Kunst en Landschap biedt (ook vanaf 2023) overzicht van zoektocht naar oplossingen voor en met toekomstperspectief
Dit is het het (tweede) vervolg op de Kunst en Landschap-special over de watersnoodramp die zich in Zuid-Limburg (en delen van België en Duitsland) in de zomer van 2021 voltrok. Het is op zijn beurt weer een vervolg op het eerste vervolg, waarin we in 2022 al de diepte in gingen.
In dit tweede vervolg, vanaf 2023, gaan we een stapje verder en pogen we een overzicht te bieden van de zoektocht naar oplossingen voor en met toekomstperspectief. We blijven ons daarbij dezelfde vragen stellen: houden we bij de invulling van de schaarse ruimte in Nederland voldoende rekening met de gevolgen van klimaatverandering? En moeten we niet veel verder vooruitdenken over de indeling van ons land?
Wat als de ‘Limburgbui’ op Zuid-Holland valt?
Als de zware neerslag van juli 2021 in Limburg, België en Duitsland op Zuid-Holland was gevallen, dan zou dit heel veel schade opleveren, stelt ‘Flood Risk Manager’ bij Deltares Karin de Bruijn in het eerste vervolg van onze Watersnoodramp-special, ongeveer een jaar na de (eerste) ‘hackaton’, waarin het wateronderzoeksinstituut zich afvroeg wat er zou gebeuren als de ‘Limburgse waterbom’ elders in Nederland zou neerdalen. Dit blijkt uit een boven-regionale stresstest die Deltares en de Provincie Zuid-Holland samen met de waterschappen van Zuid-Holland, enkele gemeentes en veiligheidsregio’s in 2022 hebben uitgevoerd.
Er zou volgens deze stresstest grootschalige wateroverlast ontstaan, met in veel gebieden langdurig water op het maaiveld, op wegen, in landbouwgebieden, glastuinbouwgebieden en in steden. De schade is geraamd op 2 miljard euro en kan verder oplopen door maalstops, verdronken riooloverstorten, kadedoorbraken en gemaalstoringen. De Bruijn bericht er over op 17 januari 2023: ‘Wat als de ‘Limburgbui’ op Zuid-Holland valt?‘
Wat als de ‘Limburgbui’ op Zuid-Holland valt?
Karin de Bruijn, Deltares, 17 januari 2023
Rapport Deltares brengt de complexe werking van de watersystemen in Limburg in beeld en biedt een basis voor de vervolgaanpak
Op 26 januari 2023 heeft Deltares tijdens een webinar (je kunt het terugkijken via het YouTube-kanaal van Kunst en Landschap) de resultaten gepresenteerd van een watersysteemanalyse in Limburg. Dit feitelijk onderzoek vond plaats in opdracht van de Provincie Limburg en Waterschap Limburg naar aanleiding van het hoogwater in juli 2021.
Het wateronderzoeksinstituut maakte een analyse hoe de watersystemen van beken en rivieren in het zuidelijke deel van Limburg werken bij extreem natte weersomstandigheden. Het hoogwater werd, zoals we inmiddels allemaal weten, veroorzaakt door een grote hoeveelheid neerslag die in een paar dagen viel. ,,Deze extreme weersomstandigheden zijn we niet gewend dus dat roept vragen op.”
Deltares geeft in het rapport aan dat er geen absolute bescherming is tegen wateroverlast: niet alle overlast valt te voorkomen. Wel kan door het nemen van een reeks aan maatregelen overlast worden beperkt. Verder kunnen overheden, maar ook bedrijven en burgers, zich beter voorbereiden. Het waterbewustzijn en kennis van de mogelijkheden om zich hierop voor te bereiden zijn hierbij volgens het waterinstituut belangrijk. Maar zeker ook de wijze waarop de ruimtelijke ordening wordt ingericht.
Rapport Deltares brengt de complexe werking van de watersystemen in Limburg in beeld en biedt een basis voor de vervolgaanpak
Deltares, 26 januari 2023
NRC-podcastserie ‘Boven Water’
Vanaf woensdag 18 januari 2023 zendt NRC wekelijks een aflevering uit de zesdelige podcastserie ‘Boven Water‘ uit – een serie over klimaatverandering naar aanleiding van de Watersnoodramp in 1953. Floor Boon en Maarten Dallinga onderzoeken daarin wie aan zet zijn om ontwrichtend extreem weer zoveel mogelijk te voorkomen. “Onze toekomst hebben we deels zelf in de hand”, zo luidt hun uitgangspunt.
Voor de tweede aflevering van deze serie spreken ze Philip Boessen, die in 2021 vast kwam te zitten in zijn kelder toen Limburg veranderde in een rampgebied. Ze polsen Boessen’s mening over of het anders had kunnen aflopen als de overheid beter had geluisterd? Beluister hier aflevering 2 van 25 januari 2023: ‘Cassandra‘.
Accepteren dat de boel weer overstroomt? ‘Kijk naar de Zwitsers, zij lopen 25 jaar voor’
Accepteren dat Limburg eens in de zoveel jaar ten prooi valt aan een verwoestende overstroming? Onzin, vindt professor bos- en natuurgevaar Luuk Dorren. Kijk naar de Zwitsers, zegt hij. Zij hebben ook leren leven met kolkend water. En daar kan Nederland wat van leren. ,,Zwitserland loopt wat dat betreft 25 jaar voor.’’
De in Valkenburg geboren Dorren kwam in beeld bij de burgemeester van het Limburgse (toeristen-) stadje, Daan Prevoo, nadat bewoners de burgervader te kennen gaven geschrokken te zijn van het hierboven beschreven Deltares-onderzoek:
,,Bewoners zijn erg geschrokken. Dat rapport schetst een beeld alsof er maar één oplossing is: een muur van 3,5 meter hoog bouwen langs de Geul. Dat zou ons stadje compleet onaan-trekkelijk maken, daarmee raak je aan ons hart en onze ziel.”
Daan Prevoo, burgemeester Valkenburg
En dus kreeg hij Dorren een paar dagen later aan de lijn. Sinds 2008 is Dorren in Zwitserland betrokken bij ‘natuurgevarenmanagement’, zoals hij het omschrijft, nu aan de landbouw-universiteit in Bern. In het Alpenland denken ze al veel langer na over de risico’s van hemelwater.
Accepteren dat de boel weer overstroomt? ‘Kijk naar de Zwitsers, zij lopen 25 jaar voor’
Sander van Mersbergen, AD, 21 februari 2023
Compensatie schade wateroverlast Valkenburg moet beter, zegt burgemeester: ‘Met voorstellen die er liggen kun je je zaak opdoeken’
Nog even los van het feit of de kades langs de Geul zo’n 3,5 meter opgetrokken zouden ‘moeten’ worden, is burgemeester Prevoo ook verbolgen over de schade-afhandeling. Sterker, hij vindt dat de wet daarvoor moet worden aangepast. Keer op keer ‘moet op de bres springen voor zijn inwoners’ die in vergelijking met bewoners aan de grote rivieren (en de kust) wél (volledig) gecompenseerd worden, zo vertelt hij bij EenVandaag op 1 februari 2023. Matthijs Kok, hoogleraar Overstromingsrisico aan de Universiteit Delft, valt hem daarin bij:
Waar is er plek voor 300 miljoen badkuipen water?
Wat Valkenburg hartje zomer 2021 meemaakte, kan morgen ook in de Meierij en rond Den Bosch gebeuren, schrijft Domien van der Meijden op 10 maart 2023 in het Brabants Dagblad, regiokrant De Meierij, die Boxtel, Meierijstad en Sint-Michielsgestel van nieuws voorziet. Een groot waterplan is hoognodig, stelt hij. ,,Maar heel weinig inwoners in dit gebied beseffen dat grote delen van Brabant door het oog van de naald zijn gekropen. De zoektocht om bij nood 300 miljoen badkuipen water te bergen is in volle gang.” Klik voor het antwoord op de vraag bij die zoektocht op onderstaand (integraal opgenomen, waarvoor dank) artikel:
Meeste Limburgers niet goed voorbereid op extreme wateroverlast
Een ruime meerderheid van de Limburgers is volgens een enquête onvoldoende voorbereid op een noodsituatie door extreme wateroverlast, zelfs als zij in het verleden hierdoor directe schade hebben geleden. Veel inwoners zijn ontevreden over de informatievoorziening vanuit de overheid.
Dat zijn twee conclusies van een inwonersonderzoek door bureau Enneüs. Meer dan 1.250 Limburgers hebben hierbij een vragenlijst ingevuld. Uit de reacties blijkt dat het waterbewustzijn niet erg groot is en er nog aanzienlijke winst te behalen valt bij de voorzorgsmaatregelen van inwoners en de communicatie door de overheid.
Meeste Limburgers niet goed voorbereid op extreme wateroverlast
H2O Actueel, 2 mei 2023
‘Gericht aan de slag’: Limburgers krijgen advies op maat voor meer waterveiligheid
Een zogenoemd opbouwplan moet Limburg beter in staat stellen watersnoodsituaties het hoofd te bieden. Advies op maat voor bewoners, draaiboeken voor de buurt, een website met praktische informatie en een waarschuwingssysteem voor extreme neerslag. Dat zijn de concrete maatregelen die In het plan staan voor een waterveiliger Limburg en om de provincie te beschermen tegen wateroverlast.
Het opbouwplan is de praktische uitwerking van het Programma Waterveiligheid en Ruimte Limburg (WRL), dat juli 2022 is gestart als samenwerking van de 31 Limburgse gemeenten, het waterschap, de provincie en het Rijk. Zij maakten daarin, een jaar na de overstromingen, afspraken over de veiligheid van de beken en zijrivieren van de Maas (het regionale watersysteem) voor de lange termijn.
Dit opbouwplan, met als titel ‘Gericht aan de slag’, werd 31 mei 2023 gepresenteerd. De aanpak van het hele regionale watersysteem, met 115 stroomgebieden, gaat ongeveer vijftien jaar duren. Als eerste komen de stroomgebieden van de Geul, de Roer en de Geleenbeek aan de beurt, die het zwaarst zijn getroffen bij de overstromingen in 2021.
Limburgers krijgen advies op maat voor meer waterveiligheid
H2O Actueel, 1 juni 2023
‘De Waterschuld’: een journalistieke missie voor en met alle Limburgse waterslachtoffers
Op de dag dat het kabinet Rutte-IV ten val kwam, 7 juli 2023, startte de redactie van De Limburger het project De Waterschuld, een omvangrijk journalistiek onderzoek naar de afwikkeling van de hoogwatercrisis in 2021. Hoofdredacteur Bjorn Oostra en chef van de onderzoeksredactie Bram van der Heijden roepen daarbij (gedupeerde) Limburgers op tot hulp. De Limburger gaat vanaf dat moment in kaart brengen hoeveel personen nog altijd problemen ondervinden in hun woonsituatie als gevolg van het hoogwater van twee jaar geleden. “Premier Mark Rutte zei toch dat de Limburgers niet in de steek zouden worden gelaten?”
,,Het voornaamste doel van dit journalistieke onderzoek is dat we de mensen die nog altijd kampen met problemen een gezicht willen geven. Wat doet het met hen? En hoe heeft de watercrisis hen in de portemonnee geraakt?”
Bjorn Oostra en Bram van der Heijden
Hoe meer mensen zich melden, hoe scherper we zicht krijgen op de totale omvang van de hoogwaterschade, besluiten ze in hun oproep en verwijzen daarin naar een uitgebreid artikel, diezelfde dag in De Limburger, met achtergrondinformatie, en waarin diverse (uitlatingen van) prominenten de revue passeren: ‘Veel Limburgers zitten na watersnood met restschade van soms tienduizenden euro’s en in een enkel geval zelfs tonnen‘.
Is het kabinet de belofte nagekomen? Luc Peeters: “Bij mij niet. Ik woon nog steeds op zolder.”
De eerste die zich ongetwijfeld bij De Waterschuld gemeld heeft om haar verhaal te delen, is watersnoodgedupeerde Luc Peeters. Ze is, samen met burgemeester Daan Prevoo en onderzoeksjournalist Bram van der Heijden, op 12 juli 2023 te gast bij Op1. Hieronder kun je kijken naar een (kort) fragment uit de gehele uitzending op NPO Start. (Het gesprek met de drie Limburgse gasten start op minuut 21:07.) Is het kabinet de belofte nagekomen gedupeerden ruimhartig te compenseren? Luc Peeters: “Bij mij niet. Ik woon nog steeds op zolder.”
Leven met water in Limburg – Frans Timmermans in gesprek met Limburgse jongeren over klimaatadaptatie
Op zaterdag 15 juli 2023, bezoekt uitvoerend vicevoorzitter van de Europese Commissie Frans Timmermans de gemeente Valkenburg aan de Geul, een van de zwaarst getroffen gebieden in Nederlands Limburg. Als verantwoordelijke voor de Green Deal, gaat hij in gesprek met Limburgse jongeren over hoe zij een rol kunnen spelen bij klimaatadaptatie, zodat ‘we’ beter voorbereid zijn op toekomstige overstromingen. Eerder die dag bezoekt Timmermans de getroffen gebieden in België en Duitsland.
‘Frans Timmermans in Valkenburg in gesprek over hoogwater’
Vele aanwezige jongeren hebben zelf het hoogwater twee jaar geleden meegemaakt. Zij gingen dan ook met hun eigen ervaringen het gesprek met Timmermans aan. De grote vraag: hoe kunnen we er samen voor zorgen dat we beter voorbereid zijn op zo’n overstroming als twee jaar geleden?
“Als we toen geen aanpassingen hadden gedaan, was de ellende twee jaar geleden niet te overzien geweest. Water is drager van leven, maar brenger van dood als je er niet goed mee omgaat. En dat begrip moet tussen de oren.”
Frans Timmermans, Eurocommissaris
Bekijk hieronder een reportage van 1Limburg plus een interview met Frans Timmermans, of klik op onderstaande illustratie:
14 juli 2021: watersnoodsramp valt samen met lancering Europese ‘Green Deal’ – urgentiebesef groeit
Limburg pleitte aanvankelijk voor een ‘regionale aanpak’, maar internationale samenwerking om het hoge water in de toekomst het hoofd te bieden (b)lijkt noodzakelijk. Klimaat-verandering is immers een mondiale kwestie. De tijd van het op ‘elkaar wachten’ ís voorbij. De Watersnoodramp in Limburg, zeker ook die in België en Duitsland, was (en ís) voor Europa een wake-up call. Kijk maar even mee:
Hitte, droogte, bosbranden. Extreme regen, aardverschuivingen, overstromingen. Het is een zomer van natuurgeweld. En niemand, ook niet in Europa, kan zich veilig wanen., schrijft Titia Ketelaar in NRC op 23 juli 2021. De watersnood in Nederland, België en Duitsland viel op 14 juli 2021 samen met de lancering van de Europese ‘Green Deal‘.
De Green Deal is een reeks aanpassingsvoorstellen voor het klimaat-, energie-, vervoers- en belastingbeleid van de Europese Unie. Die moeten het mogelijk maken om in 2030 netto 55% minder broeikasgassen uit te stoten dan in 1990. Uiterlijk in 2050 moet Europa het eerste klimaatneutrale continent ter wereld worden en de Europese Green Deal realiseren.
Kunst en Landschap is momenteel hard bezig met een special over de Europese Green Deal, ‘een van de meest ambitieuze hervormingen van het EU-beleid ooit’ volgens Commissie-voorzitter Ursula von der Leyen. Wat gaat de Green Deal betekenen voor (Noord) Nederland?
Internationaal Energie Agentschap waarschuwt: ‘mondiale CO2-uitstoot gaat in 2023 record boeken!’
Het Internationaal Energie Agentschap (IEA) meldde medio juli 2021 dat de wereld veel te weinig in duurzaamheid investeert waardoor in 2023 de mondiale CO2-uitstoot een nieuw record gaat boeken. Het ‘Akkoord van Parijs’ moest de opwarming (maximaal 2 graden in 2050 maar bij voorkeur 1,5 graad) met decennia vertragen. Maar volgens het IEA wordt de 1,5 graad opwarming vermoedelijk al in 2030 gehaald. Hopelijk staan er (wereld)leiders op, met urgentiebesef, en die zich wel bedienen van ‘sweeping statements’.
Met het water kwam ook langzaam het besef: ‘Green Deal’ is urgent
Titia Ketelaar (met bijdragen van Anouk van Kampen, Nynke van Verschuer, Erik van der Walle en Clara van de Wiel), NRC, 23 juli 2021
‘VN hopen dat landen eindelijk klimaatcrisis aanpakken, of de huidige rampen zullen kinderspel blijken’
Het extreme weer kan landen aansporen om ferme klimaatmaatregelen te nemen, hopen de Verenigde Naties (VN). Zo niet, dan kunnen de overstromingen, droogte en bosbranden kinderspel blijken bij later onheil, voorzag het klimaatpanel IPCC in 2021. Uit een eerste uitgelekte proefversie van het IPCC sprak al een dystopisch toekomstbeeld als landen er niet in slagen om de Parijs-doelen te behalen.
De wereld ontkomt er niet meer aan om zich te gaan wapenen tegen klimaatschade, zoals noodweer, zei de chef klimaat bij de VN, Patricia Espinosa, op 26 juli 2021. Maar het belangrijkste blijft volgens haar de CO₂-uitstoot verlagen, zodat de klimaatcrisis stopt. ,,We moeten veranderen voor het te laat is.”
VN hopen dat landen eindelijk klimaatcrisis aanpakken, of de huidige rampen zullen kinderspel blijken
Frank Straver, Trouw, 27 juli 2021
‘Wetenschappers laten zien dat het weer nog veel grilliger gaat worden’
Dat er met de opwarming van de aarde meer water naar beneden komt, is geen nieuws. Een hogere, gemiddelde temperatuur doet meer water verdampen, en een warmere atmosfeer kan meer vocht bevatten, dus is er meer water beschikbaar voor (zware) regenbuien. De buien die delen van Duitsland, België en Nederland hebben geteisterd, zijn niet stuk voor stuk direct toe te schrijven aan klimaatverandering, maar passen wel in een patroon. En op meer dan één manier, laten Chinese en Britse onderzoekers zien.
‘We leven al bijna in een rampscenario van een goedkope sciencefictionfilm‘
Als we Nederland niet anders inrichten, gaat het onherroepelijk mis, zegt rivier-wetenschapper Maarten Kleinhans. Met buikpijn volgde hij het nieuws over de overstromingen in Limburg, een ramp die volgens hem niet geheel onverwacht kwam. En dan te bedenken dat we pas aan het begin staan van de klimaatverandering, zegt hij tegen Jaap Tielbeke, die voor De Groene Amsterdammer met Kleinhans in gesprek ging over de broodnodige herinrichting van Nederland.
We leven al bijna in een rampscenario van een goedkope sciencefictionfilm
Jaap Tielbeke, De Groene Amsterdammer, 28 juli 2021
Wetenschapper over ‘die bakken regen’ van de afgelopen tijd: ‘Geen probleem van de toekomst’
Marjan Minnesma, directeur van klimaatorganisatie Urgenda, vindt het veelzeggend dat weer meer wetenschappers de noodklok luiden. ,,Ik merk het ook, wetenschappers worden met het jaar ongeruster. Het gaat elke keer sneller dan ze dachten. De meeste voorspellingen worden gebaseerd op modellen en dat is toch maar een deel van de werkelijkheid. Elke keer blijkt de werkelijkheid complexer. Maar het valt nooit mee. Het valt de laatste tijd vooral tegen,” meent Minnesma.
,,Ik denk dat een aantal mensen inmiddels echt doodsbang is van wat een volgende generatie gaat overkomen in de tweede helft van deze eeuw als wij niet heel snel ingrijpende maatregelen nemen. We zijn totaal hardleers”, zegt ze tegen Bob van Huet, die haar interviewde voor Het Parool van 30 juli 2021.
Wetenschapper over ‘die bakken regen’ van de afgelopen tijd: ‘Geen probleem van de toekomst’
Bob van Huet, Het Parool, 30 juli 2021
Enorme en langdurige hoosbuien; wat ga jij daar nou precies van merken?
Het was dus ‘Code-Rood’ in de zomer van 2021, rampspoed en catastrofe overvielen Limburg, België, Luxemburg en Duitsland door enorme en langdurige hoosbuien. De verwachting is, ook onder zo’n 14.000 klimaatwetenschappers (IPCC-rapport-2021), dat die in de komende jaren alleen maar zullen toenemen. Wat ga jij daar nou precies van merken? Klimaatweten-schapper Bart van den Hurk komt met de keiharde feiten.
Van den Hurk is klimaatwetenschapper bij de Vrije Universiteit en Deltares. Hij is een van de hoofdauteurs van het IPCC-rapport. Daarin worden alle wetenschappelijke studies naar het klimaat beoordeeld, verzameld en samenvat. Het IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change) is het internationale klimaatpanel van de Verenigde Naties (VN).
In 7 minuten de kern van een volhoudbare klimaat-waterstrategie
De Nederlandse speciale gezant voor Watermanagement Henk Ovink schetst hieronder mijns inziens in 7 minuten de kern van een volhoudbare adaptieve klimaat-waterstrategie.
‘Het hogerop zoeken als de opwarming verder uit de hand loopt? Maak je geen illusies’
Na de recente overstromingen is er geen ontkomen aan, zegt Jelmer Mommers, journalist ‘Klimaat en Energie’ bij De Correspondent. ‘De gevolgen van klimaatopwarming komen veel vroeger, en zijn veel rampzaliger, dan gedacht. Wat als het water de volgende keer nóg hoger komt? Waar kunnen we dan schuilen en wie kunnen we redden? Een nieuwe roman geeft antwoorden waar iedereen wat aan heeft.’
Rijksbouwmeester Floris Alkemade opent eerste editie VPRO-Zomergasten-2021
Klimaatverandering is een van de veranderingen waar we ons de komende tijd aan moeten aanpassen. Er zijn meer grote veranderopgaven die we (de komende decennia) het hoofd moeten zien te bieden. In dat verband wijs ik je graag op de 2021-editie van VPRO-Zomergasten. Janine Abbring praat daarin met architect en Rijksbouwmeester Floris Alkemade die op 18 juli zijn ideale televisieavond presenteerde: over het inzetten van verandering, vrijheid en de verantwoordelijkheid die daarbij hoort.
Volgens Alkemade kan techniek alleen ons niet redden om de grote vragen van deze tijd te beantwoorden, maar onze verbeeldingskracht wel. Hij hoopt dat zijn avond een verlangen naar de toekomst opwekt. Daarmee onderstreept hij het basisprincipe van (de oprichting van) het multimediale platform Kunst en Landschap.
,,In de zoektocht naar oplossingen voor de transities die op ons afkomen kunnen kunst en cultuur de motor voor verandering (sgezindheid) zijn, als spiegels van en voor verbeelding van een hoopvolle toekomst.”
Kunst en Landschap Noord Nederland
‘Het water komt, zorgen om de stijging van zeespiegel en klimaatverandering’
Deze (vervolg)blogbijdrage en het eerste deel van de Watersnoodramp 2021-special maken deel uit van de klimaat-, water- en zeespiegelstijgingspecial van Kunst en Landschap: ‘HET WATER KOMT, zorgen om de stijging van de ZEESPIEGEL en KLIMAATVERANDERING‘. Klik op de illustratie hieronder om er een kijkje te nemen.
.