadelijke wateroverlast zoals die van een jaar geleden sterk kan verminderen. Het uitgangspunt is minder steen en meer natuur die overstromingen kan opvangen, net als bij steenbreek, waar stoep- en tuintegels plaatsmaken voor groen’. ,,Hoe ruiger de natuur, hoe langer het water blijft staan. Vertraag de stroming, zodat het water niet in één piek voorbij komt”, legt projectmanager André Hassink van Natuurmonumenten uit bij die presentatie, in Valkenburg.
De watersnoodramp inspireerde Inge Smeets om de politiek in te gaan. ‘Je beseft ineens hoe belangrijk de overheid is’
Een jaar geleden stond er in het huis van Inge Smeets ruim een meter water, schrijft Peter de Graaf voor de Volkskrant van 14 juli 2022. Vanuit haar camper begon ze de hulp voor de buurt te organiseren. Zo werd de watersnoodramp het begin van een bliksemcarrière in de lokale politiek: de voormalig politievrouw is sinds kort wethouder in Meerssen.
Een jaar na de overstromingen kamperen Walen nog steeds op zolder, tot de herstelploeg komt
Ook in de Belgische Ardennen hebben veel bewoners hun huis nog steeds niet kunnen herstellen, schrijft Dennis Boxhoorn op 13 juli in NRC. Vaak is de schade niet afdoende gedekt. En de schade is groot; 48.000 gebouwen werden verwoest, honderdduizend mensen direct of indirect getroffen. De Waalse regering raamt de totale schade op dat moment op 2,8 miljard euro. Dat bedrag werd de maanden ervoor steeds hoger vanwege de oplopende grondstofprijzen en de inflatie, mede door de oorlog in Oekraïne. Er werden in Wallonië bijna 60.000 verzekerings-claims ingediend. 90 procent daarvan zou volgens verzekeraarskoepel Assuralia gedeeltelijk of volledig uitgekeerd zijn. Bij de overige 10 procent wachten mensen tot dan nog altijd op het oordeel van een expert of contra-expert.
Schokkend falen van Duitse overheid bij watersnood van vorig jaar
Door onderschatting, afschuiven van verantwoor-delijkheid en de telefoon niet opnemen zijn een jaar geleden onnodig veel doden gevallen, resumeert Nynke van Verschuer bondig het schokkende falen van de Duitse overheid bij de watersnood-ramp van 2021 op 13 juli 2022 in NRC. Een jaar na de watersnood in Rijnland-Palts en Noordrijn-Westfalen blijkt dat zeker een deel van de 184 dodelijke slachtoffers gered had kunnen worden als de autoriteiten adequaat hadden gereageerd.
Overstromingen zijn voor (haast) niemand te verzekeren, waarschuwen verzekeraars
Zo ogenschijnlijk soepel verzekeraars omspringen met stormclaims, zo moeizaam verloopt de afhandeling van de Limburgse overstromingen, zo stelt Rick van de Lustgraaf vast in Trouw op 15 juli 2022. Voor gedupeerden is het vaak moeilijk om te begrijpen hoe hun polis in elkaar zit. Veel schade blijkt niet gedekt. Sommige verzekeraars zijn coulant en vergoeden alles, maar veel verzekeraars niet.
Dat moet anders, vindt het verzekeraarsverbond. Dat stelt een nieuw model voor om overstromingsschade beter en duidelijker te verzekeren, namelijk een privaat-publieke verzekeringspool. Die komt neer op een collectieve geldpot waarin alle verzekeringsbedrijven en de overheid samen een smak geld reserveren om slachtoffers direct te kunnen helpen bij een volgende overstroming.
Door klimaatverandering is de kans groot dat we (ook in Nederland) vaker te maken krijgen met dit soort natuurexcessen, zeggen verzekeraars. De vraag is hoe solidair we (willen) zijn – elke regio kent zijn eigen (in dit geval) overstromingsproblematiek.
Gelden Giro 777 na overstromingen in Limburg volledig besteed of toegezegd
Hoogwater Limburg zomer 2021 ingrijpender dan rivier-overstromingen in 1993 en 1995
De hevige neerslag samen met het hoogwater van juli 2021 in Nederland en de landen om ons heen betrof een extreme en uitzonderlijke gebeurtenis met grote maatschappelijke gevolgen in Limburg, concludeert Deltares op 9 september 2022. De gemeten hoeveelheden neerslag en rivierafvoeren waren nooit eerder zo groot, zeker niet in de zomer. Er wordt geschat dat een dergelijke gebeurtenis slechts eens per 100 tot 1000 jaar voorkomt.
De piekafvoer op de Maas bij Eijsden en een aantal zijrivieren is de hoogste afvoer ooit gemeten, stelt het waterinstituut. De geschatte totale schade door overstromingen bedroeg 350 tot 600 miljoen euro en vond voor een groot deel plaats in het Geuldal. De schade is daarmee groter dan die tijdens de overstromingen langs de Maas in 1993 en 1995. Hoogleraar Bas Jonkman (TU Delft):
,,Deze overstroming heeft records gebroken, qua neerslag, afvoer en schade. Hiervan moeten we leren om ons systeem toekomstbestendig te maken.”
Bas Jonkman, hoogleraar TU Delft
In opdracht van het Expertise Netwerk Waterveiligheid (ENW) heeft een breed consortium van kennisinstellingen, onder leiding van Deltares en de TU Delft, een eerste analyse gemaakt van de beschikbare informatie over een scala aan onderwerpen. De resultaten daarvan vind je in onderstaand artikel. Tevens kun je daarin kijken naar een webinar, dat op 9 september plaatsvond, waarin verschillende experts de voornaamste resultaten van het onderzoek presenteren. Klik op de illustratie hieronder:
Regionale overheden ontwikkelen samen met Rijk plannen om kans op overstromingen in de toekomst te verkleinen – kosten: 1,2 miljard
Op vrijdag 30 september 2022 stemde het Limburgs Parlement unaniem voor de provinciale bijdrage van 50 miljoen euro aan het plan ‘Samen naar een robuust Limburg; Limburg in eendracht, slagkracht en daadkracht‘. De provincie komt daarmee, samen met het Rijk, het Waterschap Limburg en de gemeenten met ambitieuze plannen die het totale watersysteem in Limburg grondig aanpakt. De 50 miljoen euro die de provincie hieraan bijdraagt zorgt dat er 1,2 miljard euro vanuit de het Rijk, het waterschap en de gemeenten vrijkomt. Een serieuze investering in de waterveiligheid van Limburg, aldus Statenlid en ambtelijk secretaris van de Banning VerenigingLianne Schuuring.
,,Nog steeds zijn er mensen die elke dag met de enorme gevolgen van de watersnood te maken hebben. Daarom is het nu belang-rijk om zo snel mogelijk het geld aan de juiste dingen te besteden. Nu moeten we zorgen dat we straks beter beschermd zijn.”
Lianne Schuuring, Statenlid Limburg
Gedeputeerde Lia Roefs licht de plannen in een video van 1Limburg toe:
Beeld: Screenshot video 1Limburg, K&L, 1 oktober 2022.
Valkenburg begint met herstel kademuren na overstroming
Oktober 2022 kunnen de eerste centen (pas) worden uitgegeven. Het herstel van de bij het hoogwater beschadigde kademuren in Valkenburg starten. Bestuurder Chrit Wolfhagen van Waterschap Limburg is blij dat het definitieve herstel eindelijk kan starten.
,,Ik had veel eerder willen beginnen, maar er zijn nu eenmaal regels en procedures die doorlopen moeten worden en dan duurt het veel te lang.”
Chrit Wolfhagen, bestuurder Waterschap Limburg
Daarnaast maakt het Waterschap Limburg een begin met de restauratie van bruggen en andere bouwsels die door het hoogwater van juli 2021 zijn aangetast of vernield. De meest dringende werkzaamheden zijn vorig jaar al uitgevoerd. De werkzaamheden nu betreffen herstel van bouwwerken aan de Molentak en de Geul. Er wordt gewerkt met verplaatsbare steigers en mobiele kranen. Het werk duurt tot mei volgend jaar, maar is wel afhankelijk van de waterstand van de Geul. Staat die hoog, dan kan er niet gewerkt worden en duurt het mogelijk langer. De brug aan de Emmalaan die vorig jaar samen met de kademuur is ingestort, wordt later aangepakt.
Duidelijke informatie zorgt voor meer paraatheid bij overstromingsrisico’s
Inwoners in Limburg waren niet allemaal goed geïnformeerd over mogelijke overstromingsrisico’s en sommigen waren zeer verbaasd dat de overstromingen in deze mate in hun woonplaats kon voorkomen. Dat is een van de conclusies van een onderzoek van Vrije Universiteit Amsterdam en Deltares in samenwerking met TU Delft, HKV Lijn en Water en Kantar Public. Bovendien kan het vergroten van het risicobewustzijn ertoe leiden dat burgers en overheden beter voorbereid zijn op overstromingen, wat schade en slachtoffers bij toekomstige gebeurtenissen kan verminderen. Je leest hieronder meer over het onderzoek en de conclusies:
,,Deze resultaten onderstrepen dat schadebeheersingsmaat-regelen van huishoudens een belangrijke rol kunnen spelen bij het verminderen van overstromingsrisico’s.”
Overstromingen in Valkenburg lastig te voorkomen; grens-overschrijdend beheer- en meetplan nodig
In hoeverre kunnen we in de toekomst overstromingen zoals van de rivier de Geul in Valkenburg in 2021 voorkomen? Maatregelen om water bovenstrooms (ook in België) langer vast te houden kunnen de schade enigszins beperken, maar zijn te weinig effectief om extreme overstromingen in Valkenburg te voorkomen. Dat is een van de conclusies van een korte verkennende studie van kennisinstituut Deltares, in samenwerking met onderzoekers van de TU Delft en van universiteiten uit België, Duitsland en Luxemburg, in opdracht van het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat.
Deze verkennende studie, genaamd ‘Rapid assessment study on the Geul river basin: Screening of flood reduction measures’, is uitgevoerd in opdracht van het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat en is in het kader van de ‘beleidstafel wateroverlast en hoogwater‘. Deze beleidstafel zal eind 2022 een eindadvies opleveren.
‘Ik weet niet of ik kinderen wil, met alle klimaatrampen op komst’
Wereldleiders bespreken tijdens de COP27, de klimaatconferentie van de Verenigde Naties, die in november van 2022 in Sharm El-Sheikh in Egypte plaatsvindt, de aanpak van de klimaatcrisis. Maar jongeren voelen elke dag al hoe het klimaat verandert, luidt de inleiding van een Volkskrant-special over deze kwestie.
Het dagblad ging op bezoek bij zeven jongeren op verschillende plekken op onze aardbol. Hoe zien zij hun toekomst? Hoelang kunnen zij nog blijven wonen op de plek waar ze opgroeien? En wat zien zij als oplossing voor het klimaatprobleem? Bij Iris (18) uit het Limburgse Gulpen slaat de twijfel toe: ‘Ik weet niet of ik kinderen wil, met alle klimaatrampen op komst.’
De urgentie van klimaatadaptatie is sinds het vorige Deltaprogramma alleen maar toegenomen, schrijft Deltacommissaris Peter Glas in zijn ‘aanbiedingsbrief’ aan het kabinet in aanloop naar Prinsjesdag-2022. Jaarlijks presenteert hij op die dag een update van het Nationaal Deltaprogramma. Op de derde dag van september 2022 die van en voor 2023 dus. Versnellen, verbinden en verbouwen staan daarbij centraal.
,,Het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) windt er geen doekjes om: met de huidige uitstoot van broeikasgassen nemen de mogelijkheden om ons goed aan te passen af.”
Peter Glas, Deltacommissaris
Glas: ,,De secretaris-generaal van de Verenigde Naties, António Guterres, reageerde op het laatste IPCC-rapport met een krachtige oproep: “Stop burning this planet!” Volgens de klimaatwetenschappers is er steeds minder tijd om een leefbare en duurzame toekomst voor iedereen veilig te stellen. De nieuwste wetenschappelijke inzichten en de watersnood in Limburg, Duitsland en België laten zien dat klimaatverandering zich – helaas – ook in ons deel van de wereld steeds duidelijker manifesteert in extreme buien, overstromingen, hittegolven, perioden van droogte en zeespiegelstijging. Ze laten ook zien dat de verandering sneller gaat, en dat de gevolgen ingrijpender zijn dan we tot voor kort aannamen. We moeten dus tempo maken om ons aan te passen, zodat ook volgende generaties hier veilig en goed kunnen blijven wonen en werken. De toekomst is nu!”
Het Geuldal ving tijdens de watersnoodramp van 2021 als natuurlijke klimaatbuffer veel water op. Anders was de waterstand nog hoger geweest, legt boswachter Paul Wijenberg uit aan de twee Atlas-redacteuren Jeannine Brand en Liesbet Dirven, die in het najaar van 2022 onder zijn begeleiding het nieuwe klimaatpad in het Geuldal liepen. ,,Natuurlijke klimaatbuffers zijn gebieden waar natuurlijke processen de ruimte krijgen. Ze vervullen een rol bij het opvangen en vasthouden van water, het voorkomen van wateroverlast en watertekorten, het temperen van hitteperiodes en het verminderen van CO2.”
Wijenberg, al meer dan twintig jaar actief als boswachter bij Natuurmonumenten, kent het Geuldal als zijn broekzak. Volgens hem hebben ze geluk met het weer. ,,Als het lang regent, glibber je hier door de ‘pratsj’ (Limburgs voor modder). Recent onderzoek in opdracht van Natuurmonumenten wijst uit dat het nog veel erger had kunnen zijn in Valkenburg en de omliggende dorpen”, stelt Paul. ,,De Geul is de snelststromende beek van Nederland. Al dat water stevende op Valkenburg af. Daar kwam een overvloedige hoeveelheid water bij de Molentak in het centrum samen. Door de beperkte waterafvoer overstroomde het historische centrum tot een hoogte van wel 125 centimeter. Dat verhaal is wel bekend. Maar wat minder bekend is, is dat het Geuldal als natuurlijke klimaatbuffer veel water opving. Zonder deze bufferende werking van het Geuldal was de waterstand in Valkenburg en andere dorpen nog veel hoger geweest, met alle gevolgen van dien. Alleen al in Valkenburg schat de gemeente de schade op 400 miljoen.”
Beleef de wandeltocht van het drietal van 4,1 kilometer door het Geuldal mee. Een prachtige sfeerreportage van Nature Today, gelardeerd met veel foto’s, staat hieronder voor je klaar:
,,Er viel toen een hoeveelheid neerslag die maar eens in de 500 tot 1000 jaar voorkomt. Tienduizenden mensen werden geëvacueerd. De totale schade in Nederland wordt geschat op zo’n 450 miljoen euro.”
Beleidstafel Wateroverlast en Hoogwater
De watercrisis in Zuid-Limburg heeft iedereen nog wel op het netvlies, stelt de Unie van Waterschappen (UvW) diezelfde dag: ,,Er viel toen een hoeveelheid neerslag die maar eens in de 500 tot 1000 jaar voorkomt. Tienduizenden mensen werden geëvacueerd. De totale schade in Nederland wordt geschat op zo’n 450 miljoen euro. In de beleidstafel Wateroverlast en Hoogwater is gekeken naar hoe Nederland zich beter kan voorbereiden op dit soort extreme buien en hoogwater. En natuurlijk hoe de schade te beperkt kan worden.”
Belangrijk uitgangspunt daarbij is door het bewustzijn rond de risico’s op wateroverlast en overstromingen in Nederland te vergroten, aldus het eindadvies. De beleidstafel adviseert de risico’s met gerichte communicatie persoonlijk en relevant te maken en in te zetten op laagdrempelige, simpele acties. Belangrijk omdat het veilig en klimaatbestendig houden van Nederland inzet van iedereen vraagt. Overheden kunnen schade door weersextremen niet langer voorkomen. Om de overlast te beperken, moeten individuele bewoners ook zelf een steentje bijdragen.
,,De mythe van de droge voeten blijft intact zolang de realiteit van overstromingen en wateroverlast niet indringend verbeeld wordt en zolang we mensen de gelegenheid bieden weg te kijken. Als mensen de dreiging niet zien, is het er niet.”
Reint Jan Renes, gedragswetenschapper Universiteit Utrecht
Om het grote publiek daarover gericht te informeren heeft de Unie van Waterschappen een Publieksamenvatting beleidstafel Wateroverlast en Hoog water uitgebracht: over de gevolgen van de waterbom op Zuid-Limburg, met verhalen van de slachtoffers van de waterramp, en een toekomst-beeld om schade te voorkomen.
Onderzoek naar invoering verplicht waterlabel voor woningen
Een verplicht waterlabel, naar analogie van het huidige energielabel, zou Nederlanders met de neus op de feiten moeten drukken als het gaat om de risico’s van water. Dat valt op te maken uit de aanbevelingsbrief van minister Harbers. Een waterlabel is met name volgens de waterschappen een geschikt middel om burgers, op een belangrijk moment in hun leven, zoals bij de bij de aankoop van een woning, bewust te maken van de invloed van water op hun omgeving. Hoe zo’n waterlabel er in de praktijk uit moet zien, is echter nog niet duidelijk.
Een bredere aanpak staat het kenniscentrum Dutch Green Building Council (DGBC) voor. Deze stichting werkt aan een eenduidige methode om via een scan met name vastgoedbeleggers inzicht te geven in welke mate hun gebouwen en woningen op allerlei vlakken risico’s op klimaatschade lopen. Maar: ,,Doe het dan voor alle klimaatrisico’s, dus ook hitte en droogte ofwel de kans op verzakkingen”, zegt kennismanager Jan Kadijk van DGBC. De invoering van een label neemt ook een ander probleem niet weg: dat er woningen worden gebouwd op plaatsen, bijvoorbeeld laag gelegen polders, die daarvoor minder geschikt zijn. Kadijk: „Men bouwt vrolijk door op de verkeerde plaatsen.”
Dat er kennelijk op verkeerde plaatsen wordt gebouwd, is ook voor de Vereniging Eigen Huis een van de argumenten tegen invoering van zo’n label. „Nieuwbouwkopers moeten er op kunnen vertrouwen dat er goed is nagedacht over bestemmingsplannen, met name over waar wel en niet gebouwd kan worden, of dat er maatregelen zijn getroffen om wonen in die gebieden veilig te maken”, aldus de woordvoerder. Ook voor bestaande woningen is een waterlabel „geen goed idee”, omdat daarmee de risico’s en aansprakelijkheid „eenzijdig bij de verkoper” worden gelegd, aldus Vereniging Eigen Huis.
Kortom: daar is het laatste woord nog niet over gezegd. Kunst en Landschap heeft over (onder andere) deze problematiek in 2022 veel artikelen verzameld, discussies gevolgd en ‘oplossingsrichtingen’ verkend en komt in 2023 met een nieuwe special, waarin het door de (huidige) coalitie gepropageerde principe dat ‘water en bodem sturend’ moet zijn, in breed perspectief wordt besproken.
Kunst en Landschap biedt (ook vanaf 2023) overzicht van zoektocht naar oplossingen voor en met toekomstperspectief
In het tweede vervolg van deze special over de watersnoodramp in Limburg (en delen van België en Duitsland) – vanaf 2023 – gaan we een stapje verder en pogen we een overzicht te bieden van de zoektocht naar oplossingen, voor en met toekomstperspectief.
We blijven ons daarbij dezelfde vragen stellen: houden we bij de invulling van de schaarse ruimte in Nederland voldoende rekening met de gevolgen van klimaatverandering? En moeten we niet veel verder vooruitdenken over de indeling van ons land? Lees gerust verder:
Boerenraad gaat live (Eerste) Nieuwsbrief Boerenraad, januari 2021 (incl. aankondiging live stream vanuit Pakhuis de Zwijger (woensdag 10 februari, 14:00 uur)) .
3e editie Friese Agro-food Brūsplakbijeenkomst: Veranderende economie & werkgelegenheid, Brūsplak, 26 januari 2021.
Vanaf maart 2021 heb ik vanwege technische probleempjes het maandoverzicht niet goed bij kunnen houden. Ik heb me in maart en april beperkt tot de meest essentiële berichten. In de loop van mei tracht ik een en ander te herstellen. Mijn excuses.
Nu kiezen: boerenkool, varkensdrol, landschap vol Springtij Café, 1 maart 2021
.
NL Kiest x De Maaltijd van Morgen: De Kringlooplandbouwkieswijzer, Pakhuis de Zwijger, 3 maart 2021.
Springtij Café – 1 maart – Nu kiezen: Boerenkool, varkensdrol, landschap vol., Springtij Forum, 5 maart 2021.
Rijksadviseur en bestuursdeskundige vinden dat ‘dossier-Zeewolde’ de lokale politiek overstijgt – Rijk moet ingrijpen!
Jan van de Bovenkamp van hengelsportvereniging ‘Ons Stekkie‘ is straks zijn visstek kwijt. Dat de belangen van de visvereniging het afleggen tegen die van Facebook begrijpt Van de Bovenkamp wel. ,,We gaan niet procederen tegen een multinational die meer in kas heeft dan wij.” Zo besluit Jeroen Wollaars – met een ‘smile van Zeewolde naar Den Haag om de mond’ – het Nieuwsuur-item over het kolossale Facebook-datacenter op dinsdag 14 december 2021.
Niet alleen voor de visvereniging staat er veel – misschien wel meer dan we ons op dit moment realiseren – op het spel. De komst van het hyperscale datacenter heeft verregaande gevolgen. Het heeft een grote impact op de omgeving, zowel vanwege het ruimtebeslag, maar vooral indirect, omdat we het belangrijk vinden dat energie duurzaam wordt opgewekt, zegt Jannemarie de Jonge, Rijksadviseur voor de Fysieke Leefomgeving. De Jonge schreef mee aan het eerder in deze Kunst en Landschap-special beschreven rapport Leren van een datacentrum in Zeewolde van het College van Rijksadviseurs.
,,Die duurzame opwek vindt niet plaats op Trekkersveld IV. Het gros van de energie voor het datacenter – al gauw zo’n tweehonderd windmolens – zal dus elders moeten worden opgewekt. Het is daarmee een zaak van nationaal belang.“
Jannemarie de Jonge, Rijksadviseur voor de Fysieke Leefomgeving
Dat vindt ook – ook hij kwam eerder voorbij in deze special – John Bijl, directeur van het Periklesinstituut, die gemeenteraden adviseert en begeleidt:
,,Ik heb groot vertrouwen in de capaciteit van de raadsleden. Waar me het om gaat is dat ze onvoldoende middelen hebben om dit goed te kunnen doen. Facebook komt met een leger aan advocaten, juristen en techneuten. Het College wil dit misschien wel heel erg graag, dus je zou alle informatie die daaruit komt toch wel kritisch moeten beoordelen. En dan, de facto in één maand tijd, al die documentatie doorworstelen en dan een eigenstandig een besluit nemen… ik vind het nogal wat.“
John Bijl, directeur Periklesinstituut
Een (kleine) meerderheid van de gemeenteraad lijkt akkoord te gaan met de komst van het datacenter. De meeste raadsleden vinden dat ze over alle informatie beschikken om weloverwogen een besluit te kunnen nemen, blijkt uit een rondgang van Nieuwsuur. Alleen coalitiepartij ChristenUnie vindt dat een besluit moet worden uitgesteld.
,,Je moet ervan op aan kunnen dat die kloppen. Ik ga ervan uit dat het allemaal onafhankelijk gebeurt”
Yvonne van Bruggen, fractievoorzitter Pvda/GroenLinks
Alle ogen van het land zijn donderdag gericht op Zeewolde. Dan moet duidelijk worden of dat de thuisbasis wordt van het grootste datacenter van Europa. Deskundigen en politici vinden dat dit dossier de lokale politiek ontstijgt en het Rijk zou moeten ingrijpen. #Nieuwsuurpic.twitter.com/5eZB5hwqWx
Hoogleraar wil uitstel besluit datacentrum Zeewolde: eerst regie van overheid nodig met duidelijke voorwaarden
Het besluit tot wijziging van het bestemmingsplan voor het nieuwe datacenter leidt (ook landelijk) tot veel kritiek: het zou slecht zijn voor het milieu, te veel stroom verbruiken en de gemeente te weinig opleveren, melden Joost Lammers en Bart Hettema op 14 december de website van EenVandaag. Michiel de Vries, hoogleraar aan de Radboud University Nijmegen, vindt het niet verstandig om dat besluit nu al te nemen, omdat de landelijke gevolgen nog niet duidelijk zijn.
,,Elektriciteitsgebruik, watergebruik, geluidsoverlast, land-schappelijke effecten, verkeerseffecten, CO2, stikstof. Als ik de milieu-effectrapporten lees, over bijvoorbeeld dit datacenter, dan zeg ik: dat is niet goed onderzocht.”
Michiel de Vries, hoogleraar Radboud University Nijmegen
De Vries pleit dan ook voor een landelijke strategie onder duidelijke voorwaarden. ,,Dan kun je rationeel en goed onderbouwd een besluit nemen. Dat leidt weliswaar tot gezichtsverlies voor de wethouder of de gemeenteraad van Zeewolde, maar so be it.” Het risico dat Meta naar een ander land in Europa gaat, neemt hij op de koop toe. ,,We hebben een klein land met kostbare grond en daar moeten we zuinig mee zijn.”
‘Gigaproject met megabelangen: Facebook-datacenter is splijtzwam in Zeewolde’
Aan de plannen wordt al jaren gewerkt, maar pas vorige maand werd bekend dat Facebook het werkelijke bedrijf achter het datacenter is. Eerder ging de internetgigant nog schuil achter de speciaal gecreëerde vastgoeddochter Polder Networks B.V., schrijft Jeroen Kraan een dag voor de dag des oordeels op de website van NU.nl. Waarom is het bijkans megalomane project zo omstreden en wie bepaalt uiteindelijk of dit er komt?
Kraan stelt een viertal (hoofd)vragen over het Facebook-datacenter. Een daarvan, een belangrijke: is bij een ‘ja’ van de gemeenteraad van Zeewolde de komst van het datacenter helemaal rond, en staat Zeewolde daarmee binnenkort aan de vooravond van een kolossale bouwput van zo’n acht jaar?
Wat vinden de negentien raadsleden die donderdag gaan beslissen of het grootste hyperscale datacenter van Europa zich kan vestigen in de polder? Journalist Teake Dijkstra van De Stentor heeft alle raadsleden afzonderlijk een aantal vragen voorgelegd over hun overwegingen bij de stemming over het bestemmingsplan en dan vooral rond het datacenter. Natuurlijk stelde hij de hamvraag: stemt u donderdag 16 december voor of tegen het bestemmingsplan? Een aantal partijen heeft er – ook na aandringen op afzonderlijke reacties – voor gekozen om als fractie te reageren.
‘Zuckerberg kiest voor Flevopolder: Zeewolde in rep en roer over bouw datacenter’
Het ministerie van Economische Zaken en Klimaat heeft zelf voor datacenters gelobbyd, maar landelijk en lokaal lopen de visies van de politieke partijen over het nut van zo’n groot datacenter nu uiteen, vervolgt Werkhoven, die alles rond de derde hyperscale van ons land voor haar lezers in hapklare brokken mooi op een rijtje zet.
Door GroenLinks en de PvdA zijn er, zoals je inmiddels in deze special van Kunst en Landschap hebt kunnen lezen, 25 Kamervragen aan de minister van Economische Zaken en Klimaat, Stef Blok, gesteld. De ‘motie-Grinwis‘ van de ChristenUnie heeft het net niet gehaald, en het is nog niet zeker of de eigenaar van de resterende grond, het Rijksvastgoedbeheer, de grond wel aan Facebook (Meta) zal verkopen.
Er komen strengere toelatingscriteria bij de vergunningverlening bij het binnenhalen van hyperscale datacenters en de Nederlandse regering gaat de landelijke regie aanscherpen. Dat staat in het Coalitieakkoord van de formerende partijen VVD, CDA, D66 en ChristenUnie, meldt Tweakers op 15 december 2021. Tweakers is met gemiddeld 4 miljoen bezoekers en 100 miljoen pageviews per maand de grootste elektronica- en technologiewebsite van Nederland en België. De site behoort tot de top-20 van drukst bezochte websites van het Nederlandstalige internet.
De partijen schrijven in het Coalitieakkoord dat hyperscale datacenters, dus de grote datacenters van partijen als Facebook(Meta), Microsoft en Google, in Nederland een ‘onevenredig groot beslag’ leggen op de beschikbare duurzame energie ‘in verhouding tot de maatschappelijke en/of economische meerwaarde’. Daarom wil de regering strenger kunnen optreden bij het in de toekomst binnenhalen van dit soort datacenters.
,,Hyperscale datacentra leggen een onevenredig groot beslag op de beschikbare duurzame energie in verhouding tot de maat-schappelijke en/of economische meerwaarde. Daarom scherpen we de landelijke regie en de toelatingscriteria bij de vergunning-verlening hiervoor aan.”
Uit: Coalitieakkoord (‘Omzien naar elkaar, vooruitkijken naar de toekomst’), 15 december 2021
‘Met Nimby-klaagzang over datacenters komen we niet verder’
,,Kijk liever nuchter naar kosten en baten voor Nederland.”
.
De wijze waarop het ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK) gehandeld heeft is volgens Grove inderdaad verre van optimaal, net als de manier waarop de besluitvorming nu lokaal in Zeewolde moet plaatsvinden. Maar, zo zegt hij, de verantwoordelijkheid hiervoor ligt niet bij Meta of de DDA, maar bij de Rijksoverheid, die zich enerzijds verschuilt achter de decentrale aanpak en anderzijds in achterkamers voorrang op het stroomnetwerk afdwingt, zonder dat de Kamer hiervan wist.
,,Wat Nederland nu nodig heeft is niet het ‘not in my backyard’-achtige bashen van datacenters, maar een afgewogen toekomstvisie met daarin de baten en kosten van de digitale infrastructuur in het algemeen en die van de datacenters in het bijzonder.”
Stijn Grove, directeur van de Dutch Datacenter Association
Datacenter ja of nee? Raad staat voor meest ingrijpende beslissing in jaren: overzichtsvideo Omroep Flevoland
Mag Facebook (Meta) in Zeewolde zijn omstreden datacenter bouwen? Daarover beslist de gemeenteraad donderdagavond 16 december 2021 (de raadsvergadering start om 19:00 uur). Het oordeel komt twee jaar nadat de raadsleden voor het eerst geïnformeerd worden over de plannen. In een overleg achter gesloten deuren op 19 december 2019 krijgt de gemeenteraad te horen dat een grote speler uit de VS, eentje van het formaat Google en Microsoft, z’n oog op Zeewolde heeft laten vallen voor de bouw van een hyperscale datacenter. Dat het om Facebook gaat wordt dan nog geheim gehouden. Maar hoe komt een internationaal opererende grootmacht als Facebook in Zeewolde terecht?
Datacenter ja of nee? Raad staat voor meest ingrijpende beslissing in jaren, Omroep Flevoland, 15 december 2021.
‘Groot doen, maar klein denken. En dat is meer dan zorgelijk’ – ‘Zeewolde’ demotiveert burgers’
In Zeewolde de rode loper uitleggen voor Facebooks datacentrum: dat is funest voor het draagvlak voor de energietransitie en schaadt het vertrouwen van burgers in de overheid, schrijft Rutger Bergboer.
Als projectleider van een burgerinitiatief dat dagelijks met de voeten in de polderklei bezig is met de energietransitie, weet Bergboer hoe belangrijk breed maatschappelijk draagvlak is om daarin resultaat te boeken. Dit staat of valt volgens hem met vertrouwen en een gevoel eerlijk behandeld te worden. Wat dan niet meehelpt, zo stelt hij in onderstaand opiniestuk, ‘is een overheid die zegt een duurzame en rechtvaardige wereld te willen, maar daar niet naar handelt‘.
De regels voor de vestiging van grote datacentra in Nederland worden aangescherpt, meldt RTL Nieuws op 15 december 2021. De nieuwe coalitie komt met de aanscherping tegemoet aan de wensen van de Tweede Kamer. Vanwege de kwestie met Facebook in Zeewolde willen meer partijen dat er nationaal beleid komt over de komst van meer datacenters van techreuzen zoals Google, Amazon en Microsoft.
De coalitiepartijen schrijven in het ‘Coalitieakkoord’ dat techbedrijven met hun enorme datacentra ‘een onevenredig groot beslag’ leggen op ‘duurzame energie in verhouding tot de maatschappelijke en/of economische meerwaarde’. ,,Daarom scherpen we de landelijke regie en de toelatingscriteria bij de vergunningverlening hiervoor aan.”
Waar gaat die aanscherping van regels zich (in de toekomst) op richten? Welke voor- en nadelen kleven er zoal aan de mega-datacenters? En hoe vinden we de juiste afstemming daarvan? Daarover gaan ze bij ‘Bright‘, zeg maar de (sterk op techniek, innovatie en jongeren gerichte) ’tech-afdeling’ van RTL Nieuws, in gesprek met jou en mij. Merijn Doggen vraagt zich af of we de energieslurpende en milieuverpestende serverhallen in de polder wel moeten willen met zijn allen. En wat leveren die landschapsontsierende megadozen ons eigenlijk op?
Nieuwe mega-datacenters in de polder; moeten we dit willen? Bright, 15 december 2021.
Bright-podcast over energievretende mega-datacenters
Daaraan gekoppeld komt Bright diezelfde dag met een podcast over de ophef die is ontstaan naar aanleiding van ‘Zeewolde’. In deze podcast neemt presentator Harm je mee in een verhaal over de praktijken van multinationals en projectontwikkelaars die gericht (kleine) Nederlandse gemeenten afstruinen om hun megaprojecten te realiseren. Floris, Erwin en Tony zijn in de podcaststudio bij Harm aangeschoven.
Luister hieronder naar een prachtige reportage met goed ingewijde sprekers over de huidige wildgroei van datacenters, XXL-distributiecentra in Nederland, en de noodzaak tot een landelijke, of zelfs Europese kaderstelling voor dit soort megadozen. Met alle respect voor gemeenteraadsleden in den lande, die onder de voet worden gelopen door grote bedrijven en multinationale ondernemingen vanwege de huidige gedecentraliseerde ruimtelijke ordeningsprincipes. Alle facetten komen aan de orde.
‘De echte datacentra lijden onder de Facebooks van deze wereld’
In ‘De echte datacentra lijden onder de Facebooks van deze wereld‘ hebben Alex Bik, chief technology officer van BIT BV en Niels Hensen, ceo van ITB2 Datacenters, het heel bewust over ‘echte datacentra’, want Facebook is volgens hen ‘natuurlijk helemaal geen data-centrum’. ,,We weten allemaal wat het verdienmodel van Facebook is. Facebook is een aanbieder van diensten waarbij advertenties geld opleveren, en niet van datacentrum-faciliteiten.”
Wat Bik en Hensen stoort is dat er geen onderscheid gemaakt wordt tussen commerciële datacentra en grote, meestal niet-Europese, bedrijven die een datacentrum bouwen om in hun eigen behoefte te voorzien. Hierdoor ontstaat er volgens hen een ongenuanceerd beeld van datacentra. ,,Het zijn twee totaal verschillende takken van sport. Daarom is het ook onbegrijpelijk dat ‘datacentra’ in de media en door de politiek over een kam geschoren worden.”
,,Dat doet de commerciële datacentra onrecht. Zij zijn de leveranciers van betrouwbare, openbare IT-infrastructuur, cruciaal voor een toppositie in de digitale economie. Deze echte datacentra kampen met alle negatieve berichten die steeds weer opduiken over de privé-hallen van hyperscale techreuzen.”
Alex Bik, BIT BV en Niels Hensen, ITB2 Datacenters
‘Facebook in de polder: hoe de energieslurper in de watten werd gelegd’
Dat het groene licht moet komen van een lekenbestuur van negentien raadsleden, is altijd de strategie van het ministerie van Economische Zaken geweest, schrijven Michael Persson en Dylan van Bekkum op 15 december 2021. Ze maakten een reconstructie vanaf het moment dat Facebook twee jaar geleden aanklopte bij het Nederlandse consulaat in San Francisco tot aan de raadsvergadering van 16 december dat een besluit moet opleveren over de mogelijke komst van het ‘reusachtig datacenter van Facebook, het ‘hyperscale’ pakhuis van nullen en enen, de Europese opslagplaats van persoonlijke gegevens waarmee het Amerikaanse techbedrijf zijn miljarden verdient, de wereld polariserend om adverteerders te trekken’.
Beperkte maatschappelijke en economische meerwaarde van hyperscales
Volgens het College van B&W van Zeewolde zou de komst van Meta na de bouwfase goed zijn voor structureel 410 banen. Dat komt neer op ongeveer 2,5 baan per hectare. Ook zou het datacentrum andere bedrijven lokken die zich in de gemeente willen vestigen, schrijft Stan Hulsen in NU.nlop 16 december 2021. De onderbouwing daarvan is mager, stelt Hulsen. Zo is de belofte van 410 banen ‘gebaseerd op andere vergelijkbare situaties in de wereld’. De herkomst van die indicatie is echter niet openbaar, laat woordvoerder Wilma Koekoek van de gemeente Zeewolde weten.
,,Werkgelegenheid door één bedrijf is eigenlijk nooit een goed argument”, zegt hoogleraar Arnoud Lagendijk van de Radboud Universiteit, die onderzoekt hoe regionaal beleid kan leiden tot succesvolle clusters van bedrijven. ,,Wat telt is wat een bedrijf voor de hele sector oplevert.” Hyperscales zijn enorme eenpitters die in tegenstelling tot kleinere datacenters alleen zichzelf bedienen.
,,Die bedrijven zijn voor de economie helemaal niet interessant. Ze zijn alleen maar op zoek naar een gemeente die zo gek is om ze te herbergen.”
NPO Radio1-‘De Dag’-podcast over hoe Meta een megaprobleem voor Zeewolde werd
Het Meta-datacenter is inmiddels ook een nationale discussie geworden, want de bouw van het energieslurpende centrum zou gevolgen hebben voor de energietransitie in heel Nederland, luidt de introductietekst van de NPO Radio1-podcast van ‘De Dag’ op de ‘Dag des oordeels’, 16 december 2021. Koen Peeters van Omroep Flevoland vertelt in deze podcast wat de plannen in de eerste plaats voor Zeewolde betekenen en welke spanningen dit nationale debat dat is ontstaan, veroorzaken in de gemeenteraad van het dorp Zeewolde.
Klimaat- en energieredacteur van de NOS Heleen Ekker vertelt hoeveel energie dit soort hypercenters verbruiken én hoe het kan dat er door het Rijk jarenlang voor de komst van dit soort datacenters is gelobbyd, maar er kennelijk niet goed is nagedacht over de gevolgen voor de energietransitie.
‘Pas op plaats met besluit grootste datacenter Zeewolde’
De komst van het grootste datacentrum van Europa in Zeewolde moet op pauze. Die opvallende oproep doet de VVD in de Tweede Kamer, zegt Mike Muller, een van de Telegraaf-journalisten die het beruchte Wob-verzoek indiende, dat tot de nodige ophef leidde. De grootste partij wil eerst de impact van het megaproject op het klimaat- en energiebeleid inzichtelijk maken. De oproep wordt breed gesteund in de Tweede Kamer en wordt gezien als een ’bom’ onder het gemeenteraadsbesluit dat donderdagavond valt.
Meerderheid provinciale en gemeentelijke leden PvdA en GroenLinks roept PvdA/GroenLinks-fractie op tegen te stemmen
De dag voor de bewuste raadsvergadering van 16 december 2021 deden de provinciale GroenLinks, vier gemeentelijke GroenLinks-fracties en leden van de PvdA en GroenLinks een oproep aan de raad van Zeewolde om de beslissing uit te stellen. Een meerderheid van de leden wil dus dat er wordt tegengestemd. Het is daarmee twijfelachtig of er donderdagavond in de raad van Zeewolde nog wel een meerderheid voor het datacenter op Trekkersveld IV is, meldt Omroep Flevoland. De twee raadsleden van PvdA/GroenLinks gaan hierover voor aanvang van de belangrijke vergadering met elkaar in gesprek. Hun stemmen kunnen, zoals het zich laat aanzien, doorslaggevend zijn.
Meerderheid voor datacenter toch onzeker, Omroep Flevoland, 16 december 2021.
Druk op twee raadsleden PvdA/GroenLinks flink opgevoerd
De druk op de twee gemeenteraadsleden van PvdA/GroenLinks in Zeewolde om voor of tegen de komst van het grote datacenter van Meta te stemmen, is gigantisch. Dat zegt Bahreddine Belhaj, voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden. Het standpunt van de fractie van PvdA/Groenlinks is zeer waarschijnlijk beslissend donderdagavond de zestiende december.
‘Komst datacenter legt gigantische druk op twee raadsleden die doorslag kunnen geven’, Omroep Flevoland, 16 december 2021.
Zo’n honderd demonstranten protesteren tegen komst Meta naar Zeewolde. Ook boerenprotest
In aanloop naar de beslissende raadsvergadering verzamelden zich – onder lui protest – zo’n honderd demonstranten op het plein rondom het gemeentehuis van Zeewolde. Dit keer had de Almeerse afdeling van Extinction Rebellion de actie wel aangekondigd. Ook is er in de mistige vooravond van 16 december 2021 een boerenprotest met ronkende, zwaailicht voerende, tractoren van voornamelijk jonge boeren gaande.
Zo’n honderd demonstranten voor Meta-protest, Lokale Omroep Zeewolde, 16 december 2021.
Ook GroenLinks-Lelystad voert protest tegen bestemmings-planwijziging Trekkersveld IV
Ook leden van GroenLinks voerden protest tegen de voorgenomen bestemmingsplanwijziging voor het Meta-datacenter in Zeewolde. Sabine Jellema, interim-voorzitter van de Lelystadse afdeling, geeft voor de microfoon van Omroep Flevoland een korte toelichting op haar stemadvies voor de Zeewoldse fractie van PvdA/Groenlinks: tegen stemmen!
Ook GroenLinks voert protest tegen Meta-datacentrum, Omroep Flevoland, 16 december 2021.
Boerenprotest met ronkende, zwaailicht voerende, tractoren van voornamelijk jonge boeren
,,Mijn vader is hier met m’n opa gestart in 1978 in deze Flevopolder. Als je ziet wat er in de loop van de jaren verandert, en als je ziet dat we aan de kant worden gestuurd alsof we er niet doen, terwijl we in mijn ogen veilig voedsel produceren onder hoge voorwaarden, zeker op deze nog jonge vruchtbare kleigrond, en als je ziet…”
Boerenprotest voor en tijdens Meta-vergadering, Lokale Omroep Zeewolde, 16 december 2021.
16 december 2021: Raadsvergadering Bestemmingsplanwijziging voor komst Facebook (Meta) naar Zeewolde
Raadsvergadering 16 december 2021, Lokale Omroep Zeewolde, 16 december 2021.
‘Zeewolde durft best vóór te stemmen, tegen Den Haag in’
‘In zalencentrum The Lux gaat om zeven uur ’s avonds de belangrijkste raadsvergadering uit de geschiedenis van het dorp van start. Die begint met een serie insprekers – allen tegenstanders. Als de raadsleden aan het woord komen, verandert de sfeer. Al die landelijke aandacht, protesten en woedende mails hebben de negentien raadsleden nader tot elkaar gebracht. Ze kunnen het prima lokaal beslissen, zeggen ze – wat de rest van het land er ook van denkt. En ze durven ook vóór te stemmen, dwars tegen de landelijke publieke opinie, de Tweede Kamer en het coalitieakkoord in’. Met 11 stemmen voor en 8 tegen is de kogel door de kerk.
Het inmiddels tot ‘aartsvijand’ benoemde NRC-onderzoeksjournalistenduo Rengers–Houtekamer toog naar Zeewolde en mengde zich onder de demonstranten. Een korte sfeerreportage:
Meerderheid gemeenteraad Zeewolde stemt voor komst hyperscale datacenter: 11 voor 8 tegen
De meerderheid van de gemeenteraad van Zeewolde heeft donderdagavond 16 december 2021 voor de bestemmingsplanwijziging voor het Meta-datacenter gestemd. Er stemden 11 raadsleden voor en 8 tegen de komst van de datahallen in Zeewolde, meldt Omroep Flevoland the day after. Halverwege de vergadering tekende zich al een meerderheid af, toen PvdA/GroenLinks bij monde van Yvonne van Bruggen aangaf voor te stemmen.
De ogen waren op de fractie gericht, omdat woensdag duidelijk werd dat de leden van beide partijen in Zeewolde het advies hadden gegeven om tegen te stemmen. Ook GroenLinks in Provinciale Staten en vier gemeentelijke GroenLinks-fracties in Flevoland deden een oproep om de beslissing uit te stellen. Evenals de landelijke fractie van GroenLinks in de Tweede Kamer. Donderdag werd duidelijk dat de gezamenlijke fractie desondanks toch achter de plannen blijft staan.
Saillant detail hierbij is, dat op woensdag 6 oktober 2021 bij notaris Vriesinga de oprichtingsacte van de fusiepartij Actief Zeewolde werd bezegeld. PvdA, Zeewolde Liberaal en BurgerBelang willen zo een vuist maken ’tegenover de partijen die al vele jaren de dienst uitmaken in Zeewolde’, aldus Lokale Omroep Zeewolde. De eerste van deze drie-partijen-combinatie lijkt daarmee haar ‘ideologische veren‘ te hebben afgeschud. Ze willen een ander geluid laten horen op weg naar de gemeenteraadsverkiezingen in 2022.
Meerderheid raad stemt voor komst datacenter: 11 voor 8 tegen, Omroep Flevoland, 17 december 2021.
‘GroenLinks neemt afstand van raadsbesluit en treedt niet toe tot Actief Zeewolde’
,,Na zestien jaar samenwerking met de PvdA-afdeling is dit een pijnlijk, maar onvermijdelijk besluit”
Margriet van Galen, voorzitter GroenLinks Almere-Zeewolde
GroenLinks trekt zich terug uit raad en nieuwe partij, Omroep Flevoland, 20 december 2021.
Is het omstreden datacenter van Facebook na besluit gemeenteraad Zeewolde een stap dichterbij gekomen?
Het omstreden datacentrum van Facebook in Zeewolde lijkt met het akkoordgaan van de bestemmingsplanwijziging een stap dichterbij gekomen. Doorslaggevend waren zoals verwacht de stemmen van PvdA/GroenLinks. Dat leidde op 17 december 2021 tot een uitgebreide behandeling in het NOS Radio1-Journaal. Verslaggever Marc Hamer polst de stemming en spreekt met Omroep Flevoland-verslaggever Koen Peeters over de situatie, de dag na het gemeenteraadsbesluit.
Is het omstreden datacenter van Facebook(Meta) na besluit Raad Zeewolde een stap dichterbij gekomen?, Kunst en Landschap (Bron: NOS Radio1-Journaal, 17 december 2021), 20 december 2021.
Wat gebeurt er in de datacenters die als blokkendozen in het Nederlandse landschap staan?
Wat gebeurt er eigenlijk in de datacenters die als blokkendozen in het Nederlandse landschap staan, vraagt VPRO Tegenlicht-redacteur Tom Reijner zich af in de zomer van 2021. Hij ging op onderzoek uit.
Op steeds meer plekken in Nederland verrijzen blokkendozen waarin talrijke computers en servers dag en nacht staan te zoemen en te brommen, constateert hij. Om al ons internetverkeer in goede banen te leiden en vooral onze data in op te slaan. Het zijn veelal grote tech-bedrijven als Microsoft, Amazon en Google die gebruikmaken van de Nederlandse data-hub, want dat zijn we in Europa bij uitstek, zegt Reijner. Maar eigenlijk weten we niet echt wat daarbinnen gebeurt en wat we er aan hebben op ons grondgebied. Nog los van de (groene) stroom die de datacenters draaiende moet houden.
Om ons bewust te maken van de praktijken en ons online gedrag heeft onderzoeksinstituut Waageen data-wandeling uitgezet rond zo’n datacenter, op vier plekken in het land. Reijner liep er één, samen met Sander van der Waal van Waag en vraagt zich af: wat kunnen we doen om deze ontwikkeling te keren?
Datacentra maken geen deel uit van onze maatschappij
Volgens Sander Van Der Waal (in de podcast waar je ongetwijfeld net naar hebt geluisterd) onttrekken de bedrijven achter de datacentra zich vakkundig aan de omgeving waarin zij zich fysiek manifesteren. In andere woorden: iedereen ziet de gigantische blokkendoos staan, niemand weet wat er binnenin gebeurt. Ze maken geen onderdeel uit van onze maatschappij en dat is problematisch, vindt Van Der Waal.
Tegenlicht-redacteur Veerle Klok greep deze zomer-podcastuitzending aan om de dag na het Zeewolde-besluit, 17 juli 2021, schriftelijk te reflecteren. Klik op de illustratie hieronder:
Burgercollectief DataTruc laat het er niet bij zitten
Ondanks de teleurstellende stemuitslag laat Susan Schaap, initiatiefnemer van de stichting DataTruc, het niet bij zitten. Ze miste opnieuw betrokkenheid van het College van B&W en een aantal gemeenteraadsleden. Maar door de bijval die het burgercollectief kreeg uit het land, uit zowel politiek, wetenschap als media, voelt ze zich gesterkt om het verzet tegen de komst van het mega-datacenter voort te zetten.
Schaap verbaast zich over het negeren (ook tijdens de raadsvergadering, red.) van inzichten van experts en specialisten op het gebied van energie en andere van belang zijnde zaken om tot een evenwichtige afweging te (kunnen) komen.
,,Ik hoor gemeenteraadsleden zeggen dat ze zich allemaal hebben laten voorlichten door mensen die er verstand van hebben, maar mensen die aan de andere kant staan: die worden niet gehoord.”
Susan Schaap, stichting DataTruc
Susan Schaap laat het hier niet bij zitten, Lokale Omroep Zeewolde, 17 december 2021.
‘Opluchting’ voor wethouder en projectleider datacenter Zeewolde Egge Jan de Jonge?
Voor aanvang van de bewuste 16-december-vergadering had wethouder en projectleider van het Meta-datacenter Egge Jan de Jonge natuurlijk al gepolst hoe de vlag erbij hing. Een ‘ja’ voor de bestemmingsplanwijziging hing in de lucht. De enige partij die voor een eventuele verassing zou kunnen zorgen was de PvdA/GroenLinks-combinatie, waaraan fractie-voorzitter Yvonne van Bruggen leiding geeft (tot aan de gemeenteraadsverkiezingen van 16 maart 2022, waarna ze deze partij verruilt voor het prille Actief Zeewolde, red.).
Misschien wel de grootste ‘zorg’ van De Jonge was in hoeverre Van Bruggen bestand zou zijn tegen de enorme druk die op haar uitgeoefend werd door lokale, gemeentelijke, provinciale en zelfs landelijke bestuurders en politici. Hij kon achteraf gerust zijn, de PvdA/GroenLinks-fractie ‘hield stand’ – wellicht zelfs als averechtse uitwerking van die druk – en bleef volgens De Jonge ‘bij de feiten’, die tot een ‘voor-stem’ hebben geleid.
Tijdens de avond werd meerdere keren geconstateerd dat de druk en de aandacht tijdens de laatste weken voor de besluitvormingsvergadering vanuit de landelijke politiek en de media erg groot waren geweest. De raadsleden stelden echter dat ze wel degelijk goed in staat zijn om te oordelen over het bestemmingsplan, ondanks het complexe dossier.
Met het besluit tot bestemmingsplanwijziging is de zaak nog niet rond
Met het besluit van de raad is de zaak nog niet rond, meldt Nando Kasteleijn voor NOS op 16 december 2021. Een deel van de grond is in eigendom van het Rijksvastgoedbedrijf, dat randvoorwaarden heeft gesteld. Het is aan Zeewolde om te laten zien dat daaraan kan worden voldaan. Ook loopt er nog een vergunningsprocedure en kan er uiteindelijk beroep worden aangetekend bij de Raad van State.
Het kabinet heeft het laatste woord bij de grondverkoop van het Rijksvastgoedbedrijf, stelt Omroep Flevoland vast op basis van de NOS-berichtgeving. De helft van de grond waar het datacenter moet komen is in haar bezit en valt onder de verantwoording van demissionair staatssecretaris Raymond Knops van Binnenlandse Zaken en Koninkrijkrelaties (BZK). Knops geeft aan dat het Rijk niet verplicht is de betreffende grond te verkopen, óók niet als aan de duurzaamheidseisen is voldaan. Of die ‘radicale opstelling’ van de staatssecretaris indruk maakt op wethouder De Jonge, zie je in de video hieronder:
Egge-Jan de Jonge over de nacht van het datacenter, Omroep Flevoland, 17 december 2021.
Fractievoorzitter PvdA/GroenLinks: ,,Zo’n zware druk laat ik niet op me leggen”
Helemaal bijgekomen van de drukke donderdagavond is Yvonne van Bruggen de volgende ochtend nog niet. Haar telefoon staat roodgloeiend en de mailtjes stromen binnen. ,,Het is een hele bijzondere ervaring”, vertelt de lokale fractievoorzitter aan een verslaggever van Omroep Flevoland. Wekenlang wordt ze bestookt met mailtjes en andere berichten. Niet alleen van bezorgde burgers, ook vanuit de PvdA– en GroenLinks-fracties uit de Tweede Kamer. Volgens Van Bruggen zijn de landelijke politici de afgelopen weken pas wakker geschud over de situatie in haar dorp en ‘hebben ze boter op het hoofd’.
Fractievoorzitter PvdA/GroenLinks:”Zo’n zware druk laat ik niet op me leggen”, Omroep Flevoland, 17 december 2021.
GroenLinks fractieleider Klaver over instemming datacenter Zeewolde: ,,Dit laat zien dat er landelijke regie nodig is”
,,Voor ons is duurzaamheid een zwaarwegend argument en we menen dat dit plan daarin voorziet. Meta gaat daarin investeren door bijvoorbeeld twintig jaar gratis restwarmte te bieden. We moeten immers allemaal van het gas af.’’
Yvonne van Bruggen, fractievoorzitter PvdA/GroenLinks Zeewolde
,,Verder is er extra aandacht aan biodiversiteit en doet Meta zelfs meer dan wettelijk verplicht. Daarnaast betaalt het bedrijf mee aan de infrastructuur op het Trekkersveld en komen er zonnepanelen. Natuurlijk blijven we het kritisch volgen, maar het is voor ons reden genoeg om voor te stemmen.’’
Yvonne van Bruggen, fractievoorzitter PvdA/GroenLinks Zeewolde
,,Buitengewoon dom om dat te doen en ik ben het er absoluut niet mee eens. Dit laat zien dat er landelijke regie nodig is”, reageerde fractieleider-GroenLinksJesse Klaver, geflankeerd door fractieleider-PvdA Lilianne Ploumen, diezelfde avond klip en klaar in het NPO-programma Op1, waar hij aan tafel zat om de kabinetsplannen tegen het licht te houden.
Klaver over instemming datacenter Zeewolde: ,,Dit laat zien dat er landelijke regie nodig is”, Op1, 17 december 2021.
Landelijk en lokaal wil GroenLinks dat plan voor datacenter in Zeewolde on hold gaat
Landelijk en lokaal wil @GroenLinks dat het plan voor het datacenter in #Zeewolde on hold gaat. Eerst duidelijke landelijke én provinciale kaders voor hoeveel capaciteit en onder welke condities. https://t.co/WHTo57qXhv
De gemeente Zeewolde is al twee jaar bezig met de komst van het datacenter. ,,U had veel eerder aan de bel moeten trekken en niet opeens zeggen dat je het datacenter wil verbieden. Dat klinkt nogal regentesk”, zo zegt Yvonne Van Bruggen in het EO-radioprogramma ‘Dit is de Dag‘, als reactie op ‘haar’ partijleider Jesse Klaver (GroenLinks) op 17 december 2021. Ondanks dat haar fractie lang heeft getwijfeld om voor de wijziging van het bestemmingsplan, die het datacenter mogelijk moet maken, te stemmen, denkt ze dat de komst van dat datacenter het beste is voor de gemeente Zeewolde.
“Dit is goed voor de economie, de hele regio en de toekomst van onze regio. Bovendien: we gebruiken met z’n allen ook ontzettend veel data!”
Yvonne van Bruggen, fractievoorzitter PvdA/GroenLinks Zeewolde
Een andere reden voor PvdA/GroenLinks-Zeewolde om voor wijziging van het bestem-mingsplan te stemmen is, dat dat het datacenter restwarmte produceert. Nederland moet van het gas af en volgens Van Bruggen kan de restwarmte daarbij helpen.
Partij voor de Dieren-Kamerlid Lammert van Raan, ook uitgenodigd in de studio voor een reactie, denkt daar geheel anders over:
,,Dat een paar huizen in Zeewolde dan verwarmt kunnen worden met de afvalwarmte van het datacentrum doet er in het grote plaatje niet toe.”
Lammert van Raan, Kamerlid Partij voor de Dieren
Hij is dan ook kritisch op de besluitvorming in de Zeewoldse gemeenteraad: “Je mag van een gemeenteraad best verwachten dat ze breder kijken dan alleen de eigen gemeente!”
Van Bruggen woog nadrukkelijk de „duurzaamheid” van het datacentrum mee en het feit dat Meta „extra aandacht gaf aan biodiversiteit, zelfs meer dan wettelijk verplicht”, concluderen ook Merijn Rengers en Carola Houtekamer in NRC, op 17 december 2021. Maar ook: ,,Na de komende gemeenteraadsverkiezingen hoeft ze niet meer uit te leggen hoe zeer die opstelling de landelijke PvdA en GroenLinks tegen de haren instrijkt – ze stroomt dan in bij de fusiepartij Actief Zeewolde, die volmondig vóór de komst van het datacentrum is”.
Met 8 stemmen tegen en 11 voor is de komst van de hyperscale, die decennialang de stroom (van omgerekend 460.000 huishoudens) met 115 grote windturbines van vier megawattzal gebruiken, een stap dichterbij gekomen. ‘Alle mails, telefoontjes en de media-aandacht uit het hele land waren voor de gemeenteraad van ‘het jongste dorp van Nederland’ geen aanleiding om de steun voor Facebook te heroverwegen – de veertig trekkers en honderd demonstranten voor het gemeentehuis evenmin’, schampert het NRC-journalistenduo.
Een eerste kleine inventarisatie van Rengers en Houtekamer leert dat er door heel Nederland concrete plannen zijn voor nieuwe hyperscales: een nog onbekend Amerikaans techbedrijf wil gaan bouwen in Appingedam, Google wil uitbreiden in de Eemshaven en bouwen in Winschoten, een onbekende techgigant heeft plannen op Groningen-Westpoort, in Diemen moeten twee kleinere komen en Microsoft heeft volop uitbreidingsplannen in de Wieringermeerpolder.
Ook lijkt Flevoland (en Almere) zich op te kunnen maken voor een datacentercluster in de ‘oksel’ van de snelwegen A6 en A27. Het beoogde terrein van zo’n 200 hectare (dus nog groter dan de locatie Meta–Zeewolde) ligt nota bene deels op het grondgebied van de gemeente Zeewolde.
‘Raadsleden moeten een onderscheid maken tussen media-aandacht en politieke druk uit Den Haag’
Zeewolde stond de afgelopen maanden in het middelpunt van het landelijke nieuws en meerdere raadsleden voelden de druk op hen toenemen. De groeiende belangstelling van media voor dit dossier is volkomen begrijpelijk, zegt hoofdredacteur De TelegraafPaul Jansen in het Radio1-programma Spraakmakers. Volgens Jansen moeten de raadsleden een onderscheid maken tussen media-aandacht en politieke druk uit Den Haag. ,,Dat zijn wel twee verschillende zaken.”
(Kijk en luister de volledige politieke uitzending van Spraakmakers terug via NPO Radio 1 of beluister het in het laatste onderwerp van Het Mediaforum als podcast.)
‘Media-aandacht voor Zeewolde en Facebook begrijpelijk’, NPO Radio 1, 17 december 2021.
Zeewolde uitgegroeid tot middelpunt van nationale discussie over datacenters
Zeewolde is uitgegroeid tot het middelpunt van de nationale discussie over de komst van datacenters en de invloed daarvan op het landschap, het milieu, de energievoorziening en het opgeven van vruchtbare landbouwgrond. stelt Arend Clahsen in Het Financieele Dagblad op 16 december 2021, de ‘dag des oordeels’, schreef ik eerder enigszins schertsend. Is de komst van het datacenter van Facebook/Meta een zegen of hel voor Zeewolde – voor Nederland?
Clahsen’s artikel vat de meer dan twee jaar durende, voor de één schimmige en ondemocratische, voor de ander procedureel juiste – veelal emotievolle – discussie, rond de voor- en nadelen van de komst van het datacenter van Meta, puntig samen. Hij besluit met een verwijzing naar een recent arrest van de Hoge Raad, over de doorverkoop van de grond van het Rijksvastgoedbedrijf aan de gemeente Zeewolde (lees: aan Meta), die de komst van het datacenter in de weg zou staan. Daarmee is de ‘kwestie Zeewolde’ – om tal van ook andere redenen – verworden tot een landelijke discussie.
Raad Zeewolde is voor komst van datacentrum: ‘Maar of dat gaat gebeuren is nog de vraag’, WNL, 17 december 2021.
Die discussie werd ondermeer aangezwengeld door Esther Ouwehand namens de Partij voor de Dieren tijdens een debat in de Tweede Kamer op 16 december, de dag dat het ‘besluit-Zeewolde’ viel, met een motie om het kersverse Coalitieakkoord alvast uit te voeren, een ‘aanwijzing‘ te geven om de komst van het datacenter tegen te gaan.
Esther Ouwehand wil geen Facabook datdacenter in Zeewolde en Bergkamp vraagt Baudet die niet wil, Bert Brandsma, 20 december 2021.
De motie haalde het niet, de (demissionaire) coalitie ging er voor liggen – de opmaat naar een nieuwe motie die een paar dagen later zou volgen, namens dezelfde partij, met dien verstande dat deze wordt ingediend in de Eerste Kamer, waar de coalitie geen meerderheid heeft. Je leest er even verderop meer over.
Deze motie is dus zojuist weggestemd door de coalitie. Mooie beloften in regeerakkoord, ‘we gaan het vertrouwen terugwinnen’ en ‘we gaan het laten zien’ – niets van dat al. We kunnen nu al concluderen dat destructieve VVD-projecten gewoon door blijven gaan #Facebook#Zeewoldepic.twitter.com/z8cBH4JHWz
Een van de redacteuren van Techzine, (het online) tijdschrift ‘richt zich op IT-professionals en zakelijke decision makers door het publiceren van het laatste IT-nieuws en achtergrondverhalen’, heeft de meer dan vier uur durende raadsvergadering op 16 december bijgewoond. Techzine komt daarbij tot de conclusie ‘dat de IT-kennis in de gemeenteraad (van Zeewolde, red) afwezig is’. ,,Er wordt geen discussie gevoerd over het doel van het datacenter en of daar dan meerwaarde in zit voor de gemeente, provincie of voor Nederland. Voorstanders lijken zich vooral te baseren op het feit dat Meta (Facebook) een gigantisch bedrijf is en dat dat wel voordelen zal brengen.”
,,Men denkt dat het economisch belang van een Facebook-datacenter groter is dan de nadelen. De impact op het milieu, de hoeveelheid benodigde stroom, de welstandscommissie, de zeer beperkte werkgelegenheid, het is allemaal van tafel geveegd.”
Techzine, 21 december 2021
Meta zelf geeft in een verklaring aan het tijdschrift aan dat de definitieve beslissing voor de bouw van het datacenter nog gemaakt moet worden. Ook moet het rijk nog besluiten of het de grond wil verkopen aan Meta. ,,De komst van het datacenter is nog onzeker. Wij hebben onze mening al wel klaar.”
PvdA-er Yvonne van Bruggen lijsttrekker nieuwe partij ‘Actief Zeewolde’
Yvonne van Bruggen wordt de lijsttrekker van de nieuwe partij Actief Zeewolde, meldt Omroep Flevoland op 21 december 2021. Van Bruggen is nu (nog) fractievoorzitter van de lokale PvdA/GroenLinks-fractie in Zeewolde. Actief Zeewolde is een samenvoeging van PvdA en de lokale partijen Zeewolde Liberaal en BurgerBelang. De drie partijen zijn momenteel goed voor vier zetels in de gemeenteraad van Zeewolde, en geven op hun kersverse website nadrukkelijk aan niet verbonden te zijn aan een landelijke partij.
,,Actief Zeewolde wil samen met inwoners, die niet verbonden zijn aan een landelijke partij, lokale politiek bedrijven vanuit de gedachte ‘wat bindt ons’.”
Actief Zeewolde (website)
PvdA-er Yvonne van Bruggen lijsttrekker nieuwe partij ‘Actief Zeewolde’-1, Omroep Flevoland, 21 december 2021.
PvdA-er Yvonne van Bruggen lijsttrekker nieuwe partij ‘Actief Zeewolde’-2, Omroep Flevoland, 21 december 2021.
‘Facebook-datacenter loopt mogelijk vertraging op, Eerste Kamer trekt aan de rem’
De Eerste Kamer heeft het demissionaire kabinet opgeroepen om de komst van een controversieel Facebook-datacenter in Zeewolde voorlopig tegen te houden. Pas als het nieuwe kabinet nationaal beleid heeft opgesteld over de vestiging van zulke datacenters, mag het Rijksvastgoedbedrijf de benodigde grond verkopen. Dat meldt NU.nl op dinsdag 21 december 2021.
De Partij voor de Dieren deed de oproep in een motie die door de voltallige oppositie werd gesteund. Alleen coalitiepartijen VVD, D66, CDA en ChristenUnie stemden tegen. Zij hebben in de Eerste Kamer geen meerderheid, dus werd de motie aangenomen.
Door de stemming in de Eerste Kamer loopt de komst van het datacenter mogelijk alsnog vertraging op. De Partij voor de Dieren is verheugd dat het onderwerp zo ,,terug op de nationale politieke agenda” komt.
‘Eerste Kamer keert zich tegen bouw megadatacentrum Zeewolde’
De Partij voor de Dieren stelt verder dat met de aangenomen motie het proces „door een blokkade van de Eerste Kamer ”is onderbroken. Dat meldt Tan Tunali op 21 december 2021 in NRC. „Dat brengt de besluitvorming over dit project en de vestiging van 21 andere datacenters terug op de landelijke politieke agenda en parlementaire besluitvorming daarover,” aldus een verklaring van de PvdD. In de motie roept de Eerste Kamer het kabinet op een visie voor ruimtelijke inrichting en datacentra te ontwikkelen.
demissionair staatssecretaris Raymond Knops (Binnenlandse Zaken en Koninkrijkrelaties (BZK), CDA) heeft aangegeven de motie te gaan bestuderen. Zijn aandacht zal zich voornamelijk richten op het deel van de grond dat in eigendom is van het Rijksvastgoedbedrijf, dat eerder randvoorwaarden heeft gesteld, onder meer over duurzaamheid (video).
De bouw van het grote datacenter van Meta in Zeewolde kan vooralsnog niet doorgaan. Dat zegt senator Niko Koffeman van de Partij voor de Dieren over de uitkomst van een motie die dinsdagavond 21 december 2021 in de Eerste Kamer in meerderheid werd aangenomen. In de motie van zijn partij moet de regering de grondverkoop van het Rijksvastgoedbedrijf voor de vestiging van Meta opschorten. Een verslaggever van Omroep Flevoland spreekt Koffeman de volgende ochtend en vraagt hem om een reactie. Koffeman noemt de aangenomen motie een grote overwinning.
,,Facebook had al in het geniep tachtig hectare grond gekocht. De laatste tachtig hectare willen ze nu kopen maar dat kan nu niet meer omdat wij daar een stokje voor gestoken hebben.”
Niko Koffeman, senator Partij voor de Dieren
Partij voor de Dieren: bouw datacenter Zeewolde gaat voorlopig niet door, Omroep Flevoland, 22 december 2021.
‘Motie Eerste Kamer over datacenter heeft hoge waarde’
De motie die de Eerste Kamer dinsdag heeft aangenomen over het datacenter bij Zeewolde heeft ‘een hoge waarde’. Dat zegt Thomas Finken van kenniscentrum en ‘Huis voor democratie en rechtsstaat’ ProDemosop 22 december 2021 tegen Omroep Flevoland. Hoewel het voorstel niet juridisch bindend is, legt het wel extra druk op staatssecretaris Raymond Knops. ,,Het is uiteindelijk wel een uitspraak van het parlement”.
‘Motie Eerste Kamer over datacenter heeft hoge waarde’, Omroep Flevoland, 22 december 2021.
Het datacentrum van Facebook móest in Zeewolde komen
Naast de berichten van het NRC-onderzoeksduo, die je in deze Kunst en Landschap-datacenterspecial over de mogelijke komst van Facebook in Zeewolde hebt kunnen lezen, grijpen Merijn Rengers en Carola Houtekamer het momentum aan om de zaak – voor dit moment – in grote lijnen op een rijtje te zetten. Hamvraag daarbij is (en was): is de beslissing over de verkoop van de grond voor het Facebook-datacenter er een die op lokaal niveau genomen kan worden?
Rengers toog in zijn eentje – Houtekamer zit ongetwijfeld met haar neus in rapporten, nota’s en Kamerstukken – naar de studio om die vraag – voor ongetwijfeld velen ook nog openstaande vragen – dit keer in een podcast te beantwoorden. De presentatie is in handen van Misha Melita – voor ‘NRC–Vandaag‘ op 22 december 2021.
Gemeente Zeewolde: ‘Overgrote deel restwarmte datacenter onbenut’
Het overgrote deel van de restwarmte van het datacenter van Meta kan volgens de gemeente Zeewolde niet benut worden, omdat er niet genoeg woningen in de directe omgeving zijn. Op dit moment denkt de gemeente 17% van de restwarmte te kunnen gebruiken in Zeewolde én Harderwijk, zo schrijft het college in antwoorden op technische vragen van Leefbaar Zeewolde. Dat meldt Omroep Flevoland op 22 (!) december 2021.
Het hergebruiken van de restwarmte gold voor de ‘voor-stemmers’ vaak als argumentatie om hun steun te betuigen aan het datacenter-plan, terwijl nu op basis van voorlopige inzichten van de gemeente Zeewolde blijkt, dat het overgrote deel van de restwarmte de lucht in wordt geblazen. Hoogleraar Climate Design & Sustainability van de TU Delft, Andy van den Dobbelsteen, vindt dat onbegrijpelijk. Omroep Flevoland sprak met hem.
Hergebruik van restwarmte is overigens voor het Rijksvastgoedbedrijf een belangrijke voorwaarde voor de verkoop van de grond voor het datacenter, zo schreef Staatssecretaris Knops in augustus 2021 aan de gemeente. Die wordt het met deze gegevens op zijn bureau ter bestudering van de motie-Koffeman wel erg gemakkelijk gemaakt, zo lijkt het.
Gemeente Zeewolde: ‘Overgrote deel restwarmte datacenter onbenut’, Omroep Flevoland, 23 december 2021.
Misschien toch restwarmte Meta-datacenter naar Almere of Lelystad?
Als door een hond gebeten door de woorden “pure verspilling” van hoogleraar Climate Design & Sustainability van de TU Delft, Andy van den Dobbelsteen, kwam de Stuurgroep Restwarmte, waar de Provincies Flevoland en Gelderland en de gemeenten Zeewolde en Harderwijk in zitten, de dag erop, 23 december 2021 met een reactie. Restwarmte van het toekomstige datacenter van Meta in Zeewolde wordt toch mogelijk wel aan Almere en Lelystad geleverd. Dat laat de gemeente Zeewolde via Omroep Flevoland weten.
Driedelige videoreportage Dutch Data Center Association: hoe kunnen datacenter bijdragen in een duurzame samenleving?
Datacenter zijn het fundament van de digitale economie. En de digitale economie blijft alsmaar versnellen, aldus de Dutch Data Center Association (DDA). Hoe zorgen datacenter ervoor dat, desondanks deze versnelling, het energiegebruik nu en ook in de toekomst beperkt blijft en hoe kunnen datacenter bijdragen aan en in een duurzame samenleving?
Met behulp van een driedelige videoreportage heeft DDA deze vraagstukken onderzocht. In het derde deel van het drieluik bespreken zij hoe ze energiestromen uit het datacenter kunnen hergebruiken. Dutch Cloud Community, (een fusie van DHPA en ISPConnect) de brancheorganisatie voor hosting-, cloud-, VOIP- en managed serviceproviders actief op de Nederlandse markt, werkt samen met een beperkt aantal voor hen relevante partners. Dit zijn toonaangevende organisaties die diensten of producten leveren aan de sector. Een van deze partners is de Dutch Data Center Association.
Op 14 oktober 2020 organiseerde DDA haar vierde editie van de ‘Green Data Center Conference‘ (voorheen ‘Datacenter Restwarmte & Innovatie Congres‘). Voorafgaand aan het congres werd een driedelige videoreportage gepubliceerd (link naar afspeellijst) waarin innovatie op het gebied van energievoorzieningen voor datacenters, verduurzaming van datacenters en het inzetten van datacenter-restwarmte voor ‘de gebouwde omgeving‘ aan bod komt.
De videoreportage bestaat zoals gezegd uit drie delen: ‘Wat gaat het datacenter in?‘, ‘Wat gebeurt er binnen het datacenter?‘ en ‘Wat gaat het datacenter uit?‘. Ik vind dit wel de plek om je uit te nodigen naar het derde deel van deze videoreportage te kijken.
Daarin figureert onder andere Alex Bik, technisch directeur van datacenter BIT, die eerder in deze Kunst en Landschap-special voorbij kwam. Samen met zijn collega Niels Hensen, CEO bij ITB2 Datacenters, schreef hij in zijn blog over het Facebook-datacenter in Zeewolde. Dat resulteerde in een publicatie in het NRC van 14 december 2021: ‘De echte datacentra lijden onder de Facebooks van deze wereld‘. Oké, wat gaat er allemaal het datacenter uit, en wat kunnen we d’r mee.
,,Het voelt gewoon heel krom, dat wij heel veel warmte hebben en dat wij de buitenlucht een beetje staan op te warmen waar niemand wat aan heeft. Dat is gewoon zonde.”
Alex Bik, technisch directeur datacenter BIT
Wat gaat het datacenter uit – Dutch Data Center Association, Dutch Cloud Community, 8 oktober 2020.
,,Facebook is natuurlijk helemaal geen datacentrum”
Maak onderscheid tussen dienstverlenende datacentra en privé-hallen van techreuzen, schrijven Alex Bik en Niels Hensen in dat NRC-artikel, waarmee ze nadrukkelijk naar de discussie rond de mogelijke komst van Facebook naar Zeewolde wijzen. Ze hebben het heel bewust over échte datacentra, want:
,,Facebook is natuurlijk helemaal geen datacentrum. We weten allemaal wat het verdienmodel van Facebook is. Facebook is een aanbieder van diensten waarbij advertenties geld opleveren, en niet van datacentrumfaciliteiten.”
Alex Bik (BIT) en Niels Hensen (ITB2 Datacenters)
Kijk hieronder naar een bedrijfsreportage van Bik’s bedrijf: datacenter BIT. Het is gespecialiseerd in colocatie, internetverbindingen, managed hosting en outsourcing voor zakelijke gebruikers van het internet. Dit is dus wél een echt datacenter.
Datacenter BIT – Bedrijfsvideo, BIT, 16 maart 2016.
Zeker twintig bouwplannen voor nieuwe datacenters in Nederland; forse expansie is verankerd in Rijksbeleid
Er mag dan veel maatschappelijke ophef zijn ‘over datacenters die door lokale bestuurders en gemeenteraden worden doorgedrukt’, maar Economische Zaken en Klimaat (EZK) omcirkelde zelf plekken op de kaart voor groeilocaties, zegt Arend Clahsen in Het Financieel Dagblad op 21 december 2021. Sterker, het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijk-relaties (BZK) heeft die strategie zelfs verankerd in het Rijksbeleid.
Er komen hoogstwaarschijnlijk meer datacenters dan de 20 tot 25 nieuwbouwplannen waar demissionair staatssecretaris Yeşilgöz-Zegerius (EZK) het bij de beantwoording van vragen van het Tweede Kamerlid Bontenbal (CDA) op 17 december 2021 in een Kamerbrief over had. Dit valt volgens Clahsen op te maken uit ‘diverse rapporten, overheidsstukken en staand beleid’.
En het is nog maar de vraag of het Coalitieakkoord van Rutte IV, zo vervolgt hij, iets aan die ontwikkelingen verandert. In het document staat weliswaar een kritische noot over hyperscale datacenters van grote techbedrijven wegens het hoge stroomverbruik, maar er staat niets over zogeheten colocation datacenters. Verder acht Clahsen de formulering over hyperscales ‘buigzaam’.
,,’Daarom scherpen we de landelijke regie en de toelatings-criteria bij de vergunningverlening hiervoor aan’, kan een beperking betekenen, maar ook passen in het huidige beleid om de datacentercapaciteit stevig te laten doorgroeien.”
Arend Clahsen, journalist Het Financieele Dagblad
Meta in Zeewolde en het (‘omcirkelde’) 200 hectare grote datacentercluster bij Almere (deels op grondgebied van de gemeente Zeewolde) is volgens Arend Clahsen dan ook geen toeval of iets dat die gemeentes overkwam. ,,Het is het resultaat van beleid en sturing door de Rijksoverheid, samen met grootstedelijke regio’s en het bedrijfsleven.”
Klik op de illustratie hieronder om dit uitstekende en helder beschreven onderzoekswerk van Clahsen te kunnen lezen.
‘Het Rijk heeft Facebook (Meta) naar Zeewolde geleid, maar het spel bewust in de regio laten plaatsvinden’, schrijft Hendrik Visser, gemeente-raadslid voor de VVD in Zeewolde, een dag voor Arend Clahsen’s ‘openbaringen’ – in een opiniestuk in Het Financieele Dagblad.
,,Zo werden nationale problemen op het bordje van lokale gemeenteraadsleden gelegd.”
.
,,Nu het besluit in Zeewolde is genomen en de storm wat is gaan liggen, deel ik graag mijn visie als raadslid. Want zoals het Zeewolde is vergaan, zou ik huidige en toekomstige raadsleden in andere gemeenten graag onthouden.”
Hendrik Visser, gemeenteraadslid (VVD Zeewolde)
‘Waar plan Zeewolde hapert, past Facebook precies in het plaatje van Odense 2.0’
Datacenters leiden in Odense – in Zeewolde steeds genoemd als het klinkende voorbeeld – niet tot protesten, zoals nu kennelijk bij jullie in Nederland, zegt Thomas Breinstrup, journalist bij ‘Berlingske‘, de Deense dochter van DPG-media, uitgever van onder andere De Stentor. Een team van laatstgenoemde toog, onder aanvoering van verslaggever Taeke Dijkstra, naar Denemarken om de situatie aldaar te bekijken en om stemmingen (ook onder de bevolking) te polsen.
,,In Denemarken is wel gesproken over het ‘energieslurpen’, zoals het in Nederland wordt genoemd, maar dit soort grote tech-bedrijven investeert juist in groene energie. De restwarmte kan goed worden benut in bestaande en nieuwe lokale en regionale warmtenetten. Wat dat betreft schuift alles in elkaar in Odense.“
Thomas Breinstrup, journalist Berlingske
Wat bij een eerste verkenning in de vroeg invallende duisternis in het Deense Odense in het oog springt, is de felle verlichting, schrijft Dijkstra in de inleiding van zijn uitgebreide reportage op 23 december 2021. Hij spreekt, naast Breinstrup, met burgemeester Peter Rahbæk Juel, Mette Beck Nielsen, directeur van Technology Denmark in Odense, een netwerkorganisatie op het gebied van informatietechnologie en Jørgen Volmer, chef van de redactie van het lokale dagblad Fyens Stiftstidende.
Volmer was in 2016 gaan spitten nadat de krant was getipt dat er mensen rondliepen op een nog leeg perceel op het bedrijventerrein. Ze ontdekten dat de gemeente de grond onopgemerkt had verkocht aan Cassin Networks, een dochter van Facebook met alleen een postbusadres in Ierland. De gelijkenis met Polder Networks dat aast op de grond in Zeewolde is groot.
,,Onze conclusie was dat Facebook dus naar Odense zou komen. We hebben dat in het voorjaar van 2016 de gemeente herhaal-delijk voorgelegd, de burgemeester, raadsleden, maar niemand wilde het bevestigen of ze wisten het zelf ook niet.’’
Jørgen Volmer, chef redactie Fyens Stiftstidende
Beeld: Screenshot Stentor-reportage, RR/K&L
‘Facebook kocht ergens anders grond voor datacenter toen kritiek in Zeewolde steeds harder begon te klinken’
Op Tweede Kerstdag 2021 meldt Stentor-journalist Taeke Dijkstra (wellicht door verkregen informatie tijdens zijn bezoek aan Denemarken) dat Meta/Facebook medio oktober 2021 212 hectare grond heeft gekocht voor de bouw van een hyperscale datacenter in het Deense Esjberg, een klein stadje aan de westkust van Denemarken, hemelsbreed zo’n 125 kilometer van Odense. De plaats met zo’n 71.000 inwoners was in 2019 door de datagigant eerder afgeserveerd als ‘the site is not the right location for our next data center in Europe’.
Terwijl het gemeentebestuur van Esjberg teleurgesteld achterbleef kreeg Zeewolde datzelfde jaar bezoek van Meta/Facebook. Of de huidige situatie in Zeewolde: ‘veel bezwaren, twijfels en gemor in de landelijke politiek’ en de aankoop van de grond in Esjberg, aanleiding geeft te vermoeden dat Meta Zeewolde opgeeft, besluit Dijkstra tot wat (internationale) telefoontjes, waaronder met Meta-woordvoerder Melanie Roe uit Austin in Texas. Veel duidelijkheid levert dat niet op.
,,We ontwikkelen gelijktijdig een aantal sites over de hele wereld, zodat inspanningen en resultaten op elke locatie onafhankelijk zijn van andere locaties.’’
,,Onze overheden maken al mijn inspanningen voor een beter klimaat zo goed als nutteloos!’’
Beeld: screenshot twitterbericht, bewerkt RR/K&L
Waarom zou ik mij nog langer druk maken, al mijn vrije tijd, moeite en energie steken in de energie-transitie? Met zo’n overheid valt toch niet serieus samen te werken! Dat stelt Wim Hovestad uit Zwollein een opinieartikel in De Stentor op Tweede Kerstdag (2021). Hovestad is datamanager en bestuurslid bij een stichting die zich inzet voor een energieneutrale wijk. Hij voelt zich met een eventuele komst van het datacenter in Zeewolde danig in de kou gezet. (Illustratie is clickable)
,,Onze overheden maken al mijn inspanningen voor een beter klimaat zo goed als nutteloos!’’
Wim Hovestad
‘Amsterdamse plannen voor nieuwe datacentra gaan over de rug van mens en klimaat’
De heibel in de polder van Zeewolde om het Facebook XXL-datacenter gaat ook in onze stad spelen, schrijft Johnas van Lammeren, fractie-voorzitter van de Partij voor de Dieren in Amsterdam, in een opiniestuk in Het Parool op 22 december 2021. Hij hekelt het inzetten op de groei van het aantal datacenters in Amsterdam en omgeving door wethouder Marieke van Doorninck (GroenLinks–Amsterdam).
Van Lammeren verwijt haar een ouderwetse manier denken: ‘zolang we grote (internationale) bedrijven vooral hun gang laten gaan kunnen gewone burgers daarvan profiteren’, en noemt het ‘een neo-liberale flutsmoes om zoveel mogelijk winstmaximalisatie over de rug van mens en de planeet goed te praten’.
,,Bezorgde inwoners en kritische raadsleden krijgen vaak hetzelfde antwoord toegeworpen: “We willen allemaal Netflixen, dus extra datacenters zijn onvermijdelijk.” Dat klopt niet: we hebben in Nederland nu al een overcapaciteit aan datacenters. Twee derde tot driekwart van die capaciteit is in gebruik door bedrijven uit het buitenland. Als we kiezen voor minder datacenters betekent het niet dat bij ons de Zoomvergadering gaat haperen.”
Johnas van Lammeren, fractievoorzitter Partij voor de Dieren (Amsterdam)
‘Dijkstra en Evenblij ter plekke’ blikt terug op bestemmings-planwijziging datacenter Zeewolde
Op donderdag 16 december – de ‘stemmingsdag’ – spraken Erik Dijkstra en Frank Evenblij in het BNN/VARA-programma ‘Dijkstra en Evenblij ter plekke‘ onder andere met gemeente-raadslid van de ChristenUnie Erik van de Beld – tegenstander van het eerste uur van de komst van het immense datacenter. Hij ging zelfs op veldonderzoek in Denemarken, waar nagenoeg zo’n zelfde datacenter verrees, en dat telkenmale door het College van B&W Zeewolde als voorbeeldproject genoemd wordt.
Aan tafel bij de twee presentatoren vertelde Van de Beld destijds wat hij daar aantrof. Inmiddels weten we de uitslag van de stemming: de meerderheid van de gemeenteraad is vóór het nieuwe bestemmingsplan, wat betekent dat de komst van het datacenter een stapje dichterbij is. Op 3 januari 2022 belt Erik Dijkstra (met stand in side kick Wouter Bouman) Erik van de Beld voor een reflectie op de dag van de stemming. Hoe kijkt hij terug op die dag en hoe dichtbij zijn we nu bij een hyperscale datacenter in de Flevopolder – excuus Flevoland?
‘Het pad van Meta en Zeewolde loopt onvermijdelijk dood’
Meta staat er om bekend haast te willen maken met hun uitbreidingsplannen (ook voor de uitrol van ‘metaverse‘). De concurrentie om ‘geschikte’ grond onder techgiganten is moordend. Tegenstanders van een datacenter in Zeewolde zullen daarom elke procedure- of vormfout aangrijpen om big-tech de pas af te snijden, en om ontmoedigende vertragingstechnieken te hanteren. Op voorhand denkt Arne Bongenaar dat de uitkomst van (eventuele) tijdrovende rechtszaken al ‘vast lijkt te staan’.
Van het Rijksvastgoedbedrijf wordt verwacht, zo schrijft Bongenaar in een opiniestuk in Het FinancieeleDagblad op 29 december 2021, dat het de resterende grond (ook) onderhands aan Meta gaat verkopen. Dat druist echter, volgens de projectontwikkelaar en geograaf (gepromoveerd met een proefschrift over publiek-private samenwerking), in tegen de Europese mededingingsregels en het verbod op staatssteun. Betekent dit al met al het einde van het Meta-datacenter?
‘Een hyperscale datacenter, moet dat echt? En moet dat hier?’
In de eerste week van het nieuwe jaar 2022 blijft het rustig aan het datacenterfront. Aanstaand premier van het vierde kabinet-Rutte spreekt met alle 19 ministers en staatssecretarissen, om de week erna – op anderhalve meter, de omicron-variant van het coronavirus slaat wild om zich heen – voor een breedbeeldportret op het bordes te (kunnen) staan.
Na alle Zeewolde-consternatie is het een verademing om op 7 januari in Trouw in een artikel van economieredacteur Hanne Obbink de vraag voorgelegd te krijgen, of een hyperscale datacenter nou echt wel moet, en of de ‘hermetisch van de buitenwereld afgesloten’ kolos(sen) in Nederland een plaats moet krijgen. Terechte vragen, met name omdat het in dit verband een ‘hyperscale’ datacenter betreft.
Obbink laat in een mooi overzichtsartikel de verschillen in en tussen datacenters de revue passeren en laat daarbij voor- en tegenstanders vanuit verschillende optieken, bedreigingen en kansen aan het woord. Niet alleen leerzaam als je niet of weinig ‘ingelezen’ bent, Obbink zet in zijn bijdrage de datacenterproblematiek verhelderend op een rijtje: ‘Een hyperscale datacenter, moet dat echt? En moet dat hier?‘
Wat staat er op het spel als een groot bedrijf als Meta bij je aanklopt?
Dat is de vraag die BBC World Service in hun Business Daily-programma voorlegt aan – inmiddels ook internationaal bekende – Nederlandse voor- en tegenstemmers en aan een Engelse expert op het gebied van datacenters – op 15 december 2021, een dag voor het besluit tot bestemmingsplanwijziging in Zeewolde valt. De uitkomst ken je. Opvallend is, dat een radioprogramma in het Verenigd Koninkrijk belangstelling heeft voor vestiging van een miljardenbedrijf in het overzeese Zeewolde en daar een dik kwartier aandacht aan besteedt. Prima reportage overigens, op een ding na.
De vraag was: wat staat er op het spel – als je het al een spel zou willen noemen, zeg ik onmiddellijk: je reputatie – als Meta bij je aanklopt? Het gaat immers om een miljardenbedrijf dat een langjarige deal wil sluiten met een land waar grote sommen belastinggeld – de metaforische knikkers – mee gemoeid zijn, met immense milieu- en klimaatbeleidimplicaties. Het was echter niet Méta dat aanklopte. Al vanaf 2014 werd er door de Nederlandse staat stevig gelobbyd om een big-tech-vis binnen te halen.
Wat waren in 2019 de overwegingen van toenmalig minister Wiebes en de zijnen om, met een stip op de kaart en met de kennis van toen, Zeewolde in het spel te betrekken? Prevaleerde louter de Hollandse koopmansgeest? Dacht men überhaupt na over de consequenties voor inwoners en bedrijven? Namen de betrokken ministeries te verwachten ophef voor lief?
En hoe dacht men dat in het buitenland gereageerd zou worden, met een toch al slechte internationale belasting(paradijs)-reputatie? Bij het Tax Justice Networkstaat Nederland wereldwijd op de vierde plaats, achter de Britse Maagdeneilanden, Kaaimaneilanden en Bermuda voor ‘wereldwijd belastingmisbruik’ en achtste op het gebied van ‘financieel geheim’.
,,Facebook has been discreetly lobbying to build its largest data centre in the Netherlands on 166 hectares of fertile farm land. Here’s why locals are angry”
Met Rutte IV op het bordes en de belofte van een nieuwe bestuurscultuur, is het hyperscale datacenter dat Meta/Facebook zou willen bouwen in Zeewolde een interessante testcase. Dat zegt senator Niko Koffeman van de Partij voor de Dieren in een opiniestuk in NRC op 10 januari 2022, de dag dat de ministers en staatssecretarissen geïnstalleerd werden. De kwestie Zeewolde laat zien dat er in beide Kamers volgens strikte coalitielijnen wordt gestemd. Dat moet volgens Koffeman anders.
Column Olaf Tempelman: ‘Gemeenten aller landen, verenigt u tegen Meta!’
Beeld: column Olaf Tempelman, de Volkskrant, 4 januari 2022 (clickable).
‘Omstreden datacenters welkom in Noord-Nederland, mits ze genoeg banen opleveren’
Ondanks de (ook door ‘Zeewolde’) toegenomen maatschappelijke en politieke weerstand tegen hyperscale datacenters lijkt de Noordelijke Ontwikkelingsmaatschappij (NOM) en Groningen Seaports – doof voor alle kritiek – vast te willen houden aan de strategie big-tech in het noorden te willen huisvesten.
‘Het zullen er geen tien worden, maar een paar kunnen we goed gebruiken’, zegt Wubbo Everts, van de NOM tegen Stijn van Gils en Frank Gersdorf, die hem spreken voor Het Financieele Dagblad. Cas König, directeur van havenbedrijf Groningen Seaports – ook bij dit gesprek aanwezig – laat hen zelfs weten contact te hebben met ‘alle’ grote technologie-concerns. König voorziet dat de Eemshaven, waar Google al een groot datacenter heeft, over een paar jaar is uitgebreid met enkele grote namen. Hebben beide heren onder een steen gelegen, of dendert de (hyperscale) datacenter-trein ongestoord voort?
‘Zo kwam Europa’s grootste datacentrum in een polder bij Zeewolde’
Zeewolde krijgt het grootste datacentrum van Europa, zegt Paolo Laconi stellig in De Stentor op 23 januari 2022. Vijf megahallen vol servers en knipperende lampjes die jaarlijks net zoveel stroom verbruiken als alle inwoners van Amsterdam. Het Rijk wil deze omstreden ‘datadozen’ uitsluitend aan de rand van Nederland, tóch komt er nu één midden in het land. Hoe is Facebook dat gelukt? Een reconstructie:
Gedeputeerde Appelman geraakt door motie van wantrouwen vanwege datacenter Zeewolde
Nog in december werd een ‘motie van treurnis’ tegen Gedeputeerde Staten (GS) van de provincie Flevoland unaniem aangenomen over gebrekkige informatievoorziening. Het stak toen vooral dat er zonder medeweten van Provinciale Staten door GS een brief naar het Rijk was gestuurd waarin werd gevraagd om de komst van het datacenter in Zeewolde mogelijk te maken. Op 26 januari 2022 kwamen de Statenleden opnieuw bijeen over de informatievoorziening rond het datacenter: de fracties van de Partij voor de Dieren, JA21, 50 PLUS en de PVV vroegen een zogenoemd interpellatiedebat aan.
Statenlid Jesse Luijendijk van de Partij voor de Dieren vindt dat Provinciale Statenleden bewust buiten spel worden gezet door GS. Hij heeft het gevoel dat ze continu verkeerd, te laat of pas achteraf geïnformeerd worden over belangrijke termijnen en procedures rond het datacenter. Een en ander leidde tot een motie van afkeuring van GS, zelfs tot een motie van wantrouwen jegens Gedeputeerde Jan-Nico Appelman. Beide haalden het niet.
Gedeputeerde Appelman geraakt door motie van wantrouwen vanwege datacenter Zeewolde, Omroep Flevoland, 26 januari 2022.
‘Zorgen in Harderwijk over groot datacentrum Facebook in buurgemeente Zeewolde’
Wij zijn in voortdurende verbinding met onze stakeholders in de regio, met de gemeenten, met de initiatiefnemer, met eigenlijk de samenleving als geheel, zegt Jan-Nico Appelman als hij zich verdedigt tegen het verwijt niet over bestuurlijke en politieke sensitiviteit te beschikken. Met name over dat eerste punt zijn ze het in Harderwijk niet eens. De Veluwse visserstad zit namelijk niet aan de tafel waar de beslissingen worden genomen, maar wordt wel overal genoemd in de Zeewoldse plannen.
Zo zou de restwarmte van het datacentrum gebruikt kunnen worden om een aantal huizen in Harderwijk te verwarmen. GroenLinksHarderwijk maakt zich grote zorgen om en heeft vragen gesteld over de kwestie. De partij vindt het raar dat de gemeente Harderwijk niet betrokken is in de plannen en niet mag meepraten. Arthur Beek, GroenLinksHarderwijk-Hierden:
,,Ten eerste gebruiken datacenters zeer veel energie. Het datacenter in Zeewolde zou evenveel energie verbruiken als 460.000 gezinnen. Op dit moment wordt er vol ingezet op het opwekken van groene energie. We moeten er voor zorgen dat deze nieuw opgewekte groene energie naar de burgers van Nederland gaat, en niet naar de multinationals.”
Arthur Beek, GroenLinksHarderwijk-Hierden
220129 RTV Nunspeet Harderwijk vreest datacentrum facebook Zeewolde, RTV Nunspeet, 29 januari 2022.
Wethouder en CDA-lijsttrekker Egge Jan de Jonge trekt met gemeenteraadsverkiezingen op komst fel van leer tegen coalitiepartners
Met de gemeenteraadsverkiezingen (16 maart 2022, red.) voor de deur wordt veel vooruitgeblikt op, maar ook een beetje achteruit gekeken naar grote lokale thema’s, stelt Bart Bos in ‘Wethouder spaart ‘onbetrouwbare partijen’ niet’ op Lokale Omroep Zeewolde op 9 februari 2022. CDA-lijsttrekker Egge Jan de Jonge, die in de huidige raadsperiode wethouder is, trok in ‘Zeewolde Kiest‘ fel van leer bij het onderwerp datacenter.
Dat leidde uiteraard tot evenzo felle reacties op Twitter. Het bestuur (en de fractie) van ChristenUnie Zeewolde, naast dat van Leefbaar Zeewolde een van de belaagden, sprak op 12 februari haar verbazing uit over De Jonge’s uitspraken, en was geschokt en verbolgen over de aantijgingen. De (verkiezings)toon lijkt vanaf dat moment gezet.
Misschien zou het college B&W van @gemzeewolde eerst eens in de spiegel moeten gaan kijken alvorens anderen de maat te nemen. Een burgemeester die de journalistiek beschimpt en nu een wethouder die zo om zich heen slaat. De politieke/bestuurlijke cultuur is verrot in #zeewoldehttps://t.co/shmhbvIpVlpic.twitter.com/taOUuqJZJZ
Moet Nederland ‘digitaal koploper’ worden en blijven?
De potentiële groeilocaties zijn dus in 2019 al bepaald in een Routekaart met tien stappen in de ‘Ruimtelijke Strategie Datacenters‘, concludeert Arend Clahsen in een FD-artikel hierboven, en er is een bestuurlijk akkoord over gesloten tussen Rijk en lagere overheden. De routekaart is eind 2020 door het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) opgenomen in de Nationale Omgevingsvisie (NOVI), de langetermijnvisie van het Rijk op de inrichting en ontwikkeling van de leefomgeving in Nederland. Het ruimte bieden aan (hyperscale) datacenters is dus, zo stelt Clahsen vast, integraal onderdeel van het ruimtelijk beleid van de Rijksoverheid, met als doel om ‘digitaal koploper’ te worden en te blijven.
Daarmee stuiten we (opnieuw) op mijn plannen Kunst en Landschap in het leven te roepen, en onderstreept het mijns inziens het belang van een dergelijke organisatie – in dit geval – voor Noord Nederland. Op de hoofdpagina van het multimediale platform in oprichting staat die Nationale Omgevingsvisie namelijk centraal. Ik vertel je er hieronder (heel) in het kort iets meer over.
De Nationale Omgevingsvisie komt voort uit de (nieuwe) Omgevingswet, de wet die naar verwachting – hij is (sinds 2019) inmiddels vier keer uitgesteld – vanaf 1 juli 2022 alle wetgeving rond de ruimtelijke ordening en leefomgeving moet vervangen, decentraliseren en digitaliseren. Het Rijk werkt hiervoor samen met provincies, gemeenten, maatschappelijke organisaties, bedrijven en inwoners. Met name wat betreft die laatste twee: daar het schort het nogal aan!
‘De Nationale Omgevingsvisie’: waar willen we naar toe met Nederland? En wie gaat daarover?
De grote veranderopgaven waar we met zijn allen voor staan doen een groot beroep op onze omgeving – ons landschap. De vraagstukken zijn groot en veelal met elkaar verweven. Daartoe werd – en wordt dus – een nieuwe wet opgesteld: de Omgevingswet. Dit proces werd in gang gezet tijdens het kabinet-Rutte II, dat ook taken decentraliseerde als de arbeidsparticipatie, jeugdzorg en langdurige zorg. Bij de aankondiging van de Omgevings-wet in 2014 sprak Melanie Schultz van Haegen (VVD), toen Minister van Infrastructuur, van ‘de grootste wetgevingsoperatie sinds de vernieuwing van de Grondwet in 1848’.
Een introductiefilmpje (uit 2019) – toen de verwachtingen voor invoering van de wet bij de Rijksoverheid nog hoopvol gestemd waren:
De Nationale Omgevingsvisie (NOVI) – Ministerie van BZK, DPI, 3 juli 2019.
Overal in Nederland verrijzen steeds meer gigantische datacentra, ondanks groeiende lokale weerstand. In de Wieringermeerpolder beginnen multinationals zelfs al zonder vergunningen met bouwen. De Gemeente Zeewolde, een groeigemeente met zo’n 23.000 inwoners, heeft – ondanks sterk ontraden van het College van Rijksadviseurs – vergevorderde plannen voor de bouw van het derde ‘hyperscale’ datacenter van Nederland. In Groningen raakten ze in het late voorjaar van 2021 in de ban van Google, met vriendjespolitiek tot gevolg. De Nieuwsuur-uitzending en longreads van verslaggever Bas Haan hierover deden veel stof opwaaien. Sinds kort staat zelfs de Gemeente Appingedam op de nominatie voor een hyperscale datacenter. Wie is er eigenlijk verantwoordelijk? Wat wordt er allemaal gebouwd? Who’s in charge?
2014: Nieuw datacentrum Google verrijst in Eemshaven – Groningen
De bouw van het Google-datacentrum in de Eemshaven begint komend jaar, melden Reinier Kist en Wubby Luyendijk in NRC op 23 september 2014. Begin 2016, is de bedoeling, moet het centrum in gebruik worden genomen. De komst van Google is onder strikte geheimhouding voorbereid. In sneltreinvaart zijn alle procedures doorlopen. Juli-2014 publiceerde de provincie Groningen een vergunning die was verstrekt aan het Engelse ingenieursbureau Deerns Ltd UK, dat is ingeschakeld door Google. De schop(pen) kon(den) in de grond!
Datacenter Google naar Eemshaven, Pro-Time Broadcast BV, 23 september 2014.
Men was opgetogen in het Noorden. Groningen Seaports heeft een grote vis aan de haak geslagen. In de Eemshaven investeert internetgigant Google 600 miljoen euro in een enorm datacenter. Het betekent werkgelegenheid voor vele honderden mensen tijdens en na de bouw – ook in de regio, zo ging het verhaal..
„Deze investering van Google laat zien dat het Noorden een aantrekkelijk gebied is om in te investeren. Er ligt een betrouwbare energie- en ICT-infrastructuur. De komst van dit centrum is goed voor de regionale werkgelegenheid en economie.”
Toenmalig Minister Henk Kamp (2014)
Minister Henk Kamp van Economische Zaken stak samen met de wereldtop van Google symbolisch de schop de grond in voor de bouw van het nieuwe datacenter. Hij deed dat op een plek die ooit als landbouwgrond op zee is gewonnen, waar boeren decennia achtereen in de Groningse klei hun aardappelen, bieten en graan verbouwden. Daar wordt nu gewerkt aan de frontlinie van hoogtechnologische ontwikkelingen. Het is een vernieuwing die vol zit van symboliek en analogieën, zo concludeert Groningen Seaports in haar Jaarverslag 2014:
,,Want zoals de landbouwers hier belangrijk voor ons allemaal waren met de voedingsmiddelen en grondstoffen die ze produceerden, zo zijn het nu technologie-bedrijven die op dezelfde plek hun invloed op ons leven laten gelden, al is dat op een geheel andere wijze. Groningen Seaports is er trots op dat het bedrijf een leidende rol heeft mogen vervullen in de totstandkoming van deze belangrijke en nieuwe situatie.“
Groningen Seaports (Jaarverslag 2014)
Studiogesprek: Google bouwt reusachtig datacenter in Eemshaven, RTV Noord, 23 september 2014.
Oostpolder moet plaatsmaken voor uitbreiding Eemshaven
De provincie Groningen en de gemeente Het Hogelandwillen de Eemshaven sterk uitbreiden. Het op 13 april 2021 gepresenteerde plan is om een bedrijventerrein te ontwikkelen in de Oostpolder, het gebied direct ten zuiden van de Eemshaven. Met de uitbreidingsplannen willen de provincie Groningen en de Groningse gemeente vooral (nieuwe) werkgelegenheid creëren.
Op 17 april 2021 konden omwonenden (digitaal vanwege Corona) persoonlijk in gesprek met gedeputeerde Mirjam Wulfse en wethouder Eltjo Dijkhuis. Via de website ‘Het Digitale Diggelschip‘ was informatie te vinden. Daarna volgt een uitgebreid ’participatietraject’.
De gemeente en provincie zeggen zich met name te richten op bedrijven uit de sectoren waterstof, batterijen, datacenters, windenergie, automotive en ook op nieuwe vormen van hightech-bedrijven. De Oostpolder is volgens hen voor al deze sectoren een geschikte locatie. Daar is niet iedereen blij mee.
Oostpolder moet plaatsmaken voor uitbreiding Eemshaven, Kunst en Landschap (Bron: Een Vandaag), 23 april 2021.
Datacenters verwachten de komende jaren een verdere groei
Bij de Dutch Data Center Association (DDA) aangesloten datacenters verwachten de komende jaren een verdere groei. Voorzien wordt een toename van 211.000 m2 datavloer, waarvan een derde buiten de Metropool Regio Amsterdam (MRA). De groei vindt plaats in alle regio’s. De coronacrisis heeft deze groei in een stroomversnelling gebracht. Het ‘gevecht om de ruimte’ is losgebarsten.
En weg is het landschap, in één generatie, met dank aan de megadozen
De roep om landelijke regie en de discussie over hoe ons land ‘slim’ ruimtelijk te ordenen beheerst de media meer dan ooit. Eind januari 2021 deed ook landschapsarchitect Adriaan Geuze – voor Groningen geen onbekende, gezien zijn ‘recente’ betrokkenheid als ‘ideeënverzamelaar’ bij Toukomst, een NPG-programma waarbij grootse plannen voor de toekomst van Groningen onderzocht worden – een (stevige) duit in het zakje. Geuze maakt zich zorgen over de sluipende manier waarop het prachtige Nederlandse cultuurlandschap ‘verramsjt’. Is de nieuwe, datagedreven besteleconomie te verzoenen met ons landschap? Adriaan Geuze denkt van wel, mits er een paar duidelijke spelregels worden afgesproken. Eén:
,,Nooit op vruchtbare landbouwgrond: die is voor aardappels, en tarwe. Beter dan in de Wieringermeer wordt de bodem niet, daar is het al fout gegaan.”
Adriaan Geuze
En veel belangrijker nog:
,,De ruimtevretende sectoren – energie, landbouw, distributie, datacenters, grootschalige woningbouw – kun je niet overlaten aan gemeenten en provincies. Dat moet je landelijk regelen, net als de waterhuishouding, snelwegen en zware industrie.”
Adriaan Geuze
Wat doet online shoppen met onze natuur? | Het bedreigde landschap #2, Nieuwsuur, 10 maart 2019.
Nederland gedraagt zich volgens Geuze op het gebied van ruimtelijke ordening als een chihuahua: die weet ook niet dat-ie klein is. ,,Waarom laat je anders toe dat in zo’n schaars, dichtbevolkt land gebouwen ontstaan met een vloeroppervlak van soms tientallen hectares, plat als een pannenkoek?” Wybo Algra vatte het gesprek dat hij had met Adriaan Geuze fraai samen in een ‘alarmerend’ artikel: ‘En weg is het landschap, in één generatie, met dank aan de megadozen‘ (Trouw, 22 januari 2021). ,,Ik hoop dat de ‘boodschap’ bij de noordelijke bestuurders en politici aankomt”, schreef ik op de hoofdpagina van Kunst en Landschap.
In bovenstaand artikel van Wybo Algra wordt gesproken over zogeheten hyperscales – de enorme datacenters van Google en Microsoft worden daarbij als voorbeeld genoemd. Er zijn verschillende typen datacentra – niet elk centrum ‘kan’ op elke plek, of heeft om verschillende redenen de voorkeur van de exploitant. Als je weet welk ’type’ datacentrum het betreft, begrijp je ook beter welke locatiebeslissingen men maakt.
Op basis van een voorspelling van ING meldt de eerste spreker, Maurice Kuipers, dat het dataverkeer de komende tien jaar gaat vertwintigvoudigen: meer videostreaming, mobiele apparaten, opslag, 5G, Internet of Things (IoT) en cloud computing.
Hoe dat zit en welke toekomst we mogelijkerwijs tegemoet gaan met datacenters in ons land wordt uitgelegd op het webinar ‘Toekomst van datacenters in Nederland‘, dat op 10 juni 2020 georganiseerd werd door Buck Consultants International en Vastgoedmarkt. Servaas van der Laan, hoofdredacteur van Vastgoedmarkt, modereert. Aanrader voor (overijverige) bestuurders en politici – en andere vooruitdenkers natuurlijk.
Webinar: Toekomst van datacenters in Nederland, Vastgoedmarkt, 11 juni 2020.
‘De polder wordt als wingewest verkocht aan databedrijven, hoog tijd dat het parlement ingrijpt’
Martijntje Smits is zo’n vooruitdenker. Als frequent spreker, schrijver en columnist voedt ze graag ‘de ‘grooves’ van het publieke debat over nieuwe wetenschap en technologie met frisse en doordachte perspectieven’, zo luidt de profielomschrijving op Linkedin. Op 13 februari 2021 schrijft ze een prachtig essay voor Trouw over ‘de vervaarlijk oprukkende kolonisering van de polder door de grote databedrijven, die er ook nog eens bijna alle opgewekte groene elektriciteit opslurpen. Of: wat de hamburger gemeen heeft met datacenter en hoe door Nederland als ‘Digital Gateway to Europe’ de schaarse grond en energie worden verkocht voor spiegeltjes en kraaltjes.’ – haar introductie van het artikel op datzelfde Linkedin. Ze vindt het ‘hoog tijd dat het parlement ingrijpt’. Waarom maken we van datacenters geen nutsbedrijven?
‘De cloud laat ons water verdampen. Wie zorgt dat er straks nog genoeg is?’
De ’techreuzen der aarde’ slurpen niet alleen veel electriciteit op, om de datacenters te koelen laten ze ook nog eens grote hoeveelheden koelwater verdampen. In een deel van de gevallen komt dat water zelfs uit de drinkwaterleiding. Maar ook als het om koeling met ‘gewoon’ oppervlaktewater gaat, kan dat een probleem vormen. Nederland kampt ‘s zomers namelijk – door klimaatverandering in toenemende mate – steeds vaker met watertekorten. Waterschappen en provincies maken zich dan ook ernstig zorgen.
In onderstaande longread van Daniël van Kessel, die hij apetrots – zijn eerste – voor Follow the Money (FTM) schreef, lees je hoe die watervraag in droge zomers een probleem kan veroorzaken. En hoe een gebrek aan sturing vanuit de overheid er – samen met de concurrentiestrijd tussen gemeentes om het ‘binnenhalen’ van techbedrijven – voor zorgt dat (vooralsnog) een oplossing uitblijft.
Van Kessel en het FTM-team sprak met ambtenaren van waterschappen en provincies, drinkwaterbedrijven, (water)juristen en een hoogleraar hydrologie. Ook las hij bestemmingsplannen, vergunningaanvragen en rapporten om na te gaan in hoeverre de koelwatervraag van grote datacenters bekend is en wat overheden doen om dit in goede banen te leiden.
Pakhuis de Zwijger start verkenning datacenters in kader van programmareeks ‘Ruimte! Ruimte! Ruimte!’
Beeldbellen, online gamen, internetten en livestreamen is – te meer door het Coronavirus – onderdeel van ons dagelijkse leven en datacenters voorzien ons in deze behoefte. Met de opmars van 5G, zelfrijdende auto’s en slimme technologie zal ons datagebruik exponentieel toenemen – veel extra datacenters zijn hiervoor nodig.
Op 14 april 2021 start Pakhuis de Zwijger een verkennende aflevering over datacenters in het kader van de programmareeks ‘Ruimte! Ruimte! Ruimte!‘. Ik houd deze prachtige reeks (sinds de start in het najaar van 2020) goed in de gaten. En, je hebt geluk, je kunt de gemiste afleveringen terugkijken via een speciale playlist van het YouTube-kanaal van Kunst en Landschap. Terzake:
Wat gebeurt er nu eigenlijk in een datacenter? Waarom hebben we ze nodig, en waaruit bestaat de ruimtelijke opgave om deze megadozen een ‘juiste’, weloverwogen plek in ons (Noord) Nederlandse landschap te geven? Welke critera spelen daarbij een rol?
Ruimte! Ruimte! Ruimte! | Dataland, Pakhuis de Zwijger, 15 april 2021.
Meer dataverkeer, dus meer datacenters. Die hoeven niet per se in Nederland te komen
De behoefte aan datacenters zal groeien, daarover is iedereen het eens. Het dataverkeer zal tussen nu en 2030 vertwintigvoudigen, stelt Buck in zijn rapport. Dat betekent niet dat er tegen die tijd twintig keer zoveel datacenters nodig zijn. Tegelijkertijd is de bijdrage van datacenters aan de economie beperkt. Veel banen leveren ze niet op, de bijdrage aan het bruto binnenlands product is vrij klein en de ‘magneetkracht’ voor de vestiging van nieuwe bedrijven is ook niet groot.
Gevraagd naar een antwoord op de vraag van het ministerie van EZK of Nederlandse bedrijven schade oplopen als die nieuwe datacenters elders in Europa worden gebouwd, zegt Buck volmondig ‘nee’.
‘Driekwart van de Nederlandse datacenters bedient buitenland. Heeft Nederland wel zoveel datacenters nodig?‘
Nieuwe datacenters kunnen beter in het buitenland staan, denken de opstellers van onderzoek dat is uitgevoerd in opdracht van het ministerie van Economische Zaken en Klimaat, waaruit blijkt dat driekwart van de datacenters in Nederland niet de Nederlandse markt bedient en dat het weinig effect zou hebben als het kabinet stopt met het onder-steunen van de datacentergroei. Dat is de introductie van een artikel in Tweakers, een kritische technologie-community met meer dan een half miljoen leden met één grote passie: technologie. Het verscheen een week voor dat van Hanne Obbink in Trouw.
Dit tot grote ontsteltenis van de partijen die in de sector actief zijn, zo vervolgt redacteur Stephan Vegelien. ,,Ik ben verbijsterd door het rapport”, zegt Michiel Steltman van de stichting Digitale Infrastructuur Nederland. ,,Dit rapport leunt op sturende vragen zonder uit te zoeken wat datacenters brengen. Ik viel van mijn stoel bij het lezen.”
Het schept ook een interessant precedent; is een sector die voornamelijk exporteert, per definitie het accommoderen niet waard? ,,Eén landingsbaan op Schiphol is dan toch ook voldoende; de rest is voor doorvoer. En waarom verhandelen we zoveel bloemen, dat doen we ook voor het buitenland”, zegt StijnGrove van de Dutch Datacenter Association. ,,De vraag die EZK wil beantwoorden met dit onderzoek, slaat nergens op.” Wat staat er precies in het kritische rapport, stelt Tweakers zichzelf de vraag, en waarom is de sector zo boos?
Komt Google, Microsoft of Apple naar Appingedam? Eén van de grote techbedrijven heeft vergevorderde plannen voor een nieuw (hyperscale) datacentrum op bedrijventerrein Fivelpoort. Dat meldt Martin Drent op 1 september 2021 op RTV Noord. Om welke internetgigant het gaat, kan Martijn Doornbosch, projectontwikkelaar DPM Realiseert, nog niet zeggen.
Het College van Burgemeester en Wethouders van de gemeente Eemsdelta is op voorhand enthousiast over het plan dat in samenwerking met Team4 Architecten tot stand kwam. De gemeente houdt op donderdag 16 september 2021 een digitale info-avond over het plan. Meer informatie, incluis een videoverslag van de avond, vind je op de projectwebsite van fivelpoort2.
,,Het datacenter zorgt voor directe en indirecte werkgelegenheid en geeft een boost aan het ict-onderwijs in deze regio.”
Ook hier is een deel van de omwonenden bepaald niet blij met de plannen voor een datacenter in Appingedam. Ze vinden dat hun uitzicht wordt verpest en zijn bang voor geluidsoverlast en waardedaling van hun huizen. De bewoners kunnen tot en met 30 september (4 weken) reageren op het voorlopig bestemmingsplan. Tijdens de info-avond liet een aantal van hen weten in ieder geval bezwaar te gaan maken. Men denkt zelfs al na over juridische stappen.
,,We gaan zeker een bezwaar indienen en proberen het plan tegen te houden. Als het moet tot aan de Raad van State aan toe”
Na het voorlopig bestemmingsplan komt het project in de ontwerpfase (ontwerp-bestemmingsplan). Betrokkenen kunnen in november en december 2021 (binnen zes weken) zienswijzen inleveren. Dat moet leiden tot het uiteindelijke vastgesteld bestemmingsplan. Na Beroep (ook hiervoor staat zes weken) bij de Raad van State hoopt men in maart-april 2022 van start te kunnen gaan met het inmiddels ‘Mistral‘-gedoopte project.
Kunst en Landschap: ‘Verlangen naar verandering. Zin in de toekomst!‘
,,In de zoektocht naar oplossingen voor de transities die op ons afkomen kunnen kunst en cultuur de motor voor verandering (sgezindheid) zijn, als spiegels van en voor ‘verbeelding’ van een hoopvolle toekomst.”
Robert Rosendal, initiatiefnemer Kunst en Landschap Noord Nederland
Uiteraard gaat Kunst en Landschap het Mistral-project op de voet volgen. Zo gauw als daar iets zinnigs over te melden is, kom ik er bij je op terug. Hoogstwaarschijnlijk met een separate Mistral-special. Dat geldt overigens ook voor de uitbreiding van het bedrijventerrein Oostpolder in Eemshaven. Daarnaast, maar wel sterk gerelateerd is Kunst en landschap druk in de weer met de ‘vriendjespolitiek‘-affaire, die Nieuwsuur-verslaggever Bas Haan in het late voorjaar van 2021 aan het licht bracht. Daar gaat zonder twijfel ook een special aan besteed worden. Tot slot, er gaan geruchten dat het noorden zinspeelt op nog meer hyperscales dan die in de Eemshaven en Appingedam; Winschoten en Emmen staan op de nominatie om ‘aan te haken’.
Hoe de overheid schimmige miljoenendeals sloot en boeren dupeerde, Nieuwsuur, 15 mei 2021.
Winnaars en verliezers van de energietransitie; zijn inwoners en lokale bestuurders opgewassen tegen multinationals?
De wanstaltige blokkendozen, de (XXL) distributiecentra die ons landschap ontsieren, waren in eerste instantie de aanzet tot het willen oprichten van het multimediale platform Kunst en Landschap: een expertise-, organisatie-, productie- en journalistiek platform voor verbeeldingvan (en reflectie op) verandering. Met onder andere de enorme te verwachten toename van (hyperscale) datacenters in (Noord) Nederland voel ik die drang, om meer dan een reden, meer dan ooit. Voorbeeld:
Waar die drang vandaan komt, illustreer ik graag aan de hand van een prachtig geschreven ‘longread’ van NRC-journalisten Merijn Rengers en Carola Houtekamer die in het kader van de energietransitie wijzen op de werkwijze en praktijk(en) van multinationals, energiereuzen, -boeren en -cowboys die met grote omhalen van greenwashing lokale en provinciale bestuurders weten te interesseren – misleiden – voor hun projecten, en waarbij de uiteindelijke rekening bij de burger wordt neergelegd:
Van graanschuur van Nederland naar hotspot voor datacenters: de Wieringermeer, ‘de polder die nooit stilstaat’
Oorspronkelijk is het nooit de bedoeling geweest, zegt Rein Koolen, historicus en inwoner van de Wieringermeerpolder. Het is totaal iets anders geworden; de glastuinbouw was op zich-zelf al iets vreemds voor onze polder en daar kwam later ook nog eens een bedrijventerrein bij met datacenters en windturbines. Maar ja, ‘er werken wel ontzettend veel mensen en naast de werkgelegenheid gaat het voor de gemeente met zijn leges en OZB (Onroerende-zaakbelasting, red.) natuurlijk om heel veel geld.’
De Wieringermeer is in twintig jaar tijd onherkenbaar veranderd. De NH Nieuws-docu-mentaire hieronder geeft een mooi inkijkje in de ontwikkeling ervan, vanaf de (eerste) inpoldering tot aan de winter van 2020. Ook de (in het hierboven besproken artikel) VVD-wethouder voor Economische Zaken in de gemeente Hollands Kroon, TheoMeskers, komt daarin aan het woord: ‘Van graanschuur van Nederland naar hotspot voor datacenters: de Wieringermeer‘.
Van graanschuur van Nederland naar hotspot voor datacenters: de Wieringermeer, NH Nieuws, 16 februari 2020.
‘Van ijsbergsla naar data. Grondpolitiek in de polder’
Een nog mooiere, bovenal ruimere blik op het landgebruik van de Wieringermeer, biedt Marten Kuijpers je met een prachtig essayistisch artikel in Archined, een onafhankelijke en kritische online community based website over stedenbouw, architectuur en landschaps-architectuur: ‘Van ijsbergsla naar data. Grondpolitiek in de polder‘ (8 maart 2021).
Hoezeer met de nieuwe activiteiten ook een abrupte breuk met de geschiedenis lijkt te ontstaan, zo zegt Kuijpers, in feite is het slechts een volgende stap in een voortdurend proces van intensivering van het grondgebruik dat de polder vanaf het begin heeft gekenmerkt. Alleen is nu de bodem zelf losgelaten en fungeert het enkel nog als grondvlak.
,,Met het loskomen van de grond zijn de nieuwe economische activiteiten ook zichtbaarder geworden, en dat stuit op steeds meer verzet.”
Marten Kuijpers, senior researcher bij Het Nieuwe Instituut
Provincie Noord-Holland begint handhavingsprocedure tegen ‘illegaal’ datacenter van Microsoft
De economische ‘activiteit’ in de Wieringermeer speelt zich dan weliswaar veelal af binnen de muren van de datacenters, het verzet tegen de ‘omhulsels’ is er niet minder om. Burgers, boeren en tuinders, maar ook de provincie Noord-Holland roert zich (meer en meer). Die laatste, in die mate, dat zij ertoe overging een handhavingsprocedure te starten tegen een (nieuw te bouwen) datacenter van Microsoft. Het College van Gedeputeerde Statenis van mening dat zij bevoegd gezag is voor de gehele (Wabo-) Omgevingsvergunning (zowel milieu/oprichting als bouw) voor het datacenter. De Bestuursrechter moest er zich nog voor de zomer van 2021 over buigen.
De Wieringermeer strijdt tegen komst van Google en Microsoft datacenters, NH Nieuws, 29 januari 2021.
,,Vattenfall heeft vandaag (30 september 2020, red.) het grootste Nederlandse windpark op land geopend. Het voormalige windpark Wieringermeer werd tijdens de opening officieel omgedoopt tot Prinses Ariane Windpark en bestaat uit 82 windmolens. Het windpark wekt voldoende elektriciteit op om 370.000 huishoudens van groene stroom te voorzien”, zo luidt de tekst op de webpagina van Vattenfall.
Arjen Lubach en zijn team las deze annonce ook, verifieerde een en ander, en presenteerde – op geheel eigen wijze – zijn onderzoeksgegevens op 11 oktober in de uitzending: ‘Zondag met Lubach: Nederland als harde schijf‘. Zet je schrap!
Nederland als harde schijf | Zondag met Lubach (S12), vpro zondag met lubach, 11 oktober 2020.
Vattenfall reageert op kritiek omwonenden
Ruben Lindenberg, projectdirecteur Vattenfall, de eigenaar van het windmolenpark, reageert voor de camera van NU.nl op de kritiek van omwonenden – ook, op geheel eigen wijze.
Grootste windpark Nederland geopend: Vattenfall reageert op kritiek, NU.nl, 2 oktober 2020.
‘Gesjoemel met windmolensubsidie’
,,Windmolenparken schieten als paddenstoelen de grond uit en de politiek lijkt zich met de dag meer te beseffen dat het draagvlak daarvoor van wezenlijk belang is. En dus wordt de omwonenden niet alleen de lasten, maar ook de lusten beloofd. Totdat er hier in de Wieringermeerpolder ineens grote datacentra van Microsoft en Google kwamen, die nu de goede sier maken met groene stroom, terwijl de omwonenden achterblijven met de dagelijkse lasten. Windmolens ter verbetering van de wereld, of is het regelrechte symboolpolitiek?” Dit is Rutger Castricum, met de Hofbar:
De Hofbar | Gesjoemel met windmolensubsidie, Omroep PowNed, 17 juni 2020.
Microsoft bouwt een datacentrum in de polder – zonder vergunning
In de Wieringermeerpolder verrijzen dus steeds meer gigantische datacentra, ondanks groeiende lokale weerstand. Ook zonder vergunningen beginnen multinationals al met bouwen. Wie is er eigenlijk verantwoordelijk en wat wordt er allemaal gebouwd? Luister hieronder naar een podcast van – opnieuw, ze hebben zich in het dossier datacenters vastgebeten – NRC-onderzoekers Carola Houtekamer en Merijn Rengers. Ditmaal gaan ze kijken bij een nieuw te bouwen datacenter voor Microsoft. Ze stuiten daarbij op een muur van geheimzinnigheid. Host en presentator: Floor Boon.
Provincie Noord-Holland wil minimale impact datacenters op omgeving
In de zomer van 2021 ontstond wrevel tussen de gemeente Hollands Kroon en de provincie Noord-Holland. Wie gaat er nou eigenlijk over de (uitbrei-ding van) datacenters? Juridische steekspelletjes tussen beide volgden. Daar ga ik je niet mee vermoeien. De provincie Noord-Holland wil volgens haar Concept Datacenterstrategie Noord-Holland (Tussenversie ter consultatie, 13 juli 2021) een aantrekkelijke vestigingslocatie voor datacenters zijn en blijven en daarmee de ICT-sector versterken.
Sterker, ze wil het meest duurzame en innovatieve datacenterknooppunt van Europa worden. Zij stelt daarom strenge eisen aan de komst van nieuwe datacenters. Maar er moet wel voldoende oog zijn voor het effect van datacenters op het landschap, de energievoorziening en het watergebruik en het benutten van de restwarmte. Daarom werkt de provincie aan een Noord-Hollandse datacenterstrategie. De Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied voert de vergunningverlening en het toezicht namens de provincie uit.
De concept-datacenterstrategie wordt met meerdere partijen besproken. Eind 2021 stellen Provinciale Staten een definitieve datacenterstrategie vast.
NH Nieuws brengt de toekomst van datacenters in de Wieringermeer in beeld
Op dit moment, december 2021 – de vierde coronagolf beleeft hoogtijdagen – zijn er drie datacenters (van Google en Microsoft) gevestigd op bedrijventerrein Agriport in Hollands Kroon. Plannen voor nog vijf anderen staan (voorlopig) weliswaar ‘on hold‘, maar zorgen wel voor veel onrust en vragen onder de bevolking.
Hergebruik van restwarmte, de te verwachten nieuwe werkgelegenheid en de grote, duurzame energievraag zet inwoners aan het denken, maakt veel los.. Het is een lastige spagaat, volgens de speciaal voor de ontwikkeling van het gebied ontworpen website door NH Nieuws: ‘we willen steeds meer online kopen maar omwonenden willen niet de energieslurpende serverkasten als dozen in het steeds meer veranderende landschap van de groene Wieringermeerpolder‘.
Klik op de illustratie hieronder om die ontwikkeling op de voet te kunnen volgen. NH Nieuws heeft een mooi aantal artikelen en video’s voor je op een rijtje gezet.
Beeld: screenshot RR/K&L.
Hybride ‘Kennissessie Datacenters’ provincie Noord-Holland, gemeente Hollands Kroon en het Ontwikkelingsbedrijf NHN
Op 13 april 2022 organiseren de provincie Noord-Holland, gemeente Hollands Kroon en het Ontwikkelingsbedrijf NHN samen een hybride ‘Kennissessie Datacenters’. Tijdens deze bijeenkomst worden raadsleden van gemeenten in Noord-Holland Noord en statenleden van de Provincie Noord-Holland uitgebreid geïnformeerd over de ontwikkelingen rondom datacenters, het nieuwe provinciale beleid en is er ruimte om vragen te stellen. De zaalcapaciteit was beperkt, overige bestuurders konden de fysieke bijeenkomst via NHNEXT online volgen.
Voor een videocompilatie over datacenters in de Wieringermeerpolder ga je naar de afspeellijst ‘Datacenters Wieringermeer/Agriport‘ op het YouTube-kanaal van Kunst en Landschap.
Datacenter zegen of hel voor Zeewolde?
Tech-multinationals als Google en Microsoft kiezen er bewust voor om hun enorme datacenters naast grote windparken in Nederland te bouwen, stellen Joost Lammers en Bart Hettema in een EenVandaag-reportage op 25 februari 2021. Daarmee kunnen ze zich aan hun gebruikers en investeerders presenteren als duurzame en verantwoorde multinational.
Sommige gemeenten zijn blij met hun komst vanwege de beloofde werkgelegenheid, zo ook in Zeewolde, getuige de reactie van wethouder Egge Jan de Jonge. Die ziet het helemaal zitten, aldus Lammers en Hettema. Maar hoe zit het met de groene stroom van de windparken die datacenters direct of indirect opslurpen? En met die honderden miljoenen euro’s aan subsidies? Wordt het datacenter in Zeewolde een zegen of een hel?
Van het overwoekerde Noord Holland neem ik je mee naar de provincie Flevoland. De gemeente Zeewolde heeft vergevorderde plannen voor de bouw van het derde hyperscale datacenter van Nederland. Het Rijksvastgoedbedrijf (RVB) is deels eigenaar van de gronden waarop het datacenter is gepland. De gemeente Zeewolde heeft, samen met de provincie Flevoland, het Rijk verzocht drie percelen (met een gezamenlijk oppervlakte van 84 hectare) te verkopen voor de bouw van het datacenter. Het RVB heeft deze gronden momenteel verpacht voor agrarisch gebruik.
College van Rijksadviseurs vindt locatie Zeewolde voor hyperscale datacentrum ‘minder geschikt’
Het College van Rijksadviseurs, dat de regering gevraagd of ongevraagd advies geeft, vindt de locatie Zeewolde voor een hyperscale datacentrum ‘minder geschikt’. Dat staat in de inleiding van het rapport Leren van een datacentrum in Zeewolde. Het RVB heeft het College van Rijkadviseurs (CRa) gevraagd om te adviseren over de casus in Zeewolde.
Het College benadrukt in het rapport dat het realiseren van datacentra een nationale opgave is. Door het clusteren van deze centra op een beperkt aantal locaties kan Nederland verspilling van schaarse ruimte en verrommeling van het landschap voorkomen. Zij vindt de locatie in Zeewolde vanuit dat perspectief ‘minder geschikt’: het is niet geclusterd en het wordt gerealiseerd op goede landbouwgrond. Het College van Rijksadviseurs benoemt dit – ‘ondanks dat de locatie in Zeewolde is vastgesteld’ – als: ’zodat we ervan kunnen leren’. Het rapport zag in juli 2021 het licht.
Uitgave van het College van Rijksadviseurs: Floris Alkemade (Rijksbouwmeester), Jannemarie de Jonge (Rijksadviseur voor de Fysieke Leefomgeving) en Wouter Veldhuis (Rijksadviseur voor de Fysieke Leefomgeving); Tekst: Jannemarie de Jonge en Miriam Ram (juli 2021)
Stichting DataTruc komt in verweer tegen plannen hyperscale datacenter in Zeewolde
Hoewel het College van Rijksadviseurs in haar rapport (slechts) melding maakt van drie RVB-percelen ter grootte van 84 hectare beslaat het totale hyperscale-project zo’n 166 hectare. Ter illustratie: dat zijn zo’n 250 voetbalvelden, zegt de in de haast in het leven geroepen stichting DataTruc Zeewolde. De stichting maakte haar bezwaren op 6 april 2021 met indiening van een zienswijze bij de gemeente Zeewolde kenbaar.
Plannen voor cluster datacenters langs snelweg A6/A27, Omroep Flevoland, 8 april 2021.
Televisie-uitzendingen over hyperscale datacenter door Lokale Omroep Zeewolde
Lokale Omroep Zeewolde maakte over het datacenter-project een aantal televisie-uitzendingen. Verslaggever Jan van de Beek ging voor de eerste aflevering in gesprek met de projectleider van het te vestigen hyperscale datacenter, en wethouder bij de gemeente Zeewolde, Egge Jan de Jonge. Ook sprak Van de Beek met Anne Marie van Raalte, die als burger enorm bezorgd is over hetgeen in haar ‘achtertuin’ staat te gebeuren.
Hyperscale datacenter in Zeewolde (aflevering 1), Lokale Omroep Zeewolde, 2 april 2021.
ChristenUnie wil ‘brede discussie’ voeren over wenselijkheid komst hyperscale datacenter
Op 2 september 2021 komt de gemeenteraad van Zeewolde bijeen om te bespreken of de komst van een datacenter naar Zeewolde wenselijk is. Het ‘debat’ werd gehouden tijdens een ‘openbare informatieve raadsvergadering over datacentra in het algemeen’, op verzoek van de ChristenUnie. De partij wil ‘een brede discussie’ voeren over de wenselijkheid van de komst van een hyperscale datacenter. Dat leidde uiteraard tot een volle publieke tribune.
Burgemeester Gerrit Jan Gorter geeft eerst uitleg over de speciale status van de vergadering. Daarna volgt ‘verweer’ van een drietal insprekers, 16 van de 19 gemeenteraadleden komen daarna aan het woord. Inspreker Sipke Veenstra bijt het spits af.
Gemeenteraads vergadering 2 september 2021, Lokale Omroep Zeewolde 8 september 2021.
Planning bestemmingsplan datacenter Trekkersveld IV wordt gewijzigd
,,De planning voor bespreking van het bestemmingsplan voor het datacenter op het Trekkersveld is gewijzigd”, meldt de lokale Omroep Zeewolde op 29 september. “De raad had hiervoor vergaderingen gepland op 13 oktober en 4 november 2021. Dit schuift nu op naar eind van het jaar. Precieze data volgen later.”
‘College Zeewolde positief over komst groot datacenter van Facebook’
Als het aan het college van Zeewolde ligt komt Facebook (Meta), dat 166 hectare landbouwgrond kocht, met een megadatacenter naar de Flevopolder, schrijven de stug doorzettende onderzoeksjournalisten Merijn Rengers en Carola Houtekamer in NRC op 24 november 2021 – ’s middags, na de persconferentie van het college van Burgemeester en Wethouders van Zeewolde om elf uur ’s ochtends in The Opera House, de theaterzaal achter grand café The Lux, over de bouw van een hyperscale datacenter op industrieterrein Trekkersveld IV.
Ditmaal geen longread van het schrijversduo – zoals vorig jaar – over de werkwijze en praktijk(en) van multinationals om lokale en provinciale bestuurders te interesseren – misleiden, zo je wilt – voor hun projecten, en ‘waarbij de uiteindelijke rekening bij de burger wordt neergelegd’. Die verwacht ik wel. Er zal ongetwijfeld binnenkort een meer uitgebreide versie over het datacenter in Zeewolde verschijnen. In ieder geval voor 16 december, de dag dat de gemeenteraad van Zeewolde – ‘moet instemmen’.
Veel debat met burgers voor die voor hen belangrijke dag is er niet geweest, schrijven ze. Ook informatie over welke multinational ‘het jongste dorp van Nederland’ zal gaan overwoekeren werd lang geheim gehouden. Tot 24 november dus. Gaat Zeewolde zich opmaken voor Meta? Mijn grootste zorg laat zich ditmaal het best illustreren aan de hand van de conclusie uit het artikel van Rengers en Houtekamer:
,,Dat niet de landelijke politiek, maar één van de kleinere gemeenten van Nederland moet beslissen over de ingrijpende komst van een groot datacenter, is het gevolg van de decentralisatie van de ruimtelijke ordening.“
Merijn Rengers en Carola Houtekamer, NRC, 24 november 2021
Kunst en Landschap-special over (de gevolgen van) decentralisatie
De decentralisatie-operatie die onder het kabinet Rutte II in 2015 in gang gezet is, heeft niet alleen nadelige gevolgen voor het ruimtelijke fysieke domein, ook over de consequenties van deze omvangrijke stelselwijziging met betrekking tot zorg, werk en jeugdhulp, het zogenoemde sociale domein, is de laatste tijd veel ophef. Ook op die problematiek – een nieuwe Wet om die het hoofd te bieden is in de maak – richt Kunst en Landschap haar pijlen; met de special:
Meta schittert door afwezigheid op persconferentie College van Burgemeester en Wethouders gemeente Zeewolde
Het college van Burgemeester en Wethouders Zeewolde stemde unaniem in met de bestemmingsplanprocedure voor de komst van een hyperscale datacenter naar poldergemeente Zeewolde, meldt Stadszaken op 25 november 2021, een dag na de persconferentie, waarbij duidelijk werd wat al langer werd vermoed: dat de eigenaar Meta betreft. Een woordvoerder van Meta schitterde door afwezigheid, waardoor sommige vragen van journalisten onbeantwoord bleven.
Het Stadszaken-artikel geeft de persconferentie uitstekend (beknopt) weer, maar je kunt hem hier natuurlijk ook volledig – hij beslaat zo’n drie kwartier – terugkijken.
PC Datacenter Zeewolde (persconferentie), Omroep Flevoland, 24 november 2021.
Provincie en gemeente zien ‘grote kansen‘ bij komst Meta
Huis-aan-huis-familiekrant Zeewolde Actueel zette een paar dagen later alle oneliners van het College nog maar eens goed op een rijtje. Twee keer klikken voor het best(e) (leesbare) resultaat.
Beeld: van Twitter geplukt, bewerkt RR/K&L.
Omroep Flevoland volgt ontwikkelingen hyperscale datacenter Zeewolde op de voet
Kijk hier alvast naar twee reportages van Omroep Flevoland over – als het aan het college ligt – de komst van Facebook-moederbedrijf Meta naar Zeewolde en de condities waaronder dat gestalte moet krijgen.
Over vijf jaar pas duidelijkheid over restwarmte datacenter Meta in Zeewolde, Omroep Flevoland, 26 november 2021.
‘Facebook vs. Zeewolde: hoe lokale politici moeten beslissen over een landelijke kwestie’
Sneller dan ik verwachtte kwamen NRC-journalisten Rengers en Houtekamer inderdaad met een uitgebreide reportage waarin ze het ‘naar de polder dirigeren’ van het hyperscale datacenter-Zeewolde van miljardenbedrijf Facebook hekelden. Erger: ‘een handvol lokale deeltijdpolitici moet een besluit nemen dat landelijke gevolgen heeft voor het stroomverbruik en hoogspanningsnet, daarmee nadrukkelijk verwijzend naar (gevolgen van) decentralisatie (van de ruimtelijke ordening).
Gemeenteraadslid Erik van de Beld van de ChristenUnie wil helemaal niet over het data-centrum stemmen. „Ik zit naast mijn gewone baan hier in de gemeenteraad”, zegt hij aan de telefoon. „Hoe kan ik nou in die tien uur in de week die hiervoor staat over zo’n enorm project oordelen?” Mooi artikel. Lezen!
‘De Champions League komt een potje spelen tegen lokale amateurs uit de polder’
‘We gaan vanuit het niets Champions League spelen’. Nee, het is precies andersom. De Champions League komt een potje spelen tegen lokale amateurs uit de polder. Speelt ze vervolgens met van de mat en laat een spoor van vernielingen na. Draadje. 1/6https://t.co/D0GZhewpyA
Waarom wil Nederland deze ‘energieslurpende monsteropslagruimtes’ die ons landschap ontsieren, met afmetingen tot – in dit geval – wel 250 voetbalvelden groot, in de schaarse Nederlandse ruimte zo graag hebben? Dat vragen presentatoren Peter de Bie en Mieke van der Weij aan onderzoeksjournalist Mirjam van der Puijl van het Noord-Hollands Dagblad in het radioprogramma Nieuwsweekend op 27 november 2021. Van der Puijl kreeg een inkijkje in de documenten van het ministerie van Economische Zaken en Klimaat (zie het artikel hieronder, red.) en reconstrueerde de komst van de big tech datacentra naar Nederland.
Datacenters misschien toch niet zo’n goed idee, Kunst en Landschap (Bron: Nieuwsweekend, 27 november 2021), 27 november 2021.
‘Lobby Microsoft en Google was misleidend. Jarenlang hengelde het Rijk naar datacentra, maar het stroomnetwerk kan ze nauwelijks aan’
De explosieve groei van het aantal datacentra in Nederland is de afgelopen jaren volop gestimuleerd door een actieve internationale lobby van het ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK), melden Mike Muller en Mirjam van der Puijl in het Haarlems Dagblad op 10 november 2021. ,,Nu de energieslurpende centra er eenmaal zijn en gewone bedrijven van het stroomnet dreigen te verstoten, krabben overheden zich achter de oren.“
Uit documenten die De Telegraaf en de Haarlemse krant na een Wob-verzoek in handen kregen, komt naar voren dat beleidsmakers zich de afgelopen jaren dikwijls baseerden op informatie van techbedrijven zelf, die door eigen ambtenaren in twijfel wordt getrokken. Ministerie-medewerkers waarschuwen intern dat het ontbreekt aan een goed doorwrochte strategie, waardoor onder andere problemen op het energienetwerk voorkomen kunnen worden.
Beeld: cover Ruimtelijke Strategie Datacenters – Routekaart 2030 voor de groei van datacenters in Nederland
Uit die vele pagina’s blijkt ook, zo schrijven Muller en Van der Puijl, dat EZK al jaren actief internationaal beleid voert om grote multinationals als Facebook en Google naar onze polders te halen. Al in 2019 stippelt EZK samen met Binnenlandse Zaken en Koninkrijkrelaties (BZK) een ’Routekaart in 10 stappen tot 2030’ uit voor de datacentra.
De Routekaart 2030 geeft aan hoe de (sterk op de Randstad leunende! – de ‘drie belangrijkste economische regio’s’ van Nederland, red.) Ruimtelijk Economische Ontwikkelstrategie (REOS) richting wil geven aan een betere ruimtelijk afstemming voor vestiging en clustering van datacenters in Nederland, inclusief de beschik-baarheid van huidige (en toekomstige) energienetwerken. Die strategie stelt onder meer:
,,Bestaande hyperscale locaties Middenmeer en Eemshaven dienen verder gefaciliteerd te worden in hun uitbreiding en opgenomen in data- energie- en warmtenetwerken.“
Uit: Ruimtelijke Strategie Datacenters – Routekaart 2030 voor de groei van datacenters in Nederland
Beeld: column GerBen van ’t Hek, Haarlems Dagblad, 10 november 2021
Dat datacentra in heel het land energie slurpen en dit problemen geeft op het stroomnet, wordt opgemerkt als ’kritische succesfactor’, staat in stukken. Hoe en door wie dat moet worden opgelost, blijft onvermeld. Uit de documenten blijkt ook dat overheden hun ’datacentrahonger’ deels baseerden op documenten die van bedrijven zelf afkomstig zijn of door een lobbyorganisatie zijn geschreven.
,,Uit honderden Wob-documenten blijkt dat het ministerie al jaren grote techbedrijven geen stobreed in de weg legt om de Nederlandse polders te annexeren met hun ‘datablokken-dozen’“, schrijft GerBen van ’t Hek, adjunct-hoofdredacteur Haarlems Dagblad, in een snoeiharde column ‘Pretpark Google’ in de gelijknamige krant. Ook hier: twee keer klikken voor het best(e) (leesbare) resultaat.
,,Alles is uit z’n balans: de grootte, de manier waarop het gegaan is – de burger is er niet in betrokken – het oppervlak dat bijna weggegeven wordt voor een sjoemelprijsje; het is gewoon niet te begrijpen.” Susan Schaap, voorzitter van de actiegroep Stichting Datatruc, is fel tegen de komst van een datacenter in Zeewolde. Samen met ondernemer Sipke Veenstra trekt ze, na (evenals Veenstra) op 2 september tijdens een raadsvergadering ingesproken te hebben, nog één keer fel van leer in aanloop naar de commissievergadering van woensdag 1 december, wanneer de standpunten voor de raadsvergadering van twee weken later (16 december 2021), nogmaals kunnen worden bepaald.
,,Als je het de burgers zou vragen… die zouden heel graag willen dat het beslismoment over de gemeenteraadsverkiezingen heen getild gaat worden, zodat we als burgers in ieder geval nog iets te vertellen hebben.”
Susan Schaap, voorzitter actiegroep Stichting Datatruc
Tegenstanders datacenter willen beslismoment uitstellen, Lokale Omroep Zeewolde, 29 november 2021.
’Ons Zeewolde’: voor én door betrokken inwoners van Zeewolde’
Via via werd ik gewezen op een website van betrokken inwoners en geïnteresseerden in de ontwikkeling(en) van het datacenter in Zeewolde: ’OnsZeewolde.nl’ De Initiatiefnemers en redactie hebben als doel: het delen van ’praat & vraagstukken’. Voor én door die inwoners en geïnteresseerden. Geen nieuws- of actualiteiten-site. Dat laten ze aan de professionals over. Susan Schaap en Sipke Veenstra kom je er bijna dagelijks tegen.
’Commentaar NRC’: Besluit over komst datacentrum Zeewolde hoort niet thuis in gemeenteraad
Op 30 november 2021 is met betrekking tot (de wijze van besluitvorming over) het hyperscale datacenter Zeewolde het dagelijkse commentaarvan NRC stellig. Het ’Commentaar’ van het dagblad bevat meningen, interpretaties en keuzes. Ze worden geschreven door een groep redacteuren, geselecteerd door de hoofdredacteur. In deze commentaren laat NRC zien waar het voor staat.
Omdat niet iedereen een abonnement op deze krant heeft, neem ik dit Commentaar hieronder integraal op. Vanwege het belang van de uitspraken die erin worden gedaan, vanuit de sterk informatieve waarde die ik eraan toeken, en, niet in de laatste plaats, omdat ik het met de inhoud ervan hartsgrondig eens ben. Hear, hear!
Woensdag 1 december 2021: (online) vergadering commissie Bestuur, Ruimte en Samenleving gemeente Zeewolde over hyperscale datacenter
Het NRC-commentaar verschijnt een dag voordat op woensdag 1 december 2021 een vergadering van de commissie Bestuur, Ruimte en Samenleving van de gemeente Zeewolde plaatsvindt, waarin de stukken van Trekkersveld IV op de agenda staan. De gemeenteraad van Zeewolde neemt op donderdag 16 december een besluit over de plannen en – daarmee – over de mogelijke komst van het datacenter naar Zeewolde. Op beide dagen is er voor bewoners, bedrijven en anderszins betrokkenen een mogelijkheid om in te spreken.
De twee bijeenkomsten zijn openbaar en live te volgen via de Lokale Omroep Zeewolde. Kunst en Landschap gaat deze online bijeenkomsten uiteraard met grote belangstelling volgen. Klikken maar weer.
Beeld: Commentaal NRC, 29 november 2021. (opmaak vanwege leesbaarheid aangepast door RR/K&L)
’De 19 raadsleden van Zeewolde staan voor misschien wel de belangrijkste beslissing uit hun politieke leven’
Moet het grootste datacenter van Europa in de Flevopolder komen? Voor dat ingrijpende besluit staan de negentien raadsleden van Zeewolde deze maand, meldt Teake Dijkstra in DeStentor, ’s morgens vroeg op 1 december 2021. Een keuze met landelijke impact, misschien wel de belangrijkste uit hun politieke carrière. ,,Maar er is nog zoveel onduidelijk en onzeker”, zegt Erik van de Beld (ChristenUnie). ,,We lopen elke keer tien stappen achter.’’
Er wordt die avond voor het eerst in het openbaar gediscussieerd over de ambitieuze plannen van Meta. Op het toekomstige industrieterrein Trekkersveld IV moeten vijf datahallen komen van 400 meter lang, 70 meter breed en 20 meter hoog. Daarvoor is 1380 gigawattuur aan elektriciteit nodig, vergelijkbaar met de stroomconsumptie van zo’n 200.000 huishoudens.
Het besluit daarover moet ineens snel worden genomen. Al over twee weken (16 december, red.), is de bedoeling, stelt de gemeenteraad het bestemmingsplan vast. Maar kan en moet dat worden overgelaten aan een gemeente? En aan goedwillende raadsleden, in dit geval de negentien van Zeewolde?
Zijn weerstand tegen het datacenter, dat volgens de ChristenUnie niets bijdraagt aan duurzaamheid en innovatie, zegt Van de Beld, is de afgelopen weken alleen maar groter geworden.
,,We krijgen steeds weer nieuwe brokjes informatie. We hebben te weinig tijd om dat in de avonduren allemaal goed te lezen en te verwerken.’’
Erik van de Beld (ChristenUnie-Zeewolde)
Van de Beld’s nieuwsgierigheid naar de situatie in Odense, waar het College telkenmale als voorbeeld naar verwijst, was zo groot, dat hij besloot om zelf maar af te reizen naar Denemarken. Om daar met eigen ogen de datahallen van Meta te zien.
,,Op zo’n manier kunnen raadsleden geen besluit nemen. Ik wil geen Pieter Omtzigt of complotdenker zijn, maar ik beschouw dit wel als de grootste beslissing in mijn raadswerk. En voor mij is nog steeds veel onduidelijk. Het is een ongelijk speelveld. We zwemmen een fuik in.’’
Maar liefst tien ’insprekers’ tijdens vergadering commissie Bestuur, Ruimte en Samenleving over datacenter Zeewolde
Op woensdagavond 1 december 2021 staat tijdens een commissievergadering in The Lux het Conceptraadsvoorstel Ruimtelijk kader Trekkersveld IV (ter advisering) op de agenda. Een voostel voor bestemmingsplanwijziging, nodig om de komst van het hyperscale datacenter op bedrijventerrein Trekkersveld IV mogelijk te maken. Verslaggever Koen Peeters geeft in ’Dit is Flevoland’ van Omroep Flevoland een korte voorbeschouwing.
Noodkreet LTO: zet streep door plan datacenter, Omroep Flevoland, 1 december 2021.
Protest LTO Noord en Natuurmonumenten tegen datacenter in Zeewolde: ‘Niet laten leiden door loze beloften’
De landbouwgrond bij Zeewolde mag niet worden opgeofferd voor het datacenter, vinden zowel de boerenorganisatie LTO Noord als Natuurmonumenten, meldt opnieuw Teake Dijkstra, ditmaal schrijft ze voor het AD. In brieven aan de gemeenteraad dringen beide organisaties er bij de gemeenteraad op aan het voorstel van burgemeester en wethouders af te blazen:
LTO Noord: ‘laatste noodkreet tot bezinning en heroverweging’
Hij zegt zich te verbazen dat gemeenten ‘naar de pijpen dansen’ van ‘grote monopolisten’ als het Amerikaanse IT-bedrijf. Met een verwijzing naar de ontwikkelingen rond datacentra in Noord-Holland stelt hij dat dit uiteindelijk ten koste gaat van ‘juridische strubbelingen, imagoschade voor de gemeente en loze beloften’. Eerder had de landbouworganisatie al een formele zienswijze ingediend tegen het bestemmingsplan. De daarin gestelde vragen zijn volgens Lodders niet of slechts deels beantwoord. Alleen al daarom kan het bestemmingsplan volgens hem niet worden vastgesteld.
Natuurmonumenten: ‘geef 4x maatschappelijke meerwaarde aan datacentrum Zeewolde’
Ook Natuurmonumenten meent dat er met de komst van het datacenter zoals het nu wordt voorgesteld vooral schade wordt aangericht aan het gebied.
De organisatie meent bovendien dat een dergelijke ingrijpende beslissing thuishoort bij de landelijke politiek. Als een besluit over het datacenter dan toch op het bordje van Zeewolde ligt zou de gemeente juist in moeten zetten op vier meerwaarden: voor de natuur, het landschap, het water en het klimaat. Dat stelt de natuurorganisatie in de brief aan de raad, die jij ook kunt lezen door op de illustratie hier links te klikken. Datzelfde geldt overigens ook voor de brief van de afdeling Zuidelijk Flevoland van LTO Noord hierboven.
Commissievergadering Bestuur, Ruimte en Samenleving – 1 december 2021
Maar liefst tien burgers en twee organisaties spreken in het eerste uur (van de vier!) in: de heren Veenstra, Van Klaarbergen, Oosterbos, Groen, Van den Broek, Van Stee en Houtman, Datatruc-voorzitter Susan Schaap en mevrouw Hanje steken hun mening, in sommige gevallen zichtbaar geëmotioneerd, niet onder stoelen of banken. In navolging van de insprekers is het de beurt aan de verschillende politieke partijen die in zowel de eerste als tweede termijn hun zienswijze op het raadsvoorstel geven. Je kunt beginnen met kijken vanaf de vijftiende minuut.
(Omroep Flevoland maakte gedurende deze vier uur durende vergadering puntige samenvattingen van de sprekers met korte updates. Die lees je hier.)
Commissie Bestuur, Ruimte en Samenleving – 1 december 2021, Lokale Omroep Zeewolde, 1 december 2021.
Meerderheid gemeenteraad lijkt voor komst datacentrum Meta
Wat het datacenter precies op gaat leveren voor Zeewolde is nog onzeker, stelt Teake Dijkstra de dag na de commissievergadering in De Stentor. Maar voor de meeste fracties in de gemeenteraad is dat geen aanleiding een besluit over het bestemmingsplan uit te stellen. Half december zal een meerderheid naar verwachting het licht op groen zetten voor het datacomplex.
Negen van de tien insprekers spraken hun zorgen uit over de komst van het Amerikaanse bedrijf naar hun dorp. De boosheid van enkele insprekers werd aan het slot van de discussie benoemd door Theun Schaaf van Leefbaar Zeewolde.
,,Mensen zijn boos op de gemeente over het datacenter, boos op het college, boos op de raadsleden, boos op meneer Schaaf.’’
Theun Schaaf, Leefbaar Zeewolde
Schaaf drong er op aan goed na te denken over manieren om de inwoners na het besluit duidelijk te informeren over de verdere ontwikkelingen. Voor dat besluit houdt Leefbaar Zeewolde voorlopig de lippen nog op elkaar. De grootste partij van het dorp, 5 van de 19 zetels, vindt dat er eerst meer duidelijkheid moet komen over de herkomst van de energie die het datacenter nodig heeft. Ook over de reële mogelijkheden om de restwarmte uit het complex te kunnen benutten om woningen ‘van het gas’ te halen.
Daartoe was ’s ochtends om half elf op 1 december, de dag van de commissievergadering (!), een lijvige mededeling verzonden: ‘Datacenters en de relatie met energie, inclusief warmte‘ (Persbureau Almere, 1 december 2021).
Meerderheid gemeenteraad lijkt voor komst datacentrum Meta, Omroep Flevoland, 2 december 2021.
Stentor-poll op dag na Commissie-raadsvergadering over datacenter Zeewolde
Om half twee, de nacht van 2 op 3 december, bekijk ik de resultaten van De Stentor-poll. Nadat ik de enigszins suggestieve stelling beoordeeld heb – mijn stem laat zich raden – maakte ik een screenshot van de uitslag na 18 uur. De interpretatie van de poll laat ik geheel aan jou.
Beeld: poll (eindresultaat van 2 op 3 december, gedurende 18 uur), De Stentor, 2 december 2021.
Gemeenteraadsleden prima in staat om besluit te nemen over datacenter Meta?
Gemeenteraadsleden zijn prima in staat om te besluiten over het grote datacenter van Meta in Zeewolde. Dat zegt PvdA/GroenLinks-raadslid Yvonne van Bruggen in reactie op kritiek dat lokale politici niet in staat zouden zijn om volgende maand zo’n zwaarwichtige beslissing te nemen. Het raadslid erkent dat het om een megaproject gaat. ,,Dat kan je als Zeewolde niet alleen trekken. Dus schakel je adviseurs en deskundigen in.” Dat is volgens haar ook gebeurd. ,,Die stukken liggen nu voor ter besluitvorming.”
‘Gemeenteraadsleden prima in staat om besluit te nemen over datacenter Meta’, Omroep Flevoland, 30 november 2021.
Lector ’Ondernemende Regio’ doet oproep aan lokale politiek: investeer en neem extra tijd voor maatschappelijk gedragen (integrale) oplossingen
Het grootste datacentrum in Zeewolde van 166 hectare lijkt er dan toch echt te komen, schrijft lector ’De Ondernemende Regio’ Cees Jan-Pen bij Fontys Hogescholen in zijn brief aan de raadsleden en betrokkenen van de gemeente Zeewolde. Pen was niet in de gelegenheid om op 1 december 2021 fysiek aanwezig te zijn bij de belangrijke commissievergadering over de mogelijke komst van het datacentrum van Meta. Vanuit zijn expertise – Cees-Jan Pen is overigens een deskundige die ik van harte aanbeveel bij het PvdA/GroenLinks-raadslid Yvonne van Bruggen – en zijn maatschappelijke betrokkenheid levert hij zijn input als inspreker digitaal aan.
,,Er lijkt een krappe meerderheid te zijn voor dit voorstel, maar ik hoop dat de raad zich toch nog bezint, zegt Pen in zijn ‘inspreek-brief‘. Hij doet daarin een oproep aan de lokale politiek om te investeren en extra tijd te nemen voor concrete en realistische duurzame bouw-, energie- en landschappelijk-architectonische oplossingen die maatschappelijk gedragen worden. ,,Iedereen heeft uiteindelijk meer aan een state of the art schoolvoorbeeld van een hoogwaardig duurzaam datacentrum“. Dit geldt volgens hem des te meer voor de tech-bedrijven die het betreft.
SP-afdelingen Almere, Dronten, Lelystad en Noordoostpolder tegen bouw datacenter – ze steken inwoners Zeewolde een hart onder de riem
SP-afdelingen, die van Almere, Dronten, Lelystad en Noordoostpolder, zijn tegen de bouw van het datacenter en steken de inwoners van Zeewolde een hart onder de riem. De SP hekelt het laten prevaleren, het benadrukken van economische kansen door de gemeente Zeewolde, in tegenstelling tot burgers die opkomen voor hun leefomgeving. Daar komt bij dat de afdelingen boos zijn, ernstig bezwaar maken, tegen de wijze waarop de besluitvorming plaatsvindt.
De afdelingen doen een gezamenlijke ‘dringende oproep aan de raad om de menselijke maat in het oog te houden en te kiezen vóór een gezonde en evenwichtige woon-, werk- en leefomgeving en zijn tégen de bouw van een buitenproportioneel datacenter van 166 hectare op bedrijventerrein Trekkersveld IV‘.
Terwijl Flevoland al met de handen in het haar zit omdat de krapte op het energienetwerk te groot is, blijkt het kabinet vorig jaar onder aanvoering van toenmalig minister Eric Wiebes (EZK) al gegarandeerd te hebben dat Facebook voor het nieuw te bouwen datacentrum voorrang krijgt bij aansluiting op het netwerk in Zeewolde. Dat deed het ondanks grote bezwaren van de ambtelijke top. Dat blijkt uit stukken die de overheid op 3 december 2021 openbaar heeft gemaakt.
,,Ondanks grote bezwaren van zijn eigen ambtenaren en staatssecretaris, regelde Wiebes de aansluiting voor Facebook. Daarbij werden alle reguliere procedures voor grootgebruikers van elektriciteit aan de kant geschoven.“
Merijn Rengers en Carola Houtekamer, in NRC, 3 december 2021
Datacenter kreeg voorrang op het overbelaste stroomnet, Omroep Flevoland, 3 december 2021.
In een advies aan toenmalig minister Wiebes van 13 augustus 2020 betwijfelen top-ambtenaren van zijn departement of het wenselijk is voor het Rijk om mee te werken aan de vestiging van „een gigantisch datacenter” in Zeewolde waar Facebook haar data „uit heel Europa (en ook verder)” wil opslaan. Dat is niet in lijn met het „bestaande en voorgenomen beleid dat grote hyperscale datacentra aan de randen van Nederland” gevestigd moeten worden. Bovendien „is de economische meerwaarde relatief beperkt”, omdat er maar weinig mensen in datacentra werken, en omdat die doorgaans door buitenlandse aannemers worden gebouwd. De plannen voor nieuwe grote datacentra zoals die van Facebook schuren volgens de topambtenaren met het „ruimtelijk rijksbeleid”.
Opnieuw opgetekend door Merijn Rengers en Carola Houtekamer in NRC op 3 december 2021. Ik hoop dat dit artikel (plus de Wob-stukken) tijdig onder ogen komt van de gemeenteraads-leden van Zeewolde, zodat ze met ‘de kennis van nu‘ hun standpunten optimaal kunnen heroverwegen – op 16 december tot een doordacht besluit kunnen komen.
Wisselende reacties raadsleden op nieuws dat Meta voorrang kreeg
Gemeenteraadsleden in Zeewolde reageren wisselend op het nieuws dat het ministerie van Economische Zaken zich actief heeft ingezet om het geplande datacenter van Meta met voorrang op het stroomnet te krijgen, aldus Omroep Flevoland op 4 december 2021.
Beeld: met stroomonderstation
Om de bouw van het datacenter mogelijk te maken is een constructie bedacht waarbij Meta eerder op het stroomnet aangesloten kan worden. Daarvoor laat het bedrijf op eigen kosten een extra stroom-onderstation bouwen. Dit is een constructie die volgens netbeheerder TenneT nog niet eerder is voorgekomen en waarvan het bedrijf geen voorstander is. De illustratie links is clickable.
,,Dit soort afspraken draagt niet bij aan het draagvlak onder burgers. Het is hoog tijd dat het Rijk met beleid komt waarin duidelijk wordt gemaakt waar nu precies de prioriteiten liggen op het gebied van energiegebruik en energievoorziening.“
Eefje van Gorp, woordvoerder TenneT
Wisselende reacties raadsleden op nieuws dat Meta-datacenter voorrang kreeg, Omroep Flevoland, 4 december 2021.
‘Kritiek op Facebook voor bouwen elektriciteitsstation in Zeewolde: kunnen rijken nu voorrang op net kopen?‘
Netbeheerder Tennet vindt het onwenselijk dat Facebook (Meta) voor het datacenter in Zeewolde een eigen elektriciteitsstation gaat bouwen. De beheerder vreest dat meer ‘rijke’ bedrijven een soortgelijk voorstel gaan doen en op die manier voorrang krijgen op het netwerk. ,,We houden liever zelf zicht op de kwaliteit van ons elektriciteitsnetwerk”, zegt Jorrit de Jong (Tennet) tegen verslaggever AD Arjen ten Cate op 6 december, niet in de laatste plaats om machtsverschuiving en precedentwerking te voorkomen.
,,Natuurlijk moet het onderstation van Facebook aan allerlei specificaties voldoen. Maar wij zien het liefst dat al die stations dezelfde standaarden hebben.“
Jorrit de Jong, medewerker Tennet
De gesprekken tussen Tennet en Facebook verliepen stroef, zegt De Jong. Naast, dat rijke bedrijven min of meer voorrang op het netwerk kunnen kopen, terwijl anderen geduld moeten opbrengen, wat het draagvlak kan aantasten, benoemt hij een personeelsprobleem: Facebook moet partijen inschakelen die een dergelijk station kunnen bouwen. Mogelijk zijn dat partijen die ook voor Tennet werken, wat dan onvermijdelijk tot vertraging voor projecten van Tennet zal leiden.
Provincies en gemeenten gaan uiteindelijk over de vraag waar datacenters kunnen worden gebouwd. Het Rijk gaat over het elektriciteitsnetwerk en in Zeewolde ook over een deel van de grond die Facebook wil kopen. Facebook (Meta) reageerde niet op vragen van Ten Cate. Wel liet de multinational los ‘een goede buur’ te willen zijn in Zeewolde:
,,Hoewel we niet namens Tennet kunnen spreken, weten we dat de EU particuliere bedrijven toestaat openbare infrastructuur te bouwen (zoals een nieuw onderstation) en deze te schenken voor openbaar gebruik.”
Gemeente Zeewolde en provincie Flevoland lobbyden bij minister voor steun voor datacenter
De gemeente Zeewolde en provincie Flevoland hebben er bij toenmalig minister Eric Wiebes (EZK) op aangedrongen dat hij zijn steun zou uitspreken voor de komst van het grote datacenter van Meta in Zeewolde, meldt Omroep Flevoland op 6 december 2021. Het zijn de gemeente en provincie die uiteindelijk moeten beslissen over de komst van het complex van de Facebook-eigenaar, maar zonder steun van het Rijk zouden de plannen op voorhand al onhaalbaar zijn.
Gemeente en provincie lobbyden bij minister voor steun voor datacenter, Omroep Flevoland, 6 december 2021.
Demissionair minister Blok: ‘Facebook kreeg geen voorrang op stroomnet’
Het datacenter van Meta in Zeewolde kreeg geen voorrang op het stroomnet. Dat zei demissionair minister Stef Blok van Economische Zaken en Klimaat dinsdagmiddag 7 december 2021 tijdens het – in de volksmond – ‘vragenuurtje‘ in de Tweede Kamer.
De vergaderweek in de Tweede Kamer begint elke week op dinsdag om 14.00 uur met dit vragenuur. Het vragenuur is, evenals andere debatten, live te volgen op de Tweede Kamer-website en via de app Debat Direct. Wil je de (ongecorrigeerde) tekst, een neerslag van het vragenuur, nog eens nalezen? Dat kan hier.
‘Vragenuur’ Tweede Kamer over hyperscale datacenter Zeewolde (7-12-’21), Kunst en Landschap (Bron: Tweedekamer-streams), 8 december 2021.
Volgens Blok kreeg voormalig minister Eric Wiebes het verzoek voor een aftakking van het stroomnet. Dat is iets anders dan voorrang krijgen op een aansluiting, zei de (demissionair) minister. Hij laat verder weten dat het in Nederland een plicht is om bedrijven aan te sluiten op het stroomnet en dat dit ook bij Facebook/Meta zou gebeuren. Andere bedrijven worden hierdoor volgens hemniet benadeeld, daarmee de argumenten van TenneT (hierboven) volstrekt negerend. Ik wacht de reacties van de andere Kamerleden af.
Demissionair minister Blok: ‘Facebook kreeg geen voorrang op stroomnet’, Omroep Flevoland, 7 december 2021.
VPRO Tegenlicht: ‘Kijken naar de rijken‘
Niet praktiserend, wel opgeleid tot leraar-maatschappijleer, getraind om jong volwassenen bewust te maken van hun positie en rol in de samenleving, beleef ik er genoegen aan om de kennis en kunde ook af en toe ‘los te laten‘ op volwassenen. Dat doe ik bij deze. Kijk hieronder naar een korte samenvatting van de VPRO Tegenlicht-uitzending van 12 april 2020: ‘Kijken naar de rijken‘:
,,Onze samenlevingen worden opgelicht”, zegt de Amerikaanse schrijver en politiek analist Anand Giridharadas. ,,Door ondernemers die de taal kapen van revolutie en solidariteit, om solidariteit te ondermijnen. Mark Zuckerberg (de narcistische CEO van Facebook/Meta, red.) praat eindeloos over gemeenschap. Gemeenschap, gemeenschap, gemeenschap. Weet je wat echt een goede gemeenschap is?… Democratie!”
Beeld: Hoe de superrijken onze samenlevingen oplichten, VPRO Tegenlicht, 5 oktober 2021.
De volledige versie van deze VPRO Tegenlicht-uitzending kijk je hier:
Hyperscales zetten de Nederlandse klimaatdoelen onder druk en kunnen niet meer op onvoorwaardelijke steun rekenen
Internationale techgiganten zien in Nederland een aantrekkelijke locatie voor gigantische datacenters. Maar de hyperscales zetten de Nederlandse klimaatdoelen onder druk en kunnen niet meer op onvoorwaardelijke steun rekenen, meldt Jeroen Kraak op 6 december 2021 op de website van NU.nl. Met name vanwege het grote energieverbruik van de datacenters leidt dit – ‘slimme‘ constructies om dat te verhullen ten spijt, red. – naast felle kritiek van omwonenden ook tot serieuze vragen bij (betrokken, hoge) ambtenaren, de wetenschap en vanuit de landelijke politiek.
,,We hebben al heel veel moeite om de huidige stroomvraag te vergroenen.”
In Den Haag klinkt daarom een steeds luidere roep om een landelijke datacenterstrategie. ,,We moeten nadenken over hoeveel extra energievraag we eigenlijk willen spenderen aan datacenters”, zegt PvdA-Kamerlid Joris Thijssen.
,,We willen niet het afvoerputje van Europa worden, dat die dingen hier maar worden neergeplempt.”
Joris Thijssen, PvdA-Kamerlid
‘De roep om transparantie en eerlijke afwegingen wordt steeds luider!‘, zo luidt een deel van de ‘kop‘ van deze datacenter-special van Kunst en Landschap. Mooi dat ie nu ook daadwerkelijk gehoor krijgt. Verslaggever Jeroen Kraak durft het zelfs aan om in onderstaand artikel te besluiten met de slotzin: ,,Een vrolijke foto met de minister in Zeewolde lijkt dit keer wel uitgesloten.“
‘Rijksoverheid moet meer regie nemen bij datacenters’
De Rijksoverheid hoort aan tafel te zitten bij de onderhandelingen met Meta en moet in ‘de zaak‘ Zeewolde (veel) meer initiatief nemen. Om meer dan een reden. Dat vindt bestuurs-deskundige John Bijl, directeur en begeleider-coach van burgemeesters, raden en Staten bij het Periklesinstituut. Het instituut begeleidt gemeenteraden in het effectiever maken van het debat en de politieke besluitvorming, traint fracties en individuele politici en coacht wethouders, gedeputeerden en andere politiek bestuurders.
Omdat de gemeenteraad van Zeewolde op 16 december gaat stemmen over de komst van het Meta-datacenter naar het dorp, besluit Omroep Flevoland haar oor bij JohnBijl te luister te leggen. Wat kunnen de gemeenteraadsleden doen om zich goed voor te bereiden? Bijl: ,,Tijd nemen, en je goed laten adviseren.“
,,Het is eigenlijk heel raar, dat in ons systeem de gemeente Zeewolde hier alleen in staat, want – zeker met zo’n datacenter zoals Meta – heeft het natuurlijk repercussies voor het hele land.“
John Bijl, bestuursdeskundige Periklesinstituut
‘Rijksoverheid moet meer regie nemen bij datacenter’, Omroep Flevoland, 7 december 2021.
Landelijke coördinatie moet gaan zorgen voor een meer toekomstbestendige datacenterbranche
De tijd dringt. Terwijl het college van Burgemeester en Wethouders van Zeewolde en de provincie Flevoland hun handtekening al onder de anterieure overeenkomst gezet hebben, wil Meta dat op 9 december doen. Formeel is de deal op 7 december dus nog niet rond, zou je kunnen zeggen. In die zin komt de oproep tot meer bemoeienis van de Rijksoverheid van John Bijl net voor de champagnefles voor het datacentrum en de onderwijscampus ontkurkt kan gaan worden.
Blijft de vraag waarom het (demissionaire) kabinet de zaak zo op zijn beloop heeft gelaten. Zijn het de coronaperikelen, of gaat er meer schuil achter haar terughoudendheid? De kwestie ligt immers al veel langer op hun bordje: de vriendjespolitiek-zaak van Nieuwsuur met betrekking tot Google-Groningen, de Microsoft-soap in de Wieringermeerpolder en de brandbrief van de Dutch Datacenter Association van 27 oktober 2021, waarin de databranche waarschuwt voor het vastlopen van de digitale economie zonder landelijke coördinatie. Mogelijke interventies van TenneT en het wegmoffelen van de schunnige ondemocratische praktijken in het algemeen – de hele zaak rammelt en stinkt immers dat het een lieve lust is – laat ik in dit verband buiten beschouwing.
Last but not least, het kabinet werd – naast de energievraagkwestie – geattendeerd op nog een ander klimaatvraagstuk: waar en hoe gaan we bouwen in Nederland met het klimaat van de toekomst? Deltacommissaris Peter Glas publiceerde gisteren, op 6 december 2021, het tweede briefadvies over (woning)bouw en klimaatadaptatie, waarin hij constateert ‘dat er bij de (woning)bouwopgave onvoldoende rekening wordt gehouden met de langetermijngevolgen van klimaatverandering en met de eisen die water en bodem stellen‘. Tijd voor actie, lijkt me.
Roep om nationale datacenterstrategie zwelt aan vanwege ‘Zeewolde’
Een meerderheid van de Tweede Kamer wil landelijke regie over de bouw van datacenters in Nederland, meldt de NOS ’s avonds (ook in het Achtuur-journaal) op 7 december 2021. Het datacentrum in Zeewolde gebruikt straks heel veel energie en heeft alleen al om die reden invloed op de regionale klimaatdoelen, geformuleerd in de zogenoemde RES’en (de afkorting RES staat voor ‘Regionale Energiestrategie’, red.) Het datacentrum komt bovendien op vruchtbare landbouwgrond te staan.
Chagrijn is er bij sommige Kamerleden ook omdat vanwege de publicaties in NRC en Telegraaf, waaruit bleek dat ministeries betrokken waren bij het binnenhalen van het datacentrum. Dit beschouwen ze als een extra reden om het debat erover in de Kamer te voeren, en niet enkel in de gemeenteraad.
Discussie over bouw (hyperscale) datacenters in Nederland is opgelaaid: ‘Nederland is te klein voor grote datacenters!‘
De discussie over de bouw van het hyperscale datacenter in Zeewolde, de mogelijke komst van het grootste datacentra van Europa tot nu toe, is opgelaaid. Ook burgers praten (eindelijk) mee. Op 8 december 2021 praat Ghislaine Plag in het NPO1-radioprogramma ‘Spraakmakers‘ (Standpunt.nl) over de stelling: ‘Nederland is te klein voor grote datacenters!‘
Moeten we wel meer datacenters willen in Nederland? Ze gebruiken veel energie en hebben daarmee invloed op de regionale klimaatdoelen. Ook neemt een centrum veel grond-oppervlak in; kunnen we daar niet beter huizen bouwen? Of zijn datacenters belangrijk voor Nederland en moeten we Europese koploper in de digitale economie worden?
Nederland is te klein voor grote datacenters!, Kunst en Landschap (Bron: Spraakmakers (Standpunt.nl)), 8 december 2021.
Statenleden provincie Flevoland roeren zich en vragen debat aan
In het provinciehuis in Lelystad wordt op woensdag 8 december gedebatteerd (interpellatiedebat) over het datacenter dat Meta wil bouwen op bedrijventerrein Trekkersveld in Zeewolde. Het debat is onder andere aangevraagd door Statenlid Gert Jan Ransijn van de in maart 2021 opgerichte conservatief-liberale partij JA21. Hoewel het aan de gemeenteraad van Zeewolde is om daar een besluit over te nemen, wil Ransijn toch dat Provinciale Staten er ook nauw bij betrokken worden.
De fractievoorzitter van JA21 stoort zich aan het wollig taalgebruik en de abstracte termen die de betrokken bestuurders gebruiken om de voor- en nadelen van het datacenter te benoemen. ‘Leugentaal’ noemt hij dat. Hij wil dat de gedeputeerde concreet wordt over onder andere de grondtransacties. Met die concrete informatie wil hij kunnen toetsen of het proces rond de mogelijke komst van Meta ‘wel snor zit’, wel goed en zorgvuldig is verlopen.
Statenleden in debat over datacenter Meta, Omroep Flevoland, 8 december 2021.
Statenbrede ‘motie van treurnis‘ tegen Gedeputeerde Staten over datacenter
Gedeputeerde Staten hadden de Statenleden veel beter moeten informeren over het datacenter in Zeewolde. Die boodschap uitten Provinciale Staten woensdag 8 december 2021 tijdens een zeer kritisch debat met het dagelijks bestuur van de provincie. Omdat de betrokken gedeputeerden weinig berouw toonden, werd er na een discussie van zes uur een ’motie van treurnis’ tegen het gehele college van GS ingediend. Die motie werd unaniem aangenomen.
De Staten waren uiterst verontwaardigd over de gebrekkige informatievoorziening. Wat vooral stak was de positieve brief van GS over het datacenter aan het Rijk. Hierin werd het ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK) gevraagd om de komst van het bedrijf mogelijk te maken. Deze brief werd zonder medeweten van Provinciale Staten verstuurd en dat had volgens de fracties nooit gemogen.
Gedeputeerde Appelman moet nu binnen drie maanden een feitenrelaas opstellen waarin de partijen kunnen lezen wat er met wie is afgesproken als het gaat om het datacenter. In dat stuk moet ook staan welke opstelling Gedeputeerde Staten daarbij hebben ingenomen en welke rol de provincie in de toekomst nog kan spelen.
Statenbrede motie van treurnis tegen GS over datacenter, Omroep Flevoland, 9 december 2021.
‘Ruzie over verkoop akkers Flevoland aan Facebook’
Ruzie in de tent? Het lijkt erop dat het een aantal partijen in de Zeewoldse gemeenteraad makkelijker wordt gemaakt voor het uitbrengen van hun stem om al of niet steun te verlenen aan het Collegevoorstel dat de komst van het datacenter van Meta mogelijk moet maken.
Het Rijksvastgoedbedrijf ligt namelijk dwars bij de plannen van Facebook om in Zeewolde op landbouwgrond van het Rijk een van de grootste datacentra van Europa te bouwen. De grond-en vastgoedbeheerder van de overheid wil zo’n tachtig hectare boerenland in Zeewolde – de eerder gememoreerde 84 hectare boerenland waarvoor het RVB advies inwon bij het College van Rijksadviseurs – voorlopig niet aan Facebook verkopen. Het RVB heeft kennelijk al voordat de energieslurpende doos er staat ‘geleerd‘.
Het Rijksvastgoedbedrijf eist dan ook dat Facebook en de gemeente Zeewolde nieuwe plannen over het benutten van restwarmte en duurzaamheid opstellen, voordat het een beslissing neemt over de verkoop van de grond. Opnieuw een bericht van doorzetters Merijn Rengers en Carola Houtekamer:
’Land van Ons’ komt met alternatief voor megadatacenter Meta in Zeewolde
Een recent arrest van de Hoge Raad, zo stellen de twee NRC-onderzoeksjournalisten in bovenstaand artikel, schrijft voor dat overheden niet meer onderhands grond mogen verkopen aan één partij. Ze moeten kijken of er ook andere gegadigden zijn. Dit geldt volgens hen dus ook voor Facebook in Zeewolde.
Naar aanleiding van de berichtgeving over een grootschalig datacenter voor Facebook hebben we als bestuur gemeend dat Land van Ons niet langer passief kan toekijken, zegt oprichter van de burgercoöperatie Franke Remerie. Het wil de gemeente een alternatief bieden:
,,Waar de politiek niet bij machte is om iets te doen, moeten we als burgers zelf het voortouw nemen en dit niet zomaar laten gebeuren. We bieden de gemeente Zeewolde een alternatief en stellen voor dat Land van Ons het betreffende land koopt.“
Franke Remerie, oprichter Land van Ons
Opzienbarend? Zeker, maar een noodzakelijk alternatief, zo stelt Remerie, want ‘waar alle routes om dit project te stoppen lijken te falen, heeft onze coöperatie een krachtig middel. Het middel waarvoor we opgericht zijn: we kopen land op ten behoeve van natuurinclusieve landbouw‘. Land van ons realiseert zich dat het met de crowdfund-actie een grote broek aantrekt, het gaat immers om een forse investering, maar denkt ‘dat er voldoende maatschappelijk draagvlak is om met elkaar dit alternatief mogelijk te maken‘.
Sterker, blijkens hun brief aan de gemeente Zeewolde, ‘het is een andere manier van “Zeewolde op de kaart zetten”. Een manier waarmee u echt een visie kan laten zien op de toekomst van ons land en een voorbeeldrol kunt vervullen‘, aldus Franke Remerie.
Burgercoöperatie wil ‘datacentergrond’ kopen voor duurzame landbouw, Omroep Flevoland, 9 december 2021.
Kunst en Landschap volgt het burgerinitiatief Land van Ons al vanaf de oprichting in 2020 en heeft natuurlijk haar eigen metertjes aangekocht om (ook) bij te dragen aan herstel van het Nederlandse landschap, natuur en biodiversiteit. Ik koop er in het kader van deze prachtige actie gewoon nog een paar vierkante meters bij. Ik hoop jij ook.
Land van Ons biodiversiteit, Land van Ons, 7 februari 2020.
Land van Ons stuurt brief naar CEO’s vijf grote technologie-concerns: Apple, META, Microsoft, Alphabet en Amazon
Zo’n twee maanden later, op 1 februari 2022, stuurt Land van Ons nog een brief. Ditmaal is hij gericht aan de CEO’s (Chief Executive Officers) van Meta, Alphabet (moederbedrijf Google), Microsoft, Amazon en Apple met het verzoek af te zien van het bouwen van hyperscale datacenters in Nederland. Een afschrift van de brief gaat naar verschillende ministeries, de Eerste en de Tweede Kamer. Voorzitter Franke Remerie licht een en ander toe.
Brief aan Big Tech, Land van Ons, 1 februari 2022.
’Regering moet bouw van datacenter in Zeewolde volgens coalitiepartij ChristenUnie blokkeren’
Beeld: motie Grinwis, screenshot RR/K&L
De ChristenUnie in de Tweede Kamer wil dat het kabinet de bouw van het hyperscale datacenter in Zeewolde voorlopig tegenhoudt. Kamerlid Pieter Grinwis heeft een motie ingediend waarin het kabinet wordt gevraagd de rijksgrond in Zeewolde op dit moment niet te verkopen voor het datacenter. Dat meldt Teake Dijkstra in De Stentor op 9 december 2021, de ‘champagnedag‘, zeg maar. Grinwis wijst op het energieverbruik en de ‘enorme impact’, lokaal qua ruimtegebruik en regionaal en landelijk qua stroomgebruik..
,,Wat mij betreft maken we een pas op de plaats en werken we eerst aan een nationale visie op deze ontwikkeling’’
In Zeewolde is ongeveer de helft van de 166 hectare waar Meta/Facebook het datacenter wil vestigen op dit moment in bezit van het Rijksvastgoed-bedrijf, schrijft Dijkstra. De landbouwgrond wordt nu nog verpacht aan agrariërs. De andere helft is in het voorjaar in alle stilte al via de gemeente in eigendom gekomen van Polder Networks, de schimmige tussenpersoon van de toen nog geheim gehouden datagigant. .
In de motie voert Grinwis aan dat het bij de grond van het Rijksvastgoedbedrijf gaat om ‘kwalitatief hoogwaardige landbouwgrond‘ en dat de verkoop ervan voor een datacenter ingaat tegen het huidige beleid van het Rijksvastgoedbedrijf.
Zolang er geen landelijke visie en geen afwegingskader is opgesteld voor de vestiging van hyperscale datacenters zou de grond volgens hem sowieso niet moeten worden verkocht voor dat doel, staat in de motie. Ook niet in Zeewolde. De ChristenUnie gaat nu op zoek naar steun voor de motie, waar op dinsdag 14 december over wordt gestemd.
‘Een ‘JA’ van de gemeenteraad betekent niet automatisch dat het datacenter er komt’
De ‘grondpolitieke strijd‘ is uiteraard op de burelen van – voor de datacenterkwestie immer attente – Omroep Flevoland beland. Vanaf hier: chapeau voor het bij de zaak betrokken redactieteam! Keep up the good work. Een ‘JA’ van de gemeenteraad op 16 december aanstaande betekent niet automatisch dat het datacenter er komt, melden de omroepmedewerkers op 9 december 2021.
Uitleg daarover vindt je op hun website. In de studio vraagt presentator Marco Verhagen aan verslaggever Koen Peeters wat de drempels voor de komst van het datacenter zijn.
Een ‘JA’ van de gemeenteraad betekent niet automatisch dat datacenter er komt, Omroep Flevoland, 9 december 2021.
Twee petities tegen bouw datacenter Zeewolde!’
Donderdag de negende december is een enerverend dagje, ongetwijfeld ook voor de gemeenteraadsleden van Zeewolde, die na de lange zit van het interpellatiedebat de dag ervoor in het provinciehuis in Lelystad, ook deze dag weer een stortvloed aan informatie op zich af zien komen. Het is precies een week voordat ze hun eindoordeel over de bestem-mingsplanwijziging voor het datacenter moeten vellen. Ga d’r maar aanstaan, de impact zal groot zijn.
Beeld: uit tweet Maria Smit (Twitter: @Marie1902), 9 december 2021.
Om hen over de streep te trekken tegen te stemmen, heeft ‘Susan S.’ – wie achter deze naam schuilgaat laat zich raden – een burgerpetitie aangemaakt bij Avaaz.org, ‘een online campagnenetwerk dat de stem van gewone mensen laat doorklinken in wereldwijde besluitvorming’. De boodschap is helder: ‘Stop NU de bouw van datacenter Zeewolde!’.
Aan jou om (ook) je stem te laten horen door met je stem voor het datacenter te gaan liggen. Delen (ook via de socials) wordt op prijs gesteld. Susan S. hoopt in ieder geval voor de zestiende december op 5.000 ondertekenaars, XR-Almere neemt vooralsnog genoegen met de helft van de ‘blokkeerders’.
NOS op 3 tech-podcast zet onrust in Zeewolde om datacenter op een rijtje
De onrust om en weerstand tegen het datacentrum in Zeewolde begint toe te nemen. Ik kan me voorstellen dat, nu je hier bent beland, het je aardig begint te duizelen met termen als hyperscale, restwarmte, een open of gesloten waterkoelsysteem, grijze en groene energie, stroomonderstation, inter- en hyperconnectiviteits-hub en wat dies meer zij.
Bij ‘NOS op 3‘ – hun video’s op YouTube kan ik je zeer aanbevelen – zijn ze erg goed om in begrijpelijke taal (en beeld dus) lastige, ingewikkelde zaken uit te leggen. Zo ook het eerste deel van de tech-podcast ‘Onrust in Zeewolde om datacenter‘. Presentator Jonna ter Veer spreekt in – nogmaals: alleen het eerste deel; Google’s-top-10 kun je in dit verband negeren – onderstaande podcast met tech-redacteur Nando Kasteleijn, die een resumé geeft van de verwikkelingen rond het datacentrum in Zeewolde en de onrust die daaromtrent ontstaan is – tot en met 9 december 2021.
‘Wethouder boos over bemoeienis met datacenter Zeewolde: ‘Tweede Kamer heeft boter op het hoofd’‘
De Jonge vindt dat de Tweede Kamer nu niet ineens het datacenter in Zeewolde af moet remmen om eerst een landelijke visie op te stellen. ,,Wie dat voorstelt heeft toch wel wat boter op het hoofd.” Hij stelt zich daarbij op een formeel standpunt:
,,Op dit moment is het aan onze gemeenteraad om daar een besluit over te nemen. Den Haag heeft het beleid zelf zo vastgesteld.’’
Egge Jan de Jonge, wethouder (CDA) gemeente Zeewolde
Kamervragen PvdA en GroenLinks; ook CDA-Almere heeft vragen over datacenter Zeewolde
Naast deze vragen vanuit de landelijke politiek heeft ook het CDA Almere een aantal vragen voor het College van B&W van Zeewolde: CDA Almere vraagt zich af welke gevolgen ‘Zeewolde‘ voorziet voor de energie-infrastructuur en waterhuishouding van Almere. Ook is men bezorgd of de komst van het Zeewoldse datacenter betrokken wordt bij het onderzoek naar de hyperconnectivity-hub die in Almere gepland staat.
Projectleider Egge Jan de Jonge gaat dus een paar dagen voor de belangrijke vergadering van 16 december (die een uur eerder aanvangt dan gepland) met aardig wat huiswerk het weekend in.
Groninger politici reflecteren op zeven jaar Google
Sienot kijkt er tevreden op terug, Visser daarentegen is kritisch op de gang van zaken. Volgens haar is een gemeente helemaal niet opgewassen tegen een groot bedrijf zoals Google. ,,De raad al helemaal niet, dat is een lekenbestuur”, zegt het oud-raadslid, die daarmee nadrukkelijk een waarschuwing uitspreekt richting de gemeenteraadsleden van Zeewolde.
Groningse politici kijken wisselend terug op komst datacenter, Omroep Flevoland, 10 december 2021.
Grootste raadspartij, Leefbaar Zeewolde, zegt nee tegen komst datacenter
Beeld: RR/K&L
Leefbaar Zeewolde keert zich tegen de komst van het grote Meta-datacenter in Zeewolde. De grootste partij in de raad vindt dat er te veel onzekerheden kleven aan het project. Dat zegt fractievoorzitter Ben Sonneveld in het tv-programma ‘Over Flevoland Gesproken‘ van Omroep Flevoland. Voor Zeewolde Actueel lichtte hij het standpunt namens de fractie toe. .
Leefbaar Zeewolde vreest op basis van de informatie die hen ter beschikking is gesteld dat er erg veel windmolens nodig zullen zijn – en dat die dus ergens in de gemeente een plek moeten krijgen – om de benodigde groene stroom op te wekken, om te kunnen voldoen aan het enorme energieverbruik van het datacenter.
Ook heeft Sonneveld twijfels over de belofte dat de restwarmte die vrijkomt in het datacenter zal worden gebruikt om woonwijken te verwarmen, zo meldt Omroep Flevoland op 10 december 2021: “Dat zit vol met onzekerheden.” Verder vindt zijn partij dat de informatievoorziening over het project – op basis van een enquête bleek dat 70 procent van de bevolking van Zeewolde deze matig, slecht tot zeer slecht vond – ver ondermaats is. Leefbaar Zeewolde is na de ChristenUnie de tweede collegepartij die het datacenter afwijst.
Grootste raadspartij zegt nee tegen komst datacenter, Omroep Flevoland, 10 december 2021.
Gemeente Zeewolde maakt afspraken met Meta bekend
Na alle consternatie van de week ervoor maakt het trio B&W-Zeewolde, de provincie Flevoland en Polder Networks (Meta) op 10 december 2021 de Samenvatting Anterieure Overeenkomst openbaar. De drie-partijen-overeenkomst is een juridisch document waarin de gemeente, provincie en Polder Networks wettelijke en bovenwettelijke afspraken met elkaar maken. Deze gaan onder andere over de restwarmte en investeringen in de lokale en regionale economie.
‘Datacentrum levert 20 jaar gratis restwarmte’ kopt Omroep Flevoland op 10 december 2021. Het twintig jaar gratis beschikbaar stellen van restwarmte door Meta krijgt een prominente plek. De financiële uitwerking van de diverse gemaakte afspraken blijft, ‘mede in verband met nog te volgen aanbestedingen voor bijvoorbeeld infrastructurele werken’, geheim.
De voorname propositie ’twintig jaar gratis restwarmte’ staat diezelfde dag ook centraal in het artikel van Nicolai Lensen en Teake Dijkstra in De Stentor: ‘Datagigant Meta levert 20 jaar gratis (rest)warmte aan woningen als het mag bouwen bij Zeewolde‘. Je zou het een vorm van framing kunnen noemen: Facebook biedt iets aan als een cadeautje, waarbij ze donders goed weten dat ze er (júist) toch van af moeten. Het liefst tegen zo laag mogelijke kosten, uiteraard. Decentralisatie, pff.
Grootste raadspartij zegt ‘nee’ tegen komst datacenter, Omroep Flevoland, 10 december 2021.
Energiedeskundige: ‘belofte gratis restwarmte datacenter is onzin’
,,Het is gewoon heel vreemd om te doen alsof je iemand een cadeautje geeft terwijl je zelf ergens vanaf moet.“
Stefan Mol, energiedeskundige
Energiedeskundige: ‘belofte gratis restwarmte datacenter is onzin’, Omroep Flevoland, 14 december 2021.
‘‘Groene’ restwarmte datacenters is vooral kille PR’
Het magische woord in de datasector: restwarmte. Door energie te hergebruiken als verwarming zouden datacenters kunnen bijdragen aan de energietransitie. Maar, zegt Daniël van Kessel van Follow The Money op 10 april 2021, juist de big tech-datacenters − goed voor een kwart van de stroomvraag van de databranche − maken deze circulaire belofte niet waar. En dat staat volgens hem al vroeg in het proces vast: door keuzes voor de locatie en voor de koeltechniek.
Datacenters creëren veel warmte. Overheden suggereren vaak dat die gebruikt kan worden voor een warmtenet, waarmee kassen of woningen verwarmd kunnen worden. Ook in het geval Zeewolde wordt geschermd met de voordelen van restwarmte. Bij de mega-datacenters van Microsoft en Google lukte dat telkens niet, zegt Van Kessel. Restwarmte hergebruiken is niet eenvoudig. Ook de gekozen koeltechniek is van belang: van de meeste datacenters moet de restwarmte nog opgewaardeerd worden met een warmtepomp. Dat kost extra stroom, en daarmee extra uitstoot.
Daar gaan je circulaire plannen die overal worden ingezet om draagvlak onder de bevolking te creëren, zeg ik dan. Ik ben überhaupt benieuwd of dit soort artikelen op de bureaus van de raadsleden van Zeewolde terechtgekomen zijn – of anderszins voorgelegd zijn.
Daniël van Kessel, een team van onderzoeksjournalisten van Follow The Money plus een aantal experts op het gebied van restwarmte van datacenters, ging voor het online magazine op onderzoek uit, door de plannen voor hergebruik van restwarmte bij mega-datacenters in de Eemshaven en Wieringermeer onder de loep te nemen en te analyseren waarom die niet tot stand kwam.
‘Over Flevoland Gesproken’ zet na landelijke bemoeienis datacenter-Zeewolde de zaak op een rijtje
In ‘Over Flevoland Gesproken‘, een interviewprogramma van Omroep Flevoland met hoofdrolspelers uit het Flevolandse nieuws, becommentarieert fractievoorzitter Ben Sonneveld van Leefbaar Zeewolde op 12 december 2021 het standpunt van zijn partij uitgebreider en plaatst hij het in een breder perspectief; ook naar aanleiding van alle commotie die is ontstaan door de landelijke inmenging over de beslissing die de raad moet nemen over het datacenter. Presentator Jeroen van der Laan neemt je mee in een negen minuten durend interview met Sonneveld in de continuing story van het datacenter in Zeewolde.
Over Flevoland Gesproken van 12-12-2021, Omroep Flevoland, 12 december 2021.
Column Christiaan Weijts: ‘Metaverse in de Flevopolder’
Christiaan Weijts, NRC (Opinie), 10 december 2021.
‘Komst datacenters verloopt ondoorzichtig en ondemocratisch‘
Het ziet ernaar uit dat een meerderheid met de plannen zal instemmen, constateren Marleen Stikker, internetpionier van het eerste uur en directeur van Waag, en Quirine van Eeden, onderzoeker bij datzelfde Waag: een futurelab voor technologie en samenleving. Voordat we ons lot en dat van de natuur in de handen van lokale deeltijdpolitici leggen, is het tijd voor een landelijk debat over datacenters in onze publieke ruimte, stellen ze in Het Financieel Dagblad van 10 december 2021. En dan niet achter gesloten deuren, waar alleen de datalobby haar weg weet te vinden!
,,Het is tijd voor een open gesprek over afwegingen aangaande stroomverbruik, gebruik van onze publieke ruimte en aanwezigheid van discutabele techreuzen in onze geliefde polders, samen met alle betrokkenen en belanghebbenden.“
Marleen Stikker en Quirine van Eeden, resp. directeur en onderzoeker Waag
De vestiging van een datacenter in Nederland is een besluit dat grote impact heeft op omwonenden, maar ook op de resterende Nederlandse inwoners zeggen de toekomstvorsers van het internet. Alle Nederlandse burgers zijn gerechtvaardigde belanghebbenden bij dit besluit. We moeten met elkaar het gesprek voeren over de vraag wat het afwegingskader is en wiens belangen er mee gediend zijn. We hebben een proces nodig dat transparant is, waar de belangen open op tafel liggen en alle betrokkenen vanaf het begin volwaardige plek aan tafel krijgen.
‘We willen online uit ons bol, dus datacentra zijn onmisbaar’
Is de negentienkoppige gemeenteraad van Zeewolde wel geëquipeerd te besluiten over zo’n complex en ingrijpend project, is de (hoofd)vraag die Jacobien de Krijger in De Stentor van 11 december 2021 voorlegt aan een viertal lectoren van Fontys Hogescholen. Geen slecht idee, het zijn juist deze vier wetenschappers die in onderstaand artikel pleiten voor meer en betere wetenschappelijke duiding over een aantal pijnpunten in de discussie over (hyperscale) datacenters in Nederland. Belangrijk daarbij is dat die pijnpunten worden ontdaan van hun politieke lading.
Daarnaast zou het volgens hen helpen wanneer de politieke beslissingskaders helder en meer eenduidig zijn. In hun ogen wordt de discussie door alle versnipperde informatie, onduidelijke rollen en communicatie en ontbrekende overheidsregie onnodig complex gemaakt en voedt dit het wantrouwen (onder burgers) – de drang om samen naar oplossingen te zoeken wordt zo doodgeslagen. En dat vinden ze een gemiste kans: ‘iedereen is immers gebaat bij een goede digitale infrastructuur, en een duurzame, innovatieve integratie in het ontwerp van de slimme stad van de toekomst’.
BNN/VARA-programma ‘Dijkstra en Evenblij ter plekke’ strijkt neer in Zeewolde
In aanloop naar de stemming van 16 december 2021 klinken er steeds meer kritische geluiden rond de komst van het datacenter. Niet alleen Zeewoldenaren maken zich zorgen om de toekomst van hun dorp, maar ook in Den Haag klinken er bezorgde vragen. De verant-woordelijk wethouder en projectleider, Egge Jan de Jonge en twee bezorgde burgers, Susan Schaap van het burgerinitiatief DataTruc en Sipke Veenstra gaan erover in gesprek met Frank Evenblij en Erik Dijkstra in het (eerste deel) van het BNN/VARA-programma ‘Dijkstra en Evenblij ter plekke‘. Deze keer dus vanuit Zeewolde.
(Frank Evenblij en Erik Dijkstra zenden Dijkstra en Evenblij ter plekke elke zondagavond van acht tot tien uit vanuit een andere plek in het land. Elke week bespreken zij lokaal en landelijk nieuws, dorpsmythes en retro sportverhalen. Er is livemuziek van een artiest uit de buurt en de lokale burgemeester neemt plaats in de ‘Verhoorwagen’.)
Zeewoldenaren zeggen ‘nee’ tegen datacenter van Facebook ondanks ‘nieuwe soorten banen‘
De digitale economie gaat nieuwe soorten banen opleveren en daarom is de komst van het datacenter van Facebook in Zeewolde welkom, als het aan de verantwoordelijke wethouder, Egge Jan de Jonge ligt, zo luidt de introductietekst van NPO Radio 1 voor onderstaande video.
,,We moeten de nieuwe techniek niet meteen in de weg gaan staan.”
Egge Jan de Jonge, wethouder (CDA) en projectleider datacenter Zeewolde
Zeewoldenaren zeggen ‘nee’ tegen datacenter van Facebook, Kunst en Landschap (Bron: BNN/VARA (Dijkstra en Evenblij ter plekke, 12 december 2021), 13 december 2021.
Gemeenteraadsleden Zeewolde over de komst van het ‘hyperscale’ datacenter
Inmiddels hebben duizenden mensen zich tegen de komst van het datacentrum uitgesproken. Maar… uiteindelijk wordt de beslissing op de inmiddels beruchte zestiende decemberdag genomen door slechts 19 mensen: de raadsleden van de gemeente Zeewolde! Zij gaan stemmen over de vraag of de komst van Facebook mogelijk wordt gemaakt. Niet niks, zeggen Evenblij en Dijkstra. Je zult het maar op je bordje hebben liggen. Ze spreken in (dit tweede deel van) hun programma met de Zeewoldense gemeenteraadsleden Erik van de Beld (ChristenUnie), Wenda Westerhuis (D’66) en Ben Sonneveld (Leefbaar Zeewolde).
Gemeenteraadsleden Zeewolde over de komst van het ‘hyperscale’ datacenter, Kunst en Landschap (Bron: BNN/VARA (Dijkstra en Evenblij ter plekke, 12 december 2021), 13 december 2021.
Wat doen Zeewoldenaren op Facebook?
Tijdens het programma Dijkstra en Evenblij ter plekke doet een van de presentatoren een belronde met inwoners vanaf de plek die ze bezoeken. Voor de uitzending van 12 december 2021 was Frank Evenblij benieuwd naar de relatie van de bewoners met Facebook. Gaan ze nu vaker of meer gebruik maken van het sociale platform? En: wat doen de Zeewoldenaren eigenlijk allemaal op Facebook? Evenblij doet een kort rondje langs de velden.
Wat doen Zeewoldenaren op Facebook? Kunst en Landschap (Bron: BNN/VARA (Dijkstra en Evenblij ter plekke, 12 december 2021), 13 december 2021.
Burgemeester Gerrit Jan Gorter in ‘De Verhoorwagen’ van ‘Dijkstra en Evenblij ter plekke’
Vaste rubriek in ‘Dijkstra en Evenblij ter plekke‘ is ‘De Verhoorwagen‘. ‘Geen burgervader is onschuldig. En daar treden Dijkstra en Evenblij terecht tegen op’, luidt de aankondiging van het ‘verhoor’. Op 12 december 2021 wordt burgemeester Gert Jan Gorter het vuur na aan de schenen gelegd. Uiteraard over (zijn rol in) de mogelijke komst van het datacenter van Facebook naar het polderdorp Zeewolde. Wie is Gert Jan Gorter en hoe denkt hij over het feit dat zijn gemeente(raad) beslist over de grootste buitenlandse investering in Nederland ooit? Dit hoort toch gewoon thuis bij de landelijke politiek?
,,Gemeenten is de eerste overheid, die kunnen dit gemakkelijk aan. Ik denk zelfs dat ze het beter aankunnen, gelet op de manier hoe de Tweede Kamer met zaken omgaat”, is het weerwoord van de burgervader, die met een triomfantelijke grimas – armen over elkaar – Evenblij pareert. Zijn er weleens momenten mijnheer de burgemeester, vraagt Dijkstra enigszins schertsend, dat uzelf ook wel eens twijfelt of dat datacenter wel zo’n goed idee is?
,,Daar gaat de gemeenteraad over. Ik heb een onafhankelijke rol. Ik ben hoeder van de integriteit en van de wetten en regels die hier gelden. Ik denk dat onze raad dat beter kan, en dat – helaas – de Tweede Kamer door de media – zeg ik dan toch maar eventjes – op een verkeerd been is gezet.”
Gerrit Jan Gorter, Burgemeester Zeewolde
Burgemeester (Zeewolde) Gerrit Jan Gorter in ‘De Verhoorwagen’ van ‘Dijkstra en Evenblij ter plekke’, Kunst en Landschap (Bron: BNN/VARA (Dijkstra en Evenblij ter plekke, 12 december 2021), 13 december 2021.
Speciale afspeellijst over hyperscale datacenter-Zeewolde op YouTube-kanaal Kunst en Landschap
Alle video’s die je tot nu toe op deze website hebt kunnen bekijken, kun je op een moment dat jou uitkomt terugkijken. Ik heb de video’s van Kunst en Landschap plus de aan het datacenterproject gerelateerde video’s van derden – dat zijn er inmiddels meer dan honderd! – in een speciale afspeellijst op het YouTube–kanaal van Kunst en Landschap voor je op een rijtje gezet, in: ‘Hyperscale Datacenter Zeewolde (Trekkersveld IV)‘. Abonneren mag.
‘Het dilemma van Zeewolde nadert climax: ‘Tegenstanders vallen meer op omdat ze harder schreeuwen’’
Alle ogen zijn deze week op Zeewolde gericht. Donderdag besluit de gemeenteraad of het omstreden datacenter van Facebook – het grootste van Europa – er mag komen. Heel Nederland bemoeit zich ermee, maar wat vinden de Zeewoldenaren eigenlijk zelf, vraagt verslaggever Paolo Laconi voor De Stentor zich af op 13 december 2021. Hij toog de zaterdag ervoor naar Zeewolde waar mensen ontspannen langs de winkels aan het Horsterplein slenteren.
Bij de viskraam van Willem Koelewijn staat een lange rij, een groepje mountainbikers hapt op het terras van cafetaria Twilight een broodje kroket naar binnen. De sfeer is ontspannen. Niets wijst erop dat het gemoedelijke dorp aan het Wolderwijd de afgelopen weken verzeild is geraakt in een nationale mediastorm over de komst van het grootste datacenter van Europa. Voor- en tegenstanders, de een meer gelaten dan de andere, komen aan het woord, een enkeling is pertinent tegen. Wat ze schijnbaar delen is de algemene kritiek op de ‘schimmige besluitvorming’ rond het datacenter.
,,Alles gebeurt stiekem, de bevolking is onwetend gehouden en ook de gemeenteraad heeft pas heel laat informatie gekregen. Dit proces is niet transparant en dat hoort wel in een democratie.”
Activisten van Extinction Rebellion hebben op maandagmorgen 13 december 2021 korte tijd in het gemeentehuis van Zeewolde actiegevoerd tegen de komst van het datacenter van Meta, meldt Thomas Spekschoor voor NOS Nieuws. De ongeveer twintig demonstranten gingen rond half elf het gemeentehuis binnen en hingen spandoeken op met teksten als ‘Wij willen Greta, geen Meta‘ en ‘Geen datacenter bij Zeewolde‘. Na een uur, meldde Omroep Flevoland eerder die ochtend, werd de bezetting door de politie beëindigd. De geweldloze actievoerders zijn uit het gebouw verwijderd.
Actie in gemeentehuis tegen datacenter, Omroep Flevoland, 13 december 2021.
De Almeerse afdeling van Extinction Rebellion plakte eerder in december al posters op de buitenkant van het gemeentehuis. De organisatie houdt, zoals je hebt kunnen lezen op deze website, ook een petitie-actie tegen de komst van het datacenter. Guus Dix licht namens Extinction Rebellion de reden van de ‘bezetting’ van het gemeentehuis van Zeewolde toe:
Interview Extinction Rebellion, Lokale Omroep Zeewolde, 13 december 2021.
‘De komst van het enorme Facebook-datacentrum raakt aan nagenoeg alle belangen in Zeewolde’
‘De burgemeester van Zeewolde schoof integriteitsmeldingen over de komst van een Facebook-datacentrum terzijde. Een kritisch raadslid werd geroyeerd en mag niet meestemmen over de komst van de hyperscale. Hoe de miljardeninvestering de lokale politiek verdeelt.’ Nieuw speurwerk voor NRC van Merijn Rengers en Carola Houtekamer laat zien dat de verhoudingen in de lokale politiek in Zeewolde onder hoogspanning staan. Lees en huiver. Ik viel – in de loop der jaren geharnast tegen bestuurlijk gerommel, vriendjes-politiek en belangenverstrengeling – van mijn stoel.
Het raadslid dat de kwesties in bovenstaand NRC-artikel van Rengers en Houtekamer aankaartte, is geroyeerd en mag dus niet meestemmen op donderdag 16 december over de komst van een Facebook-datacentrum in Zeewolde. Burgemeester Gerrit Jan Gorter, inmiddels zich via de media zichtbaar geïrriteerd uitlatend over het NRC-onderzoeksduo, laat via zijn woordvoerder weten dat hij navraag heeft gedaan naar de aantijgingen van het raadslid en dat betrokkenen alles ontkennen.
Burgemeester Zeewolde ‘stoort zich aan onjuiste berichtgeving’ en zet NRC-artikel weg als ‘fabeltjes‘ uit ‘fabeltjeskrant’ met ‘fake news’
Er zijn stukken in de media verschenen, die niet geheel conform de waarheid zijn, zegt Burgemeester van Zeewolde Gerrit Jan Gorter op 13 december tegen Lokale Omroep Zeewolde. Gorter doelt op bovenstaand NRC-artikel van Merijn Rengers en Carola Houtekamer. De kop van het artikel wordt, terwijl de burgemeester dat zegt, in onderstaande video, door Lokale Omroep Zeewolde nadrukkelijk in beeld gebracht.
,,Mensen geloven nog steeds wat in de krant staat; wij krijgen van alles over ons heen geworpen. Raadsleden worden via de mail op een verschrikkelijke manier benaderd, krijgen via de mail allerlei verwensingen naar hun hoofd geslingerd, voornamelijk naar aanleiding van de (landelijke, red.) kranten, gebaseerd op fake news.”
Gerrit Jan Gorter, Burgemeester Zeewolde
Het is beschamend. Vroeger bij de journalistiek was het zo: je doet aan hoor en wederhoor, vervolgt burgemeester Gorter.
,,Wederhoor van de zijde van de gemeente wordt om commerciële redenen vergeten. Daardoor gaan mensen geloven wat er in de krant staat. Ik kan alleen maar zeggen: verwijs naar de feiten, de feiten staan op de website van de gemeente, en de rest zijn vaak fabeltjes, een fabeltjeskrant.”
Gerrit Jan Gorter, Burgemeester Zeewolde
Burgemeester Zeewolde stoort zich aan onjuiste berichtgeving, Lokale Omroep Zeewolde, 13 december 2021.
Burgemeester hekelt ‘fake news’ in ‘Fabeltjeskrant’
Nadat Gerrit Jan Gorter op 12 december bij ‘Dijkstra en Evenblij ter plekke‘ eerst ‘de Tweede Kamer’ hekelde (zie de Kunst en Landschap-video hierboven), was de dag erna bij Lokale Omroep Zeewolde ‘de media’ de grote dwarsligger voor zijn (gemeente)plannen om de Amerikaanse multinational naar de metropool in wording, Zeewolde, te halen. Dat schoot in het verkeerde keelgat van velen – de NRC-onderzoeksjournalisten in het bijzonder – die onafhankelijke journalistiek een warm hart toedragen, nog te zwijgen over hen die de fundamenten van de democratie respecteren.
Verslaggever Arend Dubbelboer van Omroep Flevoland, die op 14 december om half twee ’s middags een afspraak met Gorter heeft, vertelt over de ophef die de uitspraken van de burgervader in heel het land teweegbrachten.
Burgemeester hekelt ‘fake news’ in ‘Fabeltjeskrant’, Omroep Flevoland, 14 december 2021.
Burgemeester Zeewolde: ‘NRC heeft als doel om datacenter niet door te laten gaan’
”Ik denk dat het doel van NRC is om in ieder geval het datacenter niet door te laten gaan. Dat dat één van de hoofddoelen is, gelet op de eerdere artikelen en latere artikelen. En daar zoveel mogelijk medestanders voor te krijgen, en dan heiligt het doel de middelen.” Dat zegt burgemeester Gerrit Jan Gorter later op de middag van 14 december tegen Arend Dubbelboer van Omroep Flevoland. Hij bevestigt daarmee dat de termen die hij noemde – ‘fake nieuws’ en ‘een Fabeltjeskrant’ in een interview met Lokale Omroep Zeewolde – over NRC gaan. Omroep Flevoland deed aan het eind van de middag verslag. Je kunt daarin ook de volledige versie van het interview (13:26 min.) dat Dubbelboer met Gorter had, bekijken. Uiteraard – later – ook via het You-Tube-kanaal van Kunst en Landschap.
Burgemeester Zeewolde: ‘NRC heeft als doel om datacenter niet door te laten gaan’, Omroep Flevoland, 14 december 2021.
Mea culpa burgemeester Zeewolde voor aanval op media
In journalistieke kring werd afkeurend gereageerd op de uitspraken van Gorter, onder anderen door Thomas Bruning van de vakorganisatie NVJ, de Nederlandse Vereniging van Journalisten.
De burgemeester is vanmiddag teruggekomen van zijn uitspraken, meldt NOS Nieuws. ,,Ik realiseer mij nu dat ik met mijn uitlatingen onbedoeld de pers gediskwalificeerd heb. Dit was niet mijn bedoeling”, zegt hij in een verklaring. Ook stelt hij dat hij de woorden ‘fake news’ en ‘Fabeltjeskrant’ niet had moeten gebruiken. Volgens Gorter wordt zijn gemeente, in bericht-geving over de komst van het datacenter naar Zeewolde, ‘geconfronteerd met een aantal feitelijke onjuistheden’ en daardoor ‘liepen de emoties nogal hoog op’.
‘Fake news! en Fabeltjeskrant!’-uitspraken burgemeester Zeewolde voeden agressie en wantrouwen richting journalistiek
Het is lang geleden dat Nederland zulke ernstige tekenen vertoonde van afnemende democratische gezindheid als dit jaar, luidt het NRC-‘Commentaar’ op de laatste dag van 2021. Ook kleine dingen als de ‘Fake news! en Fabeltjeskrant!’-uitroepen van de burgemeester van Zeewolde zeggen veel over democratisch besef, zo zegt de groep redacteuren, verantwoordelijk voor het dagelijkse Commentaar van de krant. Net als de vakvereniging van journalisten NVJ, die de burgemeester voorhield dat hij met zijn algemene beweringen voeding had gegeven „aan de agressiviteit en het wantrouwen waarmee de journalistiek de afgelopen jaren in toenemende mate wordt geconfronteerd”, neemt ook NRC vanuit ‘een gedegen vakethiek’ nadrukkelijk afstand van dergelijke uitspraken.
‘Kaper op de kust voor grond voor datacentrum Meta in Zeewolde’
Volgens voorzitter Franke Remerie van Land van Ons hebben (op 13 december 2021, red.) meer dan duizend mensen steun betuigd aan het alternatief dat de burgercoöperatie aan de gemeente Zeewolde biedt. Zij willen meebetalen en het is volgens hem mogelijk om een beroep te doen op de miljoenen uit het Nationaal Groenfonds van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit. Dat meldt Arend Clahsen in Het Financieel Dagblad van 13 december 2021.
Het Nationaal Groenfonds financiert projecten die de kwaliteit van de groene leefomgeving verbeteren. Denk daarbij aan natuur en landschap, maar ook aan lucht en water, biodiversiteit en beleving. Voor de goede orde hieronder even het fonds in vogelvlucht:
Nationaal Groenfonds in vogelvlucht, Nationaal Groenfonds, 3 juni 2019.
Met het initiatief speelt Land van Ons direct in op een arrest van de Hoge Raad van 26 november. De hoogste rechter bepaalde dat overheden bij de verkoop van schaars onroerend goed (dus ook grond) geen een-op-eentransacties met marktpartijen mogen aangaan. Het voornemen van Zeewolde was om via een zogenoemde ABC-transactie de grond van het Rijksvastgoedbedrijf (RVB) te kopen en direct een-op-een aan Meta door te verkopen. Daar kan nu volgens Clahsen een streep door worden gezet. Met Land van Ons meldt zich in Zeewolde een eerste partij die actief inspeelt op het zogeheten ‘Didam-arrest‘ van de Hoge Raad.
Gedeputeerde over datacenter Zeewolde: ‘Meta kreeg geen voorrang’
Facebook-moederbedrijf Meta kreeg geen voorrang bij aansluiting op het elektriciteitsnet. Dat stelt gedeputeerde Jop Fackeldey van Flevoland in een reactie op de storm aan negatieve publiciteit rond de voorgenomen bouw van een hyperscale datacenter van Meta in Zeewolde. Andere kritiekpunten, dat het datacenter buitenproportioneel veel ruimte, stroom en water gebruikt, kunnen volgens hem met feiten worden weersproken, meldt Jan Jager in Stadszaken op 13 december 2021.
Ook spreekt Fackeldey tegen dat de netcapaciteit die het datacenter vraagt ten koste gaat van andere gebruikers die lang moeten wachten op een aansluiting, omdat Flevoland is aangemerkt als congestiegebied. Meta tapt volgens de gedeputeerde direct af van het hoogspanningsnet van TenneT. De congestie zit op het net van de regionale netbeheerder, aldus de gedeputeerde. ‘Meta heeft zich in eerste instantie gewoon gemeld bij TenneT en kon aangesloten worden. Anders dan bij terugleveren was er bij levering van stroom geen sprake van congestie.’
De Stentor legt voor- en nadelen hyperscale datacenter met hulp van experts langs de meetlat
Tot voor kort lobbyde de Nederlandse overheid voor de komst van datacenters. Ons land zou de perfecte vestigingsplaats voor de datahallen zijn: een goede infrastructuur, één van de belangrijkste internetknooppunten (bij Amsterdam) in de buurt, zelden natuurrampen en een – voor computers – fijn klimaat, zo constateren DeStentor-journalisten Arjen ten Cate en Teake Dijkstra. Hoewel de journalisten, jij en ik dat laatste inmiddels ernstig in twijfel kunnen trekken, ons klimaat verandert immers rigoureus als we niet oppassen – niet in de laatste plaats door zeespiegelstijging (en bodemdaling) – is de basis van hun vraagstelling mijns inziens een terechte.
Wat hebben we in Nederland eigenlijk aan zo’n mega-datacenter? En wat levert het Zeewolde zelf op? Ze leggen de voor- en nadelen met hulp van experts langs de meetlat en komen tot drie conclusies:
Facebook, de partij was bij het indienen van de meeste zienswijzen nog onbekend, heeft in den beginne aangegeven het ‘duurzaamste datacenter ter wereld’ te willen bouwen. Daar kan de Natuur- en Milieufederatie Flevoland (NMF) natuurlijk alleen maar voor zijn, maar ze blijven wel kritisch: zoals de plannen er nu liggen is dit volgens de organisatie niet ‘het duurzaamste datacenter te wereld’. Ze hebben nog veel vragen en pleiten voor landelijke regie en uitstel van de bouwplannen.
In de Zienswijze Datacenter Zeewolde van 20 juli 2020 wees de NMF al op de ecologische effecten van het voorgestelde (open) koelwatersysteem, dat gebruik maakt van oppervlaktewater uit de Hoge Vaart. NMF pleit nadrukkelijk voor een gesloten koelwatersysteem waarbij het koelwater gebruikt wordt voor een warmtenet. Ook wat betreft locatiekeuze, effecten op de energievoorziening van Flevoland en duurzaamheid van het te bouwen datacenter zet het grote vraagtekens. Omroep Flevoland spreekt op 14 december 2021 met Vera Dam, directeur van Natuur- en Milieufederatie Flevoland.
Natuur en milieu: Hoe duurzaam is een datacenter?’, Omroep Flevoland, 14 december 2021.
‘Komt er een energieslurpend XXL-datacenter in Zeewolde?’
Op 14 december hebben zo’n drieduizend bewoners van Zeewolde de petitie ondertekent tegen de komst van het datacenter. Zij begrijpen niet waarom hun gemeente dit datacenter zo graag wil. Volgens hen levert het het tulpendorp helemaal niets op: geen geld, geen werkgelegenheid en geen restwarmte. Binnen de lokale gemeenteraad is mede door de enorme media-aandacht grote verdeeldheid ontstaan.
Het datacenter zal minstens zoveel energie gaan gebruiken als de hele stad Amsterdam, zegt journalist Rutger Castricum voor Omroep PowNed in het televisieprogramma ‘De Hofbar‘. Ook hij vraagt zich af of de beslissing wel gemaakt zou moeten worden door een gemeente en niet door de regio of het Rijk, bezien vanuit de grote gevolgen die het zal hebben.
Hiervoor pleit ook energieprofessor David Smeulders van Eindhoven University of Technology. Indien de overheid niet ingrijpt, komen volgens hem onze klimaatdoelen met de komst van dit XXL-datacenter in gevaar. En moet mede daardoor demissionair minister van Economische Zaken en KlimaatStef Blok de regie niet naar zich toe trekken, vraagt Castricum zich opnieuw af?
Na eerdere mislukte pogingen om Egge Jan de Jong aan de tand te kunnen voelen (de link verwijst naar de uitzending ‘Windmolens enkel gebruikt voor Datacenter Zeewolde‘ van De Hofbar van 8 september 2020), lukt het hem dit keer wel. Hij bezoekt de wethouder op het gemeentehuis een paar dagen voor het grote moment: ‘decision day’ 16 december 2021, de dag waarop de gemeenteraad van Zeewolde beslist over de komst van het hyperscale datacenter. Kijk hier naar de PowNed-uitzending van De Hofbar van dinsdag 14 december (22:10 uur, 22 minuten). Aanrader!
De wetenschap is het erover eens: de aarde warmt op, zeespiegelstijging is daarvan het gevolg
Het IPCC, het Intergovernmental Panel on Climate Change, in goed Nederlands de Inter-gouvernementele Werkgroep inzake Klimaatverandering, is een organisatie van de Verenigde Naties om de risico’s van klimaatverandering te evalueren. Sinds zijn oprichting heeft het IPCC een reeks rapporten gepubliceerd die gelden als referentiewerken voor beleidsmakers, wetenschappers, studenten en andere specialisten. Deze rapporten hebben een grote invloed in het milieubeleid van vele regeringen. Telkenmale verschijnt een rapport, het laatste (definitieve) – het eerstvolgende rapport, zo verwacht men, verschijnt in het voorjaar van 2022 – verscheen in september 2019.
Wie zegt er eigenlijk dat de aarde opwarmt?, NOS op 3, 21 september 2019.
IPCC waarschuwt voor klimaatomslagpunten in uitgelekt conceptrapport
Eind juni 2021 blijkt uit een uitgelekt IPCC-rapport dat in handen is van Agence France-Presse (AFP), dat mogelijkheden tot herstel en terugdringing van klimaatverandering wel eens op een ‘kritisch punt’ zou kunnen belanden door overschrijding van drempels – van ‘tipping points’. Een eerder rapport van het IPCC hieromtrent is bekritiseerd omdat het geen rekening hield met kantelpunten. Het nieuwe rapport echter zal de sterkste waarschuwingen van de organisatie tot nu toe over dit onderwerp bevatten.
IPCC: Leven op aarde zoals we het kennen zal binnen enkele decennia onomkeerbaar veranderd zijn
Het gelekte rapport werpt een serieus licht op het domino-effect dat de opwarming van de aarde veroorzaakt, schrijft Lotte Schuengel de volgende dag op de website van VPRO Tegenlicht. De boodschap: het leven op aarde zoals we dat kennen loopt tegen zijn termijn. Lees hier haar – voorlopige, denk ik – reportage:
,,Het leven op aarde kan misschien herstellen van drastische klimaatveranderingen door te evolueren tot nieuwe soorten en nieuwe ecosystemen te creëren… maar mensen kunnen dat niet.”
Gelekt VN-klimaatrapport waarschuwt: ‘Het ergste moet nog komen’
Hoewel het rapport een opeenstapeling van rampenscenario’s is en de mensheid gedoemd lijkt, klinkt er toch nog wat hoop, zo stelt website Joop, al is die summier: ,,Wanneer vandaag nog krachtiger maatregelen worden genomen om de overexploitatie van hulpbronnen terug te brengen, de vernietiging van natuurgebieden wordt gestaakt en er meer werk gemaakt wordt van het terugdringen van milieuvervuiling en de verspreiding van ziektes, heeft de mens nog een kans.
Het uiteindelijke rapport wordt in november dit jaar voorgelegd aan de vertegenwoordigers van de 195 VN-lidstaten op de klimaatconferentie COP26 in het Schotse Glasgow (31 oktober t/m 12 november 2021, red.). In februari 2022 wordt de definitieve versie van het rapport gepubliceerd.”
‘Snelle decarbonisatie is zowel mogelijk als cruciaal. Politieke weerstand moet worden aangepakt.’
,,Het probleem met omslagpunten is dat we pas weten dat we ze gepasseerd zijn als het te laat is. Maar we weten wel dat elke vermindering van de uitstoot de kans verkleint dat we drempels overgaan. Hoe eerder we beginnen, des te beter onze kansen zullen zijn. Het betekent dat we nu echt spijkers met koppen moeten slaan.”
John Quiggin, University of Queensland
,,De realiteit is dat klimaatverandering hier is. Maar hoe erg de gevolgen zullen zijn, is aan regeringen en besluitvormers. Snelle decarbonisatie is zowel mogelijk als cruciaal. Politieke weerstand moet worden aangepakt. Het IPCC maakt de noodzaak voor een snelle energietransitie duidelijk, nu, zonder excuses of vertragingen.”
David Schlosberg, directeur Sydney Environment Institute
‘Deze tipping points bedreigen het voortbestaan van de mensheid’
Het is een beetje een gek contrast, zeggen ze medio juli 2021 bij VPRO Tegenlicht. ‘Twee weken geleden lekten stukken uit van een aankomend IPCC-rapport dat binnen enkele decennia een einde aan onze huidige manier van leven voorziet. Het is alle hens aan dek. Maar dan onze Nederlandse bestuurders:
De directeur van Shell moet door een rechter gedwongen worden om versneld te verduurzamen en wil daartegen beroep aantekenen;
De directeur van het ABP laat het pensioenfonds niet desinvesteren in fossiele energie, maar juist extra aandelen Shell kopen.
Het lijkt alsof bestuurders er nog steeds niet van doordrongen zijn dat klimaatverandering een directe bedreiging vormt voor hun eigen kinderen. Een veel gehoord argument is dat te snel veranderen slecht zou zijn voor de economie of het vestigingsklimaat in Nederland. Maar wat voor zin heeft het om op de tent te passen als onze huidige samenlevingen binnen enkele decennia verdwijnen?’ Voor het antwoord op deze onheilspellende vraag klik je op de illustratie hieronder:
Het nieuwste IPCC-rapport over de opwarming van de aarde is alarmerender dan ooit, maar hoe lang praten we eigenlijk al over klimaatverandering? Dat vraagt Jantien de Boer zich af in de Leeuwarder Courant op 11 augustus 2021. Ze maakt een bloemlezing die begint met een berichtje uit 1977 met daarin een glansrol voor dr. Roger Revelle.
,,Roger Revelle, een wetenschapper met een naam als uit een James Bond-film, schopte het op 25 juli 1977 tot pagina 4 van deze krant. De kop boven het bericht luidde: ‘Amerikaans rapport waarschuwt: Gebruik van kolen kan klimaat veranderen’.
In het artikel geeft Revelle toe dat de conclusie ‘nog zeer wankel’ is, maar hij zegt ook dat de opwarming van de aarde door koolzuurgas, oftewel CO2, ‘zeer ernstig genomen moet worden’. Daarom wil hij dat er 20 miljoen dollar aan onderzoeksgeld beschikbaar wordt gesteld ‘opdat men over vijftig jaar, wanneer het probleem ernstig begint te worden, zal weten wat de invloed van koolzuurgas op het klimaat zal zijn’.”
Jantien de Boer, journalist Leeuwarder Courant
De Boer duikt in 44 jaar krantenarchieven en tracht een lijn te ontdekken in de aanwezigheid van artikelen over het klimaat en probeert daaruit de toenmalige urgentie van klimaat-verandering te destilleren.
Ik ga ‘hetzelfde’ doen, met een tweetrapsraket: vanaf de verschijning van het meest recente IPCC-rapport – 9 augustus 2021 – tot aan de klimaatconferentie COP26 in het Schotse Glasgow (31 oktober t/m 12 november 2021), waar het (uiteindelijke) rapport wordt voor-gelegd aan de vertegenwoordigers van de 195 VN-lidstaten. Daarna maak ik de balans op in februari 2022, wanneer de definitieve versie van het rapport wordt gepubliceerd. Een nieuwe special voor Kunst en Landschap daarvoor is in de maak. Ik vermoed dat ik onderstaande column van Ilyaz Nasrullah (Trouw) als ‘startpunt’ verkies.
Ilyah Nasrullah maakt drie weken na het verschijnen van het klimaatrapport van de IPCC de balans op en concludeert: we gaan ons niet uit de klimaatcrisis innoveren. Dat schrijft Liza Jansen, een van de drie redacteuren die voor LinkedIn nieuwsberichten – ‘conversation starters‘ – schrijven (voor het Nederlands taalgebied) op het platform dat wordt gedreven door ideeënuitwisseling, dialoog en discussie door haar gebruikers:
“Tech-optimisten zetten de klimaatcrsisis neer als een techno-logisch probleem. Maar de klimaatcrisis vraagt om aanpas-singen van ons allemaal. CO2-reducties realiseren we niet op papier met (nog-)niet-gerealiseerde-technologie, maar in de praktijk met gedragsveranderingen van de industrie én onszelf.”
Ilyah Nasrullah, columnist Trouw
The Climate Miles podcast | Dag 5: Heleen de Koninck (IPCC) over de urgentie om in actie te komen tegen de opwarming van de aarde
Video-Dagverslag 5: Beilen – Hoogeveen (10 oktober 2021)
Veel zon, het prachtige en stille (behalve de daarin aanwezige Albert Henckel van Staatsbosbeheer) Nationaal Park Dwingelderveld en een heleboel enthousiaste, maar bezorgde mensen sluiten bij de steeds langere Urgenda-trein aan. ‘We zagen bijvoorbeeld veel Grootouders voor het Klimaat‘ die voor én met hun kleinkinderen meeliepen’, zegt Minnesma enthousiast, ‘en ook Schooldakrevolutie was weer van de partij. Vlak na de start gaat de groep langs bij een enorme drijvend zonnepark van Groen Leven Zonne-Energie in Beilen. Marike Hoekstra vertelt je er alles over de dubbelfunctie van hun grootschalige zonneprojecten. Thijs, die met zijn ouders ‘Beilen-Hoogeveen’ meeliep, introduceert het vijfde video-dagverslag van The Climate Miles.
Dagverslag dag 5: Beilen – Hoogeveen, Urgenda, 10 oktober 2021.
Dag 6: maandag 11 oktober 2021 – Hoogeveen – Meppel
Beeld: screenshot Dagverslag 6: Hoogeveen – Meppel, bewerking: RR/K&L. (Klik om te openen!)
De zesde dag start ditmaal niet vanaf een station, de ‘strijdbare wandelgroep’ zet schreden richting eindstation Meppel vanuit het geheel duurzame én circulaire Alfa-college in Hoogeveen. Wethouder Jaap van der Haar van de gemeente Meppel en Alex van Oost, directeur van het Meppelse Innovatielab NICE lopen als het ware vandaag ‘naar huis’. In Meppel loopt de stoet langs het eerste all-electric ziekenhuis van Nederland, waarvan de bouw in december 2021 voltooid is. Een ziekenhuis van de toekomst. Lees hier het Dagverslag (6).
Vanuit Hoogeveen wandelde de Climate Milers naar het groene Echten en via het heidegebied De Westerbergen door natuurrijk boerenland richting Koekange. Ik kwam op YouTube een videomontage tegen van Henk Ensink, die weliswaar zijn vrouw aan het stalken is, maar dat een aardig (actueel) beeld geeft van de omgeving waar jij ook had kunnen lopen:
Rondje ten westen van Hoogeveen, Henderikus, 23 september 2021.
The Climate Miles podcast | Dag 6: John Kerkhoven (Kalavasta) over versneld verduurzamen van het energiesysteem
De podcastgast op de zesde dag is John Kerkhoven, directeur van Kalavasta. Kalavasta is een onafhan-kelijk strategisch adviesbureau dat als doel heeft om te bevorderen dat de relatie tussen mens en klimaat, hulpbronnen en natuur weer in een duurzaam evenwicht wordt gebracht. Ze willen mensen in laten zien dat duurzame evenwichten noodzakelijk én mogelijk zijn, en doen onderzoek naar innovatieve oplossingen en strategieën om die duurzame evenwichten ook daadwerkelijk te bereiken.
De podcast van vandaag staat wat Urgenda betreft dan ook in het thema van de grote versnelling (niet in 2050, maar in 2030 naar netto nul uitstoot) en de verduurzaming van het energiesysteem.
Video-Dagverslag 6: Hoogeveen – Meppel (11 oktober 2021)
Dagverslag dag 6: Hoogeveen – Meppel, Urgenda, 12 oktober 2021.
Beeld: screenshot Dagverslag 7: Meppel-Zwolle, bewerking: RR/K&L. (Klik om te openen!)
Op dag 7, de laatste dag voor de eerste rustdag, lopen de (groepen) wandelaars om de oversteek van Drenthe naar Overijssel te maken, vanaf station-Meppel naar de brug Staphorster Grote Stouwe, ter hoogte waarvan afgelopen voorjaar een natuurbrand plaatsvond. Door het laagveen- en veenweidegebied van het natuurreservaat De Olde Maten, via Hasselt, bereikt men over de dijken langs het Zwarte WaterZwolle. Lees hier het Dagverslag (7).
Groot stuk natuur verloren gegaan door natuurbrand bij Staphorster Grote Stouwe (Meppel)
In de middag van 31 maart 2021 werden de brandweerkorpsen van Meppel, Ruinerwold, Havelte, Ruinen, Staphorst en de logistieke eenheid van Hoogeveen gealarmeerd voor een natuurbrand in Meppel. Ter plaatse bleek het te gaan om een fikse brand. Om bij de brand te komen moest men over een aantal sloten heen. Mede door de snelle inzet en opschaling werd de brand snel in de kiem gesmoord. Desondanks is er toch een groot stuk natuur verloren gegaan.
Natuurbrand Grote Stouwe Meppel – DJI mavic mini, Niek H, 2 mei 2021.
Religieuze leiders én wetenschappers uit de hele wereld ontmoeten elkaar in het Vaticaan
Voormalig reclamemaker en oprichter van Lemz & Letsheal, Mark Woerde, won in 2018 de Global Business & Interfaith Peace Medal voor opzetten van het project ‘Make Friends Across Religions‘. Dit project bracht geestelijke leiders van over de hele wereld samen in een video om verdeeldheid, haat en onverdraagzaamheid te bestrijden. Woerde is Minnesma’s podcastgast deze zevende dag. De oproep om vrienden te maken over religies heen omvatte persoonlijke verklaringen van paus Franciscus, de grootmoefti van Egypte, opperrabbijn Jonathan Sacks, de Dalai Lama, oecumenische patriarch Bartholomew I, Sri Sri Ravi Shankar en vele anderen. De video werd door miljoenen mensen in nieuwsreportages gezien.
Make Friends video statement (Dutch subtitles), Make Friends, 14 juni 2017.
‘Klimaat(on)gelovigen’
Daarnaast is Woerde de initiatiefnemer van een onlangs gehouden klimaatconferentie van geestelijke wereldleiders in het Vaticaan: op 4 oktober (2021), tijdens het ‘feest van Franciscus van Assisi’. Mark Woerde laat daarmee zien dat religieuzen en wetenschappers een gemeenschappelijk doel kunnen nastreven. Bekijk (en lees) hier de KRO/NCRV–Kruispunt-reportage ‘Klimaat(on)gelovigen‘.
,,Religieuze leiders kunnen helpen om ook de morele kaart te trekken. Ze kunnen mensen aanspreken op hun verantwoordelijkheid. Alle geloven en geloofssystemen zien de natuur als heilig, zien het als hun plicht om moeder aarde te beschermen. 84% van de mensheid geeft aan gelovig te zijn, ze luisteren ook naar religieuze leiders, misschien minder in Nederland, maar zeker in veel landen in het buitenland wel.”
Mark Woerde, in: ‘Klimaat(on)gelovigen’
De podcast met Mark Woerde staat dan ook geheel in het teken van geloof, hoop en klimaatverandering.
Straatboer – voor het vergroen(t)en van steden & bedrijventerreinen
Straatboer heeft de binnenstad van Zwolle opgevrolijkt met allerlei lekkere planten. Het doel van Straatboer is het vergroenen van steden en bedrijventerreinen met groenten en fruit. Hierdoor ontstaat meer biodiversiteit, klimaatadaptie en bewustwording van en over het voedselsysteem. Ze plaatsen planten en iedereen mag plukken!
Het is niet alleen lekker, maar het maakt ook de buurt een stuk leuker. Straatboer heeft één kilometer aan hekwerk van een bedrijventerrein mooi en lekker gemaakt met bonenstaken, tomatenplanten en andere heerlijke planten. Meer weten over Straatboer? Kijk naar de video en check de site!
Straatboer – Voor het vergroen(t)en van steden & bedrijventerreinen, Straatboer, 25 september 2020.
Video-Dagverslag 7: Meppel – Zwolle (12 oktober 2021)
Dagverslag dag 7: Meppel – Zwolle, Urgenda, 12 oktober 2021.
‘Vandaag gaan de beentjes omhoog! We hebben 180 kilometer gelopen en nog zo’n 300 kilometer te gaan’, zijn de verzuchtende woorden na een volle week milen tijdens de eerste rustdag op de Insta van Urgenda (al volger?). Je wordt er die dag uitgenodigd terug te blikken op de interessante gesprekken die de afgelopen dagen al zijn gevoerd. Een aantal had ik er (hierboven) al voor je uitgepikt. Je kunt de andere gesprekken terugluisteren via de podcast-pagina van The Climate Miles. ‘Heb jij ze al geluisterd? Wat heb jij uit die gesprekken gehaald?’
Geen Dagverslag, wel aandacht voor zonne-energie: de Drentse Zonneroute-A37 bijvoorbeeld
Vandaag geen Dagverslag maar aandacht voor zonne-energie langs de snelweg.
Zon langs wegen, Urgenda, 14 oktober 2021.
Drentse Zonneroute A37
Het project ‘Drentse Zonneroute A37’ onderzoekt de mogelijkheden van zonne-energie langs de A37, op een traject van 42 km tussen Hoogeveen en de Duitse grens. Het traject heeft een potentie van circa 200 megawatt, wat overeenkomt met stroom voor zo’n 50.000 huishoudens.
Om je een indicatie te geven van hoe een zonnepark in de bermen van de A37 er uit zou kunnen komen te zien, kun je hieronder kijken naar een visualisatie gemaakt op basis van het ontwerp van Studio Marco Vermeulen. Vanaf verschillende plekken op deze weg krijg je een beeld van de mogelijk toekomst. Ofschoon het filmpje is gemaakt in 2016, illustreert het de (toekomstige) situatie aardig.
Solar Highway A37, Studio Marco Vermeulen, 27 oktober 2016.
In dit project werken Rijkswaterstaat, provincie Drenthe, gemeente Coevorden, gemeente Hoogeveen, gemeente Emmen en netbeheerder Enexis samen. Dit project biedt de kans om gezamenlijk invulling te geven aan regionale- en nationale klimaatambities om zodoende gezamenlijk een bijdrage te leveren aan de energietransitie.
Voor de zogeheten landschappelijke inpassing van de panelen hebben inwoners uit de omgeving van de weg en andere betrokkenen wensen en ideeën aangedragen die de basis zijn voor het Esthetisch Programma van Eisen. Dit ‘eisenpakket’ geeft de kaders aan waarbinnen de zonnepanelen langs de A37 landschappelijk moet worden ingepast. Men is driftig aan het delibereren en experimenteren.
Zonneroute A37 lost in één klap netwerkprobleem Zuidoost-Drenthe op, RTV Drenthe, 9 juni 2021.
Podcastgast rustdag: voorzitter Klimaatakkoord Ed Nijpels over de klimaatpolitiek van de jaren-’80 tot nu
Op deze rustdag voelt Marjan MinnesmaEd Nijpels, voorzitter van het Klimaatakkoord, aan de tand, ze neemt in de podcast hieronder de klimaatpolitiek van de jaren-’80 van de vorige eeuw tot nu met hem door. Gaan we versnellen in Glasgow?
Hoe het redden van de aarde strandde in Noordwijk aan Zee
Meters zeespiegelstijging, extreme weersomstandigheden met ongekende bosbranden, overstromingen, droogte en miljoenen klimaatvluchtelingen. Dat is volgens wetenschappers wat ons deze eeuw te wachten staat nu de aarde afstevent op een opwarming van zo’n 3 graden. Had dat anders gekund? Ja, concludeert New York Times-journalist Nathaniel Rich en hij wijst daarbij naar de (ook in de podcast door Ed Nijpels gememoreerde) klimaatconferentie in november 1989, die overigens door Nederland geïnitieerd en georganiseerd werd.
Met de internationale klimaatconferentie, een idee van podcastgast (en toenmalige milieuminister) Nijpels, moest de basis gelegd worden voor juridisch bindende afspraken om de CO2-uitstoot te beperken. Eerder lukte het de wereld om onder leiding van de Verenigde Staten met het Montreal-protocol in enkele jaren tijd CFK’s – verantwoordelijk voor het gat in de ozonlaag – uit te faseren. Nijpels hoopte op dezelfde manier tot CO2-reductie te kunnen komen, al realiseerde iedereen zich dat dat een veel grotere opgave zou worden.
Op deze eerste internationale klimaatconferentie in Huis ter Duin in Noordwijk aan Zee– zo’n 32 jaar geleden – probeerden meer dan zestig landen waaronder de Verenigde Staten, de (toenmalige) Sovjet Unie en China tot een verdrag te komen dat de CO2-uitstoot moest verminderen. De conferentie in 1989 is achteraf gezien volgens velen de beste kans geweest om rampzalige klimaatverandering te voorkomen. Waarom liep het anders? Nieuwsuur sprak (in 2019) met Rich en de hoofdrolspelers uit die tijd. Mooie reportage van: Marijn Duintjer Tebbens, Renee van Hest en Bram Vernhout.
Hoe het redden van de aarde strandde in Noordwijk aan Zee, Nieuwsuur, 9 november 2019.
‘Marjan Minnesma wandelt naar de klimaattop in Glasgow, en laat zien wat er gedaan moet worden’
In het voorlaatste weekend van oktober – ikzelf ben er even tussenuit geweest; over de reden daarvan informeer ik je hieronder – loopt Marjan Minnesma van Gouda naar Rotterdam, waarna ze, na een dag rust, op 25 oktober de trein naar het Verenigd Koninkrijk pakt om vervolgens de laatste kilometers van Edinburgh naar Glasgow te lopen. Ze heeft op dat moment al meer dan 400 kilometer in de benen zitten.
Haar organisatie Urgenda is bekend van de klimaatzaak waarmee het de Nederlandse staat dwong tot maatregelen tegen de klimaatcrisis, meldt Sebastiaan Grosscurt op 23 oktober in Trouw. Hij schreef een resumé van Minnesma’s tocht van Eemshaven naar Rotterdam aan de vooravond van haar vertrek naar de andere kant van de (stiekem sluipend stijgende) Noordzee. En onderstreept haar mantra:
,,Doelen zijn leuk, maar we hebben niets aan doelen als er geen concrete actie plaatsvindt. Actie, daar houd ik zelf meer van.”
Marjan Minnesma
Multimediaal platform Kunst en Landschap Noord Nederland brengt de transities in beeld
Vanaf 2019 schrijf en maak ik voor Kunst en Landschap verschillende zogenoemde specials, blogs – ik heb ze inmiddels ‘blogboeken’ gedoopt vanwege hun omvang – over de grote veranderopgaven waar we de komende decennia voor staan. Systeemveranderingen zijn daarbij volgens velen nodig om de toekomst op een andere manier tegemoet te treden. Ze leggen daarmee de opgave(n) buiten henzelf: politiek en overheid moeten met plannen komen, de problemen (voor hen) oplossen.
Hoewel we op dit moment – sommigen spreken van een kantelmoment – weldegelijk in een systeemcrisis verkeren – het piept en kraakt op nagenoeg alle fronten – beschouw ik hem toch meer als een morele crisis. Systeemverandering is volgens mij alleen mogelijk als we zelf (willen) veranderen. Daar zit ‘m de crux. Daar wil ik met Kunst en Landschap aan werken. Ik geloof daarbij sterk in de kracht van verbeelding – ontwerpkracht. Show, don’t tell. Kunst en cultuur kunnen daarbij een (zeer) belangrijke rol vervullen.
,,In de zoektocht naar oplossingen voor de transities die op ons afkomen kunnen kunst en cultuur de motor voor verandering (sgezindheid) zijn, als spiegels van en voor ‘verbeelding’ van een hoopvolle toekomst.”
Robert Rosendal, Kunst en Landschap
Specials Kunst en Landschap
Vanaf begin 2020 startte ik met een tweetal specials: één over de transitie van ons landbouw- en voedselsysteem en een over klimaatverandering, zeespiegelstijging en ons waterbeheersysteem.
Theatermaker Theo de Groot (Peerd Theater) maakte er in de nazomer van 2021 met de voorstelling ‘HAIM‘, die grotendeels over het leven van Johan van Veen ging, een waar (Gronings) muziektheaterspektakel over. Uiteraard leidde dat tot een Kunst en Landschaps-special.
.
,,Als er nu één verhaal verteld moet worden, dan is dat het verhaal van Johan van Veen. Een van de grootste Nederlanders aller tijden. Hij was de vader van de Deltawerken, en zijn verhaal laat zien: we kunnen de strijd tegen het water opnieuw winnen.”
Rutger Bregman
De special zit inmiddels boordevol informatie en – in breed perspectief besproken – opiniestukken op het gebied van klimaatverandering, zeespiegelstijging en waterbeheersing.
Rutger Bregman: Het water komt, De Correspondent, 29 januari 2020.
Special Kunst en Landschap: ‘Het water komt, zorgen om de stijging van de zeespiegel en klimaatverandering‘
Special Kunst en Landschap: ‘Stappen naar een natuur- en landschapsinclusieve kringlooplandbouw, hoe daartoe te komen?‘
De strijd om de ruimte is (ook in het Noorden) in alle hevigheid losgebarsten. In de noordelijke kleigebieden in Friesland en Groningen vormt de teelt van pootaardappelen de spil van het akkerbouwsysteem. Het inruilen van (uiterst vruchtbare) landbouwgrond ten behoeve van uitbreiding van een bedrijventerrein in de Oostpolder (Eemshaven/Google) bijvoorbeeld levert spanningen op. Daarnaast vraagt de maatschappij steeds meer van de boer, met name op het gebied van verduurzaming en circulariteit. Toverwoord daarbij is: kringlooplandbouw.
Oostpolder moet plaatsmaken voor uitbreiding Eemshaven, Kunst en Landschap, 23 april 2021.
De landbouwsector staat onder grote druk: regelgeving vanuit de overheid, klimaatverandering (in het geval van de kleiboeren: het grondwater wordt zouter door de stijgende zeespiegel en een tekort aan zoet regenwater) een uitgeputte bodem (kunstmest, gewasbeschermingsmiddelen), verzilting (door verzilting neemt het chloridegehalte in de bodem toe wat er voor zorgt dat veel gewassen niet meer goed kunnen groeien), dierenwelzijn en te lage prijzen. Het College van Rijksadviseurs, dat de regering gevraagd en ongevraagd van advies dient, werd aan het werk gezet.
Op weg naar een New Deal tussen boer en maatschappij
De Marne-pilot maakt deel uit van het ‘totaaladvies‘ ‘Op weg naar een New Deal tussen boer en maatschappij‘ van het College van Rijksadviseurs, dat op 9 september 2020 werd aangeboden aan Minister Schouten van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit. ,,De landbouwtransitie is wellicht de grootste transitie voor de maatschappij”, schrijft Rijksadviseur Berno Strootman in het nieuwsbericht waarmee het Advies werd aangekondigd. En:
,,We moeten toe naar een landschapsinclusieve landbouw, waarin boeren een eerlijk inkomen ontvangen voor het produceren van gezond voedsel en een aantrekkelijk, toegankelijk, biodivers landschap en waarbij het zorgen voor schoon water, schone lucht en een vitale bodem vanzelfsprekend zijn.”
Berno Strootman, Rijksadviseur
New Deal tussen boer en maatschappij, Kunst en Landschap, 9 september 2020.
,,Biologisch, natuurinclusief, kringlooplandbouw, circulair, agro-ecologie – welk label er ook aangehangen wordt, een integrale, gebiedsgebonden landschapsinclusieve aanpak is nodig om de omslag in de (Noord) Nederlandse landbouw te kunnen realiseren.”
Robert Rosendal, initiatiefnemer Kunst en Landschap
The Cl!mate Miles, Kunst en Landschap ‘loopt’ virtueel mee. En jij kunt ons helpen!
Op 6 oktober gaat ie van start: ‘The Cl!mate Miles‘-wandeltocht van Groningen naar Glasgow, waar de internationale klimaat-conferentie ‘COP26‘ van de Verenigde Naties (31 oktober t/m 12 november 2021) plaatsvindt. Vanuit de Eemshaven in Groningen wandelt Marjan Minnesma, directeur van de duurzaamheids-organisatie Urgenda, in 25 dagen via Rotterdam naar Glasgow langs duurzame initiatieven.
Doel van The Cl!mate Miles: wereldleiders aanzetten tot aanscherping van acties om de klimaatdoelen van ‘Parijs’ uit 2015 te halen. ‘Let’s accelerate!’, we hebben meer actie nodig en geen dag te verspillen’, zegt Minnesma. Noorderlingen kunnen in de eerste week op verschillende plekken in de regio aanhaken. Meld je (hier rechtsboven) wel even aan!
The Climate Miles | Let’s Accelerate!, Urgenda, 9 september 2021.
Nieuw rapport Urgenda: ‘Nederland 100% duurzame energie in 2030 – Het kan als je wilt’
Nederland kan een volledig duurzame energievoorziening realiseren in 2030. Dat zegt Urgenda, de landelijke organisatie voor innovatie en duurzaamheid die Nederland samen sneller duurzaam wil maken. In het herziene rapport ‘Nederland 100% duurzame energie in 2030. Het kan als je het wilt‘, zet Urgenda uiteen hoe het ‘5 keer anders’ kan op het gebied van wonen, vervoer, voedsel, produceren en energie opwekken.
Vooral op het gebied van industriële productie zijn volgens de organisatie grote stappen gezet en met industriële symbiose kan heel veel CO2-uitstoot worden vermeden.
,,Een scenario voor Nederland met 100% duurzame energie blijkt goedkoper en schoner dan doorgaan op de oude voet, schept 150.000 nieuwe banen, biedt energiezekerheid en is een motor voor innovatie.”
Urgenda
Het uitgangspunt van en de visie voor dit rapport is het streven naar een betrouwbaar en betaalbaar energiesysteem in 2030, zonder gebruik te maken van olie, kolen en gas en dus zonder CO2-uitstoot.
,,Het kan, er zijn geen technische belemmeringen, maar nu moeten we het ook willen.”
Marjan Minnesma. directeur Urgenda
Over Urgenda: Samen sneller duurzaam, Urgenda, 17 juni 2020.
Innovatieve projecten & verdieping in thema’s
Al wandelend van Groningen naar Rotterdam besteedt Minnesma aandacht aan duurzame projecten die zij en haar gevolg onderweg passeert. Zonnedijken, drijvende zonneparken, toekomstbestendige woningen, deelvervoer, energiecoöperaties, kruidenrijke graslanden, strokenteelt, groene bedrijventerreinen, herenboerderijen, green boarding, smart solar charging, houten windmolentjes en nog veel meer.
Daarnaast duikt ze iedere dag wat dieper in verschillende thema’s gerelateerd aan de klimaatcrisis. Hierbij kun je denken aan biodiversiteit, kringlooplandbouw, duurzaam ondernemerschap, circulair bouwen, verduurzaming en vergroening van de grote industrietakken, enzovoort.
Wat te denken bijvoorbeeld van de immense opgave de infrastructuur om te schakelen van gas op groene waterstof, waarvoor de Gasunie (en elektriciteitsleverancier TenneT) zich ‘gesteld zien’? Tijdens de proloog van The Climate Miles duikt Minnesma meteen het diepe in: in de eerste podcast spreekt ze over deze mega-innovatieklus met Hans Coenen, Vice President Corporate Strategy and Business Development bij de Gasunie.
Wordt groene waterstof, naast groene stroom, het nieuwe energie-systeem van de toekomst?
Voordat je deze podcast (hieronder) beluistert kun je kijken naar twee korte video’s, om je een beetje een beeld te geven van de ambities van Hans Coenen en zijn kompanen bij de grote energieopgave waar we met zijn allen de komende decennia voor staan. Wordt het gezamenlijke project van de Gasunie, Groningen Seaports, Shell, RWE en Equinor het grootste groene waterstofproject van Europa?
NortH2 (Nederlands), Gasunie Tube, 11 december 2020.
Gasunie hoopt landelijke infrastructuur in 2030 gereed te hebben voor gebruik waterstof als vervanger van fossiele brandstoffen
De Gasunie hoopt de landelijke infrastructuur ergens tussen 2027 en 2030 gereed te hebben voor het gebruik van waterstof als vervanger van fossiele brandstoffen. Dit betekent dat het bedrijf een enorme sprong voorwaarts kan maken door zijn infrastructuur te gebruiken om de waterstofmarkt te ontwikkelen en waterstof een betaalbaar en duurzaam gas te maken.
Gas- en elektriciteitsinfrastructuren zullen op elkaar moeten worden afgestemd om fluctuerende energiebronnen in het toekomstige energiesysteem te compenseren. Omdat een naadloos op elkaar afgestemd, verweven gas- en elektriciteitsnet de flexibiliteit moet geven die het energiesysteem nodig heeft, hebben Gasunie en TenneT begin 2019 de Infrastructuurverkenning 2050 gepubliceerd.
TenneT & Gasunie Infrastructure Outlook 2050 Animatie NL, TenneT, 27 juni 2019.
The Climate Miles podcast | Dag 1: Nieuwe waterstof-infrastructuur en vergroenen van de industrie, met Hans Coenen (Gasunie)
Best ingewikkelde materie, maar je bent nu goed voorbereid om de eerste Climate Miles-podcast met wat voorkennis te beluisteren. Zoals gezegd: de volgende (dagelijkse) podcasts vind je hier.
Freonen van Fossylfrij Fryslân zwaaien Climate Miles-gangers uit vanaf vertrekhal AG EMS in Eemshaven
Op 6 oktober zijn het de freonen (‘vrienden’ in het Fries) van Fossylfrij Fryslân die zich al vroeg bij het Urgenda-team voegen om de hal van de AG EMS-veerdienst in de Eemshaven om te bouwen tot vertrekhal voor The Climate Miles-gangers en ze uit te zwaaien. Om tien uur heet Marjan Minnesma iedereen welkom en vertelt waarom het urgenter is dan ooit, om stappen te zetten voor het klimaat. Mooi initiatief van onze Friese vrienden.
Nynke Laverman: ,,We kijken toe bij onze ondergang“
Aansluitend op Minnesma’s welkomstwoorden treedt Nynke Laverman in de vertrekhal op met het indrukwekkende ‘Your Ancestor‘ van haar nieuwste album en theatertour ‘Plant‘. Met Plant introduceert Laverman een ‘Slow Album Release’. Over de periode van een jaar laat ze haar nieuwe album groeien en brengt ze het nummer voor nummer uit – steeds samen met een podcast die het thema van die specifieke song behandelt. Voor deze podcasts interviewt Nynke samen met radio- en podcastmaker Lex Bohlmeijer wetenschappers, filosofen en podiumkunstenaars die haar inspireren.
Your Ancestor – Nynke Laverman (Official Music Video), Nynke Laverman, 25 september 2020.
Voor Nynke Laverman is Marjan Minnesma een heldin
Een van die inspiratiebronnen is ‘activiste’ Marjan Minnesma, die volgens haar in staat is nieuwe kennis direct om te zetten in daden. Ook als de wereld daar nog niet helemaal klaar voor is. Nynke interviewt Marjan voor haar podcast in de nazomer van 2021. Ze beschrijft Marjan daarin als volgt:
,,Ze importeerde met haar stichting Urgenda de eerste elektrische auto’s in 2009, regelde 50.000 zonnepanelen in 2010 en realiseerde vanaf 2014 honderden energieneutrale huizen. Een jaar later startte ze de Klimaatzaak tegen de Nederlandse Staat; een voorbeeld dat in vele landen navolging kreeg.“
Nynke Laverman
Voor Nynke is Marjan Minnesma een heldin. Samen met Lex Bohlmeijer bevraagt ze haar in onderstaande podcast over de status van de klimaattransitie anno nu. Ook vraagt ze zich af waar Marjan haar eindeloze optimisme vandaan haalt, zelfs als je op en in het ’nieuwe land’ woont – De Beemster, zes meter onder NAP.
‘We kijken toe bij onze ondergang’
Plant is een album over mens en natuur en in het bijzonder de klimaatcrisis, schrijft Leendert van der Valk, op de eerste Climate Miles-dag, op 6 oktober 2021 in NRC. ‘Op de elf liedjes klinkt ze dichterbij dan ooit, soms ís ze de plant. Dan ritselt ze, terwijl de beats van Sytze Pruiksma (haar man) versnellen en remmen. Centraal bij Plant staat het menselijk onvermogen om het eigen gedrag te veranderen. Door de onderzoekende toon is Laverman nergens doemdenkerig, maar optimistisch is ze ook niet. „We kijken toe bij onze ondergang.”’
Dag 1: woensdag 6 oktober 2021 – Eemshaven – Loppersum
De tocht naar Glasgow begint in een van de noordelijkste puntjes van Nederland: Eemshaven. Na een wandeling van 24 kilometer door het platteland van Groningen arriveren de miles-vreters in het door aardbevingen meest geteisterde dorp van de gemeente Eemsdelta: Loppersum. Onderweg heeft men uitzicht op windparken op zee, lopen ze langs ‘s werelds eerste grootschalige zonnedijk en vlak voordat ze tegen zessen bij de finish aankomen bij station Loppersum, bekijkt de groep klimaatversnellers de elektrische deelauto’s van ‘DeelSlee‘, een initiatief ontstaan vanuit energiecoöperatie Lopec maar dat gedragen wordt door 22 energiecoöperaties, zorgcoöperaties, dorpsverenigingen en de gemeente Loppersum.
Foto’s, filmpjes, de podcast, interessante artikelen: abonneer je op het ‘Dagverslag’ van The Climate Miles!
Beeld: screenshot Dagverslag 1: Eemshaven-Loppersum, bewerking: RR/K&L. (Klik om te openen!)
Hieronder kun je kijken naar een video uit het eerste Dagverslag van de wandeling Eemshaven-Loppersum. Terwijl Marjan Minnesma onderweg is, werken er achter de schermen vele Urgenda-medewerkers die van moment tot moment een live-verslag bijhouden. Foto’s, filmpjes, de podcastserie, de socials, interessante artikelen…en wat verder ten burele komt. Wil je elke dag een overzicht van The Climate Miles-activiteiten ’s avonds in je mail? Abonneer je dan op het Dagverslag! Nu snel door naar presentator Marga Witteman. Let’s accelerate!
Video-Dagverslag 1: Eemshaven – Loppersum
Dagverslag – Dag 1: Eemshaven – Loppersum, Urgenda, 7 oktober 2021.
Impressie dag 1: Eemshaven – Loppersum (6 oktober 2021)
Speciale afspeellijst voor The Climate Miles-2021 op het YouTube-kanaal van Kunst en Landschap
Loop en help je mee? Die vraag prijkt op de cover van deze blogbijdrage. Of je nu wel of niet meeloopt, een stuk van de route doet, een dag, een aantal dagen of zelfs de hele maand (er zijn er die dat doen!) meewandelt, van achter mijn bureau vraag ik om je hulp.
Om deze blogbijdrage een nog meer documentalistisch karakter te geven, mooier of informatiever te maken, klimaatactivistischer, meer aansporend te laten zijn, of omdat ik simpelweg dingen vergeten ben, verzoek ik je om me het volgende op te sturen: foto’s, filmpjes, videosuggesties, leuke, nare, belangrijke niet te missen of bespottelijke wederwaardigheden, bloopers, blaren, enzovoorts; je snapt wat ik bedoel. Mail me op: info@rosendalprodukties.nl en je hoort van me.
Voor wat betreft de videosuggesties: er is inmiddels op het YouTube-kanaal van Kunst en Landschap een speciale afspeellijst aangemaakt: The Climate Miles-2021: ‘Let’s Accelerate’. Bij aanvaarding (en besproken op deze website) zullen de video’s daarin opgenomen worden.
Voor alle duidelijkheid: het betreft de route van de eerste week van The Climate Miles door Noord Nederland: van dag 1 (woensdag 6 oktober: Eemshaven-Loppersum) tot en met dag 7 (dinsdag 12 oktober: Meppel-Zwolle). Na de rustdag (13 oktober) volgt Kunst en Landschap de Climate Miles-wandeltocht vanuit het bredere perspectief van klimaatverandering, zeespiegelstijging en de aanstaande klimaatconferentie in Glasgow.
Er wordt momenteel hard gewerkt aan de special ‘Van IPCC-zomerrapport tot COP26 Glasgow-2021‘ (werktitel). De eerste krabbels daartoe lees je hieronder naar aanleiding van het bezoek van klimaatwetenschapper Heleen de Coninck, Marjan’s podcastgast op dag 5 van The Climate Miles, zondag 10 oktober. De Coninck was een van de hoofdauteurs van het Special Report on Global Warming of 1.5 °C van het internationale klimaatpanel IPCC (VN), dat in 2018 werd gepubliceerd.
Dag 2: donderdag 7 oktober 2021 – Loppersum – Groningen
Beeld: screenshot Dagverslag 2: Loppersum-Groningen, bewerking: RR/K&L. (Klik om te openen!)
Die handige Dagverslagen schelen mij natuurlijk een hoop werk, hoewel…? Zoals je hierboven naar aanleiding van de eerste dag hebt kunnen zien, zoek ikzelf ook de verdieping op. Niet in de laatste plaats om daaruit nieuwe inzichten en ervaringen op te doen, die op hun beurt weer kunnen leiden tot een bespreking in deze of een van de andere specials van het multimediale platform in oprichting: Kunst en Landschap Noord Nederland. (Klik voor de specials op het categorieën-icoontje rechts bovenaan de pagina.)
OOG TV, Omroeporganisatie Groningen, interterviewt drie deelnemers van The Climate Miles-tocht Loppersum-Groningen
Kunst en Landschap Noord Nederland gaat met ingang van volgend jaar de grote veranderopgaven (transities) op een journalistiek vernieuwende manier in beeld brengen. Uiteraard staat het Noorden daarbij centraal. Maar – meer dan dat – wijst het platform de (noordelijke) burger, de mensen die er wonen, werken en recreëren, de gebruikers van het (toekomstig) landschap en hun omgeving een centrale positie en rol toe. Zij zijn het immers die de lasten en lusten van de (grote) veranderingen ondervinden. Kunst en Landschap zal in haar berichtgeving scherp focussen op een eerlijke verdeling daarvan.
Climate Miles gestart in Eemshaven: in 23 dagen naar Glasgow lopen
In onderstaande OOG TV-reportage, onderweg van Loppersum naar Groningen, komt uiteraard Marjan Minnesma aan het woord, maar ook twee deelnemers. Ook zij vinden dat politiek en bedrijfsleven de burger meer serieus moeten nemen, dat ze in moeten zien dat veel mensen zich zorgen maken over klimaatverandering. Dat is overigens niet de enige reden:
,,Ik vind het heel belangrijk om andere mensen te ontmoeten die ook over dit onderwerp praten en het belangrijk vinden. Daarnaast loop ik een estafette met mijn familie: gisteren liep ik een stuk met mijn tante en mijn moeder en oom lopen ook een deel mee. Op die manier doen we samen een deel van de route.”
Vera Santing (deelnemer The Climate Miles Loppersum-Groningen)
“Politiek en bedrijven moeten zien dat veel mensen zich zorgen maken”, OOG Groningen, 7 oktober 2021.
Muntendammers lopen wandeletappe mee van The Climate Miles
,,We lopen mee om aandacht te vragen voor het klimaat. We lopen twee dagen. Zondag lopen we van Beilen naar Hoogeveen. Gisteren heeft onze buurvrouw Eline Ringelberg ook mee-gelopen.”
Zo, de twee trips in de provincie Groningen zitten erop. Kijk hieronder naar de video van de tweede dag, de wandeltocht van Loppersum naar het letterlijke eindstation Groningen. Lulu Linders vertelt je er alles over.
Dagverslag – Dag 2: Loppersum – Groningen, Urgenda, 8 oktober 2021.
Impressie dag 2: Loppersum – Groningen (7 oktober 2021)
Beeld: screenshot Dagverslag 3: Groningen-Assen, bewerking: RR/K&L. (Klik om te openen!)
Op dag 3, de langste etappe van The Climate Miles (zo’n 30 kilometer) wordt er gewandeld over het Groningse en Drentse platteland. Podcast-gast is schrijver Babette Porcelijn van ‘Het happy 2050 scenario‘. Er staan verder weer prachtige ontmoetingen in het Dagverslag (3). De wandelaars lopen vanaf het station Groningen langs het Noord Willems-kanaal de stad uit richting het Paterswoldsemeer. Via Yde en Vries belanden de Climate Milers in het Drentse Assen.
Ik stuitte onlangs op een bericht van de Drentse Klimaatcrisis Coalitie dat ik je niet wil onthouden. Uiteraard lopen ze (in groten getale) mee. De landelijke pendant gaat overigens tijdens de COP26 in Glasgow ook de straat op. Daarover lees je hieronder meer.
Drentse Klimaatcrisis Coalitie doet oproep aan FNV-leden om slaapplaatsen beschikbaar te stellen
The Climate Miles komen door Drenthe Oproep aan FNV-leden om slaapplaatsen beschikbaar te stellen Redactie Drentse Klimaatcrisis Coalitie, 29 september 2021
.
,,De (Drentse Klimaat-, red.) coalitie wil er voor zorgen dat de deelnemers zich in Drenthe welkom voelen, kunnen zien welk belang Drenthe hecht aan groene, eerlijke en snelle maatregelen om ons klimaat te redden:”
Drentse Klimaatcrisis Coalitie
De Klimaatcrisis Coalitie: ‘Op straat voor een leefbaar klimaat!’
De Klimaatcrisis Coalitie is een samenwerkings-verband van de nationale organisaties Oxfam Novib, Fridays For Future, Greenpeace, Extinction Rebellion, FNV, Fossielvrij NL, Milieudefensie, Grootouders voor het Klimaat en Code Rood en wordt gesteund door tientallen andere (regionale en lokale) organisaties. De Klimaatcrisis Coalitie ‘roept het kabinet op om ambitieuze, eerlijke klimaatplannen te maken voor een weerbaar heden en een leefbare toekomst’.
,,De klimaatcrisis is nu. Steeds meer mensen worden getroffen door bosbranden, overstromingen en hongersnoden. Toch doet het Nederlands kabinet al jaren te weinig om mensen in binnen- en buitenland te beschermen. Daarom gaan we zaterdag 6 november de straat op in Amsterdam.“
Klimaatcrisis Coalitie
De Klimaatcoalitie, De Klimaatcoalitie, 19 januari 2021.
De Klimaatcrisis Coalitie organiseert op zaterdag 6 november 2021 de grootste klimaatdemonstratie ooit in Nederland gehouden: de Klimaatmars in Amsterdam (aanvang 13:00 uur). Mensen uit alle hoeken van de wereld gaan die dag de straat op voor een leefbaar klimaat. Dat moet volgens de Coalitie ook in Nederland gaan gebeuren:
,,Ook in Nederland laten we massaal van ons horen, en jouw stem is hierbij onmisbaar. Dit is hét moment voor actie. Dus kom naar Amsterdam en doe mee.“
Klimaatcrisis Coalitie
Video-Dagverslag 3: Groningen – Assen
Manon Hoijtink neemt je mee langs een groot aantal duurzame initiatieven tussen Groningen en Assen. De deelnemers worden bij de start aangemoedigd door de Groninger wethouder Philip Broeksma. Ze ontmoeten de Dakspotters van Zon Op Alle Daken, in Yde bij Openbare Basisschool De Duinstee staat de Snackbar van de Toekomst opnieuw klaar met een foodtruck voor de door de provincie Groningen gesponsorde lunch. In Drenthe breekt een schooldakrevolutie uit – Cilian Terwindt vertelt je er alles over.
Beeld: screenshot Dagverslag 4: Assen-Beilen, bewerking: RR/K&L. (Klik om te openen!)
Op dag 4 hebben Anne-Maartje Ordelman (directeur Retail NS stations) en Reinout Wissenburg (manager Strategische Duurzaamheid) de wandelschoenen aangetrokken voor een gesprek tijdens de route (ieder zijn (en haar) eigen podcast) met Marjan Minnesma over afvalvrije stations en duurzaam bermbeheer langs sporen. In hun kielzog: een groep NS-medewerkers – bestuurders en directeuren (ander personeel: ‘spoorloos’?). Urgentie van de dag: afname van biodiversiteit!
Land van Ons, een succesformule?
Biodiversiteit? Dit verhaal begint in de zomer van 2019. Van corona is nog helemaal geen sprake, schrijft Emiel Hakkenes in Trouw op 23 april van 2020. Franke Remerie, ooit bedenker van de treintaxi en later bestuurslid van scholen en interimmanager bij bedrijven, zit in zijn tuin in Warnsveld, bij Zutphen. Hij woont aan een zandweg. Het is er stil, de tuin is weelderig, om niet zeggen: wild. Een handvol honden scharrelt rond. Een vlinder dwarrelt om de tuintafel, aangetrokken door de geur van de wespenvanger. Al twintig jaar, zegt Remerie, is hij ‘professioneel probleemoplosser’. “Maar af en toe wil ik daar uit stappen. Dan wil ik iets belangrijks doen, maar wel met mijn hoofd bezig blijven.”
In biodiversiteit en biologische landbouw scoort Nederland slecht, zegt Pieter Hotse Smit twee maanden later in een artikel voor de Volkskrant. Een coöperatie die daar iets aan wil doen – hij doelt op het burgerinitiatief Land van Ons dat dit jaar (2021) doordrong tot de top-tien van Trouw-de Duurzame 100 – vraagt burgers hun spaargeld te steken in landbouwgrond. De gekochte hectaren worden dan verpacht aan duurzame boeren. Bedenker van deze constructie is Franke Remerie het brein achter de biologische landbouwcoöperatie. In de zomer van 2020 telde Land van Ons 5.500 leden leden, herfst 2021: zo’n 10.000 meer. Een succesformule?
Dag 5: zondag 10 oktober 2021 – Beilen – Hoogeveen
Beeld: screenshot Dagverslag 5: Beilen-Hoogeveen, bewerking: RR/K&L. (Klik om te openen!)
Op zondag 10 oktober vertrekt de groep klimaat-lopers vanaf station Beilen om via het Nationaal Park Dwingelderveld, de stilste (en donkerste) plek in Nederland en het grootste (natte) heidegebied van West-Europa, in Hoogeveen te geraken. Een aantal prominenten loopt mee, onder wie Maarten van Poelgeest, voorzitter van de ‘Tafel Gebouwde Omgeving‘ (Klimaatakkoord), en Kathalijne Buitenweg, van GroenLinks. Ook worden ze vergezeld door de initiatiefnemers van het Instagramaccount 52wekenduurzaam, die het hele jaar door elke week weer een nieuwe duurzame uitdaging bedenken.
Podcastgast van de dag: klimaatwetenschapper Heleen de Coninck
Deze dag is klimaatwetenschapper Heleen de ConinckMarjan’s podcastgast. De Coninck was een van de hoofdauteurs van het Special Report on Global Warming of 1.5 °C van het internationale klimaatpanel (van de Verenigde Naties) IPCC, dat in 2018 werd gepubliceerd. In dit rapport besteedt het panel uitgebreid aandacht aan het verschil tussen 1,5 graad en 2 graden opwarming wat betreft de impact op de aardse ecosystemen. Het thema van de podcast staat dan ook in het teken van de wereldwijde klimaatwetenschap en de toenemende urgentie van opwarming van de aarde.
The Climate Miles: vervolg special Kunst en Landschap
Briljante maar vergeten pionier Johan van Veen krijgt tweede leven in de Eemshaven in muziektheatervoorstelling HAIM
In het hart van de zeehaven, met zeecontainers, havenkranen en windmolens als decor, speelt PEERD Theater van 8 tot en met 19 september ‘HAIM’: muziektheater in en over de Eemshaven, een gebied waar gedurende één mensenleven alles veranderde. De bedenker van de grootscheepse anker-plaats was Johan van Veen: vader van het Deltaplan, de Europoort en: de Eemshaven.
Aan de hand van interviews, videoprojecties, live-muziek en in de tijd gestapelde scènes, neemt de theatergroep je – samen met een 16-koppig koor-ensemble – mee langs het turbulente verhaal van en over het Eemshavengebied. Een verhaal over thuisgevoel – ’haim’ is Gronings voor ’erf’, ’laand’, wie hoort de grond toe?, maar laat zich ook vertalen als ‘je thuis voelen’ – verandering, acceptatie, desillusie, maar ook over hoop.
HAIM: muziektheater in en over de Eemshaven, Peerd Theater, 17 juni 2021.
De tiende van PEERD Theater, dus dat mocht groot worden
HAIM komt uit de koker van artistiek leider Theo de Groot, die met de megavoorstelling in 2021 (eigenlijk 2020, maar ja, Corona) stevig wil uitpakken. Het is immers de tiende productie van ’zijn’ PEERD Theater in twaalf jaar, met Groningen als kader en titels als Groot Hunzeland, Herstel van de Toekomst, Timber Town Follies en Hoes en Heerd.
HAIM moest groot(s) worden. Samen met scenarioschrijver Jan Veldman (Boven Wotter, Uut de Hoogte, Aardappelwestern Hände Hoch), die is aangetrokken als co-auteur en Groningen als zijn broekzak kent, moest dat gaan lukken.
Dagblad van het Noorden blikt vooruit op HAIM
Ruig, industrieel. Vormgever Harm Naaijer hoefde geen seconde na te denken toen De Groot hem benaderde voor een speel- en publiekslocatie op deze plek, schrijft cultuurjournalist Eric Nederkoorn op 31 augustus in een paginagroot artikel over HAIM in Dagblad van het Noorden. Containers. Die gingen het basisframe van HAIM bepalen. De fraaie (vooraankondigings-) reportage van Nederkoorn heb ik hieronder (ook voor niet-abonnees op de krant) integraal opgenomen.
,,Ik wist ‘t direct. Ik heb vaker met containers gewerkt. Ik vind dat fantastisch.”
Harm Naaijer, (decor)ontwerper
De zeecontainers fungeren tegelijkertijd als windschermen voor de spelers en het publiek op de tribune. Naaijer, die blijkens zijn website iets heeft met ’mobile architecture’, gaat in het ontwerp ook in de slag met grote aardappelkisten. De relatie met (verloren gegane) landbouwgrond is daarmee gelegd, ze komen zogezegd niet uit de lucht vallen!
HAIM 🟠 Theater in opbouw, PEERD Theater, 23 augustus 2021.
’Je moet hier echt een keer geweest zijn om te voelen wat het is. Alleen de reis hier naartoe is al prachtig.’
Eerder ontwierp Harm Naaijer het decor voor meerdere producties van hetNNT, voor staatstheaters o.a. in Oldenburg, Marburg en Potsdam en voor De Stormruiter, een van de grootste theaterproducties ooit in Friesland. Dit is toch wel een bijzonder project voor hem, zo meldt de Eemskrant op 27 augustus. Naaijer: ,,De Eemshaven is een gekke locatie voor een theater. Dat vind ik mooi. Normaal gesproken kom je hier niet. Je mag hier niet eens komen.”
,,Je moet hier echt een keer geweest zijn om te voelen wat het is. Alleen de reis hier naartoe is al prachtig. Vanuit de stad wordt het steeds leger. We zijn omringd door windmolens, en sleepboten. Het theater smelt samen met de haven.’’
Harm Naaijer
,,Het is een geweldige vondst om niet via opgesmukt groen en coniferen te concurreren met andere openluchtspelen. De locatie is rauw en open…’’
Jacques d’Ancona, journalist
HAIM 🟠 Bekijk het theater, PEERD Theater, 24 augustus 2021.
PEERD Theater en ‘De Verhalen van Groningen’ halen verhalen op met twee ‘Verhalencafé’s’
De Eemshaven was een lelijk eendje dat na veel opstartproblemen uitgroeide tot een mooie zwaan. Maar begint de mooie zwaan inmiddels niet te veranderen in een Icarus, de hoogvlieger die genadeloos ten val kwam? Die vraag stelt Els Zwerver zich naar aanleiding van de bijeenkomst in restaurant Eemshaven. Ze tekent de verhalen op van zo’n dertig geïnteresseerden die aanwezig zijn bij het eerste Verhalencafé over de haven aan de noord-oostelijke rand van Nederland in: ‘Eemshaven van lelijk eendje tot Icarus?‘. Resultaat: een prachtige bundeling van verhalen met diverse links naar artikelen over de Eemshaven en zijn grondlegger, Johan van Veen.
,,Er is veel platgewalst voor industrie, denk aan de dorpen bij Delfzijl. In discussies kwam steeds weer naar voren dat we dit moesten doen om de teloorgang van de landbouw op te vangen. Er verschenen dikke nota’s: de Eemshavennota, de Beleidsnota Ruimtelijke Ordening Groningen, enzovoort. Die gingen allemaal uit van uitbreiding.”
Jan Köller (1946), jarenlang raadslid (PvdA) en betrokken bij het waterschap
’Dit was dé kans om een theater te bouwen, hier op deze plek, er zit hier zoveel emotie’
Zoals veel meer producties kende HAIM door Corona een lange, lastige aanloop. ,,De helft van de tijd ging zitten in de locatiekeuze”, zegt De Groot. ,,We zouden eerst in en om de vertrekterminal van de Borkumlijn spelen, een prachtplek, maar dat lukte niet door allerlei veiligheidsvoorwaarden.” Later gaat het aanvankelijke idee: spelen in een spiegeltent, ook overboord.
Algehele malaise: spelers krijgen vanwege al het uitstel andere verplichtingen, ook potentiële regisseurs haken af. Maar, uiteindelijk kwam het goed. In juli (2021, red.) werd alsnog via de voorzitter van PEERD Theater (Ids Postma) een regisseur gevonden: Kees Scholten van het Amsterdamse Volksoperahuis. Hij gaat vol enthousiasme en op alle fronten meedenken, over vorm, inhoud en – Scholten is ook muziektheaterman – met de componist.
Het accent van de voorstelling lijkt door Scholten’s komst te verschuiven van het Eemshavengebied naar de geestelijk vader ervan. In de trein op weg naar een vergadering over de Eemshaven (!) overlijdt Johan van Veen, in 1959. Twee engelen begeleiden hem naar de ‘andere kant’, laten hem de toekomst zien, een toekomst die hijzelf nooit heeft meegemaakt. Alles trekt aan zijn geestesoog voorbij, zodat hij met rust… kan gaan.
Beeld: De Telegraaf, 10 december 1959. (Bron: Hans Middendorp, Historiek, 13 oktober 2020).
Making off “Haim”, muziektheatervoorstelling, Kroon Videowerk, 16 juli 2021.
Kees Scholten in gesprek met Astrid de Jong over HAIM in Volgspot-podcast (Radio 5)
Kees Scholten was op 31 augustus (op afstand) ‘te gast‘ in een Radio 5-podcast van Volgspot. Presentator Astrid de Jong schakelde vanuit Hilversum voor een rechtstreekse verbinding met Scholten, die, net na een doorloop met de spelers, onderuit hangt in een bouwkeet, midden op het Eemshaventerrein tussen de Emma– en Julianahaven.
Kees Scholten over Haim, theater in de Eemshaven, Volgspot (podcast Radio 5), 31 augustus 2021.
Eric Nederkoorn: ’Briljante pionier krijgt tweede leven’
Verslaggevers Petra Agricola, Dick Stoppels en cameraman Willem Kroon trokken er voor Omroep Het Hogeland een paar keer op uit om alle voorbereidingen van HAIM op de voet te volgen en vast te leggen. Ze presenteren: Johan van Veen en HAIM – Wat was het, wat is het, wat moet het worden? .
Uiteraard komen de drie hoofdrolspelers aan het woord: Max Sietsema, die het een eer vindt om Johan van Veen te spelen, Janneke Jager, die voor het eerst in het Gronings zingt (haar moeder zal trots zijn) en Roger Goudsmit, die door HAIM regelmatig overmand wordt door saudade-gevoelens. De zee, de haven… schippersmensen, dat is een gevoel, dat kan ik niet uitleggen, zegt productie-assistente Andrea Nieboer.
Making off “Haim” , muziektheatervoorstelling Eemshaven, Kroon Videowerk, 1 september 2021.
HAIM-afspeellijst op YouTube-kanaal Kunst en Landschap: ’HAIM: muziektheater in en over de Eemshaven’
Om alle video’s van en over HAIM goed te kunnen volgen is er een speciale afspeellijst aangemaakt op het YouTube-kanaal van Kunst en Landschap: ’HAIM: muziektheater in en over de Eemshaven’. Ik probeer hem zo up to date mogelijk te houden. Voor videosuggesties voor opname in de lijst hou ik me uiteraard aanbevolen.
Verleden, heden en toekomst van de Eemshaven muzikaal vervlochten
‘Hier past een koor‘, concludeerde regisseur Kees Scholten toen hij de sfeer proefde voor een theater opgebouwd uit zeecontainers aan de kade van een grote haven, tussen windmolens en (zware) industrie. Hij kan beschikken over een 16-koppig koor-ensemble, een batterij aan getalenteerde muzikanten en een sterk zingende hoofdrolspeelster, Janneke Jager.
Aan de gerenommeerde muzikaal leider Lubertus Leutscher de opdracht om een ander aaneen te smeden, op elkaar af te stemmen. Daarin wordt hij gesteund door arrangeur Boudewijn Ruigrok en repetitor Cas Straatman. Plus een volgens Leutscher ‘mooie compositie‘, neigend naar ‘lichte muziek‘, soms met een ‘vleugje Debussy‘. De mooie en ‘effectieve muziek‘ is gecomponeerd door (zoon van Max) Remco Sietsema, die ook verantwoordelijk is voor de HAIM–titelsong – rijp voor de (noordelijke) hitlijsten. Die kun je hieronder (ook) beluisteren.
Theo de Groot op bezoek bij Anja Poelma in omroepstudio Het Hogeland voor ’Het Cultuurtje’
Op 2 september 2021 is de artistiek leider van PEERD Theater (en docent Groninger taal- en letterkunde), Theo de Groot, te gast bij presentator Anja Poelma in ’Het Cultuurtje’, een wekelijks kunst- en cultuurprogramma van Omroep Het Hogeland. Zoals de naam van het programma doet vermoeden, kun je nu koffie of thee gaan zetten of halen om er eens lekker voor te gaan zitten, maar ik kan je geruststellen: de uitzending is ingekort in verband met omroeprechten. De ’liedjes’ zijn eruit geknipt. Luister naar een 36 minuten durende leuke en onderhoudende conversatie. Koffie of thee erbij mag natuurlijk.
Het Cultuurtje met Theo de Groot, artistiek leider Peerd theater, docent Groninger taal-letterkunde, Het Cultuurtje, 2 september 2021.
10 september 2021: première en aftermovie muziektheatervoorstelling HAIM
Of de ’ommezwaai’ in het concept van HAIM goed uitpakt, moet je zelf beoordelen. Hieronder een korte impressie van de première-voorstelling van 10 september plus een aftermovie met korte reacties, waaronder die van van Jacques d’Ancona. Het is te hopen dat je beter weer treft dan ik, de première werd vanwege het slechte weer een half uur uitgesteld. Gelukkig had ik een pluutje mee, al was die tijdens de voorstelling (na de plensbuien) niet meer nodig, Mocht natuurlijk ook niet. Uitgedeelde poncho’s moesten soelaas bieden.
Premiere Muziektheatervoorstelling HAIM, Kroon Videowerk, 11 september 2021.
HAIM 🟠 De première-aftermovie!, PEERD Theater, 12 september 2021.
De voorstelling aan de Borkumweg 2 is tot en met 19 september te zien. HAIM is alleen met de auto of eventueel per fiets te bereiken. De eindtijd van de voorstelling is te laat om met het openbaar vervoer terug te reizen. Als je een kaartje hebt weten te bemachtigen: heel veel plezier bij HAIM!
HAIM en Kunst en Landschap Noord Nederland
PEERD Theater wil met de voorstelling HAIM de verborgen schoonheid van de haven naar de oppervlakte brengen en de spanningsvelden tussen natuur en industrie, oud en nieuw, oorspronkelijke bewoners en nieuwkomers laten zien, zo valt te lezen in een bericht van het Waddenfonds, een van de subsidiegevers van HAIM. ,,Want de Eemshaven heeft veel van de oorspronkelijke pracht en praal van de natuur vernietigd, maar heeft ook nieuwe mensen, bedrijven en werkgelegenheid gebracht naar een gebied dat werd geteisterd door werkloosheid’’, aldus Stichting Peerd.
In dat spanningsveld van tegengestelde belangen vond HAIM zijn oorsprong. Daar moeten wij als PEERDTheater als het ware een beetje tussendoor balanceren, zegt Theo de Groot.
,,Wij willen het niet opnemen voor een van beide ’partijen’. HAIM is geen activistische voorstelling. We proberen er een gulden middenweg in te vinden.“
Theo de Groot, artistiek leider PEERD Theater
Making off `Haim`, muziektheatervoorstelling, Kroon Videowerk, 3 juli 2021.
De Groot wil met HAIM nadrukkelijk voor dialoog pleiten. Of hij die met deze ‘verhalende’ voorstelling entameert, kracht bijzet, laat ik, zoals gezegd, aan je eigen beoordeling over. In ieder geval raken zijn drijfveren, bezieling en enthousiasme aan een van de hoofdpijlers van Kunst en Landschap:
,,In de zoektocht naar oplossingen voor de transities die op ons afkomen kunnen kunst en cultuur de motor voor verandering(sgezindheid) zijn, als spiegels van en voor ‘verbeelding’ van een hoopvolle toekomst.”
Robert Rosendal, initiatiefnemer Kunst en Landschap
Oostpolder moet plaatsmaken voor uitbreiding Eemshaven
Kunst en Landschap volgt de ontwikkelingen in het Eemshaven- en Waddengebied op de voet. Er staat nogal wat te gebeuren de komende jaren als het aan de (master)plannen van de provincie Groningen, de gemeente Het Hogeland en Groningen Seaports ligt.
Veel van die plannen schreeuwen om een (bottom-up), gebiedsgerichte en integrale oplossingsstrategie, waar tot op heden weinig goeds van te merken is. Helemaal niet voor de bewoners grenzend aan of in de nabijheid van de Oostpolder, waar plannen zijn voor uitbreiding van een (600 hectare) ‘groen‘ industrieel bedrijventerrein (met o.a. datacenters en windmolens). Ze voelen zich niet, op zijn minst te laat, gehoord.
Oostpolder moet plaatsmaken voor uitbreiding Eemshaven, Kunst en Landschap (Bron: EenVandaag), 23 april 2021.
Multimediaal platform Kunst en Landschap Noord Nederland brengt de transities in beeld
Deze blog – ik heb hem inmiddels ‘blogboek’ gedoopt – start met de crossmediale campagne ‘Het water komt’ van Correspondent-journalist Rutger Bregman en reacties daarop. Hij vervolgt met een uitgebreide beschrijving van de Vader van het Deltaplan, bedenker van Europoort en de Eemshaven.
Johan van Veen bij het afscheid van Rijks-waterstaat in 1958
,,Als er nu één verhaal verteld moet worden, dan is dat het verhaal van Johan van Veen. Een van de grootste Nederlanders aller tijden. Hij was de vader van de Deltawerken, en zijn verhaal laat zien: we kunnen de strijd tegen het water opnieuw winnen.”
Rutger Bregman
De special zit inmiddels boordevol informatie en – in breed perspectief besproken – opiniestukken op het gebied van klimaatverandering, zeespiegelstijging en waterbeheersing.
Rutger Bregman: Het water komt, De Correspondent, 29 januari 2020.
Special Kunst en Landschap: ‘Het water komt, zorgen om de stijging van de zeespiegel en klimaatverandering‘
Special Kunst en Landschap: ‘Stappen naar een natuur- en landschapsinclusieve kringlooplandbouw, hoe daartoe te komen?‘
De strijd om de ruimte is in alle hevigheid losgebarsten. In de noordelijke kleigebieden in Groningen vormt de teelt van pootaardappelen de spil van het akkerbouwsysteem. Het inruilen van (uiterst vruchtbare) landbouwgrond ten behoeve van bijvoorbeeld een bedrijventerrein in de Oostpolder levert natuurlijk spanningen op. Daarnaast vraagt de maatschappij steeds meer van de boer, met name op het gebied van verduurzaming en circulariteit. Toverwoord daarbij is: kringlooplandbouw.
De sector staat onder grote druk: regelgeving vanuit de overheid, klimaatverandering (in het geval van de kleiboeren: het grondwater wordt zouter door de stijgende zeespiegel en een tekort aan zoet regenwater) een uitgeputte bodem (kunstmest, gewasbeschermings-middelen), verzilting (door verzilting neemt het chloridegehalte in de bodem toe wat er voor zorgt dat veel gewassen niet meer goed kunnen groeien), dierenwelzijn en te lage prijzen.
,,Biologisch, natuurinclusief, kringlooplandbouw, circulair, agro-ecologie – welk label er ook aangehangen wordt, een integrale, gebiedsgebonden landschapsinclusieve aanpak is nodig om de omslag in de (Noord) Nederlandse landbouw te kunnen realiseren.”
Robert Rosendal, initiatiefnemer Kunst en Landschap
20 afleveringen documentaire tv over de Eemshaven! YouTube-kanaal Kunst en Landschap: ‘Mensen maken de Eemshaven’
De Eemshaven is volop in ontwikkeling, meldt (de noordelijk) mediaspecialist Pro-Time (onderdeel NDC Mediagroep) op haar website ter promotie van een van haar bijzondere producties: de tv-serie ‘Mensen maken de Eemshaven’. In de serie, die in 5 afleveringen werd uitgezonden op RTV Noord en RTL-Z in 2012 (!), laten ‘mensen uit de omgeving van de haven zien wat dit betekent voor de economie, de werkgelegenheid en de natuur‘.
Mensen Maken de Eemshaven, promo RTL Z, Pro-Time Broadcast BV, 3 september 2012.
Een serie van 15 afleveringen met dezelfde titel, ‘Mensen maken de Eemshaven’ (dus zónder de toevoeging ‘RTLZ‘) werd een jaar eerder door RTV Drenthe uitgezonden. Je kunt beide series via de afspeellijst ‘Mensen maken de Eemshaven (docu-TV-serie)‘ op het YouTube-kanaal van Kunst en Landschap bekijken. Abonneren mag.
Promo Mensen Maken de Eemshaven, eemshavenserie, 15 september 2011.
'We willen waarschuwen.' Klimaatdoelstellingen van o.a. grote oliebedrijven zijn niet haalbaar, concludeert @OxfamNovib na bestudering van de plannen. @hutma is klimaatexpert bij de NGO. In #RadiOlympia : 'voor bebossing is alle landbouwgrond nodig, dat is niet mogelijk.' pic.twitter.com/Qphue86wTO
‘MANSHOLT’ in reprise! Toneelgroep Jan Vos opent tentdeuren in EELDE: 3 t/m 14 augustus 2021
Vanaf 3 augustus 2021 is het Noorden aan de beurt. Toneelgroep Jan Vos opent dan haar (tent)deuren voor de reprise-voorstelling ‘MANSHOLT‘. Van 3 tot en met 14 augustus is het theatergezelschap met het hele team aanwezig op een prachtige (boeren)locatie: Kijkboerderij ’t Hoogeveld, bij het biologisch vleesveebedrijf van Sytze en Alma van der Goot aan de Helmerdijk 71 in Eelde.
MANSHOLT was de eerste (locatie)voorstelling van Toneelgroep Jan Vos. Ze speelden het stuk in de zomers van 2014 en 2015 op tal van boerenerven en in boerenschuren, als onderdeel van het Nederlands Theater Festival on Tour. De voorstelling ging in juni 2014 in première op landschapstheaterfestival Oerol op Terschelling. Het stuk werd door pers en publiek bejubeld en door het Nederlands Theater Festival (NTF) geselecteerd als een van de beste voorstellingen van 2015.
,,Documentair theater: goed geschreven, sterk geregisseerd en gespeeld. Maar bovenal een intrigerende inhoud. IJzersterk gespeeld door Helmert Woudenberg.”
Officiële Juryselectie 2015 (NTF)
Vier ervan waren in de provincie Groningen te zien. Ikzelf bezocht die bij 2Bunders in Ellerhuizen(Bedum) – een wel heel prettige kennismaking met een nieuwe theatergroep, om meer dan een reden. De voorstelling trok in totaal zo’n 25.000 bezoekers.
Mansholt komt naar Groningen, RTV Noord, 3 juni 2014.
‘We waren eigenlijk helemaal niet van plan een toneelgroep te beginnen’
MANSHOLT was onze eerste voorstelling en we waren toen we die gingen maken eigenlijk helemaal niet van plan om een groep te beginnen, zegt regisseur en oprichter van de ‘stichting Jan Vos‘ Jeroen van den Berg in de gloednieuwe podcastserie (maker: Bente Janssen) van het gezelschap: ‘On the Road to Mansholt‘.
,,MANSHOLT was bedoeld als een eenmalige samenwerking, maar het beviel ons zo goed om op boerderijen te spelen – we trokken veel publiek, kregen veel enthousiaste reacties – we vonden het zelf ook eigenlijk allemaal leuk om op die manier toneel te maken.”
.
De theaters en schouwburgen ‘ontvluchtend’ besloten ze na MANSHOLT met elkaar verder te gaan (toeren): als groep. ‘On the Road’.
On the Road to Mansholt, Toneelgroep Jan Vos, 30 juli 2021.
Help Jan Vos vooruit: een grotere tent voor een groter bereik
Toneelgroep Jan Vos was geboren. Zaken werden voortaan wel grootser aangepakt. Niet meer (alleen) spelen in boerenschuren, maar op het erf of in het land van de boerderijen – in een heuse eigen tent. Een aantal ook nieuwe voorstellingen werden er in opgevoerd. Hieronder een impressie van de tent op locatie Hofboerderij ‘Erve Kagelink‘ te Markvelde (Diepenheim) voor een MANSHOLT-voorstelling in 2015.
Voor de (uitgestelde) editie MANSHOLT-2021 – corona was ook voor hen letterlijk en figuurlijk spelbreker – startte de toneelgroep in december 2020 een succesvolle ‘Voor-de-Kunst’-crowdfundingscampagne ‘voor een grotere tent en voor een groter bereik’.
Filmpje Voor de Kunst crowdfunding campagne dec 2020/jan 2021, Toneelgroep Jan Vos, 28 december 2020.
De speeltent, gemaakt van hout met een bruin, semi-transparant zeil, is ontworpen door Ellen Klever, vaste decor- en kostuumontwerper bij Toneelgroep Jan Vos. Zowel de oude als de nieuwe tent zijn door haar vormgegeven. In een kort filmpje hieronder schetst Klever het ontwerp van de nieuwe tent, dat een beeld geeft van alle voordelen en verbeteringen.
Ellen Klever legt de voordelen uit van onze nieuwe tent, Toneelgroep Jan Vos, 11 januari 2021.
De grotere tent biedt vanwege zijn open karakter fraai uitzicht op het (omliggende) landschap. Hij kan zo, de schuren en dichte tent verlatend, nog beter dienst doen de ‘boerenproblematiek’ bij een groter publiek voor het voetlicht te brengen. En dat lijkt (hard) nodig. De bouw van de nieuwe tent, een mobiel theater met een tribune die plek biedt aan 280 personen, was in handen van tenten- en tribunebouwer Karel Kolkman. Groot voordeel: hij staat in een mum van tijd!
Opbouw tent Toneelgroep Jan Vos, bericht Facebookpagina Toneelgroep Jan Vos, 28 juni 2021.
‘Er is in die zes jaar tussen de voorstelling MANSHOLT toen en nu heel veel gebeurd’
Er is in die zes jaar tussen de voorstelling MANSHOLT toen en nu heel veel gebeurd, zegt Van de Berg. Inhoudelijk verschillen ze niet zo zeer, maar omdat de tijdsgeest heel erg verandert – er is heel veel gebeurd in de wereld – zijn zaken als bijvoorbeeld klimaatverandering, maar zeker ook de landbouw(hervormingen) meer pregnant, prangender en meer breed gedragen maatschappelijke issues geworden. Het verhaal dat Sicco Mansholt in 1972 hield, is in die zin meer urgent geworden. Bovendien: actueler dan ooit!
Trailer Mansholt, Toneelgroep Jan Vos, 21 mei 2021.
MANSHOLT, het verhaal. ‘Verandering vergt moed!’
De voorstelling MANSHOLT beschrijft de persoonlijke en politieke crisis waarin Mansholt terechtkwam aan het begin van de zeventiger jaren van de vorige eeuw. Nu zo’n vijftig jaar later, confronteert het stuk je met dezelfde vragen die Mansholt in zijn tijd al stelde: heb (ook) jij de moed om je leven te veranderen? En hebben wij, als maatschappij, het elan om een nieuwe koers te gaan varen?
Het is 1972. De Apollo 16 reist naar de maan en de Vietnamoorlog is in volle gang. Ard Schenk wint 3 gouden medailles tijdens de Olympische Winterspelen. Euro-commissaris van Landbouw Sicco Mansholt staat aan de vooravond van zijn pensioen, zijn werk zit erop.
Dan komt de Club van Rome met het alarmerende rapport Grenzen aan de groei. Als Mansholt ziet wat de gevolgen zijn van het beleid van schaalvergroting, waarvoor hij zich zijn leven lang heeft ingezet, slaat de schrik hem om het hart. Hij breekt radicaal met zijn oude overtuigingen. En tot afgrijzen van de mensen om hem heen wordt hij een van de eerste pleitbezorgers van een kringloop-economie.
Als hij daarnaast ook nog eens verliefd wordt op zijn 40 jaar jongere stagiaire Petra Kelly, de latere oprichtster van Die Grünen in Duitsland, ontpopt hij zich tot Profeet van de Nulgroei en is de chaos compleet. Voor het eerst in zijn leven kan Sicco niet kiezen. Moet hij met zijn vrouw na zijn pensioen in Drenthe gaan wonen? Of is het nog geen tijd om zich terug te trekken en gaat hij samen met Petra de wereld in om zijn nieuwe politieke boodschap te verkondigen?
Parallel aan het verhaal van Mansholt loopt de geschiedenis van Wietje Nanninga, boerin, die samen met haar vader een onrendabele boerderij in Drenthe runt. Mede door het beleid van Mansholt zijn ze gedwongen hun bedrijf te verkopen. Als een potentiële koper Mansholt blijkt te zijn, die er na zijn pensioen samen met zijn vrouw wil gaan wonen, komt vader Tjerk in opstand en besluit hij zich te verzetten tegen het onontkoombare.
Mansholt is aangrijpend toneel over de moed die het kost om te veranderen.
Zonder Mansholt had Toneelgroep Jan Vos niet eens bestaan, zegt de schrijver van het stuk, Tjeerd Bischoff tegen Frank Mulder, die hem in Haastrecht na de eerste voorstelling van MANSHOLT voor De Groene Amsterdammer interviewt.
,,Toen ik in 2013 een eerste versie had geschreven, liet ik het lezen aan regisseur Jeroen van den Berg, en hij wilde het meteen regisseren. Als het maar wel zou worden opgevoerd op boerderijen. Zo is onze toneelgroep begonnen.”
.
Bischoff was op Mansholt gestuit door het boek ‘De graanrepubliek‘ van Frank Westerman, over Oost-Groningen:
,,Ook de familie-Mansholt speelt daar een rol in. Daar las ik voor het eerst over de crisis waar de eurocommissaris in terechtkomt vlak voor zijn pensionering. Dat maakte Mansholt meteen al een fascinerende man.”
Tjeerd Bischoff
100 jaar Sicco Mansholt geëerd met onthulling standbeeld en symposium
Nu we met Westerman’s De graanrepubliek toch in Groningen zijn beland: op 13 september 2008 organiseerde de Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen van de Rijksuniversiteit Groningen een symposium over Sicco Mansholt. Het was dan 100 jaar geleden dat de bekende landbouwer, minister en Euro-commissaris geboren werd. Om dat te gedenken waren er die dag verschillende festiviteiten, gecoördineerd door de Stichting 100 jaar Sicco Mansholt. Naast het symposium waren er ook andere activiteiten. Zo maakte kunstenaar Marten Grupstra een beeld van Mansholt, dat een plaats kreeg in de Blauwe Stad.
Symposium 100 jaar Mansholt, Rijksuniversiteit Groningen, 24 juni 2011.
De moed om te veranderen, of juist niet
Op de tribune zit geen typisch schouwburgpubliek. Het zijn vooral boeren en dorpelingen die zijn afgekomen op de voorstelling Mansholt, schrijft Frank Mulder in zijn inleiding van een prachtige recensie over MANSHOLT in De Groene Amsterdammer. Een must read!
‘Als we zo door blijven groeien stort binnenkort onze beschaving in’
In de jaren zeventig van de vorige eeuw voorspelde het Massachusetts Institute of Technology (MIT) dat onze samenleving deze eeuw in zou storten. En we lijken keurig op schema te liggen, zo blijkt uit een nieuw empirisch onderzoek. Dat schrijft Nafeez Ahmed voor Vice Nederland op 11 augustus 2021.
Met het systeemdynamisch model van de Club van Rome – dat (ook) de ‘ommekeer’ van Sicco Mansholt bewerkstelligde – keken ze waar precies ‘de grenzen aan de groei’ lagen. Hun voorspelling: de industriële beschaving was hard op weg om ergens in de 21e eeuw in te storten, als gevolg van de overexploitatie van de grondstoffen op aarde.
Gezien het ‘onaantrekkelijke vooruitzicht’ van de ineenstorting van onze (industriële) beschaving was Gaya Herrington, hoofd van de afdeling Duurzaamheid en dynamische systeemanalyse bij KPMG in de Verenigde Staten, die het onderzoeksproject op persoonlijke titel heeft uitgevoerd, benieuwd welke scenario’s het meest overeenkwamen met de empirische gegevens van nu. Het is de eerste keer dat een topanalist bij een groot internationaal bedrijf het ‘Grenzen aan de groei’-model serieus neemt. Uitkomst?
Ik werd gewezen op dit artikel door een bericht op de Facebookpagina van Toneelgroep Jan Vos. Ik neem het hieronder integraal op:
‘We hoeven het niet als zwaktebod te zien als we onze maatschappelijke prioriteiten aanpassen aan de grimmige werkelijkheid’
Facebookbericht Toneelgroep Jan Vos, 19 augustus 2021.
50 jaar op de planken! Helmert Woudenberg gelauwerd in de Orde van Oranje-Nassau
Behalve dat de geschiedenis waarop de voorstelling MANSHOLT gebaseerd is, zich vijftig jaar afspeelde, is het ook vijftig jaar geleden dat Helmert Woudenberg, zijn eerste schreden op het podium zette. Woudenberg was één van de oprichters en gezichtsbepalende acteurs van Het Werktheater. Een roemrucht gezelschap – opgericht in 1970 – dat van grote invloed zou worden op het Nederlandse toneel. Het heeft een plaats gekregen in de ‘Canon van het Theater in Nederland‘.
Dankzij ondersteuning van TIN/ Universiteit van Amsterdam Bijzondere Collecties, enthousiaste en geheel belangeloze medewerking van vele rechthebbenden, is er met behulp van een geslaagde crowdfundingsactie (ook via voordekunst.nl) een prachtige, goed gedocumenteerde website over dit legendarische theatergezelschap tot stand gekomen.
Na zijn vertrek bij Het Werktheater in 1982, bleef Helmert Woudenberg de geest van dit gezelschap trouw. Als regisseur, docent, toneelschrijver en acteur werkte hij onverdroten voort in alle geledingen van de maatschappij. Voor Toneelgroep Jan Vos zijn Het Werktheater en Woudenberg altijd inspirerende voorbeelden geweest, het ‘vervult het gezelschap dan ook met trots en blijdschap dat Helmert op zijn vijftig-jarig jubileum opnieuw bij hen op de planken staat’, zo lees ik in de prachtige MANSHOLT-Courant die ik bij binnenkomst aangereikt kreeg.
Op 24 juli, na afloop van ‘een week MANSHOLT-optredens’ in Haastrecht, werd Helmert Woudenberg, ‘als klap op de vuurpijl‘ bij de laatste voorstelling aldaar, benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau. Burgemeester Roel Cazemier van de gemeente Krimpenerwaard kwam naar voren, sprak eerst wat lovende woorden over de voorstelling, maar roemde daarna omstandig de acteur en diens glansrijke carrière.
Hein Janssen was erbij en schreef voor de Volkskrant een dag later een prachtige recensie. Ook Pim Siegers van het Dagblad van het Noorden stond stil bij Woudenberg’s ‘versierselen’ en blikte op die dag vooruit op de voorstellingen in Eelde.
,,Helmert Woudenberg liet weer eens zien dat hij een geheel eigen soort van acteren heeft ontwikkeld: flegmatiek, bijna nadenkend tijdens het spelen, nooit ijdel, altijd ten dienste van het stuk en zijn medespelers.”
In DE MANSHOLT-Courant vind je uitgebreide beschrijvingen van en over de voorstelling(en), de makers, de cast en het (artistieke) team, de locaties en de tentoonstelling ‘Boeren in Beweging‘ (plus prachtige interviews en reportages). Ik beperk me hieronder tot een korte beschrijving van de toneelgroep en de acteurs.
De programmakrant die we speciaal voor de voorstelling MANSHOLT lieten ontwerpen is nu ook online te vinden: https://t.co/3mD5eEsSD0. Heb je de krant liever fysiek in handen: we hebben er nog een aantal over. Stuur ons even een persoonlijk berichtje bij interesse!
Voorstellingen op locatie over mensen die zich staande proberen te houden in een sterk veranderende wereld
Toneelgroep Jan Vos maakt voorstellingen op locatie over mensen die zich staande proberen te houden in een sterk veranderende wereld. Ze tonen ‘de complexe werkelijkheid van individuele mensen die schuilgaat achter statistieken, rapporten, beleidsvoornemens en krantenkoppen’.
Hun stukken ontstaan niet op de beruchte zolderkamertjes – ze trekken er op uit, vinden inspiratie in de wereld om hen heen en gaan het gesprek aan met maatschappelijke organisaties, denkers, specialisten en ervaringsdeskundigen. Samen met hen brengen ze de krachten in kaart die er rondom een bepaald thema spelen en vertalen die naar persoonlijke verhalen.
De voorstellingen worden gespeeld op locaties die passen bij de gekozen thematiek. Ze plaatsen hun verhalen midden in de realiteit en bereiken daarmee de mensen waar het in hun werk om draait. Zo speelden ze ‘Koning van het Grasland‘ en MANSHOLT op boerderijen, voor een publiek van boeren en andere plattelandsbewoners. Met ‘GAS‘ stonden ze in het centrum van het Groningse aardbevingsgebied en gingen ze het land in, naar o.a. Den Haag, de stad waar er over de gaswinning wordt beslist.
De acteurs
Helmert WoudenbergTrudi KleverJosé KuijpersStefanie van LeersumBart KleverTjeerd Bischoff
Margriet Brandsma en Helmert Woudenberg in ‘Spraakmakers’ over MANSHOLT
Op 23 juli zijn ‘De Toekomst‘-talkshowhost voor MANSHOLT Margriet Brandsma en acteur Helmert Woudenberg te gast bij Ghislaine Plag in de NPO Radio 1-radiotalkshow ‘Spraakmakers‘, een dag voor de laatste voorstelling bij boerderij De Twee Hoeven in Haastrecht, waar de eerste zeven voorstellingen van de 2021-editie van MANSHOLT plaatsvonden. De try-outs werden daar ook gespeeld, op 16, 17 en 18 juli.
Plag blikt met haar gasten terug op het landbouwbeleid en idealisme van Sicco Mansholt, dat volgens haar nog steeds opvallend actueel is.
Margriet Brandsma en Helmert Woudenberg in ‘Spraakmakers’ over ‘MANSHOLT’, Kunst en Landschap (Bron: NPO1-Spraakmakers 23 juli 2021), 2 augustus 2021.
Randprogramma MANSHOLT: een reizende expositie, soep met brood én ‘Talkshow De Toekomst’
Rondom de voorstelling MANSHOLT biedt Toneelgroep Jan Vos de bezoekers naast een reizende expositie en de mogelijkheid om voorafgaand aan de voorstelling een eenvoudige maaltijd (soep met ‘slordig’ belegd broodje) te nuttigen ook een wekelijkse talkshow aan. (In Eelde vinden er daarom twee plaats, op 7 en 14 augustus.)
MANSHOLT: Talkshow de Toekomst, Toneelgroep Jan Vos, 8 juli 2021.
Hoe kunnen we als maatschappij een nieuwe koers varen? Met die vraag gaan ze aan de slag tijdens Talkshow De Toekomst. Onder leiding van journalist Margriet Brandsma laten ze mensen aan het woord die met creatieve oplossingen en onverwachte invalshoeken komen. Maar ook mensen die in de praktijk ervaren hoe lastig het is de bakens te verzetten. Boeren, bestuurders en wetenschappers. Zanger Jan Veldman zorgt voor de muzikale omlijsting. De talkshow is gratis te bezoeken – wel even van tevoren reserveren.
De eerste aflevering, die in Haastrecht op 24 juli, staat al online: met Harm Evert Waalkens (agrariër en politicus), bijzonder hoogleraar Natuurinclusieve Plattelandsontwikkeling (en voormalig veehouder) Martijn van der Heijden en melkveehouder.Aad Straathof. Je kunt hem hieronder beluisteren. Zodra de andere afleveringen gereed zijn, kun je ze terugluisteren via de speciaal voor Kunst en Landschap aangemaakte MANSHOLT-podcast-afspeellijst.
Het lag in de bedoeling om de Talkshow af te trappen met demissionair minister van landbouw Carola Schouten, zij moest helaas om ‘agenda-technische’ redenen verstek laten gaan. Hopelijk ‘zet ze dat nog recht’ voor de laatste Talkshow De Toekomst in het Utrechtse Haarzuilens.
Talkshow De Toekomst, 24 juli in Haastrecht, Toneelgroep Jan Vos, 1 augustus 2021.
Twee keer een talkshow ‘De Toekomst’ in Eelde met prominente gasten
Op zaterdag 7 en 14 augustus – ik heb voor de 14e een plekje in de nieuwe tent gereserveerd – vind de talkshow ‘De Toekomst‘ in Eelde plaats met prominente Noord Nederlandse gasten:
Zaterdag 7 augustus, Eelde, 18:30 uur:
Harm Evert Waalkens had ooit samen met een groep andere boeren één van de grootste melkveebedrijven van Nederland. Dit in navolging van de ideeën van Mansholt. Later werd hij biologisch en nog weer later ging hij in navolging van Mansholt de politiek in, waar hij voor de PvdA in de Tweede Kamer kwam en woordvoerder werd op het gebied van landbouw.
Wat is zijn kijk op agrarische sector van dit moment? Waar staan we? Wat is de stip aan de horizon waar we wat hem betreft naar toe moeten? En wat vindt hij van het gedrag van de consument?
Dirk Strijker bekleedde van 2005 tot 2020 de Mansholt-leerstoel voor Plattelands-ontwikkeling. Hij publiceert onder meer over de economische aspecten van landbouw en landbouwpolitiek, niet alleen voor andere wetenschappers, maar ook als columnist van het Dagblad van het Noorden (tot 2009) en De Boerderij (sinds 2010) Strijker is de zoon van een boerengezin in Drenthe, waar ze meer op hadden met Boer Koekoek dan met Mansholt. Dirk Strijker heeft veel oog voor wat beleidsvoornemens in de praktijk betekenen.
Wordt er bij de verduurzaming van de landbouw voldoende rekening gehouden met de belangen van de boer? Zijn de verwachtingen van de maatschappij richting de agrarische sector realistisch?
Jan Reinier de Jong: Akkerbouwbedrijf de Jong is niet biologisch, maar doet wel aan agrarisch natuurbeheer en is lid van Agrarische Natuur Drenthe. Daarnaast levert het bedrijf zonne-energie aan zestig huishoudens en weet die energie ook op te slaan. En het bedrijf specialiseert zich in precisie-landbouw. Met hoogwaardige technologie wordt er voor gezorgd dat het verbouwen van gewassen zo efficiënt mogelijk verloopt. In 2019 was deze boerderij de ‘Winnaar publieksprijs Duurzaamste bedrijf Drenthe‘.
Wat kunnen we leren van Jan Reinier de Jong? En welke rol speelt technologie bij zijn streven naar duurzaamheid?
Voorstelling MANSHOLT van zaterdag 7 augustus (Eelde) vroegtijdig afgebroken vanwege onveilige weersomstandigheden
,,Helaas is de voorstelling MANSHOLT van zaterdag 7 augustus vroegtijdig afgebroken vanwege onveilige weersomstandighe-den. Hoe spijtig dat ook is: uw veiligheid gaat boven alles. Uiteraard willen we u wel graag de kans bieden om de afgelaste voorstelling in te halen. Daarom spelen we op 14 augustus om 13.00 uur een inhaalvoorstelling.”
Theunis Piersma is hoogleraar Trekvogelecologie aan de Rijksuniversiteit Groningen en als waddenbioloog verbonden aan het Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee (NIOZ). Met een internationaal onderzoeksteam onderzoekt hij hoe klimaat, voedsel, roofvijanden, ziektekiemen en historisch-genetische achtergrond wad- en weidevogels beïnvloeden, met name de kanoet en de grutto. Hij won hiermee nationale en internationale prijzen, waaronder de Spinozapremie.
Piersma was één van de initiatiefnemers van Kening fan e Greide, een burgerinitiatief dat zich inzette voor het behoud het weidelandschap en de daar levende dieren en planten.
Hoe is het gesteld met de biodiversiteit op het platteland en wat zou er moeten gebeuren om daar verandering in te brengen?
Peter Oosterhof Al vijf generaties lang is de boerderij van Peter Oosterhof, in Foxwolde (noord Drenthe) in zijn familie. Sinds een aantal jaar is Peter anders gaan boeren, met grote aandacht voor de bodem. Het gebruik van kunstmest en veel krachtvoer gingen hem tegenstaan. Hierdoor heeft hij het roer omgegooid waardoor hij nu biologisch boert en natuurlijke processen volgt. Dit resulteert in minder melk, maar zijn koeien zijn nu veel gezonder en hij heeft minder uitgaven.
Wat is het geheim van zijn succes en wat houdt andere boeren tegen om op deze manier hun bedrijf te voeren?
Louise Vet is emeritus hoogleraar ecologie aan de Universiteit van Wageningen en ex-directeur van het Nioo, het Nederlands Instituut voor Ecologie. In 2019 nam ze het initiatief voor het Deltaplan Biodiversiteitsherstel, waarin ze met zowel bedrijven als particulieren tot een biodiversere wereld wil komen. Tegelijkertijd werkte ze als lid van de Commissie-Remkes aan het Eindadvies van het Adviescollege Stikstofproblematiek (‘Niet Alles kan Overal‘) over een structurele aanpak van stikstof op lange termijn. Ze ziet een opeenstapeling van bewijzen dat het bergafwaarts gaat met de leefbaarheid van de wereld.
Wat moet er volgens haar gebeuren om tot een betere een duurzamere wereld te komen?
In Eelde gaan publiek, politici en boeren met elkaar in gesprek
Laatste speeldag Eelde 14 augustus: extra capaciteit!
,,Wees er wel snel bij, want de kaarten gaan hard”, zo luidt het bericht op de Facebookpagina van de toneelgroep op 3 augustus. Goed dat de capaciteit vanaf de 14e augustus wordt opgeschroefd, want alle voorstellingen zijn tot die dag volgens de toenmalige RIVM-voorwaarden uitverkocht. Snelle beslissers kunnen voor de 14e nog reserveren, andere belangstellenden zijn aangewezen op een dagje Deventer, Zaandam of Haarzuilens – ook leuk.
Ik had voor de laatste MANSHOLT-dag in Eelde gelukkig vroegtijdig een kaartje bemachtigd. Hieronder een compilatie van mijn bezoek op en om het erf van de Kijkboerderij; uiteraard geen foto’s van de voorstelling zelf.
Met nog 16 voorstellingen te gaan is MANSHOLT uitverkocht!
Met nog 16 voorstellingen in respectievelijk Deventer, Zaandam en Haarzuilens maakt Toneelgroep Jan Vos op 23 augustus 2021 via Twitter bekend dat alle voorstellingen zijn volgeboekt. Een plaatsje op de wachtlijst is dan nog je enige hoop om van het stuk te kunnen genieten.
MANSHOLT is UITVERKOCHT! Dank voor de massale belangstelling. Geen kaartje kunnen bemachtigen? Je kunt nog op de wachtlijst geplaatst worden via: info@toneelgroepjanvos.nl. Laat daarbij wel even weten om welke locatie en datum het gaat. Overzicht via: https://t.co/ckjXA5MeC4
‘Dit stuk zouden veel meer jonge agrariërs moeten zien’
Ik parkeerde mijn camper tijdens een weekje vakantie in eigen land bij een natuurboerderij, ergens in de buurt van Deventer langs de Terwoldse Wetering, kwam in gesprek met een boerin, tevens beheerder van de camperplaats. Ze was net klaar met de laatste schud van het te hooien gras. De Deventer-voorstellingenreeks van MANSHOLT kwam op enig moment ter sprake. Ik beloofde haar (en haar man Albert) er een mailtje over te sturen. Ik kreeg antwoord:
,,Hopelijk ‘zet ze dat nog recht’ voor de laatste Talkshow De Toekomst in het Utrechtse Haarzuilens”, schreef ik eerder in dit blog naar aanleiding van het moeten afzeggen voor de eerste talkshow van demissionair minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit Carola Schouten. En dat deed ze!
Op 9 september sprak de immer goed voorbereide talkshowhost MargrietBrandsma met Schouten, boer en filosoof Jan Huijgen, directeur Agrarische bedrijven (ABN-AMRO) Pierre Berntsen, directeur Duurzaamheid (Rabobank) Bas Rüter en melkveehouder, raadslid (CDA Woerden) en Agraaf-columniste Toos Soest. Hoe kunnen we als maatschappij een nieuwe (landbouw)koers varen?
Talkshow De Toekomst, Haarzuilens, 9 september, Toneelgroep Jan Vos, 20 september 2021.
Korte sfeerimpressie van Mansholt – over de vertaalslag realiteit en fictie
De reprise van Mansholt ging acht weken op tournee langs zes boerenerven verspreid over Nederland.. Met de 41 voorstellingen hoopt Toneelgroep Jan Vos de kern van de realiteit (van de landbouwproblematiek) naar boven te halen, om er vervolgens weer fictie van te maken. Toneelschrijver Tjeerd Bischoff legt die vertaalslag helder uit tijdens een korte sfeerimpressie van MANSHOLT.
Een korte sfeerimpressie van de voorstelling Mansholt, Toneelgroep Jan Vos, 22 september 2021.
Het einde van een geslaagde tournee, een terugblik op MANSHOLT door schrijver Tjeerd Bischoff
Hoe was het voor ons, de medewerkers, om aan deze voorstelling mee te doen? Dat vraagt Tjeerd Bischoff aan zichzelf in een afscheidsbrief aan het publiek.
,,Ikzelf speelde twee kleine rolletjes, die weinig van mij vergden. Daardoor was het een ontspannen tijd. Maar dat gold eigenlijk voor alle acteurs. Het was soms ook vermoeiend, vooral voor de crew, maar zoals José Kuijpers, één van de actrices, het uitdrukte: we werden gedragen door het publiek. We ervoeren dat we iets brachten waar de mensen op hadden zitten wachten.”
MANSHOLT revisited – De oogst van talkshow De Toekomst
De afgelopen zomer hebben we bij de voorstelling MANSHOLT acht keer een talkshow gehouden waarin tal van gasten zich uitspraken over de problemen in de agrarische sector, zegt opnieuw Tjeerd Bischoff, ditmaal bijna een jaar na de voorstelling MANSHOLT en op het moment dat boerenprotesten oplaaiden naar aanleiding van de stikstofcrisis: 6 juli 2022.
Onder leiding van Margriet Brandsma gaven boeren, politici, wetenschappers, vertegen-woordigers van de retail en van de banken hun visie over wat er aan de hand is en wat er gedaan moet worden, schrijft Bischoff in zijn inleiding en stelt zichzelf vragen: ,,Wat kunnen we leren van deze bijeenkomsten? Welke conclusies laten zich trekken? Als schrijver van het toneelstuk MANSHOLT heb ik de opnames van de talkshows nog eens beluisterd. Hieronder heb ik geprobeerd een samenvatting te geven van de vele betogen en verhalen en de gedachtes die ik daarbij kreeg. Dit alles ondersteund met wat cijfers. Extra interessant misschien, nu de stikstofcrisis op scherp staat.”
MANSHOLT in de zomer van 2021 gemist? Geen nood, vanaf april 2022 stream je hem vanuit huis!
Cultuurticket.nl is een nieuw streamingplatform voor de culturele sector. Ze zijn vanaf 2022 hard bezig om een zo divers en verrassend mogelijk aanbod samen te stellen. Cultuurticket.nl wil cultuur toegankelijk maken ‘voor iedereen, overal en altijd’.
Sinds april dat jaar biedt het nieuwe platform dat cultuur en publiek wil samenbrengen ook de voorstelling MANSHOLT aan. Voor nog geen vier Euro bekijk je de 114 minuten durende voorstelling vanuit je luie stoel. Klik op de illustratie om MANSHOLT via Cultuurticket.nl te bekijken.
Klik op de illustratie om MANSHOLT via Cultuurticket.nl te bekijken.
Gasten Talkshow De Toekomst geen onbekenden voor Kunst en Landschap
Nagenoeg alle gasten van de talkshow De Toekomst zijn bekende namen voor Kunst en Landschap. Ik maak(te) voor het multimediale platform voor ‘verbeelding van (en reflectie op) verandering‘ (in het Noorden) een aantal specials.
In één geval zelfs een special geheel gewijd aan een gast (en zijn onderzoek) zelf: trekvogelecoloog Theunis Piersma (en zijn team). Over de teloorgang van de grutto in relatie tot de verarming van het Nederlandse boerenland. Uiteraard kom je veel van de andere talkshowdeelnemers tegen in de specials over (natuur- en landschapsinclusieve) landbouw of in die over de ruilverkaveling in Drenthe. Je kunt bij alle vier even een kijkje nemen:
In 1972, vijftig jaar geleden, brengt de Club van Rome het rapport ‘De grenzen aan de groei‘ uit. In het rapport wordt voorspeld – voor het eerst op grond van computer-modellen – dat de grondstofvoorraden binnen enkele decennia zullen zijn uitgeput. Het woord doemdenken bestaat nog niet. Dat woord komt pas in de jaren ’80 in de Dikke Van Dale met dank aan Van Kooten en De Bie. Maar het zijn wel degelijk doemdenkers, en de toon van het rapport is buitengewoon somber. Wat opmerkelijk is: de Club van Rome is geen actiegroep, het zijn politici, managers uit het bedrijfsleven en wetenschappers.
Toch komt het rapport niet uit de lucht vallen. Want wat ook opvalt, is het ontwakend milieubewustzijn van die jaren. Milieu wordt begin jaren ’70 van de vorige eeuw, misschien wel voor het eerst, een hot item. Er zijn zorgen over giftige afvalbergen, tonnen plastic in de zee en bedreigde walvissen. De introductie van plastic vuilniszakken, de eindeloze vuilnisbelten en ongekend smerige rivieren leiden tot veel discussies, waaronder kernenergie..
Voor Kunst en Landschap dook ik in archiefmateriaal over de strijd voor een beter milieu door de jaren heen en maakte een selectie. Te beginnen, uiteraard in deze MANSHOLT-special, met Sicco Mansholt, daarna: met terugblikkende reportages op 50 jaar na De grenzen aan de groei en bespiegelingen op de toekomst.
Vroege Vogels in gesprek met Mansholt-biograaf Johan van Merriënboer: hoe zou Mansholt de stikstofcrisis hebben opgelost?
Mansholt en de stikstofcrisis: hoe zou hij het hebben opgelost?, BNNVARA, Vroege Vogels, 19 januari 2020.
‘Sicco’
In de tijd dat RTV Noord het zichzelf nog permitteerde meer dan een half uur durende documentaires te maken, inmiddels 11 jaar geleden, kwam de regionale zender met een prachtig portret van Sicco Mansholt. Ik neem hieronder hun beschrijving van de video integraal op:
,,Mansholt is een van de wegbereiders van de Europese Unie. Als verzetsheld wordt hij na de Tweede Wereldoorlog minister van Landbouw en Voedselvoorziening en zorgt hij ervoor dat de Nederlanders genoeg te eten hebben. Mansholt stuwt de welvaart op met gegarandeerde graanprijzen. Een soortgelijk beleid voert hij als landbouwcommissaris van de EG. Hij wordt daarbij ook geconfronteerd met de schaduwkant van zo’n politiek: overschotten, boterbergen en melkplassen. Mansholt hoort thuis in het rijtje van mannen met macht, zoals John F. Kennedy en Charles de Gaulle.”
Sicco’, RTV Noord
Sicco, RTV Noord, 18 oktober 2010.
VPRO Tegenlicht duikt (in 2003) met tweeluik ‘Gesubsidieerde Aarde’ in de wereld van de Europese boer
14 januari 1965 is waarschijnlijk de duurste dag in het bestaan van de Europese Unie tot nu toe, schrijft VPRO Tegenlicht op 25 mei 2003. Op die dag werd in Brussel een akkoord gesloten tussen de zes toenmalige lidstaten over de toekomst van het Europese landbouwbeleid. De basis was gelegd voor het ingewikkelde systeem van regels en subsidies waarmee de Europese boeren sindsdien te maken hebben.
De ‘Methode Mansholt‘ is het tweede deel van het tweeluik ‘Gesubsidieerde Aarde‘, dat VPRO Tegenlicht op 25 mei 2003 uitzond. Zowel het eerste deel, ‘Berekenende Boeren‘, dat een week eerder op ‘hét future affairs-platform van Nederland’ werd uitgezonden, als dit tweede deel kunnen niet meer worden afgespeeld via hun website. De reden daarvan is mij niet bekend, wel heb ik na enig zoeken de Methode Mansholt voor je weten te achterhalen. Daarmee zijn we André van Hout van ‘De Aanpak‘ veel dank verschuldigd. Hij zette hem – weliswaar afgeschermd – op Vimeo.
Tegenlicht dook met deze twee uitzendingen in de wereld van de Europese boer. In Berekenende Boeren geven ze een beeld van de ingewikkelde afwegingen die boeren moeten maken om zich staande te houden binnen het Europese landbouwbeleid. In het tweede deel, dat je hieronder (dus wel, red.) kunt bekijken, doken ze in de geschiedenis van het gezamenlijke Europese beleid voor de agrarische sector. Daarin staat Sicco Mansholt, de belangrijkste man achter de gezamenlijke Europese aanpak, centraal.
Sicco Mansholt wordt de architect van de grootschaligheid
,,Sinds de lancering van het Europese landbeleid, ingevoerd door Eurocommissaris Sicco Mansholt in de jaren ’60, is er geen boer meer in Europa die op de een of andere manier niet te maken heeft met superheffingen, melkquota, het afhankelijk zijn van subsidies of de concurrentie van nieuwe Oost-Europese lidstaten.” Dat is de puntige samenvatting van Beeld en Geluid-Wiki. Pracht fly on the wall documentaire!
METHODE MANSHOLT, DE AANPAK, 10 oktober 2019. (Bron: Gesubsidieerde aarde (deel 2) – Methode Mansholt, VPRO Tegenlicht, 25 mei 2003. Beeld: K&L.
Tentoonstelling ‘Mansholt, Landschap in Perspectief’
De tentoonstelling ‘Mansholt, Landschap in Perspectief‘ van het platform voor architectuur en design Bureau Europa gaf (van 18 januari t/m 20 april 2014) een beeld van de wijze waarop landbouw de inrichting en vormgeving van het Nederlandse landschap na 1945 heeft bepaald – tegen de achtergrond van de toenmalige hervorming van het Europees Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB). Leidraad van de tentoonstelling was het werk van voormalig landbouwminister Sicco Mansholt.
Aan de hand van een aantal fases werd de ontwikkeling van de Nederlandse landbouw getoond plus de wijze waarop deze zich verhoudt tot het landschap. Onder andere: het herstel van geïnundeerd landschap na WO II; de Zuiderzeepolders als ideaal landbouwgebied; de modernisering van het platteland door middel van ruilverkavelingen en technologische innovatie; de toenemende invloed van recreatie en natuurbeheer, en ten slotte de hedendaagse opdeling in verbrede en industriële landbouw.
De tentoonstelling bood met het vele audiovisuele materiaal, een overzicht van de wijze waarop de landbouw in de loop der tijd is gerepresenteerd en tevens een interactieve kaart die is ontstaan vanuit een samenwerking tussen Bureau Europa en de Waag Society.
Deze tentoonstelling was de eerste inhoudelijke uiting van de samenwerking tussen Bureau Europa en Het Nieuwe Instituut. Het onderzoek en de tentoonstelling kregen een vervolg in het najaar van 2014 in Het Nieuwe Instituut.
Tentoonstelling ‘Sicco Mansholt. Een goede Europeaan’
,,Sicco Mansholt was een boer en sociaaldemocraat die een invloedrijke Nederlandse naoorlogse landbouwminister werd. Na 14 jaar minister werd Mansholt de eerste landbouwcommissaris van de EEG. In die rol fungeerde hij als een van de architecten van de huidige Europese Unie. Het beleid van Mansholt had een krachtige invloed op de economische positie van boeren, de eenwording van Europa en de inrichting van het Nederlandse landschap. De installatie voor de tentoonstelling, zoals ontworpen door Studio PolyLester, volgt de opkomst, ondergang en radicale verandering van hart van deze emblematische figuur van de Europese landbouwpolitiek.”
Het Nieuwe Instituut
Sicco Mansholt. Over de tentoonstelling, Het Nieuwe Instituut, 2014.
Sicco Mansholt. Een act in vijf delen, Het Nieuwe Instituut, 2014.
Sicco Mansholt. Boer en Landschap, Het Nieuwe Instituut, 2014.
Televisiedebat tussen Sicco Mansholt en Constant Boon over het ‘Plan Mansholt’
Het speuren naar achtergrondinformatie over Mansholt – vaak via omwegen – bracht me onlangs bij het Centrum Agrarische Geschiedenis (Leuven, België). Ik stuitte op een televisiedebat, waarin Mansholt en Constant Boon het ‘Plan Mansholt’ bediscussiëren tijdens een Panorama-uitzending op 18 december 1968. Het werd gemodereerd door Guido Naets. Daarnaast kwam een tweetal erg leuke artikelen ‘boven water’, een over het Plan Mansholt zelf: ‘Sicco Mansholt, baanbreker of boerenbreker?‘ en een over de boerenbetoging van 23 maart 1971: ‘Geen boer op het veld! De boerenbetoging van 23 maart 1971‘.
"Let’s be clear — what you are doing is not about climate action or responding to an emergency. It never was. This is communication tactics disguised as politics."
,,Het oprukkende water overviel Limburg in de zomer van 2021. Net als in 1995, maar nu nog veel heviger. Doet Nederland wel genoeg aan waterveiligheid, nu plensbuien en hevige regenval door klimaatverandering zullen toenemen? Is de watersnood-ramp-2021 een wake-up call?En moeten we niet veel meer klimaatadaptief gaan bouwen, of zelfs gaan bouwen op het water?
Kunst en Landschap hoopt je met deze nieuwe blogbijdrage (als onderdeel van en een vervolg op de klimaat-, water- en zeespiegelstijging-special ‘Het water komt…‘) antwoord te kunnen geven op die vragen. Wij gaan de discussies daarover volgen, ik hoop jij ons ook.”
Robert Rosendal, initiatiefnemer Kunst en Landschap
Hoe bereiden Nederlanders zich voor op een overstroming?
Er zijn nogal wat plekken op de wereld waar men vertrouwt op de Nederlandse expertise om zich te beschermen tegen overstromingen en wateroverlast. Maar hoe is het gesteld met het vertrouwen in Rijkswaterstaat en wat doet en kan de Nederlander (zelf) doen bij een overstroming, met name als hij of zij woont, werkt en leeft in het zogenaamde risicogebied – maar liefst zestig procent van ons land?
Nederland voorbereid op een overstroming: hoe dan?, Rijkswaterstaat, 21 februari 2020.
Extreme regenval in de Eifel kan leiden tot wateroverlast en aardverschuivingen
🌧️ UPDATE extreme regenval! Heerlen (L) kreeg vanavond al 50-70mm met veel overlast. Morgen neemt de intensiteit verder toe: in Limburg kan nog eens ruim 100mm erbij vallen, in de Eifel is zelfs een ongekende 200mm (!) mogelijk. Risico op #wateroverlast en aardverschuivingen… pic.twitter.com/WyHpvaeboC
— Wouter van Bernebeek (@StormchaserNL) July 13, 2021
Provincie Luik zwaar getroffen door hevige regenval: wegen afgesloten, rivieren buiten oevers getreden, kelders en straten ondergelopen
Op 14 juli 2021 werd (vooral het oosten van) de Belgische provincie Luik zwaar getroffen door hevige regenval. De centra van de stad Spa en de gemeente Theux stonden in no time helemaal blank. Op sommige plaatsen viel de elektriciteit uit. De naburige gemeente Jalhay werd ook zwaar getroffen. Net zoals in de provincie Namen was in Luik de provinciale fase van het rampenplan van kracht, nadat het KMI (het Belgische KNMI, red.) er code rood voor regen had afgekondigd.
Inondations – Communiqué Ville de Spa, Ville de Spa (Facebook), 14 juli 2021.
‘Pas als het land overstroomt, komt er actie en zijn mensen weer even bezig met het water’
Het water moet in Nederland meer ruimte krijgen, stelt de ‘Commissie Waterbeheer 21e eeuw‘. Dat schrijft Marieke Aarden in de Volkskrant op 2 september 2000 (!):
Wateroverlast staat in Nederland niet erg in de belangstelling van het publiek. Pas als het land overstroomt, komt er actie en zijn mensen weer even bezig met het water. Als er drie jaar geen problemen zijn, is de angst voor een volgend wateronheil weggezakt. ‘Dat is tragisch, want daardoor ontbreekt het gevoel dat er iets ingrijpends moet gebeuren’, zegt dr. André van der Zande van het onderzoeksbureau Alterra in dat zelfde artikel: ‘Water kruipt waar het niet gaan kan‘. Dat is dus meer dan 21 jaar geleden!
Wateroverlast in Limburg, België en Duistland ontaardt in watersnoodramp
Extreme neerslag in #Limburg én in de Ardennen. Als gevolg schiet de Maas in zeer korte tijd naar grootste hoogte in meer dan 40 jaar – kan donderdagnacht aan grens België-Nederland 50 meter(!) boven NAP komen, toont verwachting @Rijkswaterstaat. Dat is "extreem hoogwater" @NUnlpic.twitter.com/kgOSqGAjJV
,,We dachten: oh, even een doekje op doen. Maar we waren nog niet bij het doekje gekomen, of het kwam van alle kanten tussen de muren, tussen de deuren…overal kwam het water vandaan.”
NOS-reportage (Facebook), 14 juli 2021
Voor het eerst in de geschiedenis wordt er in Nederland een ‘code-rood’ afgekondigd vanwege hevige regenval
Voor het eerst in de geschiedenis wordt er door het KNMI in Nederland (op 14 juli 2021) een ‘code-rood’ afgekondigd vanwege hevige regenval, vertelt Peter Kuipers Munneke in het NOS-achtuur-journaal, waarin de rampspoed, 100 millimeter neerslag – meer dan er ‘normaal’ in een maand valt – die Limburg ten deel viel vanzelfsprekend breed werd uitgemeten. Hij waarschuwde voor nog meer ellende: er zou in de avond en nacht zeker nog zo’n 40 tot 50 millimeter bijkomen. Gelukkig waren er de opbeurende woorden van gouverneur Johan Remkes, die de bevolking een hart onder de riem stak met onderstaande boodschap.
Kolkende rivieren: noodweer houdt Limburg in z’n greep
Kolkende rivieren: noodweer houdt Limburg in z’n greep!, Hart van Nederland, 15 juli 2021.
Duitsland zwaar getroffen: tientallen doden en vermisten, ingestortte bruggen en huizen en zo’n 200.000 mensen zonder stroom
Op 15 juli is in Duitsland het dodental in de middag al opgelopen tot zeker 19. Vooral de regio Eiffel is zwaar getroffen. In de plaats Schuld stortten zeker zes huizen in, tientallen mensen zijn vermist en zo’n 200.000 mensen zitten zonder stroom. Kijk hier naar een extra uitzending van de NOS over het grensoverschrijdende overstromingsgebied:
Extra NOS Journaal over overstromingen Limburg, NOS, 15 juli 2021.
‘Extreem regenfront door opwarming aarde’
De extreme hoosbuien in de provincies Luxemburg, Namen, (Belgisch-, red.) Limburg en Luik zijn niet onverwacht. Ze passen in het patroon van een opwarmende aarde, stellen Hilde Van den Eynde en Heleen Debeuckelaere in De Standaard op 15 jul 2021. Ze vragen zich af hoe het komt dat het in juli in het zuidoosten van hun land pijpenstelen aan het regenen is?
Dat is doordat zich boven dit gebied een zogeheten occlusiefront heeft gevormd, zegt Nicole van Lipzig, hoogleraar geografie aan de KU Leuven: een regenfront dat is ontstaan door twee op elkaar botsende luchtmassa’s van verschillende temperatuur. Goed dat de Belgische media de waterramp die zich aan onze zuid-oostelijke landsgrenzen aan het voltrekken is, een klimatologische duiding geven. Dat verdient wat mij betreft Nederlandse navolging. Klimaatverandering speelt een rol, zeggen wetenschappers.
De oorzaak van de extreme regen die de wateroverlast veroorzaakte is een bel koude lucht. Klimaatverandering speelt daarbij een rol. Weerman en klimaatwetenschapper @PKuipersMunneke legt uit hoe het zit. #Nieuwsuurpic.twitter.com/BBy7sCdCh2
Dodental opgelopen tot 93, honderden vermisten, watersnood Limburg officieel tot ramp verklaard
Terwijl het water stroomafwaarts een steeds grotere ravage aanricht in noordelijke richting: Maastricht–Valkenburg–Roermond, lijkt de aanvoer van het water zich in België te ‘stabiliseren’. Wel staat een in renovatie zijnde dam in Monsin (België) onder sterke druk en sijpelt water door de dijken in Maaseik (bericht De Standaard: 15.00 uur).
Schade die niet ‘redelijkerwijs’ gedekt wordt door de verzekeringspolis wordt dan alsnog gecompenseerd, was de boodschap. Het is alleen de vraag of daarmee alle niet door verzekeraars gedekte schade nu ook simpelweg verhaald kan worden op de overheid.
Kijk hieronder naar een extra journaaluitzending van de NOS. De video start op minuut 4:45.
LIVE: Extra NOS Journaal over overstromingen, NOS, 16 juli (12.00 uur-journaal)
Hochwasser in Deutschland: das Aufräumen nach der Flut beginnt I ZDF spezial, ZDFheute Nachrichten, 17 juli 2021.
Waarom zijn er in België en Duitsland dodelijke slachtoffers te betreuren en in ons land niet?
De extreme regenval heeft in België en Duitsland niet alleen tot grote verwoestende overstromingen geleid, ook is er een aanzienlijk aantal dodelijke slachtoffers gevallen. Alfred Snoek van Weerplaza legt uit hoe dat kan.
Waarom de regenval in Duitsland en België dodelijker is dan bij ons, NU.nl, 17 juli 2021.
Dodental stijgt; de situatie blijft tot na het weekend gespannen
Vooral Zuid-Limburg is dus zwaar getroffen, maar de hoogwatergolf in de Maas en in de Roer leidt ook tot wateroverlast in Midden- en Noord-Limburg. De rivieren treden op sommige plaatsen buiten hun oevers met soms overstromingen in woonwijken tot gevolg. Om dit voor te zijn worden woonwijken langs de Maas uit voorzorg op veel plaatsen geëvacueerd.
Kijk voor verdere (internationale) berichtgeving in het weekend van 17 en 18 juli op Weeronline: in hun blog voorzien ze je rijkelijk en regelmatig van updates over de situatie rondom de grote rivieren. Je kunt ook terecht op het YouTube-kanaal van Kunst en Landschap voor de ‘Limburgse’ watersnoodramp: er is een speciale afspeellijst aangemaakt: ‘Watersnoodramp Limburg – België – Duitsland (juli 2021)‘.
Geen code rood meer voor de waterstanden van de Maas. Zuiden van Duitsland getroffen door hevige regenval – dodenklokken luiden!
Na dagen van heftige regenval en ongekende overlast geldt er geen code rood meer voor de waterstanden van de Maas. Dat laat Rijkswaterstaat maandag 19 juli weten in gesprek met NU.nl. Wel blijven de waterschappen en Rijkswaterstaat alert op dijkverzwakkingen. Militairen trekken zich terug. Anders is het op verschillende plekken in Duitsland (en Oostenrijk) – ook het zuiden van het land wordt getroffen door hevige regenval – waar dorpen onderlopen of (deels) worden weggevaagd – dodenklokken luiden!.
De solidariteit onder bevolkingsgroepen is weliswaar groot, maar velen vragen zich af waarom ze niet eerder voor het onheil gewaarschuwd werden. Werken de (Europese) alarmsystemen wel? Südwestrundfunk rapporteert. Saillant detail: Duitsland maakt zich op voor de Bondsdagverkiezingen (26 september 2021, red.), dus politici betrekken hun stellingen omtrent klimaatverandering.
Hochwasser-Katastrophe: Aktuelle Lage | Brennpunkt 19.07.2021, SWR, 19 juli 2021.
Duitse overstromingen: ontzetting, verdriet en woede wisselen elkaar af
De situatie in Duitsland is dit weekend onverminderd spannend, meldt het Nederlandse watervakblad H2O Actueel. Inmiddels zijn meer dan 140 mensen omgekomen. Honderden zijn nog vermist. Ook de materiële schade is enorm. Hoe kon het zover komen? H2O wierp een blik op de Duitse media. In interviews en reportages wisselden ontzetting, verdriet en woede elkaar af. Maar ook wordt gezocht naar oorzaak en gevolg.
CNN International bezoekt rampgebieden in Duitsland en België, meldt 195 dodelijke slachtoffers en blame gaming over schadeverantwoordelijkheid
See huge flood devastation in Germany and Belgium, CNN (International), 19 juli 2021.
‘Deadly floods inundated parts of Europe, but the Netherlands avoided fatalities. Here’s why’
Collega’s van CNN World trokken ook het Europese rampgebied in. Ze beschrijven de ravage in een uitgebreide longread met video en maakten een beeldverslag. Ze vragen zich af hoe het allemaal zo (snel) mis heeft kunnen gaan. Europa heeft immers een wereldwijd toonaangevend waarschuwingssysteem dat dagelijks regelmatig waarschuwt voor overstromingen.
In Duitsland en België stierven tot dan 195 mensen. De Copernicus Emergency Management Service meldde dat het meer dan 25 waarschuwingen heeft gestuurd voor specifieke regio’s van de Rijn- en Maas-stroomgebieden in de dagen voorafgaand aan de overstromingen, via haar European Flood Awareness System (EFAS), ruim voordat zware regenval de plotselinge overstromingen veroorzaakte.
Vanwege de Nederlandse reputatie op het gebied van watermanagement spreekt het CNN-team ook met hoogleraar Jeroen Aerts, hoofd van de afdeling Water- en Klimaatrisico’s van de Vrije Universiteit in Amsterdam over de Nederlandse situatie. Hoe komt het dat ons land ten opzichte van Duitsland en België relatief ‘ongeschonden’ uit de strijd komt?
Deltacommissaris: ‘waterwerken na hoogwaters-‘93 en -‘95 hebben gewerkt, maar zijn wake-up call en stresstest’
Met gepaste trots meldt deltacommissaris Peter Glas dat de Maaswerken, het programma dat na de hoogwaters van ’93 en ’95 ingezet werd voor hoogwaterbescherming langs de Maas, door op dertig verschillende plekken meer ruimte te geven aan de natuur en de Maas beter bevaarbaar te maken voor grotere schepen, Nederland voor een belangrijk deel gevrijwaard heeft van ondergelopen dorpen en steden. Ook zijn er geen dodelijke slachtoffers te betreuren. Wel vindt hij de watersnood van juli-’21 een wake-up call en een stresstest.
Deltacommissaris @PCGGlas adviseert over het geld dat Nederland uitgeeft om onze voeten droog te houden. “De werken die zijn uitgevoerd na de hoogwaters van ‘93 en ‘95 hebben in Limburg absoluut gewerkt, maar de watersnood is ook een wake-up call en een stresstest.” #Nieuwsuurpic.twitter.com/X7KRaGdHa5
Rewilding Europe: ’30 jaar rivierherstel brengt de Maas tot leven en toont de vele voordelen van werken met de natuur’
In de complexe wereld van vandaag kan het werken met de natuur – in plaats van ertegen – ons helpen veel van onze meest dringende problemen te overwinnen, zeggen ze bij Rewilding Europe. Rewilding Europe is een non-profitorganisatie gevestigd in Nijmegen, Nederland. Hun werk richt zich op het her-creëren van wilde landschappen in zo’n tien verschillende regio’s in Europa.
Het herstellen van natuurlijke landschappen die door menselijke uitbuiting zijn beschadigd, is een van de meest effectieve en goedkoopste manieren om uitdagingen zoals klimaat-verandering en achteruitgang van de biodiversiteit aan te pakken, zo stelt de organisatie. Daarnaast, is hun opvatting, biedt het tegelijkertijd een breed scala aan andere sociaal-economische voordelen. Op deze manier kan herverwildering zowel sociaal-economisch als ecologisch zinvol zijn.
Een van de projecten van Rewilding Europe is ‘Grens-maas‘, dat op zijn beurt weer een van de projecten is uit de hierboven genoemde Maaswerken. De Grensmaas is het onbevaarbare deel van de Maas tussen Maastricht en Roosteren. Het is de enige grindrivier die Nederland rijk is. In het gebied wordt gewerkt aan bescherming tegen hoogwater door de stroomgeul te verbreden en uiter-waarden te verlagen. Men werkt er inmiddels zo’n 30 jaar aan. Een jubileum dus. Niet zonder trots presenteert Rewilding Europe Grensmaas op 22 november 2021 met een publicatie: ‘30 Years of River Restoration: Bringing the River Meuse Alive!‘. Daarin wordt het baanbrekende initiatief beschreven dat gezorgd heeft voor bescherming tegen overstromingen, ecologisch herstel en economische ontwikkeling in Nederland: het Grensmaas-project.
30 Years of River Restoration: Bringing the River Meuse Alive! Natuurmonumenten, Staatbosbeheer (NL), Limburgs Landschap, Natuurpunt (BE), De Vlaamse Waterweg, Rijkswaterstaat, ARK/WWF, Consortium Grensmaas, Steengoed, Kempen en Maasland, 11 municipalities, 2 provinces and partners in tourism, heritage and nature, Dutch and Belgian ecologists started with MaasinBeeld, Research Institute for Nature and Forest INBO, Rewilding Europe, LIFE IP Deltanatuur and EU (Illustrations: Jeroen Helmer, Ark Nature Development. Text: Kris Van Looy & Gijs Kurstjens. Thanks also to ‘reading commission’ David Gilvear and Jochem Kail), november 2021.
‘Zo hoort een rivier eruit te zien’: Nederlands rewilding-project draait de klok 500 jaar terug
Het Grensmaas-project, dat tot nu toe zo’n 550 miljoen euro heeft gekost, werd en wordt voornamelijk betaald door bedrijven die zand en grind uit de rivierbedding halen. Ze verbreden de rivier en door het verlagen van de oevers krijgen de uiterwaarden meer ruimte om (‘overtollig’) water op te vangen. Vanwege de betrokkenheid van de industrie was de Grensmaas het enige grote rivierherstelproject dat tijdens de financiële crash van 2008 niet werd stopgezet. Heden ten dage trekt het riviergebied zo’n twee miljoen bezoekers per jaar, wat de Maasregio ongeveer € 1 miljard aan inkomsten oplevert.
Tijdens de zware overstromingen in het Maasbekken in de zomer van 2021 bleven alle dorpen veilig en (zo goed als) droog. Een rewilding-succes zou je kunnen zeggen. Dat is, ook in het buitenland, niet onopgemerkt gebleven. Bijna een jaar later, 20 september 2022, spreekt Phoebe Weston voor The Guardian met FransSchepers, directeur van Rewilding Europe, die met een team van experts verantwoordelijk was voor het gehele ontwerp van de rivierverruiming. Ook met WouterHelmer, mede-oprichter van de rewilding-organisatie, die ze de vraag voorlegt of het Nederlandse Grensmaas-model ‘gekopiëerd’ kan worden naar het VerenigdKoninkrijk.
Peter Glas: ‘de weerbaarheid moet omhoog, de kwetsbaarheid omlaag’
Na drie jaren met – uitzonderlijk – droge zomers, staat 2021 in het teken van extreme regenval in het stroomgebied van de Maas en de Rijn. Het waterveiligheidssysteem in Limburg kreeg hartje zomer een stresstest die zijn weerga niet kende. De Maas kon met man en macht in toom worden gehouden, maar de problemen deden zich elders voor: de beken en kleine rivieren. Die zwollen aan en zorgden voor grote schade. Nu de afvoerpiek Limburg heeft verlaten en het water zakt, rijst de vraag: wat zijn de belangrijkste lessen? H2O Nieuws vraagt het aan Deltacommissaris Peter Glas.
Was het geluk of wijsheid dat het hoge water in Nederland geen slachtoffers heeft gemaakt?
Op 22 juli heeft het hoge water ons land verlaten. Rijkswaterstaat veegt opgelucht het zweet van het voorhoofd, zegt projectmanager rivieren Hans Brouwer tegen Judith Harmsen, die hem die dag voor Trouw interviewt. De hoogwatergolf in de Maas, die Limburg het weekend zo in spanning hield, is de Noordzee ingestroomd. In Nederland zijn geen dodelijk slachtoffers gevallen. Of dat geluk was, of toch vooral wijsheid, moet de komende tijd blijken, zegt Brouwer.
Wel durft hij te stellen dat de maatregelen die in het kader van ‘Ruimte voor de Rivieren’ en de Maaswerken na de overstromingen van 1993 en 1995 werden genomen, erger leed hebben weten te voorkomen. Doordat uiterwaarden zijn verlaagd, en dijken zijn verlegd, kunnen de rivieren benedenstrooms nu meer water opvangen. Daardoor zijn ook bovenstrooms de waterstanden lager.
,,Die maatregelen hebben zeker effect gehad. We hebben nu meer water verstouwd dan in 1993 en 1995. Maar het is natuurlijk geen nieuws dat het desondanks op sommige plekken echt spannend was de afgelopen dagen.”
Hans Brouwer, projectmanager rivieren Rijkswaterstaat
‘Ruimte voor de Rivieren’, Kunst en Landschap (Bron: Rijkswaterstaat), 24 juli 2021.
Zijn we klaar voor meer gevaar?
“Als we het over de dreiging van het water hebben, hebben we het meestal over de zee. Maar dit keer kwam de vijand via de rivieren ons land in”, stellen de duo-presentatoren in onderstaande video van het niet te evenaren NOS op 3, dat uitblinkt in het maken van toegankelijke uitleg-video’s voor een breed publiek – met name jongeren. Ze nemen hierin het Deltaplan Ruimte voor de Rivieren en De Maaswerken onder de loep: “Zijn we klaar voor meer gevaar?”
Zijn we klaar voor meer gevaar?, NOS op 3, 24 juli 2021.
Vierdelige BNNVARA-documentaireserie over de Watersnood van 1995: ‘Hoog Water’
Meer dan 26 jaar geleden – begin 1995 – was heel Nederland ook in de ban van het water: de Maas trad toen ook in Limburg buiten haar oevers en de dijken stonden in het Rivierenland op doorbreken. De gevaarlijk hoge waterstand van de Maas, de Rijn en de Waal leidde tot de grootste evacuatie sinds de Watersnoodramp van 1953: 250.000 inwoners sloegen op de vlucht. ‘Nederland en de strijd tegen het water’, hoe vaak heb je dat niet gehoord?
Hoogwaterjournaal: ‘De strijd tegen het water’, Hoogwaterbeschermingsprogramma, 28 oktober 2021.
De dreigende watersnood heeft (ook toen) een enorme impact gehad op het leven van heel veel mensen. In de vierdelige BNNVARA-documentaireserie ‘Hoog Water‘ vertellen diverse betrokkenen over hun ervaringen. De reeks bevat veel – deels niet eerder uitgezonden – archiefbeelden van de dreigende watersnood én niet eerder vertoonde opnamen van video-amateurs. ‘Hoog Water’ was vanaf 3 februari 2020 vier weken te zien bij de omroep op NPO 2. Kunst en Landschap heeft ze voor je op een rijtje gezet. Je kunt ze alle vier terugkijken door op de illustratie hieronder te klikken:
Hoog Water, co-productie BNNVARA en ICU Documentaries, 4 afleveringen (3, 10, 17 en 24 februari 2020.
‘Blijf weg uit de uiterwaarden. En wat Limburg betreft: blijf weg uit het dal’
Wat er schort aan het watermanagement, is het gebrek aan lokale en regionale maatregelen. „Er is veel ruimte voor de grote rivieren vrijgemaakt, maar de aandacht voor beken en kleine rivieren en de ruimtelijke ordening moet op de zelfde leest geschoeid worden”, zegt Peter Glas tegen Arjen Schreuder in het NRC-artikel: ‘Nederland werd verrast, is de waterhuis-houding wel op orde?‘ (16 juli 2021, red.).
In hetzelfde artikel is het Frans Klijn, specialist rivierbeheer bij kennisinstituut Deltares en hoogleraar watermanagement aan de TU Delft, die het enthousiasme dempt, dat met name waterschappen de laatste jaren aan de dag leggen voor het vasthouden en bergen van water:
„Bij deze hoeveelheden stroomt het water over het land en hoopt zich onderaan de helling op. Het idee dat je water bij zulke hoeveelheden kunt vasthouden in de bodem en veengebieden moet je loslaten.”
Frans Klijn, specialist rivierbeheer Deltares
Belangrijkste conclusie is dat er bij ruimtelijke ordening meer bewustzijn moet komen voor water(management). Watermanagers moeten volgens Glas ‘bij elke schop in de grond’ worden geraadpleegd. Al deze maatregelen zijn natuurlijk niet nodig als er geen mensen in de overstroomde gebieden wonen. De simpele remedie tegen wateroverlast is volgens Klijn dan ook: ‘blijf weg uit gebieden waar het water af en toe komt.’
„Noem het zoals je wilt. Wat ik wil is dat mensen die verstand van water en bodem hebben, verplicht aan tafel zitten.”
Peter Glas, Deltacommissaris
‘Moeten de dijken omhoog? ‘Niemand kan ervan uitgaan: aan mij gaat het wel voorbij”
Elke Nederlander weet heus dat we onder zeeniveau leven, zegt Deltacommissaris Peter Glas tegen Marcel van Lieshout in de Volkskrant van 21 juli. Toch willen velen niet dat juist de dijk voor hun neus wordt opgehoogd – weg uitzicht. ‘Ik begrijp dat sentiment, maar we hebben nu de bedreigende kant van water weer ervaren.’ Uitgerekend de provincie Limburg vroeg enige tijd geleden of de normen voor dijken en andere waterkeringen niet wat overdreven zijn. Kon het niet een tikkeltje minder met toekomstige verhogingen van waterkeringen? Glas‘ antwoord laat zich raden:
Globaal weet iedereen wel dat we een laaggelegen land zijn met rivieren, zegt de deltacommissaris in bovenstaand interview. We liggen aan zee, met polders onder de zeespiegel. Maar wie wát doet in het beschermen tegen water, hoe het gefinancierd is, of wat het verschil is tussen water dat gewoon door de Maas stroomt of dat van de berg komt, daarvan is men zich niet zo bewust. Dat moeten we telkens weer uitleggen.
,,Als het jouw woonwijk is waar de kelders onderlopen, waar de putdeksels omhoogkomen, dan vergroot dat het bewustzijn.“
Peter Glas, Deltacommissaris
Hoe zou Nederland eruit zien zonder dijken?, Hoogwaterbeschermingsprogramma, 15 november 2021.
Zonder onze dijken en duinen zou 60 procent van Nederland regelmatig onder water staan
Zonder onze dijken en duinen zou 60% van Nederland regelmatig onder water staan. Water-veiligheid is voor de Nederlanders van levensbelang. We – en de waterschappen – werden in de zomer van 2021 met de grote overstromingen in Limburg (nogmaals) met onze neus op de feiten gedrukt. Hoewel we in ons land met deze Watersnoodramp desastreuze gevolgen wisten te voorkomen, vielen er in België en Duitsland, zo bleek nadien, meer dan tweehonderd dodelijke slachtoffers te betreuren.
De alliantie Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP), die bestaat uit 21 waterschappen en Rijkswaterstaat, wil daarom (mede gelet op klimaatverandering) een volgende ramp voor zijn. Dit ‘HWBP’ is de grootste dijkversterkingsoperatie sinds de Deltawerken. De doelstelling is om in 2050 alle belangrijke Nederlandse waterkeringen, alle dijken te laten voldoen aan een nieuwe, strengere veiligheidsnorm. In de komende dertig jaar worden er in heel Nederland zo’n 1.300 kilometer aan dijken en 500 sluizen en gemalen versterkt. Op steeds meer plekken gaat de schop in de grond.
Wil je meer weten over het hoogwaterbeschermingsprogramma en de versterking van onze dijken, neem dan af en toe een kijkje op het YouTube-kanaal van Kunst en Landschap. Via de afspeellijst ‘Voor sterke(re) dijken’ – Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP) blijf je goed op de hoogte (van alle ontwikkelingen).
‘Voor sterke(re) dijken’ – Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP), Kunst en Landschap (Bron: Hoogwaterbeschermingsprogramma), 16 november 2021.
België herdenkt slachtoffers, Limburg hoopt op terugkeer toeristen
België dompelde zich op 20 juli in nationale rouw om stil te staan bij de slachtoffers van de watersnood. In het land zijn (tot dan) zeker 31 mensen overleden en het noodweer heeft grote verwoestingen aangericht aan huizen en infrastructuur. Hulpdiensten hebben op het middaguur hun sirenes een minuut lang laten loeien, waarna een minuut stilte werd gehouden.
In Nederland daarentegen gold voor Limburg-Noord niet langer de noodtoestand. Dat maakte Antoin Scholten, voorzitter van de Veiligheidsregio, die dag ’s avonds in een persconferentie bekend. Ook alle noodverordeningen werden ingetrokken. Door het intrekken daarvan zijn toeristen weer welkom. Wel zijn er nog plekken in het noorden waar voorzichtigheid geboden is. Zo ontraadt men met klem niet over de dijken te lopen.
Bondskanselier Angela Merkel belooft snelle hulp, maar wederopbouw zal tijd vergen. Deelstaatregeringen vrezen corona-uitbraken
Bondskanselier Angela Merkel heeft snelle hulp beloofd. Ze maakte echter ook duidelijk dat de wederopbouw tijd zal vergen. Zij sprak op 20 juli over uithoudingsvermogen. ‘Na de watersnoodramp zal het nog jaren duren voordat de schade in de getroffen gebieden niet meer zichtbaar is. Ze zullen een leven lang in de herinnering van de bewoners blijven – na deze overstroming van de eeuw met meer dan 160 doden. Na de traumatische ervaringen en de destructieve verwoesting’.
De deelstaatregeringen van Noordrijn-Westfalen en Rijnland-Paltsvrezen corona-uitbraken in de overstroomde regio’s. Bij de reddings- en opruimwerkzaamheden en in de noodopvang zijn veel mensen samen zonder dat ze afstand kunnen houden. Rijnland-Palts gaat extra vaccineren in de getroffen gebieden. Noordrijn-Westfalen wil uitbreiding van het coronavirus in de noodopvang voorkomen met tests, mondkapjes en ventilatie.
Meerdere waterschappen stoppen met permanente dijkbewaking
Op 21 juli is de hoogwatergolf in de Maas en in de grote rivieren bijna het land uit. Als gevolg daarvan stoppen meerdere waterschappen de permanente dijkbewaking. Dijkinspecteurs blijven wel alert op kritieke punten in de dijken, zoals plaatsen waar water en zand onder de dijk doorstromen en plekken met veel beverholen.
Dijkgraaf Patrick van der Broeck van Waterschap Limburg had er tot het natuurgeweld losbarstte ‘nooit rekening mee gehouden’ dat de normaal zo vredig kabbelende beken als de Geul, de Gulp, de Roer en de Geleenbeek konden veranderen in een vloedgolf, vertelt hij op 22 juli in gesprek met NU.nl.
Een watersnood op deze schaal was volgens Van den Broeck niet voorzien. In Zuid-Limburg zijn vijfhonderd buffers aangelegd om water dat anders in beken terecht komt, vast te houden. Die buffers zijn echter berekend op scenario’s die eens in de 25 jaar voorkomen. Hij pleit dan ook voor een nieuw waterplan.
,,De buien van vorige week komen normaal eens in de 100 jaar en op sommige plekken zelfs eens in de 300 jaar voor.”
Patrick van der Broeck, dijkgraaf Waterschap Limburg
Waterschap Limburg pleit voor betere samenwerking met België en Duitsland
Waterschap Limburg doet een klemmend beroep op het demissionaire kabinet en vraagt om hulp bij zo’n nieuw waterplan voor het zuiden van Limburg. Het plan zal vermoedelijk honderden miljoenen euro’s gaan kosten, steun vanuit het Rijk lijkt onontbeerlijk.
Het waterschap pleit voor een ‘euregionale aanpak’, waarbij Nederland, België en Duitsland intensiever samenwerken om het hoge water in de toekomst het hoofd te bieden. Een Europees waarschuwingssysteem behoort daarbij tot de ideeën. Het voelt zich gesteund door deltacommissaris Peter Glas, die de 22e juli in Zuid-Limburg gebieden bezocht die te stellen hadden met de overstromingen, waaronder het zwaar getroffen Valkenburg.
Peter Glas, Deltacommissaris, TV Valkenburg, 22 juli 2021.
Minister kondigt beleidstafel voor Limburgse wateroverlast aan
Om te leren van de enorme wateroverlast in Limburg wil minister Cora van Nieuwenhuizen (I&W, Infrastructuur en Waterstaat) een beleidstafel inrichten, naar het voorbeeld van de eerdere beleidstafel voor droogte. De Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) gaat met een quick scan de omvang van de schade in beeld brengen.
Dit staat in een brief aan de Tweede Kamer die demissionair minister Van Nieuwenhuizen op 27 juli 2021 stuurde. Zij beantwoordt hierin de vragen die Mustafa Amhaouch (CDA), Derk Boswijk (CDA), Laura Bromet (GroenLinks) en Corinne Ellemeet (GroenLinks) op 15 juli hebben ingediend. Op dat moment was de strijd tegen het water in Limburg nog in volle gang.
,,We moeten niet meer praten over wateroverlast, maar waterveiligheid. De gebeurtenissen van anderhalve week geleden zijn toch echt wel een wake-up call geweest. Klimaatverandering noopt ons om versneld samen te werken aan de waterveiligheid in Limburg, met alle partners in de provincie en ook met partners in België en Duitsland.”
Patrick van der Broeck, dijkgraaf Waterschap Limburg
‘Zeker in de strook van Eupen tot Verviers had men lokaal overstroming kunnen vermijden’
In België kregen ze zo niet nog meer water te verstouwen met de inmiddels bekende verschrikkelijke gevolgen. Het dodental van de overstromingsramp staat op 22 juli op 37. In de gemeenten langs de rivier de Vesder – Verviers, Pepinster, Chaudfontaine en Luik – is de menselijke tol het hoogst. Mogelijk speelde de stuwdam in Eupen daar een rol in. Op het hoogtepunt van de uitzonderlijke regenval, woensdag 14 juli, gingen de luiken van het stuwmeer open. In totaal bevat het meer 25 miljoen kubieke meter water.
Had stuwmeer in Eupen eerder laten leeglopen verschil gemaakt? “Wellicht wel, maar situatie was ongezien”, VRT nws (TerZake), 22 juli 2021.
‘Inwoners verwoeste Belgische steden dreigen met rechter: ‘Tsunami door open zetten stuwdam”
Aan de oevers van de Vesder-rivier in de Belgische Ardennen groeit de frustratie, zo meldt De Stentor op 23 juli. Er duiken steeds meer getuigen op die stellen dat de verwoestingen in Verviers, Pepinster, Trooz en Chaudfontaine voor een groot deel te wijten zijn aan de beslissing om de sluizen van een stuwmeer ‘s nachts volledig te openen. Vijftig inwoners hebben zich verenigd in een actiegroep. ‘We zullen er alles aan doen om de waarheid aan het licht te brengen.’
Waarom was stuwmeer Eupen niet leeg voor zware regenval?, De Stentor, 23 juli 2021.
Wallonië laat nu onderzoeken of het voorafgaand aan de watersnood, die men vanaf de 14e juli ondervond, adequater had kunnen reageren, zegt Romana Abels op 26 juli in Trouw. Vooral over het openzetten van de dam bij Eupen rijzen vragen. ‘Het lijkt erop dat Wallonië sneller en alerter had kunnen reageren op waarschuwingen die binnen kwamen. Terugkijkend rijzen vooral ook veel vragen over de rol van de Waalse autoriteiten bij het besluit om de beruchte woensdagnacht de dam van Eupen open te zetten.’
Waalse Pepinster maanden na overstroming nog steeds in puin
Maanden bivakkeren in onbewoonbare huizen. Zonder gas, in verlaten straten. Een half jaar na de overstromingen in de Ardennen hebben honderden mensen in het Waalse Pepinster nog noodhulp nodig. Hulp die niet komt van de overheid, maar van inwoners zelf. De Vlaamse Anneke Alderweireldt pendelt elke week met noodhulp naar het slagveld waar ze samen met Christiane Mathonet de eerste levensbehoeften onder de plaatselijke bevolking verdeelt.
Waalse Pepinster maanden na overstroming nog steeds in puin, Kunst en Landschap (Bron: EenVandaag, 29 december 2021), 2 januari 2022.
Stuwdam op verkeerde moment opengezet tijdens de waterramp in België?
Te laat gewaarschuwd? Justitie Duitsland onderzoekt dood door nalatigheid bij overstromingen
Sinds de watersnoodramp van juli 2021 wordt er in Duitsland weer gediscussieerd over een hervorming van de rampenbestrijding. Zo wordt er gewerkt aan een Duitse versie van de NL-Alert. Uit privacyoverwegingen wil het land eigenlijk niet gebruikmaken van zo’n waarschuwingssysteem.
Veel gedupeerden van de watersnood klaagden meteen al dat ze helemaal niet of maar kort voor de watersnood zijn gewaarschuwd. In Sinzig, waar het water binnen een minuut tot de eerste etage reikte waardoor twaalf bewoners verdronken, was dat ook het geval. De politierapporten van dat incident worden meegenomen in het onderzoek. Ook wordt overwogen om de sirenes, die kort na het einde van de Koude Oorlog op veel plaatsen zijn gedemonteerd, weer aan te schaffen voor noodgevallen.
Het is stil aan de Pestalozzistrasse, een ruim opgezette en wat kleurloze straat, iets buiten het centrum van Sinzig. Rechts van de weg staan verlaten huizen, de ruiten nog steeds kapot. Verslaggever Sander van Mersbergen toog voor De Stentor op de valreep van het nieuwe jaar naar het stadje en kijkt bij binnenkomst automatisch naar links. Daar staat het Lebenshilfehaus, een instelling waar nog niet zo lang geleden 37 mensen met een verstandelijke beperking woonden. 12 van hen overleefden het niet. Ze werden in hun slaap verrast. Hoe kom je zo’n tragedie ooit te boven? Van Mersbergen spreekt burgemeester Andreas Geron en doet verslag vanuit het Ahrdal, waar de wond nog vers is. ,,Het is gewoon te veel.’’
Een groot deel van ons land ligt onder de zeespiegel; meer dan de helft van de Nederlanders woont in een gebied dat kan overstromen. Dat maakt ons kwetsbaar. Daarbij krijgt Nederland steeds meer water te verwerken: het regent vaker, de zeespiegel stijgt en rivieren moeten steeds meer water afvoeren. Wat doet Rijkswaterstaat en welke maatregelen neemt zij om overstromingen te voorkomen? Eerste prioriteit voor juli-2021: de ’troep’ opruimen!
Wat doen we bij hoogwater in Nederland?, Rijkswaterstaat, 27 Juli 2021.
‘Afval opruimen in overstroomde Limburgse natuur: ‘Gaat nog maanden duren”
Plastic kratten, jerrycans en zelfs koelkasten. Nu de Maas weer rustig is, wordt duidelijk wat voor spoor van vernieling het water heeft achtergelaten. Rob van Schijndel, gebiedsmanager van Natuurmonumenten in Midden-Limburg, vertelt waarom mensen het afval niet zelf moeten gaan opruimen.
Verwoestende Maas laat puinhoop achter: ‘Groot slagveld’, De Telegraaf, 23 juli 2021.
Ook boswachter Niki Jasper vreest voor de natuurschade die alle troep langs de Maas kan aanrichten.
Het water zakt in Limburg, maar wat blijft er achter langs de rivier?, Nieuwsuur, 21 juli 2021.
Nu het water in de overstroomde Limburgse gebieden aan het zakken is, kan ook de schade in de natuur worden opgenomen, schrijft Job van der Plicht voor NU.nl. Samen met vrijwilligers is Natuurmonumenten in de laatste week van juli begonnen met het opruimen van de enorme berg afval die is achtergebleven in de natuurgebieden. Dinsdag 27 juli gebeurde dat in Meers, een Maasdorpje aan de grens met België.
Meer dan tweeduizend vrijwilligers zijn op 14 augustus begonnen met het opruimen van de grote hoeveelheid afval langs de oevers van de Maas, nadat Rijkswaterstaat daar in juli al mee was begonnen. De opruimactie wordt uitgevoerd door meer dan vijftig lokale initiatieven. Volgens de organisatie zou de opruimactie grotendeels overbodig zijn als België meer zijn best deed om het afval op te ruimen, zegt initiatiefnemer Huub Waterval tegen NU.nl op de dag dat de opruimactie startte.
Miljoenen kilo’s zwerfafval uit de Maas gehaald | Opruimen na hoogwater, Rijkswaterstaat, 30 juli 2021.
‘Schone Rivieren’: ‘Nederland is het afvalputje van Noordwest-Europa’
Belgische boterkuipjes in de Biesbosch en Duitse drankkratten langs de Rijn. Het afval dat de onderzoekers van ‘Schone Rivieren‘ na de overstromingen van afgelopen zomer in Nederland aantroffen, laat volgens hen duidelijk zien dat ons land ‘het afvalafvoerputje van Noordwest-Europa’ is.
Op 13 augustus 2021 heeft het Kabinet ingestemd met een schaderegeling voor materiële schade die is ontstaan door de overstromingen in juli dit jaar in Limburg en een deel van Noord-Brabant. Bedrijven in het Wts-schadegebied die onverzekerbare, onvermijd-bare en niet-verhaalbare schade hebben opgelopen, kunnen in aanmerking komen voor een tegemoetkoming bij schade aan vaste en vlottende activa, teeltplan-schade, veehouderijschade, opstartkosten en kosten die gepaard gingen met de evacuatie van bedrijven. Ook wordt 65 procent vergoed van de kosten voor het opruimen of de kosten die zijn gemaakt om ergere schade te voorkomen.
LNV werkt aan regeling waterschade in uiterwaarden
Het ministerie van LNV werkt aan een aparte schaderegeling voor boeren wiens percelen in de uiterwaarden zijn ondergelopen door het hoge water in de Maas. De buitendijkse overstromingsschade viel aanvankelijk buiten de op 13 augustus aangekondigde regeling onder de Wet tegemoetkoming schade (Wts) bij rampen, maar de schaderegeling voor de uiterwaarden gaat ook gelden voor boeren die buiten het (Wts-)schadegebied vallen.
Extreme weerfenomenen door klimaatverandering: ‘We zijn laat, maar niet té laat’
Terwijl Limburg zijn wonden likt na de heftige overstromingen, staan grote delen van Europa in brand, meldt Anita van Rootselaar op 3 augustus 2021 in het Brabants Dagblad. Extreem weer: door klimaatverandering komt het steeds vaker voor. Gevaarlijk voor de mensheid, waarschuwen deskundigen, maar ook peperduur. ,,De kosten van maatregelen zijn veel lager dan de schade als we niets doen.”
Beelden van vlammenzeeën in, onder meer, de Turkse toeristentrekpleister Marmaris gaan de wereld over. Filmpjes van mensen die door een inferno van smeulende bomen rijden. En dat terwijl de kolkende watermassa’s door straten in Limburg, België en Duitsland nog vers in het geheugen liggen.
Klimaatverandering? We moeten voorzichtig zijn met het koppelen van individuele gebeurtenissen aan klimaat, want dat is complex, zegt Patrick Verkooijen, directeur van het Global Center on Adaptation. Wat wél zeker is, is dat de opwarming van de aarde in de algemene zin voor meer extreem weer zorgt. AD-verslaggever Hilai Noorzai spreekt met hem.
Extreme weerfenomenen door klimaatverandering: ‘We zijn laat, maar niet té laat’, Anita van Rootselaar, Brabants Dagblad, 3 augustus 2021.
Mark Rutte. ‘Ik ben niet zo van de ‘sweeping statements’.’
Demissionair premier Mark Rutte (VVD) was er – ondanks het uitroepen van een nationale ramp (red.) – nog niet echt aan toe: de conclusie dat de watersnood met klimaatverandering te maken zou kunnen hebben. Terwijl beleidsmakers in Duitsland en België dat verband wel meteen legden, zei Rutte: ,,Ik ben niet zo van de sweeping statements.” Zo luidt het dagelijkse ‘Commentaar’ van NRC.
Behalve dat dit volgens de groep redacteuren, geselecteerd door de hoofdredacteur van NRC, niet helemaal klopt – bij populaire VVD-thema’s als misdaadbestrijding of integratie weet Rutte de grote woorden altijd makkelijk te vinden – roept het volgens hen ook de vraag op: staat klimaatverandering hoog genoeg op de Nederlandse politieke agenda?
De NRC-redacteuren nemen (op 24 juli 2021) nadrukkelijk stelling: ‘Nederland is zonder meer kampioen klimaatadaptatie. Het is zelfs een exportproduct. Adaptatie alleen zal echter niet genoeg zijn om de gevolgen van extreem weer op te vangen. Daarvoor zijn ook maatregelen nodig die CO2-uitstoot en de opwarming van de aarde tegengaan. En juist dat vindt de politiek moeilijk, zo blijkt steeds weer. Het raakt aan fundamentele discussies over de omvang van veeteelt en de verhouding tussen asfalt en natuurgebieden. Discussies die best wel wat vaker ‘sweeping statements’ kunnen gebruiken.’
‘Waterbewustzijn is beneden alle peil; lessen van de overstromingen in jaren negentig zijn genegeerd’
Aan belangrijke lessen van de overstromingen in 1993 en 1995 is de overheid voorbij gegaan, concludeert Peter van Rooy, directeur van NederLand Boven Water (NLBW) en voormalig onderzoeker bij het Rathenau Instituut in een opiniestuk hartje zomer 2021 in Trouw. Ook volgens hem is de watersnood in Limburg aanleiding voor het opmaken van de balans.
Van Rooy stelt zich de vraag wat er in twintig jaar bereikt is na de enorme wateroverlast in 1993 en 1995, en daaruit voortvloeiend de grootste evacuatie sinds de Tweede Wereldoorlog. Hij geeft zichzelf antwoord: ,,Helaas, veel te weinig: het waterbewustzijn is flinterdun en in ruimtelijke ordening wordt over het hoofd gezien dat we een delta zijn.”
Van Rooy’s zorg richt zich voornamelijk op het tweede punt, dat van de ruimtelijke ordening, een van de hoofdthema’s van Kunst en Landschap.
,,We hebben ingeleverd ten opzichte van twintig jaar geleden. Talloze onderzoeksrapporten ten spijt, ruimtelijk beleid is opgelost in retoriek, laat staan dat ruimtelijke ordening op waterbasis is gerealiseerd.”
Peter van Rooy
Dit opiniërende artikel is min of meer een vervolg op een eerder (25 maart 2021, red.) door Van Rooy geschreven blogartikel op de website van het netwerk NLBW: ‘Wonen en klimaat in ruimtelijke verlamming‘, waarin hij pleit voor een (nieuw) ‘Ministerie van Ruimte’ – mét instrumenten voor uitvoeringskracht en doorzettingsmacht. De illustratie bij dit artikel is veelzeggend.
Op de hoofdpagina van Kunst en Landschap lees je overigens alles over de huidige discussie over dit door velen gewenste ministerie – in welke vorm ook.
‘De ruimtelijke ordening werd uitgeleverd aan de vrije markt en nu zitten we met de gebakken peren’
Met onverholen ergernis beschrijft Peter van Rooy hoe de pijlers onder de ruimtelijke ordening een voor een zijn afgeschaft of wegbezuinigd. Dat zegt landschapsarchitect, voormalig senior beleidsadviseur Ruimtelijke Ordening en projectleider vroege planfase, Herman Weelink op 29 juli, eveneens in Trouw, en als reactie op Van Rooy’s opiniestuk. ‘Hoe kennis is ingeleverd onder het adagium ‘markt, tenzij’ en hoe de ruimtelijke ordening in feite is overgenomen door projectontwikkelaars’.
Weelink geeft Van Rooy niet alleen volledig gelijk, het ‘wordt’ volgens hem ‘nog erger’: ‘Niet alleen de uitvoerende instanties en zelfs het verantwoordelijke ministerie zijn opgeheven, maar ook is het juridische fundament onder de ruimtelijke ordening weggeslagen’.
Herman Weelink maakte onlangs (maart 2021, red.) deel uit van een ‘multidisciplinaire groep experts’ op het gebied van Ruimtelijke Ordening, aangevoerd door Cees Veerman, Adriaan Geuze en Christine Sijbesma, en was mede-ondertekenaar met nog een aantal ‘buitenruimte-prominenten’, van een opinie-artikel in NRC, waarin ze krachtig pleiten voor een terugkeer naar een samenhangend ruimtelijk rijksbeleid, waarin een visie op een duurzame leefomgeving leidend is voor het beleid van lagere overheden.
Het zal geen verbazing wekken dat je de (deze) artikelen van Peter van Rooy en Herman Weelink ook aantreft op de hoofdpagina van Kunst en Landschap. Ze worden daar – in breed perspectief – uitgebreid en ruimhartig besproken.
Op 15 mei 2021 resulteerde het overleg van deze ‘multidisciplinaire groep experts’ op het gebied van Ruimtelijke Ordening in een brief aan kabinetsinformateur Mariëtte Hamer: ‘Aandacht voor ruimtelijke consequenties van toekomstig kabinetsbeleid‘. Een brief, die ik zonder welke voorbehouden ook, graag zou (mede-)ondertekenen: Kunst en Landschap in een notendop!
‘De halve wereld heeft last van extreem weer: dit moet je weten’
Als je denkt alles gezien te hebben deze zomer, komen de overstromingen in #Zhengzhou er overheen: 623 millimeter regen in 24h (record). Wat doet die moesson zo noordelijk? Wat is er a/d hand op hele noordelijk halfrond? Hopen vs beter weten. Beangstigendhttps://t.co/p0cw0DKgDP
Dramatische overstroming van de Chinese miljoenenstad Zhengzhou: minstens 12 mensen omgekomen
Deaths in flooded subway as torrential rain hits central China, Al Jazeera English, 21 juli 2021.
Zeker twaalf mensen kwamen om in de ondergelopen metrobuizen van de Chinese miljoenenstad Zhengzhou, terwijl zware overstromingen de centrale provincie Henan in China overspoelen. Tienduizenden worden gedwongen hun huizen te evacueren na drie dagen van hevige regens, die ‘normaal’ in – pak hem beet – een jaar naar beneden komt. Het leger heeft gewaarschuwd dat een van de getroffen dammen in de regio elk moment kan instorten, met gevaar voor het leven van ongeveer zeven miljoen mensen. Toenemende verstedelijking en klimaatverandering hebben het effect van overstromingen de afgelopen jaren verergerd.
In ‘sponsstad’ Zhengzhou bleek tijdens de watersnood hoezeer vrijwel iedereen afhankelijk is geworden van zijn mobiel
Volgens officiële Chinese overheidscijfers is inmiddels 98 procent van alle 654 grote steden in China kwetsbaar voor overstromingen en andere wateroverlast. Steeds grotere delen van het land zijn de laatste decennia onder een laag asfalt bedekt. Bij de uitbreiding van de steden werd aanvankelijk nauwelijks gedacht aan de afvoer van overvloedige regen. De stedelijke gebieden worden nu nog vooral veilig gehouden door steeds hogere dijken, dammen en opvang van water in reservoirs. Dat beleid lijkt steeds meer onhoudbaar. Dat schrijft Garrie van Pinxteren voor NRC op 25 juli 2021.
Sinds 2015 heeft China dan ook het idee van de zogeheten ‘sponssteden’ omarmd: daarbij wordt er meer water opgevangen in moerassige natuurgebieden. Ook wordt er in die steden asfalt gebruikt dat water beter doorlaat en komen er meer groengebieden.
Ook Zhengzhou staat op de lijst van sponssteden. Maar tegen écht zware regenval kunnen de sponssteden niet op. De recente neerslag in Zhengzhou is in Chinese media al de zwaarste in duizend jaar genoemd. Sponssteden kunnen een toevloed van hoogstens 180 tot 200 millimeter regen in 24 uur aan. Er viel op veel plaatsen ruim drie keer zo veel.
Verreweg de meeste indruk maakten de filmpjes van passagiers die lieten zien hoe ze vastzaten in de metro. Ze dreigden niet alleen te verdrinken, maar ook te verstikken door het gebrek aan verse lucht in de afgesloten wagons. De eerste twaalf gerapporteerde slachtoffers vielen dan ook in de metro.
Passengers trapped in flooded subway in China, The Globe and Mail, 21 juli 2021.
Noodweer zorgt opnieuw voor overlast in België en Nederland: straten blank en kelders ondergelopen
In het weekend van 24 en 25 juli worden België en Nederland opnieuw getroffen door noodweer. In Friesland staan zondagochtend de straten blank en zijn kelders ondergelopen. Het KNMI meldt dat in de middag in het hele land enkele stevige nieuwe onweersbuien ontstaan, met hagel en veel neerslag in korte tijd – code geel wordt afgekondigd. In het Belgische Dinant werden zaterdag auto’s meegesleurd door het water. Ook Noord-Brabant en Zeeland kampten zaterdag met de gevolgen van hevige regenval.
Opnieuw wateroverlast in België, NOS Jeugdjournaal, 25 juli 2021.
‘Investeren in zulke gebieden is investeren in je eigen ellende’
Vlaams minister van Omgeving Demir (N-VA) roept lokale besturen op niet langer in overstromingsgevoelig gebied te bouwen https://t.co/6GFwz2XvJZ#vrtnws
Miljardeninvesteringen voor grote opgaven weer op de schop bij zeespiegelstijging?
We moeten in ons deltalandje (in de nabije, maar zeker ook verre toekomst) meer zaken slim en duurzaam aanpakken – lees naar integrale oplossingen zoeken. Bij de vijf grootste investeringsopgaven tot 2050: infrastructuur, woningbouw, energietransitie, klimaatadaptatie en natuur en landbouw, houdt Nederland echter nauwelijks rekening met de toekomstige effecten van zeespiegelstijging, zo blijkt uit een rapport van ingenieursadviesbureau Sweco. Mogelijk moeten deze investeringen, samen goed voor zo’n 900 miljard euro, hierdoor later alsnog op de schop.
Alleen in de watersector worden de gevolgen van de zeespiegelstijging ‘tot op zekere hoogte’ meegewogen, constateert het bureau in het rapport ‘Ruimte voor de toekomst’. Een nog groter risico van het huidige investerings- en planningsbeleid is volgens Sweco dat er straks helemaal geen flexibiliteit of (fysieke) ruimte meer is om de aanpassingen te kunnen doen die nodig zijn om ons land veilig en leefbaar te houden. Het pleit dan ook nadrukkelijk voor meer landelijke regie.
,,Er is veel meer regie nodig op ministerieel niveau”, meent Alex Hekman, business director-Water bij Sweco, zo tekent het watervakblad H2O Actueel op, op 11 februari 2021.
,,Nu wordt er slecht gestuurd op dit soort risico’s, en dat komt mede door de decentralisatie van ruimtelijke ordening. Er mist samenhang in de keuzes die we maken.”
Alex Hekman, business director Water (Sweco)
De belangrijkste conclusies uit de whitepaper Ruimte voor de toekomst:
We moeten in Nederland ruimte vrijhouden voor maatregelen die in de toekomst nodig zijn om ons beschermen tegen zeespiegelstijging. Vooral in de laaggelegen delen moeten we niet alles dicht bouwen, zodat we voldoende flexibel blijven.
Niet alleen de watersector, maar alle sectoren moeten bij hun planvorming rekening houden met een mogelijke zeespiegelstijging. Hierbij kan de planning van de verschillende investeringsopgaven veel beter op elkaar wordt afgestemd. Koppel de verschillende investeringsagenda’s om maatregelen tegen zeespiegelstijging betaalbaar en maatschappelijk acceptabel te houden. En als we dan toch gaan investeren, laten we gelijk een stap zetten richting klimaatbestendig Nederland.
Bekijk hieronder de whitepaper Ruimte voor de Toekomst; Hans Verbraeken heeft het voor Het Financieele Dagblad (en voor jou) prachtig onder de loep genomen in: ‘Nederland vergeet stijgende zeespiegel in plannen voor ruimtelijke ordening‘.
Bouwen op het diepste punt van Nederland, is dat wel verstandig?
Bouwen op het diepste punt van Nederland, is dat wel verstandig? Er komt een compleet nieuw dorp in de Zuidplaspolder tussen Gouda en Rotterdam, op 6 meter onder zeeniveau. Terwijl het water de komende jaren alleen maar verder stijgt, en de polder zakt. Volgens burgemeester Han Weber van de gemeente Zuidplas kun je er prima op een veilige manier bouwen, maar Jan Rotmans, hoogleraar Transitiekunde aan de Erasmusuniversiteit Rotterdam, denkt daar (al heel lang) heel anders over en vindt dat je bij het bouwen van huizen veel toekomstgerichter (verder dan 2050, ‘richtjaar’ van het Deltaplan) moet denken: bouwen op en met het water op plekken waar dat kan, of zelfs móet, willen ook onze kinderen en kleinkinderen na dat jaar ‘droge voeten’ houden.
Is bouwen op het diepste punt van Nederland wel verstandig?, (Bron: NPO Radio 1, Dit is de Dag, 11 augustus 2021), Kunst en Landschap, 15 augustus 2021.
Deltacommissaris waarschuwt voor niet-klimaatadaptief bouwen
In de zomer van 2021 werden Limburg, België en Duitsland overvallen door enorme en langdurige hoosbuien, meldt het NOS-journaal. De verwachting is, ook onder zo’n 14.000 klimaatwetenschappers (IPCC-rapport-2021), dat die in de komende jaren alleen maar zullen toenemen. Wat zijn de consequenties daarvan voor het bouwen van onze woningen en bedrijven?
Deltacommissaris Peter Glas, die de regering adviseert op het gebied van de waterhuishouding van ons land, zodat we ‘droge voeten houden’, waarschuwt dat er ‘klimaatadaptief’ (aanpassen aan veranderende klimaatomstandigheden) gebouwd moet worden. Als we dat niet doen, dan kan de schade in de komende dertig jaar wel eens oplopen tot zo’n 170 miljard oplopen! ,,Bezint, eer gij begint.”
Deltacommissaris waarschuwt voor niet-klimaatadaptief bouwen, Kunst en Landschap (Bron: NOS-journaal (14 juli 2021)/Hans Middendorp), 26 augustus 2021.
Water als sturend principe in de leefomgeving
Om schade door weersextremen te beperken, is het nodig dat overheden water ‘sturend’ laten zijn voor de ruimtelijke inrichting. Waterschappen riepen in aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen-2021 dan ook op om bij het invullen van de woningbouwopgave toekomstbestendige keuzes te maken in water-, land en bodemgebruik. In de regio is hier volgens hen meer samenwerking en regie nodig (een zogenoemde ‘gebiedsgerichte’ aanpak). Van het nieuwe kabinet vragen ze dit ordeningsprincipe nadrukkelijk te omarmen en daar structureel financieel aan bij te dragen.
Voor meer achtergronden over een integrale gebiedsgerichte aanpak van de ruimtelijke inrichting van (Noord) Nederland verwijs ik je graag naar de hoofdpagina van Kunst en Landschap.
Wat Waterschappen Willen, Unie van Waterschappen, 2 maart 2021.
Unie van Waterschappen: kabinet moet sneller en op grotere schaal voldoende geld beschikbaar stellen voor decentrale overheden
Na de drie extreem droge zomers van voorgaande jaren en de overstromingen in de zomer van 2021 in Limburg roept Rogier van de Sande, voorzitter van de Unie van Waterschappen op 16 september 2021 het kabinet op om sneller en op grotere schaal voldoende geld beschik-baar te stellen voor decentrale overheden. De Uniezette dat twee maanden later nog eens kracht bij, in aanloop naar het Wetgevingsoverleg Water in de Tweede Kamer-commissie Infrastructuur en Waterstaat van 22 november dat jaar, om tot een versnelde aanpak voor klimaatadaptatie en structurele financiering voor het opvangen van de gevolgen van de klimaatverandering te komen.
,,Wanneer we de aanpak niet versnellen, kijken we aan tegen een potentiële schade door wateroverlast, hitte en droogte tot 174 miljard euro voor voornamelijk particulieren in 2050.“
Rogier van de Sande, voorzitter Unie van Waterschappen
#WatWaterschappenWillen: versneld aanpassen aan weersextremen, Unie van Waterschappen, 16 september 2021.
Wetterskip Fryslân wil extra geld uit Den Haag voor klimaat-adaptatie
Om de gevolgen van klimaatverandering op te vangen, wil ook Wetterskip Fryslân extra geld voor versnelling van de benodigde maatregelen. Dat stelt dijkgraaf Luzette Kroon van het Friese waterschap op 15 november 2021 in het Fries Dagblad, in een reactie op de oproep van de Unie van Waterschappen.
Dat de kwestie ook voor Fryslân urgent is, lijdt volgens dijkgraaf Kroon geen twijfel, maar:
,,We moeten niet denken dat het hier, zoals afgelopen zomer, alleen waterschade betreft. Net als in de rest van Nederland vormt droogte de grootste dreiging. Daar moeten we samen iets aan doen.”
Advies deltacommissaris: extra inzet nodig voor klimaat-bestendige woningbouw
De ministeries van Binnenlandse Zaken en Infrastructuur en Waterstaat hebben de deltacommissaris Peter Glas in juli 2021 gevraagd advies uit te brengen over woningbouw en klimaatadaptatie. Tot 2030 moeten er in Nederland volgens velen zo’n 900.000 nieuwe woningen worden gebouwd om het woningtekort op te lossen.
De deltacommissaris is gevraagd om in twee stappen – via een briefadvies en via een doorkijk naar de langere termijn – te adviseren wat er met het oog op de klimaatverandering en de wateropgaven nodig is om deze woningbouwopgave goed uit te kunnen voeren. Dit briefadvies is op 1 september 2021 aangeboden aan de ministeries.
Eerste aflevering ‘BNR-Koplopers’: ‘Duurzame woningen, bestand tegen klimaatverandering’
De gevolgen van klimaatverandering voor de gebouwde omgeving zijn sinds deze zomer pijnlijk zichtbaar. Kunnen we onze woningen beschermen tegen de verwoestende overstromingen zoals we die in juli zagen, of moeten we gewoon anders gaan bouwen?
Werner Schouten gaat, samen met BNR-presentator Liesbeth Staats, met ingang van de laatste week van augustus op zoek naar ‘Koplopers’! Voor een ‘structurele oplossing voor een leefbare wereld in 2100’. Al bijna twee jaar pleit ‘co-host’ Schouten als voorzitter van de Jonge Klimaatbeweging voor duurzaam leiderschap in de politiek, maar hij richt zijn pijlen nu ook op het bedrijfsleven! Elke week gaat het duo in het wekelijkse radioprogramma ‘BNR-Koplopers‘ in gesprek ‘met constructieve rebellen die de status quo uitdagen op het gebied van duurzaamheid’.
Hoognodig, volgens Schouten: ‘om tot een klimaatneutrale wereld te komen moet namelijk alles veranderen. Van de manier waarop we energie opwekken tot de melk in de koffie. Hoe gaan ondernemers daar mee om? Wie is de echte koploper, wie twijfelt nog en wie maakt zich schuldig aan greenwashing?’
,,In BNR-Koplopers gaan we niet pleisters plakken en symptomen aanpakken, maar zoeken we echte systeemoplossingen. Structurele oplossingen voor een florerende wereld in 2100.”
Werner Schouten, voorzitter Jonge Klimaatbeweging
In deze eerste aflevering van Koplopersspreken Staats en Schouten met architect Koen Olthuis (Waterstudio & Dutch Docklands), die wil bouwen óp water, in plaats van er tegen te vechten, en Lars van der Meulen, duurzaamheidsdirecteur bij bouwonderneming VolkerWessels.
#1 | Duurzame woningen, bestand tegen klimaatverandering, Koplopers (BNR), 25 augustus 2021.
Het nieuwe programma Koplopers (van BNR Nieuwsradio en Change Inc.) is vanaf 25 augustus 2021 elke woensdag om 15.30 uur op Radio1 te beluisteren. Je kunt het natuurlijk ook in je favoriete podcast-app be- of terugluisteren.
‘KNMI stelt verwachte zeespiegelstijging Nederland naar boven bij: tot 1,2 meter in 2100’
De zeespiegelstijging voor de kust van Nederland kan extremer worden dan eerder gedacht, meldt Maartje Bakker op 25 oktober 2021 in de Volks-krant. Bakker spreekt Sybren Drijfhout, klimaatexpert bij het Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut (KNMI). Als de uitstoot van broeikasgassen onverminderd blijft toenemen, ligt een stijging van 1,2 meter in 2100 binnen bereik (ten opzichte van begin deze eeuw). Eerder leek het ondenkbaar dat de zeespiegel meer dan één meter zou stijgen.
Dat staat in het Klimaatsignaal’21, een rapport waarvoor het KNMI heeft uitgezocht wat het gezaghebbende IPCC–klimaatrapport (zomer 2021) betekent voor Nederland. In dit IPCC-rapport, waarover je alles kunt lezen in de Kunst en Landschap-klimaat-, water- en zeespiegelstijgingspecial ‘Het water komt…‘, zetten honderden wetenschappers van over de hele wereld de laatste inzichten over het klimaat op een rij.
,,We hebben meer rekening gehouden met de onzekerheid die er zit in de verschillende klimaatscenario’s. Ook de laatste inzichten over Antarctica leidden ertoe dat we de verwachtingen naar boven hebben bijgesteld. Verder nemen we nu voor het eerst bodemdaling mee.“
Sybren Drijfhout, klimaatexpert KNMI
Klimaatrapport KNMI: in ergste scenario’s ‘zul je delen van Nederland moeten opgeven’
Ook Joep Engels spreekt (voor Trouw) KNMI-klimaatexpert Sybren Drijfhout over het net uitgebrachte Klimaatsignaal21, net als zijn collega Rob van Dorland. Beiden waarschuwen dat de gevolgen van ongebreidelde klimaatverandering voor Nederland groter zijn dan voorzien. Het veranderde inzicht in de stijging van de zeespiegel valt daarbij het meest op: ”Als de wereld op de huidige voet doorgaat met de uitstoot van broeikasgassen kan de zeespiegelstijging 1,20 meter worden, en als het smelten van de ijskappen van Antarctica versnelt, kan die zelfs op 2 meter uitkomen.” Of – later – nog erger? Moeten we delen van Nederland opgeven?
KNMI komt in navolging van IPCC-zomerrapport met alarmerend rapport: ‘Klimaatsignaal’21’
Het klimaat verandert – ook in Nederland. Dat zal ook jou niet zijn ontgaan. Zo komen sommige situaties vaker voor (hitte) en andere situaties juist minder vaak (strenge vorst). Extreem weer blijft hangen in ons geheugen. Zo zullen we de indringende beelden van de overstromingen en wateroverlast na de ongekend hevige regenval op 13 en 14 juli 2021 in Nederland, Duitsland, België en Luxemburg niet snel vergeten. Het aantal slachtoffers (meer dan 200) en de materiële schade (honderden miljoenen, in Duitsland gaat het in de miljarden lopen) waren groot.
Het KNMI brengt in navolging van het alarmerende IPCC-zomerrapport (nogmaals; dit imposante rapport van het internationale klimaatpanel van de Verenigde Naties wordt hieronder uitgebreid beschreven) het Klimaatsignaal’21 uit, om antwoord te geven op vragen als: in welke mate is het klimaat al veranderd? Wat is eigenlijk normaal voor de tijd van het jaar? En waar moeten we in de toekomst rekening mee houden?
KNMI Klimaatsignaal’21, KNMI, 25 oktober 2021.
Klimaatverandering in Nederland heeft een steeds grotere impact op onze samenleving
Met dit rapport geeft het KNMI (opnieuw) het signaal af dat het klimaat (ook) in Nederland snel verandert. Ook benadrukt het instituut dat klimaatverandering in Nederland een steeds grotere impact heeft op onze samenleving. Daarmee wordt eens te meer onderstreept hoe belangrijk het is om – samen met andere landen – de uitstoot van broeikasgassen fors te verminderen. Alleen dan zullen we volgens de organisatie de gevolgen van klimaat-verandering, zoals toenemende hitte, droogte, extreme neerslag en zeespiegelstijging voor Nederland kunnen beperken.
Onderstaande infographic, die het Klimaatsignaal’21 in een notendop weergeeft, is clickable gemaakt, zodat je ook de ‘kleine letterjtes’ kunt lezen.
Reactie Deltacommissaris Peter Glas op KNMI-rapport Klimaatsignaal’21
Op elkaar afgestemd of niet, nog dezelfde dag, 25 oktober 2021, komt deltacommissaris Peter Glas met een reactie op het Klimaatsignaal’21-rapport van het KNMI. Niet raar, omdat dit signaalrapport directe consequenties zal hebben voor uitwerking en uitvoering van het Deltaprogramma (2022): waterkeringen versterken, de kustlijn onderhouden, zoetwatervoorraden in oppervlaktewater en grondwater behouden en een nieuwe balans vinden tussen vasthouden en afvoeren van regenwater in landelijk en stedelijk gebied. Het Deltaprogramma is overigens september 2021 net bijgesteld. Ik citeer Glas letterlijk:
,,Het KNMI-Klimaatsignaal’21 bevestigt dat het voor ons laaggelegen land essentieel is dat de CO2-emissies mondiaal omlaag gaan en dat we extra tempo moeten maken binnen het Deltaprogramma met de maatregelen waarmee we in 2050 weerbaar zijn tegen overstromingen, zoetwatertekorten en extreem weer.”
Peter Glas, deltacommissaris
Zeespiegelscenario’s KNMI laten zien dat eind deze eeuw bestaande aanpak Deltaprogramma mogelijk niet meer volstaat
De zeespiegelscenario’s van het KNMI laten zien dat eind deze eeuw de bestaande aanpak mogelijk niet meer volstaat, zegt de deltacommissaris, en meer ingrijpende keuzes voor het waterbeheer en ruimtelijke inrichting kunnen nodig zijn.
,,Deze nieuwste wetenschappelijke inzichten vergroten de urgentie om de voorbereiding op deze keuzes nu al ter hand te nemen.”
Peter Glas, deltacommissaris
Tegelijkertijd vindt Glas dat we er nu bij onze ruimtelijke inrichting al rekening mee moeten houden dat we onze strategieën op termijn moeten aanpassen en dus goed moeten kijken waar we bouwen en ervoor zorgen dat we dat op een toekomstbestendige manier doen.
In 2014 berekende het KNMI dat in 2100 de grens 1 meter zou zijn. De berekende zeespiegelstijging is nu dus naar boven bijgesteld, is de conclusie van de deltacommissaris in zijn uitgebreide toelichting op het Klimaatsignaal’21 van het KNMI. Op de lange termijn, zo stelt hij, wordt het verschil in zeespiegelstijging tussen niets doen aan de uitstoot van broeikasgassen en het voldoen aan het Klimaatakkoord van Parijs zeer groot. In 2300 kan dit verschil namelijk al oplopen tot vele meters.
Klik op de illustratie hieronder voor een uitgebreide toelichting en reflecties namens de deltacommissaris op zeespiegelstijging, extremere zomerbuien, langdurige droogte of hitte, rivieren, orkanen en stormen, stedelijk klimaat en op IPCC en KNMI-klimaatscenario’s.
‘Zeespiegel dreigt sneller te stijgen: ‘We gaan naar kritieke grens’
Zeespiegel dreigt sneller te stijgen: ‘We gaan naar kritieke grens’, NU.nl, 25 oktober 2021.
Experts willen dat er landelijke normen voor klimaatveiligheid komen. ‘We moeten intelligent woekeren met de ruimte.’
‘Vrolijk leesvoer is het misschien niet. Maar het is wel noodzakelijk leesvoer’, aldus demissionair staatssecretaris Steven van Weyenberg (Infrastructuur en Waterstaat, D66) op maandag 25 oktober 2021 bij de presentatie van het klimaatrapport van het KNMI.
„Praten over maatregelen tegen klimaatverandering als iets wat we doen voor onze kinderen is een onderschatting van de urgentie. Het is code rood en het is aan ons allen om daarop te handelen.”
Steven van Weyenberg, demissionair staatssecretaris I&W
Waar Nederland ‘echt aan toe is’, is het instellen van ‘landelijke normen voor klimaatveiligheid’, zegt Rogier van der Sande, voorzitter van de Unie van Waterschappen en dijkgraaf van het Hoogheemraadschap van Rijnland in Leiden.
,,Het belangrijkste uit dit rapport is voor mij niet de zeespiegelstijging. Die gaat ons veel later raken dan extreme weersomstandigheden; die gaan vaker en heftiger voorkomen, hier en nu. Deze extremen zijn zo acuut dat er landelijke normen moeten komen voor klimaatveilig bouwen.”
Rogier van der Sande, voorzitter Unie van Waterschappen
Ook Deltacommisaris Peter Glas pleit voor ‘slimme normen’ voor klimaatbestendig bouwen de komende jaren. Glas: ‘Iedereen zou gediend zijn bij landelijke normen voor een te halen doel, afhankelijk van waar je woont, want het maakt natuurlijk wel verschil of je op de Veluwe woont of in de Zuidplaspolder.’ De titel van zijn onlangs verschenen jaarlijkse Deltaprogramma luidt niet voor niets ‘Iedere schop in de grond klimaatbestendig.
„Of je nou huizen bouwt of infrastructuur, of buizen en leidingen aanlegt: denk aan de gevolgen van de weerextremen. Dat hoeft niet eens duurder te zijn.”
Bij de keuze voor nieuwe locaties voor woningbouw wordt nog nauwelijks rekening gehouden met het bodem- en watersysteem en de gevolgen van klimaatverandering, vooral die op de lange termijn. Naar schatting 820.000 nieuwe woningen zijn voorzien in overstroom-bare gebieden, gebieden met een slappe ondergrond of gebieden met een natte bodem. Het zijn locaties die kwetsbaar zijn voor overstromingen, wateroverlast, bodemdaling, maar ook voor droogte en hitte. Deze kwetsbaarheid zal door klimaatverandering toenemen, waarbij we steeds meer te maken krijgen met extreem weer, pieken in de rivierafvoer en een stijgende zeespiegel.
Dat schrijft deltacommissaris Peter Glas op 6 december 2021 in zijn tweede advies over woningbouw en klimaatadaptatie aan de ministeries van Binnenlandse Zaken en Infrastructuur en Waterstaat. In dit advies constateert hij dat er bij de woningbouwopgave onvoldoende rekening wordt gehouden met de langetermijngevolgen van klimaatverandering en met de eisen die water en bodem stellen.
,,We hebben snel nieuwe woningen nodig, maar daarbij is het wel van belang dat we het in één keer goed doen, flexibiliteit inbouwen en volgende generaties niet klemzetten met problemen en schade. De overstromingen in Limburg hebben recent laten zien hoe kwetsbaar we zijn in de gebouwde omgeving. Ik roep daarom op dat we scherper kijken waar we gaan bouwen en hoe we bouwen.”
Peter Glas, deltacommissaris
De Jonge wil nationale maatlat voor klimaatadaptief bouwen
Minister Hugo de Jonge (Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening) werkt aan een ‘nationale maatlat’ voor klimaatadaptief bouwen, meldt watervakblad H2O op 3 februari 2022. Die wil hij gebruiken bij de plannen voor de circa 1 miljoen woningen die de komende tien jaar nodig zijn om het woningtekort op te lossen. Volgens de minister zijn de criteria nu niet duidelijk.
Dat antwoordt de onlangs aangetreden bewindsman op Kamervragen die de Partij voor de Dieren in december stelde naar aanleiding van een advies van Deltacommissaris Peter Glas over klimaatadaptatie en woningbouw. Volgens Glas wordt tot nu toe bij locatiekeuzes voor woningbouw nog nauwelijks rekening gehouden met het bodem- en watersysteem en de gevolgen van klimaatverandering op de lange termijn.
Door klimaatverandering is de kans op extreme regenval die in juli overstromingen veroorzaakte in Limburg, België en Duitsland 20 tot 800 procent groter dan ruim een eeuw geleden. Dat concludeert Rolf Schuttenhelm op 24 augustus 2021 na bestudering van een gezamenlijke studie van een groot aantal Europese klimaatinstituten en universiteiten, een team van 39 klimaatwetenschappers onder leiding van de Duitse meteorologische dienst (Deutsche Wetterdienst, DWD), in NU.nl. Naarmate het klimaat verder opwarmt, zal extreme zomerneerslag steeds vaker voorkomen.
Wetenschappers uit Duitsland, België, Nederland, Zwitserland, Frankrijk, Luxemburg, de VS en het VK werkten samen om te beoordelen in hoeverre door de mens veroorzaakte klimaatverandering de kans en de intensiteit van de zware regenval die de ernstige overstromingen veroorzaakte, veranderde.
Met behulp van gepubliceerde ‘peer-reviewde’ methoden hebben ze geanalyseerd hoe door de mens veroorzaakte klimaatverandering de maximale 1-daagse en 2-daagse regenval in het zomerseizoen (april-september) beïnvloedde in twee kleine regio’s waar de recente overstromingen het ernstigst waren: in de Ahr-Erft-regio (Duitsland) en aan de Maas (België) en in een grotere regio waaronder Duitsland, België en Nederland.
Reconstructie Neue Züricher Zeitung overstoming Duitse Ahrdal
Dat het gevaarlijk is om (bewust of onbewust) data uit het verleden te negeren wordt duidelijk uit de volgende reconstructie van de ramp in het Duitse Ahrdal – meer dan 130 mensen verloren hier hun leven. De nog hogere waterstanden uit 1804 en 1911 zijn genegeerd, op zijn minst onderschat. De reconstructie is gemaakt door de Neue Züricher Zeitung (NZZ):
Wie das Hochwasser in Ahrweiler so verheerend wurde, Neue Zürcher Zeitung (NZZ), 6 augustus 2021.
Lees hieronder de voornaamste bevindingen van deze ‘World Weather Attribution‘. Je kunt er ook het volledige rapport ook downloaden.
Na twee maanden ziet het Ahrdal in Duitsland er nog steeds uit als een soort oorlogsgebied
Het is twee maanden na de grote overstromingen, maar nog steeds ziet het Ahrdal in Duitsland eruit als een soort oorlogsgebied. Weggespoelde huizen, hotels en winkels; de schade is enorm en het herstel nog ver weg. Maar niet alleen de dorpen hebben schade, ook het vertrouwen in de politiek heeft een flinke knauw gehad.
Nieuwsuur-verslaggever Dieuwke van Ooij trok enkele dagen door het Ahrdal. Ze neemt je mee op een reis door het rampgebied.
Roadtrip door ‘oorlogsgebied’ in Duitsland, Nieuwsuur, 25 september 2021.
Promovendus Deltares doet onderzoek aan Duitse Ahrvallei
Samen met de GEER Association – deze organisatie coördineert de door de National Science Foundation (NSF) gesponsorde verkenningsinspanningen van geotechnisch belangrijke extreme gebeurtenissen -hebben we een veldbezoek gebracht aan de Duitse Ahrvallei, zegt promovendus Kees van Ginkel, die voor Deltares schade door overstromingen onderzoekt. Dit helpt, zo zegt hij, om overstromingsrisicomodellen te verbeteren, en in het bijzonder de wegschademodellen die hij tijdens zijn promotieonderzoek heeft ontwikkeld.
Van Ginkel maakte tijdens zijn onderzoek, naast onderstaande, nog een aantal zeer bekijkenswaardige klimaatvlogs. Kunst en Landschap heeft zich uiteraard geabonneerd op deze afspeellijst.
Climate vlog 6 – Ahr Valley (Ahrtal) flooding and damage, Kees van Ginkel, 31 december 2021.
‘Die Nacht, als die Flut kam – Protokoll einer Klima-katastrophe’
Natuurrampen zijn nu ook een realiteit in Centraal-Europa, dat voorheen als veilig werd beschouwd – de Ahr-vloed in 2021 maakte dit angstaanjagend duidelijk. Een jaar na de watersnoodramp in het Ahr-dal reconstrueert de documentaire-film ‘Die Nacht, als die Flut kam – Protokoll einer Klimakatastrophe‘ getrouw de gebeurtenissen van 14 en 15 juli aan de hand van de verhalen van de mensen ijdens de nacht des onheil.
Op de avond van 14 juli 2021 zorgt een vloedgolf ervoor dat de Ahr in Rijnland-Palts opzwelt tot ruim zeven meter. Auto’s en huizen worden meegesleurd door het water, 135 mensen komen om. Wat gebeurde er precies op de vloednacht? En was het allemaal gewoon het weer, of is ook de klimaatverandering de schuldige?
De film volgt de mensen van de Ahr en laat in niet eerder gepubliceerde beelden zien hoe zij de ramp hebben ervaren. Oliver Grieß, die door de vloedgolf in het kleine dorpje Insul uit zijn huis werd gerukt: ,,Ik zag hoe onze brug werd verwoest – en toen kwam de apocalyps.” Alina Sonntag, die wanhopig probeert de wijnboerencoöperatie in Mayschoss te redden. Brandweerman Friedhelm Jakobs, die zich de hele nacht vastklampte aan een grafkruis in het water in Ahrweiler. Julian Dela uit Bad Neuenahr, die nog steeds niet kan loslaten wat er in de nacht van de overstroming met zijn buren is gebeurd: ,,Ik zal de kreten om hulp nooit vergeten.”
Gebaseerd op een regionale gebeurtenis, verbreedt de film het perspectief van de mondiale klimaatsituatie. Internationale onderzoekers geven een overzicht van hoe klimaatverandering bijdraagt aan dergelijke rampen en wat we in de toekomst kunnen verwachten. Zijn de gebeurtenissen aan de Ahr echt nooit eerder vertoond? En hoeveel waarschijnlijker zijn dergelijke klimaatgebeurtenissen wereldwijd geworden? Voorbeelden van over de hele wereld, uit Japan, Bangladesh, de VS, Australië en Afrika, laten zien waar het allemaal om draait. De film laat zien dat de overstroming van de Ahr slechts één puzzelstukje is in een wereld die uit balans raakt.
Matthias Fuch, Taglicht Media
Klik op de illustratie hieronder om de 92 minuten durende documentaire-film van Matthias Fuch te bekijken.
Nooit eerder hebben natuurrampen in Duitsland zo’n hoge schade aangericht als in 2021; eerste raming kosten: 12,5 miljard euro
Nooit eerder hebben natuurrampen in Duitsland zo’n hoge schade aangericht als in 2021. Volgens de Duitse Verzekeringsvereniging (GDV) bedraagt de totale schade 12,5 miljard euro, zegt zakelijk redacteur Welt Stephan Maass op 2 februari 2022. De verwoestende plotselinge overstroming in juli en de hagelbui in de vroege zomer zijn hiervoor verantwoordelijk.
Volgens Jörg Asmussen, algemeen directeur van GDV, vormde de totale schade aan woningen, huisraad en bedrijven veroorzaakt door overstromingen en zware regenval in het voorgaande jaar het grootste deel met zo’n negen miljard euro. Storm- en hagelschade is goed voor twee miljard euro. De overige 1,5 miljard euro is te wijten aan natuurschade aan motorvoertuigen.
In een vergelijking van de risico’s van natuurrampen met andere Europese landen staat Duitsland daarmee op de achtste plaats. Dat heeft het Britse vergelijkingsportaal ‘Uswitch‘ vastgesteld door historische gegevens over natuurrampen van de laatste 119 jaar – van 1902 tot en met 2021 – te evalueren. Het kan dus nog erger. Hoe dan ook, de helft van de onderzochte rampen is te wijten aan overstromingen. Klik op de illustratie hieronder om het Welt-artikel van Maass te lezen.
,,We zijn nu meer dan vier maanden verder, en er is nog geen cent uitgekeerd”
Direct na de overstroming kwam de ene na de andere hoogwaardigheidsbekleder Valkenburg bezoeken. Met de belofte dat er bij de wederopbouw snel en adequaat zou worden geholpen. Zo zou er via de Wet Tegemoetkoming Schade bij rampen geld beschikbaar komen voor onverzekerde of onverzekerbare schade bij bedrijven en particulieren. ‘We zijn nu meer dan vier maanden verder, en er is nog geen cent uitgekeerd’, zegt burgemeester van Valkenburg Daan Prevoo tegen Nieuwsuur-verslaggever Gert Janssen op 20 november 2021.
,,De overheid gaat hierbij uit van wantrouwen, in plaats van vertrouwen. Zo bang zijn ze dat er misbruik van wordt gemaakt. Ik roep de Tweede Kamer en het kabinet op om de inwoners van Valkenburg te vertrouwen en snel geld uit te keren.”
Daan Prevoo, burgemeester Valkenburg
De burgemeester bezoekt met Nieuwsuur de 89-jarige Tilla van Vliet terwijl ze naast haar elektrische kacheltje in haar gestripte woning zit. Daarnaast rolt de camera in gebouwen van zorginstelling Adelante, waar zo’n 450 kinderen met een lichamelijke beperking sinds de overstroming van de ene op de andere dag niet meer naar school konden. Prevoo spreekt met Adelante-bestuurder Henri Plagge, die, zoals het er nu voorstaat, denkt, niet eerder dan in de zomer van volgend jaar, de gebouwen van de instelling weer in gebruik te kunnen nemen.
Vier maanden na de grote overstromingen in @gemvalkenburg kunnen zo'n 500 gezinnen nog steeds hun huis niet in. Ook wachten ze nog steeds op schadevergoeding. 'Er is nog geen euro uitgekeerd door de overheid', zegt burgemeester @daanprevoo. #Nieuwsuurpic.twitter.com/lyDgOyUYZa
Radar: ‘Let op! Klimaatschade aan je woning lang niet altijd verzekerd’
Het ging net goed vandaag, zegt presentator-Radar Antoinette Hertsenberg geruststellend, nadat Limburg in de namiddag van 6 februari 2022 opnieuw werd opgeschrikt door hoogwater, en dat dat in de loop van de avond weer zakte tot ‘normale’ proporties. Door klimaatverandering krijgen we steeds meer te maken met klimaatschade, vervolgt ze, ‘maar dit is lang niet altijd verzekerbaar’. Niet iedereen weet dat.
Uit een enquête van het consumentenprogramma Radar blijkt namelijk dat zo’n 68 procent van de ondervraagden gedekt denkt te zijn voor schade door een overstroming met een woonverzekering, terwijl dit niet altijd het geval is. De enquête is ingevuld door ruim 13.000 testpanelleden.
Uit deze enquête van Radar blijkt overigens ook dat 48 procent van de consumenten denkt verzekerd te zijn tegen deze verzakkingen, maar ook dat is niet het geval. Je kunt je hier als consument niet tegen verzekeren. Hoewel er in 2016 nog enkele aanbieders waren die dit deden, is er op dit moment geen enkele.
Let op! Klimaatschade aan je woning lang niet altijd verzekerd, Radar, 7 februari 2022.
,,Het kan jaren duren voordat de natuur hersteld is”
In Limburg loopt de schade in honderden miljoenen euro’s. In Duitsland vielen minstens 184 doden en in België 38. Ook voor de natuur in beekdalen en uiterwaarden was het een klap. Miljoenen insecten en bodemdieren zijn in de afgelopen week gedood door het hoogwater in Limburg. Dat zegt ecoloog Piet Verdonschot tegen NU.nl-verslaggever Job van der Plicht (21 juli 2021, red). Ook zoogdieren en jonge weidevogels zijn flink getroffen. Jaap Dirkmaat, directeur van de Vereniging Nederlands Cultuurlandschap (VNC), schat dat er duizenden grotere dieren zijn omgekomen: ‘Het kan jaren duren voordat de natuur hersteld is.‘
‘Hoe de Limburgse natuur een nieuwe watersnood kan voorkomen’
Beeld: Hettie Meertens, VK/H2O
Maar de natuur is veerkrachtig. Sterker: de natuur kan ons van dienst zijn in onze zoektocht naar oplossingen om mensen, vee, bedrijven en infrastructuur beter te beschermen, zegt bioloog Hettie Meertens namens ARK Natuurontwik-keling tegen Onno Havermans, die haar interviewde voor Trouw. ,,Zo’n ramp als in juli kan zich vaker voordoen, nu het klimaat verandert als gevolg van de opwarming van de aarde.” Meertens legt uit hoe de Limburgse natuur een handje kan helpen om een nieuwe watersnood te voorkomen.
,,Het landschap kan het water niet tegenhouden, maar wel vertragen door het langer vast te houden in de bodem en de vegetatie. Dat bewoonde delen overstromen bij zoveel regenval als in juli is door de natuur niet te voorkomen, maar we kunnen wel zorgen dat er meer tijd is om je erop voor te bereiden.”
Hettie Meertens (ARK Natuurontwikkeling)
Meertens wijst er in het watervakblad H2O op dat het natuurlijker inrichten van het landschap in het zuiden van Limburg niet alleen belangrijk is vanuit het oogpunt van bergen van water, waarmee ze één van de belangrijke pijlers van Kunst en Landschap benadrukt: het zoeken naar integrale, gebiedsgerichte, natuur- en landschapsinclusieve oplossingen voor een (biodiverse, klimaatadaptieve) inrichting van ons land, waarbij water en bodem ‘sturend’ zijn. Kan nog leuk zijn ook!
“Hiermee bevorder je ook de biodiversiteit, creëer je nieuwe mogelijkheden voor recreatie en toerisme en doe je wat aan de stikstofproblematiek en de uitstoot van CO2. Je slaat dus meerdere vliegen in een klap. Het wordt zo een fijne opgave om aan te werken.”
Het herstel van de natuurlijke kenmerken en dynamiek van rivieren vergroot de overstromingsbestendigheid duurzamer en is bovendien goedkoper dan met traditionele technische oplossingen. Dat zegt het Wereld Natuur Fonds (-België) na de historische overstromingen van half juli, op basis van een nieuw rapport, meldt Het Nieuwsblad (Bron: Belga) op 25 augustus 2021.
Het Belgische WWF roept op diezelfde dag in een persbericht de federale en regionale regeringen op om rivieren in hun natuurlijke staat te herstellen en gecontroleerde overstromingsgebieden aan te leggen, met het herstel van uiterwaarden. De Maas en Rijn, die tijdens de overstromingen buiten hun oevers traden, hebben hun natuurlijke uiterwaarden volledig verloren, stelt de milieuorganisatie vast.
,,Het oplossen van de klimaatcrisis en het redden van biodiversiteit gaan hand in hand. Als je de toename van hevige regenval als gevolg van klimaatverandering en de drastische afname van uiterwaarden bij elkaar optelt, krijg je een dodelijke cocktail voor de mensheid.
In plaats van de natuur tegen te werken door miljarden euro’s te spenderen aan investeringen schadelijk voor de natuur, moeten we investeren in natuurvriendelijke oplossingen. Het herstellen van de natuur is een kwestie van overleven geworden, niet alleen voor de natuur maar ook voor de mens.”
Rapport: natuur Geuldal voorkwam ergere overstromingen in Limburg
De natuur in het Limburgse Geuldal heeft tijdens de zware overstromingen van vorige zomer gefunctioneerd als een ‘klimaatbuffer’ en erger voorkomen, schrijft de redactie van Trouw op de langste dag van het jaar, bijna een jaar later: 21 juni 2022. Tot die conclusie komen onderzoekers van het onafhankelijke Bureau Stromingin een rapport voor Natuurmonumenten.
“Zonder deze bufferende werking van het Geuldal was de waterstand in Valkenburg en Meerssen nog veel hoger geworden.”
Bureau Stroming voor Natuurmonumenten
Natuurgebieden kunnen dus helpen de consequenties voor mensen en (on)veiligheid te beperken door water op te vangen en geleidelijk weer af te geven. Het regenwater kan namelijk beter in de bodem dringen en langzamer naar beneden afstromen. Eenmaal in het dal aangekomen bieden de natuurlijke dalvlakten volop ruimte aan het water. Het mooie van klimaatbuffering is dat mensen én de natuur daarvan profiteren.
Kijk maar eens naar deze prachtige video, die ARK Natuurontwikkeling maakte in samen-werking met het Wereld Natuur Fonds, Het Limburgs Landschap, Natuurmonumenten en de Natuur en Milieu Federatie Limburg. De productie was in handen van Rombus Natuurfilms.
Buien beter bergen, ARK Natuurontwikkeling, 3 maart 2022.
De afgelopen jaren is er door verschillende organisaties in het Geuldal al hard gewerkt aan mogelijkheden om water te bergen en af te voeren, maar veelal alleen met technische middelen. Dat volstaat echter niet meer, zegt Natuurmonumenten, nu klimaatverandering zorgt voor heftigere buien, overstromingen en modderstromen, afgewisseld met langere periodes van droogte. Water vasthouden vraagt volgens de natuurorganisatie nu alle aandacht. Ook het Kennisportaal Klimaatadaptatie onderschrijft die visie.
,,Natuur kan helpen regendruppels langer vast te houden op de plek waar ze vallen, dieper de bodem in te laten trekken en het water letterlijk te vertragen. Hierdoor hebben we minder last van overstromingen en droogte.”
Natuurmonumenten
Kijk hieronder ter illustratie naar een video die Natuurmonumenten maakte tijdens het hoogwater in de zomer van 2021.
Hoe maken we het hele landschap klimaatslim, Natuurmonumenten, 16 december 2021.
Water verbindt ons allemaal!
Door snel handelen zijn in Limburg veel overstromingen voorkomen. Het Waterschap Limburg bedankte (al) op 22 juli voor alle alle hulp die het kreeg vanuit heel Nederland. ‘Water verbindt ons allemaal!’
Een oprecht dankjewel vanuit Limburg, Waterschap Limburg, 22 juli 2021.
Vervolg Watersnoodramp-2021-special Kunst en Landschap
In het vervolg op deze Kunst en Landschap-special over de watersnoodramp-2021 gaan we de diepte in: houden we bij de invulling van de schaarse ruimte in Nederland voldoende rekening met de gevolgen van klimaatverandering? En moeten we niet veel verder vooruitdenken over de indeling van ons land?
(Klik hier voor het vervolg van de Watersnoodramp-2021-special)
Keeping Retreat on the Table in the Safest Delta in the World default, Climate Week at Penn (Bron: Simon Richter, University of Pennsylvania), 26 juni 2021.
In opdracht van It Fryske Gea, de Friese Milieu Federatie, Staatsbosbeheer en Natuur-monumenten is een integrale denkwijze geschetst, gebaseerd op de unieke bodemopbouw van Fryslân en een weerbaar, toekomstbestendig watersysteem. De visie is geen blauwdruk, wel een uitnodiging om met elkaar in gesprek te gaan over de vraag hoe de provincie Fryslân zich de komende decennia zou kunnen ontwikkelen in het licht van de grote maatschappelijke opgaven.
Vier Friese bestuurders krijgen na een introductie van Peter de Ruyter en Eddy Wymenga de toekomstvisie Natuerlik Fryslân 2050 tijdens het webinar, dat ik hieronder integraal voor je opgenomen heb, officieel overhandigd. De gelukkigen zijn gedeputeerden van de provincie FryslânAvine Fokkens en Douwe Hoogland, dijkgraaf Luzette Kroon van Wetterskip Fryslân en burgemeester Jannewietske de Vries van de gemeente Súdwest-Fryslân. Ook gaat het gezelschap in gesprek met de directeuren van de natuurorganisaties. Hoe zal Friesland er in 2050 uitzien?
,,Vergezichten over een vogelrijke Waddenzee. Uitgestrekte en kleurrijke graslanden waar weidevogels de toon zetten. Waterrijke overstromingslandschappen met rietlanden, vis en otters. En traag stromende beken door een kleinschalig cultuurlandschap met natuurrijke bossen. Wat een aantrekkelijk vooruitzicht om in 2050 door Fryslân te wandelen, te fietsen of om er te wonen! Rijk aan natuur en met een landschap dat bloeit en zoemt van de insecten. Waar een schone bodem aan de basis staat van gezonde producten uit onze eigen omgeving. Klimaatbestendig, veilig en aantrekkelijk. We kijken uit naar een groene toekomst voor komende generaties.”
Inleiding ‘Natuerlik Fryslân 2050‘
Natuerlik Fryslân 2050. Natuur en Landschap als basis voor onze toekomst, Groenlunch, 2 juni 2021.
Deelnemers aan het webinar konden vragen stellen; niet alle vragen konden tijdens de uitzending worden beantwoord. Op de website van de Friese Milieufederatie zijn alle vragen (geanonimiseerd) en antwoorden vanaf 8 juni in te zien en te downloaden.
Kunst en Landschap gaat ontwikkelingen ‘Natuerlik Fryslân 2050’ op de voet volgen
Abstract ‘Natuerlik Fryslân 2050’, Peter de Ruyter, 2 juni 2021 (zie: LinkedIn, klik voor vergroting).
In de zoektocht naar oplossingen voor de grote maatschappelijke opgaven waar (ook) de provincie Friesland de komende decennia voor staat, staan in Natuerlik Fryslân 2050natuur en landschap centraal. De visie propageert daarbij een integrale en gebiedsgerichte aanpak. Ook op rijksniveau is volgens velen een integrale, ruimtelijke visie nodig voor de lange termijn, zeg 20 tot 30 jaar.
‘Het huidige beleid is te gefragmenteerd. Ministeries werken vooral sectoraal en bovendien is er veel gedecentraliseerd naar de provincies en de gemeenten, zegt voormalig Rijksadviseur Berno Strootmanin het meinummer (2021, red.) van het open magazine van Publiek Denken. ‘Voor veel opgaven leek rijksverantwoordelijkheid niet nodig. De tijd heeft ons daarin ongelijk gegeven’. Strootman pleit in dit opinieartikel (nogmaals en nadrukkelijk) voor een Minister van Ruimte – een nieuwe bewindspersoon met een eigen mandaat en budget.
,,Doordat centrale regie ontbreekt, maar ook door het ontbreken van een integrale langetermijnvisie en politieke wil, struikelen we van crisis naar crisis. […] Integraal beleid maken is ingewikkelder, maar leidt tot betere kwaliteit en is uiteindelijk goedkoper.”
Berno Strootman
Het multimediale platform in oprichting Kunst en Landschap Noord Nederland volgt de (landelijke) ontwikkeling(en) – uiteraard incluis die van Friesland – op dit gebied reeds geruime tijd op de voet. En dat blijft het doen, in de hoop aan het einde van dit jaar of in 2022, een bijdrage te (kunnen) leveren aan versnelling van de transities in het Noorden door in te zetten op noordelijke krachtenbundeling. Middels een expertise-, organisatie-, productie- en journalistiek platform voor verbeelding van (en reflectie op) verandering, gaat Kunst en Landschap tot ‘de verbeelding’ spreken door coöperatie op meerdere fronten!
Eerste reacties op ‘Natuerlik Fryslân 2050’
Ik houd, in aanloop naar de lancering van het platform, voor Kunst en Landschap een aantal (door mij) zogenoemde ‘blogboeken‘ bij. Met dit Natuerlik Fryslân 2050-blogboek krijg je er eentje bij. Je vindt ze overigens (de ‘KL-SPECIALS‘) onder de rechter menu-knop. Ik ga je – op hoofdlijnen, het hele jaar door en de jaren daarna – op de hoogte houden van de ontwikkelingen rond Natuerlik Fryslân 2050. Hopelijk is dat voor jou een reden om deze pagina van Kunst en Landschap regelmatig te bezoeken. Bookmarken mag.
Hieronder alvast de eerste reacties op deze prachtige Visie, vol van wenkende perspectieven voor een veerkrachtige en hoopvolle toekomst voor de provincie Fryslân. (Nog) niet alle thema’s zijn verweven, maar de basis – de bodem en het ‘sturende’ water – voor ‘een goed gesprek’ ligt er. Ik blijf met Kunst en Landschap hard werken aan ‘implementatie’ van (al) die andere veranderopgaven, waarbij ik kunst en cultuur – als motor voor verandering(sgezindheid) – een voorname rol toebedeel bij de ontwikkeling en innovatie van Noord Nederland.
Deltaplan aanpak Funderingsschade Coalitie Vereniging Eigen Huis, hypotheekaanbieders (NVB, Verbond van Verzekeraars), het kenniscentrum KCAF en Aedes, 5 maart 2021
.
Klimaatbeleid volgens de wetenschap, Open Universiteit, 8 maart 2021.
Nederland-Waterland: een complexe wereld van schipperen – strijd om iedere druppel water!
‘Water, we komen eruit voort, en we leven ervan’. In de vierdelige BNNVARA-documentaire-serie ‘Waterman‘ onderzoekt presentator Menno Bentveld – al veertien jaar gezicht en stem van instituut ‘Vroege vogels‘ – onze wonderlijke verhouding tot water. Hij volgt de loop van het water in Nederland en belandt in een wereld van botsende belangen en tegenstrijdige inzichten. Dit persoonlijke vierluik, dat hij samen met regisseur Geertjan Lassche (Break free, Frontberichten) maakte, neemt je mee in een wereld vol uitersten, die je blik op het water voorgoed zal veranderen, zo luidt het persbericht.
‘Waterman‘ ontdekt in het nieuwe tv-programma dat het eeuwenoude motto van pompen of verzuipen al lang niet meer opgaat voor de Nederlandse delta. Het water vasthouden is noodzakelijk, maar erg ingewikkeld: volstaat polderen, of is het tijd voor harde keuzes?
,,De manier waarop we eeuwenlang met water zijn omgegaan, staat onder druk. We wilden alles zo snel mogelijk kwijt anders verzopen we en konden boeren niet met hun trekkers het land op. Afvoeren en pompen maar. Nu leidt dat tot extreme tegenstellingen omdat we vaker met korte gigantische hoosbuien en langer met periodes van droogte te maken hebben.”
Menno Bentveld (Zie interview Annemart van Rhee voor BNNVARA hieronder.)
Bentveld spreekt in zijn zoektocht met mensen die op een bijzondere manier van water afhankelijk zijn: vissers, boeren, natuurbeheerders, schippers, boswachters, bierbrouwers en campinghouders. Ook met overheden, waterschappen, drinkwaterbedrijven, de industrie en – last but not least – de consument.
,,Nederland-Waterland blijkt een complexe wereld van schipperen, waarbij iedereen zijn eigen belang vooropstelt. Ieder vecht om dezelfde druppel.”
‘Waterman‘
Trailer ‘Waterman’
Bekijk hieronder de trailer van Waterman, de vierdelige serie is vanaf 11 april elke zondag te zien bij BNNVARA op NPO-2 (11 april: 20:45 uur; let op precieze aanvangstijden).
Trailer ‘Waterman’, BNNVARA, 29 maart 2021.
Met Kunst en Landschap heb je ze mooi op een rijtje
Natuurlijk zit ik die zondagen aan de buis gekluisterd en neem ik de Waterman-uitzendingen in deze blogbijdrage (voor Kunst en Landschap) voor je op. Je hebt ze dan alle vier mooi op een rijtje en je kunt ze (nadien) terugkijken op een moment dat het jou uitkomt. Veel plezier daarbij.
Menno Bentveld was naast zijn reportages en studiowerk voor Vroege vogels maandenlang hard bezig met de vierdelige documentairereeks over het Nederlandse watersysteem. Volgens hem een urgente serie, onder andere door de oplaaiende milieu- (stikstofcrisis) en landbouwdiscussies. Wat beweegt de ‘natuurradio- en televisieman’ om, samen met Geertjan Lassche en zijn team, Waterman te maken? Wat zijn z’n drijfveren en wat is er nou eigenlijk zo spannend aan water? Dat wilde freelance interviewer en reportagemaker Annemart van Rhee wel eens weten. Een openhartig interview:
,,In de jaren 80 ging de wereld écht naar de klote. Kernafval werd met tonnen zo de Atlantische Oceaan in gelazerd.”
‘Iedereen is aan het zoeken en aan het vechten om diezelfde druppel’
Op vrijdag 9 april schuift Menno Bentveld aan bij Astrid Joosten en Paul de Leeuw in het programma Op1 – een uitgelezen kans om de urgentie, zo niet noodzaak van het vasthouden van water bij een groot publiek onder de aandacht te brengen.
Menno Bentveld: “Iedereen is aan het zoeken en aan het vechten om diezelfde druppel”, Op1, 10 april 2021.
‘De bizarre wereld van het water in nieuwe serie van Menno Bentveld’
Nederland is beroemd om zijn strijd tegen het water, maar die strijd is, mede onder invloed van klimaatverandering, ook een strijd óm het water! En die is behoorlijk ingewikkeld zegt Patrick Lodiers, presentator van het NPO Radio-1-programma De Nieuws BV, die Bentveld op vrijdagmiddag 9 april tussen 12 en half 2 interviewde in zijn wekelijkse talkshow. Menno loopt al heel wat jaartjes rond in het Hilversumse, dus aan (voor-)publiciteit voor Waterman geen gebrek. Maar ze – Menno Bentveld en regisseur Geertjan Lassche – hebben dan ook niet ‘zo maar iets’ te melden.
,,Het moet een verhaal worden over de complexiteit, eigenlijk wel mafheid van hoe dat watersysteem bij ons in Nederland in elkaar zit.”
Menno Bentveld (en Geertjan Lassche)
Menno Bentveld in gesprek met Patrick Lodiers, De Nieuws BV, 9 april 2021.
‘Waterman’ in twee specials van Kunst en Landschap
Waterman krijgt een plekje in maar liefst twee specials van Kunst en Landschap: ‘Het water komt…‘, een blog(boek) over klimaatverandering, zeespiegelstijging en waterbeheersing en ‘Stappen naar…‘, waarin de (over)gang naar (natuurinclusieve) kringlooplandbouw centraal staat. Klik op de illustraties hieronder om in beide alvast een kijkje te nemen.
De strijd om water; over het lage grondwater op de hoge zandgronden van Brabant
In de eerste aflevering van Waterman spreekt Menno met de Brabantse Hans van Berlo, een fervent strijder voor het natter maken van de Brabantse natuur. Als vrijwilliger bij het IVN Gemert Bakel steekt hij veel van zijn tijd in het onder de aandacht brengen van het lage grondwater op de hoge zandgronden van Brabant. Verslaggever Marlijn Snijders zocht Van Berlo op en interviewt hem langs – what’s in a name – ‘De Snelle Loop‘ voor een radio-uitzending van Vroege Vogels.
BNNVARA-Serie Waterman, allemaal kijken!, Hans Natuurkanaal, 11 april 2021.
Waterman, de afleveringen (en reacties):
Aflevering 1: Brabant – Boren en pompen
‘Waterman‘: ,,Water in Brabant is een wereld van uitersten. Deze winter was de Maas, een van de zoetwaterleveranciers van Brabant, weer buiten zijn oevers getreden. Op zulke momenten willen we er zo snel mogelijk vanaf. Maar een paar maanden later is er niets meer over van deze overvloed. Er worden massaal putten geslagen. Boorteams zoeken in diepe aardlagen naar eeuwenoude watervoorraden, anders willen de gewassen niet groeien op onze uitgestrekte velden. Er wordt gestreden om iedere druppel. Kunnen we de aarde nog blijven benutten naar onze eigen wens of komt er een moment dat we moeten meebewegen met de loop van het water?”
Tv-recensent Walter van der Kooi (De Groene Amsterdammer) over ‘Waterman’: ,,Zeer aanbevolen.”
Veel lovende kritieken vielen Waterman na de eerste aflevering ten deel – uit diverse hoeken van de water-, klimaat-, natuur-, landschaps- en landbouwwereld. Met mijn Kunst en Landschaps-bril op, las ik met groot genoegen de reactie van tv-recensent Walter van der Kooi, die voor De Groene Amsterdammer op de dag van uitzending van de tweede aflevering van Waterman, met zowel een inhoudelijk als esthetisch oordeel kwam.
,,Regisseur Geertjan Lassche is in zijn werken niet alleen van de krachtige inhoud maar ook van de prachtige vorm.”
Walter van der Kooi, De Groene Amsterdammer
Van der Kooi geniet het privilege van het beroepshalve vooruit kunnen kijken. Dat gaf hem gelegenheid de eerste twee afleveringen-Waterman alvast te kunnen aan- en beschouwen. Hij prijst niet alleen de integrale benadering van het makersduo, maar ook ‘de VARA’, die volgens hem ‘goed bezig is met De boerenrepubliek en Waterman (omdat, red.) die elkaar regelmatig raken; en met Scheefgroei in de polder van Jeroen Pauw en Sander Heijne‘. Lees hier zijn recensie:
Waterman Walter van der Kooi, De Groene Amsterdammer, 18 april 2021
Aflevering 2: Zeeland – Zilt en zoet
‘Waterman’: ,,Zeeland en water is een geschiedenis van handel, zeeslagen en een worsteling met zoet en zout. Nog steeds zorgt het water voor overvloed, maar is voor Zeeland ook een permanente bedreiging. Wereldberoemd werden we met technische oplossingen, zoals de Deltawerken. Maar die hebben geen antwoord op nieuwe problemen. Het eiland Schouwen-Duiveland, dat volledig is omsloten door zout water, is afhankelijk van zoet regenwater, dat steeds minder vaak valt. Hoe vormt het zout zeewater op Schouwen-Duiveland zowel een bedreiging als een kans? En moeten we het zoute water blijven bevechten of moeten we het omarmen?”
‘Televisieserie duikt in waterproblemen op Schouwen-Duiveland’
In deze tweede aflevering gaat Menno langs bij boeren en fruittelers op Schouwen-Duiveland die een schreeuwend tekort hebben aan zoet water. Voor Omroep Zeeland reden om het daar een dag na de uitzending eens uitgebreid over te hebben. Luister hier naar een twintig minuten durend interview met Bentveld in het radioprogramma de Zeeuwse Kamer:
Interview Menno Bentveld in de Zeeuwse Kamer, Omroep Zeeland, 19 april 2021.
‘Showcolade zegt niets over ons; Waterman wél’
Waar Walter van der Kooi in De Groene Amsterdammer regisseur Geertjan Lassche roemt om de krachtige inhoud en de prachtige vorm, prijst Maaike Bos – in haar tv-column voor Trouw – Lassche om de urgentie die hij met de vier delen Waterman onderstreept: ‘Nederland heeft dorst, en moet het water zo lang mogelijk zien te behouden’.
,,Eeuwenlang vervolmaakte Nederland de waterafvoer – binnen vijf dagen komt een regenbui via rechte sloten, beken en rivieren in zee. Maar de laatste droge zomers maakten duidelijk dat de strijd is verlegd.”
Maaike Bos, tv-columnist Trouw
Fraaie column, waarbij Bos de Nederlandse Publieke Omroepkijker en passant ‘adviseert’ om in ieder geval de eerstkomende zondagavonden op primetime niet op NPO1 af te stemmen voor ‘Showcolade‘ – ‘een remake van het Japanse Sokkuri Sweets‘.
Wat blijft hangen bij deze tweede aflevering van Waterman, zo stelt de redactie van het Nederlands Dagblad op 17 april, is vooral de strijd van de boeren in dit gebied, die een onmogelijke concurrentiepositie hebben, doordat ze precies daar boeren waar geen zoet water beschikbaar is:
Om aan die ‘onmogelijke concurrentiepositie’ iets (structureels) te doen wil ‘De Puupe‘ zoet water op Schouwen-Duiveland mogelijk maken door het aanleggen van een ringleiding (‘puupe’ in Zeeuws dialect), die zoet water gaat aanvoeren vanuit het Schelde-Rijnkanaal. Doel van de stichting is dat alle agrariërs op Schouwen-Duiveland de beschikking krijgen over zoet water, zodat zij een rendabel agrarisch bedrijf kunnen runnen. Men hoopt en verwacht de ringleiding in het laatste kwartaal van 2023 voor zowel Schouwen als voor Duivenland op te kunnen leveren.
Informatiefilm De Puupe, De Puupe, 19 februari 2021.
Boeren op Walcheren slaan handen ineen met ‘De Waterhouderij’
Ook voor agrarisch ondernemers op Walcheren waren de laatste drie droge zomers in veel gevallen funest voor de opbrengst van fruit en groente. Een zevental boeren heeft de handen ineengeslagen en is de stichting De Waterhouderij begonnen. Agrariër Werner Louwerse vertelt over hoe ze de veranderende weersomstandigheden, in goed overleg met het ‘buiten de kaders tredende’ waterschap, het hoofd bieden.
,,Wij moeten het doen met het water dat uit de lucht valt. In de winter hebben we daar genoeg van, maar hebben we geen gewassen, en in de zomer hebben we gewassen en dan hebben we tekort.”
Werner Louwerse, agrariër
Zeeuwse boeren beheren eigen waterstand, Nieuwe Oogst, 8 juni 2021.
Masterplan Zoet Water reddingsboei voor verdrogend en verziltend Zeeland
Een bijzonder samenwerkingsverband moet redding bieden aan het Zeeuwse zoetwaterprobleem, op korte- en langeretermijn. Op 30 juni 2021 (na drie jaren hittestress en extreme regenval) presenteert een coalitie van landbouwcoöperatie CZAV, kennisinstelling Delphy, groeispecialist Van Iperen BV, de Nederlandse Fruittelers Organisatie (NFO), de Rabobank en de Zuidelijke Land- en Tuinbouw Organisatie (ZLTO) een masterplan ‘Zoetwater voor Zeeland‘ aan aan gedeputeerde Jo-Annes de Bat en waterschapbestuurder Luc Mangnus.
Ultieme oproep voor meer zoetwater in Zeeland, Nieuwe Oogst, 1 juli 2021.
Aflevering 3: Amsterdam – Pompen of verzuipen
‘Waterman’: ,,Amsterdam ligt laag. Bij extreme regenval kan het water nauwelijks weg. De hoofdstad vecht tegen wateroverlast maar tegelijk mag het waterpeil ook niet te ver zakken. Dan slaat de droogte toe en verkruimelen de houten funderingen onder de kapitale grachtenpanden. Amsterdam moet balanceren tussen niet te nat en niet te droog: precisiewerk. Een kostbare operatie, waar dagelijks honderden mensen druk mee zijn, geholpen door een eeuwenoud watersysteem. Als deze stad zo laag ligt, en het is zó ingewikkeld om alles draaiende te houden, moeten we er dan nog wel koste wat kost willen wonen? En zo ja, wat zijn dan de consequenties?”
‘Met zijn bootje vaart hij onder de Waag en de Nieuwmarkt door’
De Bijleveldschesluis is als ‘een verborgen rivier’ in hartje stad, schrijft Bart van Zoelen ter introductie van de derde aflevering van Waterman in Het Parool. In een prachtige voorbeschouwing neemt hij je mee in het bootje dat onder de Waag en de Nieuwmarkt door vaart, en dat 140 meter verderop uit het stikdonker weer boven de grond te komt.
Het is alsof we door een grot gaan, door de krochten van Amsterdam, zegt Menno Bentveld tegen hydroloog Maarten Ouboter, die Bentveld voor deze ‘unheimische’ tocht op sleeptouw nam. In deze derde Waterman komt een vitale schakel in de Amsterdamse waterhuishouding volop in de schijnwerpers – ‘Iets wat er altijd is en nooit wordt gezien’.
,,Door klimaatverandering zal Amsterdam vaker terugvallen op de eeuwenoude kustbescherming. Dat gaat belangrijker worden als het vaker hard regent. En door de zeespiegelstijging worden we meer afhankelijk van pompen die kunnen falen.”
Maarten Ouboter, hydroloog
Aflevering 4: Weerribben/Wieden – Iedereen wil wat
‘Waterman’: ,,Water en Nationaal Park Weerribben-Wieden zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. De bekendste hotspot van dit gebied is Giethoorn. In de winter een walhalla voor natuurijsschaatsers, in de zomer, als het ijs weer stromend water is, wemelt het op de meren en grachten van bootjes. Maar naast recreatie leggen ook veel andere partijen een beslag op het water: onder andere boeren, vissers, waterschap en overheden. Iedereen wil zeggenschap, iedereen wil zijn belang gewaarborgd. Om de verhoudingen goed te houden, is het polderen geblazen. Moeten we het water onze wil blijven opleggen of moeten we beter luisteren naar de wil van het water?”
‘Documentaire Waterman over Giethoorn roept onbehaaglijk gevoel op’
De laatste aflevering van Waterman roept bij Gabriella Esselbrugge, eigenaresse van het Giethoornse hotel ‘De Dames van De Jonge‘, een onbehaaglijk gevoel op – ze mist nuance, vooral door de tegenstelling die daarin door de presentator wordt geschetst: Is Giethoorn een plek om geld te verdienen, rustig te wonen of te recreëren?
