Briljante maar vergeten pionier Johan van Veen krijgt tweede leven in de Eemshaven in muziektheatervoorstelling HAIM

In het hart van de zeehaven, met zeecontainers, havenkranen en windmolens als decor, speelt PEERD Theater van 8 tot en met 19 september ‘HAIM’: muziektheater in en over de Eemshaven, een gebied waar gedurende één mensenleven alles veranderde. De bedenker van de grootscheepse anker-plaats was Johan van Veen: vader van het Deltaplan, de Europoort en: de Eemshaven.

Aan de hand van interviews, videoprojecties, live-muziek en in de tijd gestapelde scènes, neemt de theatergroep je – samen met een 16-koppig koor-ensemble – mee langs het turbulente verhaal van en over het Eemshavengebied. Een verhaal over thuisgevoel – ’haim’ is Gronings voor ’erf’, ’laand’, wie hoort de grond toe?, maar laat zich ook vertalen als ‘je thuis voelen’ – verandering, acceptatie, desillusie, maar ook over hoop. 

De tiende van PEERD Theater, dus dat mocht groot worden

HAIM komt uit de koker van artistiek leider Theo de Groot, die met de megavoorstelling in 2021 (eigenlijk 2020, maar ja, Corona) stevig wil uitpakken. Het is immers de tiende productie van ’zijn’ PEERD Theater in twaalf jaar, met Groningen als kader en titels als Groot Hunzeland, Herstel van de Toekomst, Timber Town Follies en Hoes en Heerd.

HAIM moest groot(s) worden. Samen met scenarioschrijver Jan Veldman (Boven Wotter, Uut de Hoogte, Aardappelwestern Hände Hoch), die is aangetrokken als co-auteur en Groningen als zijn broekzak kent, moest dat gaan lukken.

Dagblad van het Noorden blikt vooruit op HAIM

Ruig, industrieel. Vormgever Harm Naaijer hoefde geen seconde na te denken toen De Groot hem benaderde voor een speel- en publiekslocatie op deze plek, schrijft cultuurjournalist Eric Nederkoorn op 31 augustus in een paginagroot artikel over HAIM in Dagblad van het Noorden. Containers. Die gingen het basisframe van HAIM bepalen. De fraaie (vooraankondigings-) reportage van Nederkoorn heb ik hieronder (ook voor niet-abonnees op de krant) integraal opgenomen.

,,Ik wist ‘t direct. Ik heb vaker met containers gewerkt. Ik vind dat fantastisch.”

Harm Naaijer, (decor)ontwerper

De zeecontainers fungeren tegelijkertijd als windschermen voor de spelers en het publiek op de tribune. Naaijer, die blijkens zijn website iets heeft met ’mobile architecture’, gaat in het ontwerp ook in de slag met grote aardappelkisten. De relatie met (verloren gegane) landbouwgrond is daarmee gelegd, ze komen zogezegd niet uit de lucht vallen!

’Je moet hier echt een keer geweest zijn om te voelen wat het is. Alleen de reis hier naartoe is al prachtig.’

Eerder ontwierp Harm Naaijer het decor voor meerdere producties van het NNT, voor staatstheaters o.a. in Oldenburg, Marburg en Potsdam en voor De Stormruiter, een van de grootste theaterproducties ooit in Friesland. Dit is toch wel een bijzonder project voor hem, zo meldt de Eemskrant op 27 augustus. Naaijer: ,,De Eemshaven is een gekke locatie voor een theater. Dat vind ik mooi. Normaal gesproken kom je hier niet. Je mag hier niet eens komen.”

,,Je moet hier echt een keer geweest zijn om te voelen wat het is. Alleen de reis hier naartoe is al prachtig. Vanuit de stad wordt het steeds leger. We zijn omringd door windmolens, en sleepboten. Het theater smelt samen met de haven.’’ 

Harm Naaijer

,,Het is een geweldige vondst om niet via opgesmukt groen en coniferen te concurreren met andere openluchtspelen. De locatie is rauw en open…’’

Jacques d’Ancona, journalist

PEERD Theater en ‘De Verhalen van Groningen’ halen verhalen op met twee ‘Verhalencafé’s’

Al in het najaar van 2019 gaan de theatermakers van PEERD op pad om verhalen te verzamelen van en over de mensen die in het Eemshavengebied wonen en werken. Samen met De Verhalen van Groningen wordt een tweetal ‘Verhalencafés‘ georganiseerd, elk met een geheel eigen insteek. Eén in restaurant Eemshaven op 31 oktober in Losdorp, een tweede op 7 november in Molen De Goliath, in Eemshaven.

Eemshaven van lelijk eendje tot Icarus?

De Eemshaven was een lelijk eendje dat na veel opstartproblemen uitgroeide tot een mooie zwaan. Maar begint de mooie zwaan inmiddels niet te veranderen in een Icarus, de hoogvlieger die genadeloos ten val kwam? Die vraag stelt Els Zwerver zich naar aanleiding van de bijeenkomst in restaurant Eemshaven. Ze tekent de verhalen op van zo’n dertig geïnteresseerden die aanwezig zijn bij het eerste Verhalencafé over de haven aan de noord-oostelijke rand van Nederland in: ‘Eemshaven van lelijk eendje tot Icarus?‘. Resultaat: een prachtige bundeling van verhalen met diverse links naar artikelen over de Eemshaven en zijn grondlegger, Johan van Veen.

,,Er is veel platgewalst voor industrie, denk aan de dorpen bij Delfzijl. In discussies kwam steeds weer naar voren dat we dit moesten doen om de teloorgang van de landbouw op te vangen. Er verschenen dikke nota’s: de Eemshavennota, de Beleidsnota Ruimtelijke Ordening Groningen, enzovoort. Die gingen allemaal uit van uitbreiding.”

Jan Köller (1946), jarenlang raadslid (PvdA) en betrokken bij het waterschap

’Dit was dé kans om een theater te bouwen, hier op deze plek, er zit hier zoveel emotie’

Zoals veel meer producties kende HAIM door Corona een lange, lastige aanloop. ,,De helft van de tijd ging zitten in de locatiekeuze”, zegt De Groot. ,,We zouden eerst in en om de vertrekterminal van de Borkumlijn spelen, een prachtplek, maar dat lukte niet door allerlei veiligheidsvoorwaarden.” Later gaat het aanvankelijke idee: spelen in een spiegeltent, ook overboord.

Algehele malaise: spelers krijgen vanwege al het uitstel andere verplichtingen, ook potentiële regisseurs haken af. Maar, uiteindelijk kwam het goed. In juli (2021, red.) werd alsnog via de voorzitter van PEERD Theater (Ids Postma) een regisseur gevonden: Kees Scholten van het Amsterdamse Volksoperahuis. Hij gaat vol enthousiasme en op alle fronten meedenken, over vorm, inhoud en – Scholten is ook muziektheaterman – met de componist.

Verandering doet pijn, maar biedt ook kansen, zou je kunnen zeggen. De Groot: ,,Ik kende hem niet. Hij zei ja, en het klikte fantastisch. Zo’n voorstelling dichtbij de mensen, daar is deze regisseur geknipt voor.”

Het accent van de voorstelling lijkt door Scholten’s komst te verschuiven van het Eemshavengebied naar de geestelijk vader ervan.
In de trein op weg naar een vergadering over de Eemshaven (!) overlijdt Johan van Veen, in 1959. Twee engelen begeleiden hem naar de ‘andere kant’, laten hem de toekomst zien, een toekomst die hijzelf nooit heeft meegemaakt. Alles trekt aan zijn geestesoog voorbij, zodat hij met rust… kan gaan.

Beeld: De Telegraaf, 10 december 1959. (Bron: Hans Middendorp, Historiek, 13 oktober 2020).

Kees Scholten in gesprek met Astrid de Jong over HAIM in Volgspot-podcast (Radio 5)

Kees Scholten was op 31 augustus (op afstand) ‘te gast‘ in een Radio 5-podcast van Volgspot. Presentator Astrid de Jong schakelde vanuit Hilversum voor een rechtstreekse verbinding met Scholten, die, net na een doorloop met de spelers, onderuit hangt in een bouwkeet, midden op het Eemshaventerrein tussen de Emma– en Julianahaven.

Eric Nederkoorn: ’Briljante pionier krijgt tweede leven’

De Eemshaven, wat was het, wat is het, wat moet het worden?

Verslaggevers Petra Agricola, Dick Stoppels en cameraman Willem Kroon trokken er voor Omroep Het Hogeland een paar keer op uit om alle voorbereidingen van HAIM op de voet te volgen en vast te leggen. Ze presenteren: Johan van Veen en HAIM – Wat was het, wat is het, wat moet het worden?
.

Uiteraard komen de drie hoofdrolspelers aan het woord: Max Sietsema, die het een eer vindt om Johan van Veen te spelen, Janneke Jager, die voor het eerst in het Gronings zingt (haar moeder zal trots zijn) en Roger Goudsmit, die door HAIM regelmatig overmand wordt door saudade-gevoelens. De zee, de haven… schippersmensen, dat is een gevoel, dat kan ik niet uitleggen, zegt productie-assistente Andrea Nieboer.

HAIM-afspeellijst op YouTube-kanaal Kunst en Landschap: ’HAIM: muziektheater in en over de Eemshaven’

Om alle video’s van en over HAIM goed te kunnen volgen is er een speciale afspeellijst aangemaakt op het YouTube-kanaal van Kunst en Landschap: ’HAIM: muziektheater in en over de Eemshaven’. Ik probeer hem zo up to date mogelijk te houden. Voor videosuggesties voor opname in de lijst hou ik me uiteraard aanbevolen.

Verleden, heden en toekomst van de Eemshaven muzikaal vervlochten

‘Hier past een koor‘, concludeerde regisseur Kees Scholten toen hij de sfeer proefde voor een theater opgebouwd uit zeecontainers aan de kade van een grote haven, tussen windmolens en (zware) industrie. Hij kan beschikken over een 16-koppig koor-ensemble, een batterij aan getalenteerde muzikanten en een sterk zingende hoofdrolspeelster, Janneke Jager.

Aan de gerenommeerde muzikaal leider Lubertus Leutscher de opdracht om een ander aaneen te smeden, op elkaar af te stemmen. Daarin wordt hij gesteund door arrangeur Boudewijn Ruigrok en repetitor Cas Straatman. Plus een volgens Leutscher ‘mooie compositie‘, neigend naar ‘lichte muziek‘, soms met een ‘vleugje Debussy‘. De mooie en ‘effectieve muziek‘ is gecomponeerd door (zoon van Max) Remco Sietsema, die ook verantwoordelijk is voor de HAIM–titelsong – rijp voor de (noordelijke) hitlijsten. Die kun je hieronder (ook) beluisteren.

HAIM-titelsong door Remco Sietsema

Theo de Groot op bezoek bij Anja Poelma in omroepstudio Het Hogeland voor ’Het Cultuurtje’

Op 2 september 2021 is de artistiek leider van PEERD Theater (en docent Groninger taal- en letterkunde), Theo de Groot, te gast bij presentator Anja Poelma in ’Het Cultuurtje’, een wekelijks kunst- en cultuurprogramma van Omroep Het Hogeland. Zoals de naam van het programma doet vermoeden, kun je nu koffie of thee gaan zetten of halen om er eens lekker voor te gaan zitten, maar ik kan je geruststellen: de uitzending is ingekort in verband met omroeprechten. De ’liedjes’ zijn eruit geknipt. Luister naar een 36 minuten durende leuke en onderhoudende conversatie. Koffie of thee erbij mag natuurlijk.

10 september 2021: première en aftermovie muziektheatervoorstelling HAIM

Of de ’ommezwaai’ in het concept van HAIM goed uitpakt, moet je zelf beoordelen. Hieronder een korte impressie van de première-voorstelling van 10 september plus een aftermovie met korte reacties, waaronder die van van Jacques d’Ancona. Het is te hopen dat je beter weer treft dan ik, de première werd vanwege het slechte weer een half uur uitgesteld. Gelukkig had ik een pluutje mee, al was die tijdens de voorstelling (na de plensbuien) niet meer nodig, Mocht natuurlijk ook niet. Uitgedeelde poncho’s moesten soelaas bieden.

De voorstelling aan de Borkumweg 2 is tot en met 19 september te zien. HAIM is alleen met de auto of eventueel per fiets te bereiken. De eindtijd van de voorstelling is te laat om met het openbaar vervoer terug te reizen. Als je een kaartje hebt weten te bemachtigen: heel veel plezier bij HAIM!

HAIM en Kunst en Landschap Noord Nederland

PEERD Theater wil met de voorstelling HAIM de verborgen schoonheid van de haven naar de oppervlakte brengen en de spanningsvelden tussen natuur en industrie, oud en nieuw, oorspronkelijke bewoners en nieuwkomers laten zien, zo valt te lezen in een bericht van het Waddenfonds, een van de subsidiegevers van HAIM. ,,Want de Eemshaven heeft veel van de oorspronkelijke pracht en praal van de natuur vernietigd, maar heeft ook nieuwe mensen, bedrijven en werkgelegenheid gebracht naar een gebied dat werd geteisterd door werkloosheid’’, aldus Stichting Peerd.

In dat spanningsveld van tegengestelde belangen vond HAIM zijn oorsprong. Daar moeten wij als PEERD Theater als het ware een beetje tussendoor balanceren, zegt Theo de Groot.

,,Wij willen het niet opnemen voor een van beide ’partijen’. HAIM is geen activistische voorstelling. We proberen er een gulden middenweg in te vinden.“

Theo de Groot, artistiek leider PEERD Theater

De Groot wil met HAIM nadrukkelijk voor dialoog pleiten. Of hij die met deze ‘verhalende’ voorstelling entameert, kracht bijzet, laat ik, zoals gezegd, aan je eigen beoordeling over. In ieder geval raken zijn drijfveren, bezieling en enthousiasme aan een van de hoofdpijlers van Kunst en Landschap:

,,In de zoektocht naar oplossingen voor de transities die op ons afkomen kunnen kunst en cultuur de motor voor verandering(sgezindheid) zijn, als spiegels van en voor ‘verbeelding’ van een hoopvolle toekomst.”

Robert Rosendal, initiatiefnemer Kunst en Landschap

Oostpolder moet plaatsmaken voor uitbreiding Eemshaven

Kunst en Landschap volgt de ontwikkelingen in het Eemshaven- en Waddengebied op de voet. Er staat nogal wat te gebeuren de komende jaren als het aan de (master)plannen van de provincie Groningen, de gemeente Het Hogeland en Groningen Seaports ligt.

Veel van die plannen schreeuwen om een (bottom-up), gebiedsgerichte en integrale oplossingsstrategie, waar tot op heden weinig goeds van te merken is. Helemaal niet voor de bewoners grenzend aan of in de nabijheid van de Oostpolder, waar plannen zijn voor uitbreiding van een (600 hectare) ‘groen‘ industrieel bedrijventerrein (met o.a. datacenters en windmolens). Ze voelen zich niet, op zijn minst te laat, gehoord.

Multimediaal platform Kunst en Landschap Noord Nederland brengt de transities in beeld

Terug naar Johan van Veen, geen onbekende voor Kunst en Landschap. Sterker, het multimediale platform in oprichting maakt(e) een special, waarin hij pontificaal bovenaan prijkt en uitgebreid beschreven wordt: ‘HET WATER KOMT, zorgen om de stijging van de ZEESPIEGEL en KLIMAATVERANDERING‘.

Deze blog – ik heb hem inmiddels ‘blogboek’ gedoopt – start met de crossmediale campagne ‘Het water komt’ van Correspondent-journalist Rutger Bregman en reacties daarop. Hij vervolgt met een uitgebreide beschrijving van de Vader van het Deltaplan, bedenker van Europoort en de Eemshaven.

Johan van Veen bij het afscheid van Rijks-waterstaat in 1958

,,Als er nu één verhaal verteld moet worden, dan is dat het verhaal van Johan van Veen. Een van de grootste Nederlanders aller tijden. Hij was de vader van de Deltawerken, en zijn verhaal laat zien: we kunnen de strijd tegen het water opnieuw winnen.”

Rutger Bregman

De special zit inmiddels boordevol informatie en – in breed perspectief besproken – opiniestukken op het gebied van klimaatverandering, zeespiegelstijging en waterbeheersing. 

Special Kunst en Landschap: ‘Het water komt, zorgen om de stijging van de zeespiegel en klimaatverandering‘

HET WATER KOMT, zorgen om de stijging van de ZEESPIEGEL en KLIMAATVERANDERING
Robert Rosendal voor Kunst en Landschap Noord Nederland, v.a. 1 februari 2020

Special Kunst en Landschap: ‘Stappen naar een natuur- en landschapsinclusieve kringlooplandbouw, hoe daartoe te komen?‘

De strijd om de ruimte is in alle hevigheid losgebarsten. In de noordelijke kleigebieden in Groningen vormt de teelt van pootaardappelen de spil van het akkerbouwsysteem. Het inruilen van (uiterst vruchtbare) landbouwgrond ten behoeve van bijvoorbeeld een bedrijventerrein in de Oostpolder levert natuurlijk spanningen op. Daarnaast vraagt de maatschappij steeds meer van de boer, met name op het gebied van verduurzaming en circulariteit. Toverwoord daarbij is: kringlooplandbouw.

De sector staat onder grote druk: regelgeving vanuit de overheid, klimaatverandering (in het geval van de kleiboeren: het grondwater wordt zouter door de stijgende zeespiegel en een tekort aan zoet regenwater) een uitgeputte bodem (kunstmest, gewasbeschermings-middelen), verzilting (door verzilting neemt het chloridegehalte in de bodem toe wat er voor zorgt dat veel gewassen niet meer goed kunnen groeien), dierenwelzijn en te lage prijzen.

Kunst en Landschap brengt met de special ‘STAPPEN NAAR een natuur- en landschaps-inclusieve KRINGLOOPLANDBOUW, hoe daartoe te komen?‘ de transitie van het noordelijke landbouw- en voedselsysteem in beeld.

,,Biologisch, natuurinclusief, kringlooplandbouw, circulair, agro-ecologie – welk label er ook aangehangen wordt, een integrale, gebiedsgebonden landschapsinclusieve aanpak is nodig om de omslag in de (Noord) Nederlandse landbouw te kunnen realiseren.”

Robert Rosendal, initiatiefnemer Kunst en Landschap

STAPPEN NAAR een natuur- en landschapsinclusieve KRINGLOOPLANDBOUW, hoe daartoe te komen?
Robert Rosendal voor Kunst en Landschap Noord Nederland, v.a. 13 januari 2020

20 afleveringen documentaire tv over de Eemshaven! YouTube-kanaal Kunst en Landschap: ‘Mensen maken de Eemshaven’

De Eemshaven is volop in ontwikkeling, meldt (de noordelijk) mediaspecialist Pro-Time (onderdeel NDC Mediagroep) op haar website ter promotie van een van haar bijzondere producties: de tv-serie ‘Mensen maken de Eemshaven’. In de serie, die in 5 afleveringen werd uitgezonden op RTV Noord en RTL-Z in 2012 (!), laten ‘mensen uit de omgeving van de haven zien wat dit betekent voor de economie, de werkgelegenheid en de natuur‘.

Een serie van 15 afleveringen met dezelfde titel, ‘Mensen maken de Eemshaven’ (dus zónder de toevoeging ‘RTLZ‘) werd een jaar eerder door RTV Drenthe uitgezonden. Je kunt beide series via de afspeellijst ‘Mensen maken de Eemshaven (docu-TV-serie)‘ op het YouTube-kanaal van Kunst en Landschap bekijken. Abonneren mag.

Artikelen en recensies HAIM uitgelicht:

Beschaafde feitelijke voorstelling over de Eemshaven
Luuk Verpaalen, Theaterkrant, 12 september 2021





.

Haim: muziektheater in Eemshaven over bijna vergeten invloedrijke Groninger
GIC, Groninger Internet Courant, 12 september 2021



.

Janneke Jager is de stralende ster in hoofdrol van HAIM
Jacques d ‘Ancona, Dagblad van het Noorden, 11 september 2021



.

Ingenieur Johan van Veen, bedenker van de Eemshaven, komt tot leven in theatervoorstelling HAIM
Noorderkrant, 6 september 2021


.

HAIM van start in de Eemshaven
De Ommelander, 4 september 2021




.

Briljante maar vergeten pionier Johan van Veen krijgt in de Eemshaven een tweede leven in de muziektheatervoorstelling HAIM
Eric Nederkoorn, Dagblad van het Noorden, 31 augustus 2021

Extraatje: Opening Eemshaven (1973)

Must-see: Opening Eemshaven, 1973, Oud Delfzijl, 21 december 2013.