De grutto, icoon van de weidevogelgemeenschap

Ondanks alle inspanningen in de afgelopen dertig jaar om de Nederlandse weidevogels te beschermen, gaat het bijzonder slecht met de broedvogels van het agrarische gebied. De belangrijkste oorzaken hiervan zijn verstedelijking en intensivering van de landbouw. Sinds de jaren zestig van de vorige eeuw is de populatie grutto’s met bijna 70 procent afgenomen.

Veel geschikt habitat is verdwenen en er worden te weinig kuikens ‘vliegvlug‘ om de jaarlijkse sterfte te compenseren. ,,Om daar iets aan te kunnen doen, moet je eerst begrijpen wáár het, en wát er precies mis gaat”, zegt Theunis Piersma, hoogleraar Trekvogelecologie aan de Rijksuniversiteit Groningen.

Piersma is (ook) verbonden aan het NIOZ, het Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee op Texel, waar hij (wereldwijd) onderzoek doet aan trekvogels – voornamelijk die van het open weide- en waddenlandschap – met een ruime blik, vanuit Noord Nederland. Zijn verbondenheid – van jongs af aan – met de grutto steekt hij daarbij niet onder stoelen of banken. Hij is mede-initiator van het in 2012 opgerichte burgerinitiatief Kening fan ‘e Greide, Fries voor ‘Koning van de Weide‘ – de grutto.

Diepgaand populatieonderzoek over een langere periode op een grote ruimtelijke schaal

,,Ontstaat het probleem tijdens het broedseizoen door bijvoorbeeld lage nestoverleving, hoge kuikensterfte, of door bijvoorbeeld een slechte conditie van volwassen vogels? Of juist in een andere fase van de levenscyclus, door sterfte in het eerste jaar, of door problemen tijdens trek en overwintering? Dergelijke veelomvattende vragen vereisen diepgaand populatieonderzoek over een langere periode op een grote ruimtelijke schaal.”

Theunis Piersma, Conservation Ecology Group RuG

Dat onderzoek ging hij aan. In 2004 is Piersma bij de Groninger universiteit een langjarig internationaal Grutto-onderzoek gestart in Zuidwest Fryslân, waar – tot nu toe – plaatselijk (nog) veel grutto’s voorkomen:

‘De grutto, icoon van de weidevogelgemeenschap‘

Dat leverde hem tien jaar later de jaarlijks door de Nederlandse organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) uit te reiken Spinozapremie op, de hoogste wetenschappelijke onderscheiding in Nederland, in de volksmond: de ‘Nederlandse Nobelprijs’. Hij stelt zich zelf aan je voor:

.

‘Grutto-onderzoeker’ Theunis Piersma wint ‘Nederlandse Nobelprijs’

,,De grutto is de afgelopen twintig jaar (2014, red.) van een heel algemene vogel naar een hele zeldzame vogel gegaan; en dat geldt eigenlijk voor alle vogels van het boerenland.”

Theunis Piersma

,,Wat we al eerder ontdekt hebben is dat die vogels enorm flexibel zijn; misschien niet de geesten, maar in ieder geval hun lijven die voortdurend aan verandering onderhevig zijn, omdat ze iets moeten, of omdat de omgeving verandert. Die verandering, dat is een soort algemene fascinatie van me.”

Theunis Piersma

Historisch moment: ‘We kunnen kleine vogels hun leven lang volgen!’

De Spinozapremie maakte het voor Piersma mogelijk om verder onderzoek te doen naar de rol van omgevingsfactoren tijdens de groeifase van trekvogels. Niet alleen het zeer welkome onderzoekssubsidiebedrag, twee en een half miljoen euro, gaf reden tot vreugde en optimisme, ook de voortschrijdende techniek droeg bij aan onderzoeksmogelijkheden en -innovatie.

Voor het eerst in de geschiedenis konden Piersma en zijn team kleine vogels hun leven lang volgen – niet alleen door ze te zenderen en (voornamelijk demografische en genetische) gegevens te registreren, maar ook – wat volgens Piersma onderschat is – door de metingen te gebruiken voor onderzoek naar omgevingsinvloeden. Daar waar het onderzoek van biologen en ecologen voorheen een ‘wat beta-achtig’ karakter had, koos Theunis Piersma voor een (‘beetje een groezelige‘) holistische benaderingswijze, die er – simpel gezegd – van uitgaat dat alles (in de natuur) met elkaar verbonden is.

Wat dieren elkaar over onze wereld vertellen

In mei 2012 presenteerde het tijdschrift De Groene Amsterdammer de tien grootste doorbraken in de wetenschap van dat moment. 89 bèta-wetenschappers beantwoordden op hun verzoek vragen over de belangrijkste ontwikkelingen in hun vakgebied, de doorbraken die ze verwachtten, en de waarde van hun wetenschap voor de samenleving. Theunis Piersma was daar een van. Zijn antwoorden toentertijd lees je in: ‘Wat dieren elkaar over onze wereld vertellen‘.

,,Ons werk aan trekvogels kan de vensters openen naar universums van communicatie en wereldwijde connectiviteit waar we ons nu nog geen idee van kunnen vormen.” (2012, red.)

Theunis Piersma

Theunis Piersma en Siegfried Woldhek bij ‘De Wereld Draait Door’

Op 10 maart 2020 mochten Piersma en Siegfried Woldhek, bekend tekenaar, maar ook oud-directeur van de Vogelbescherming en het Wereld Natuur Fonds, aanschuiven bij Matthijs van Nieuwkerk bij het populaire tv-programma De Wereld Draait Door, dat op 27 maart van dat jaar na 15 jaar zijn laatste uitzending beleefde.

Met het voorjaar in aantocht en daarmee het ‘huiswaarts’ keren van de grutto, plus de actie ‘Grutto’s JA! Vliegveld NEE!‘ van Nederlandse en Portugese vogelbeschermers tegen plannen voor aanleg van een nieuw vliegveld in Portugal, kreeg het duo (in allerijl) een uitgelezen moment om een aantal nijpende kwesties rond de vogeltrek van de ‘DWDD-Vogel van het Jaar-2019‘ voor een groot publiek onder de aandacht te brengen.

Global Flyway Network

Met een minitieuze voorbereiding wist van Nieuwkerk zijn kijkers op zijn minst te enthousiasmeren voor het werk dat Theunis Piermsma ‘zijn hele leven’ – inmiddels zo’n veertig jaar – doet: vogels kijken en bestuderen. De meeste aandacht van Matthijs ging uit naar de website van het Global Flyway Network, de internationale duiding van het Team Piersma, waar bezoekers de gang van de trekvogels live kunnen volgen. Zo ook die van de grutto’s, die elk jaar van het West-Afrikaanse Senegal en Guinee naar Nederland vliegen. Wil je weten waar ze nu – as we speak – zitten? Klik dan hieronder:

Petitie Vogelbescherming Nederland: Grutto’s JA! Vliegveld NEE!

De grutto maakt – ondanks zijn ‘topsportersconditie’ – graag een ‘pitstop’ in het Portugese plas-drasland van het Reserva Natural do Estuário do Tejo, één van de belangrijkste natuurgebieden voor trekvogels in Europa. De bouw van een nieuw vliegveld echter kan daar met ingang van 2023 verandering in brengen. Samen met Portugese vogelbeschermers kwam (en komt) Vogelbescherming Nederland in actie tegen deze plannen met de petitie Grutto’s JA! Vliegveld NEE!

NRC-journalist Koen Greven maakte een uitgebreide reportage over dit onheilspellende plan en sluit, na een gang naar de Portugese rechter, verder verzet bij de Europese Commissie niet uit:

Vliegen de grutto’s zich straks te pletter in Lissabon?
Koen Greven, Reportage NRC, 21 februari 2020



.

Op 4 juni 2020 werd uit een bericht van Vogelbescherming Nederland duidelijk dat het die kant opgaat. Advocaten van ClientEarth en de Portugese vogelbescherming, SPEA, spannen een rechtszaak aan om het nieuwe vliegveld in de monding van de Taag te voorkomen. SPEA is partner van de wereldwijde natuurbeschermingsorganisatie BirdLife International waar ook Vogelbescherming onderdeel van is.

Portugese vogelbescherming vecht nieuwe luchthaven aan bij de rechter
Vogelbescherming Nederland, 4 juni 2020



.

Tweet Conservation Ecologist José A. Alves

Friese natuurgedeputeerde Douwe Hoogland neemt het op voor de grutto, maar blijft realistisch

Eigenlijk had de Friese natuurgedeputeerde Douwe Hoogland in april zelf naar Portugal zullen vliegen om op te komen voor de grutto. Er was een gesprek voorzien met een minister en directeur Fred Wouters van Vogelbescherming Nederland zou een petitie met bijna 40.000 handtekeningen meebrengen tegen de bouw van vliegveld Montijo. Vanwege de coronacrisis werd de ceremonie geschrapt, dus werd het een brief. Leeuwarder Courant-journalist Cor de Boer interviewde Hoogland en polste de kansen van het protest.

Provincie stuurt brief naar Portugal om bouw vliegveld in gruttogebied te keren
Redactie Leeuwarder Courant, 6 juni 2020




.

Gedeputeerde over vliegveld in gruttogebied: ‘De kâns om dit te kearen sil yn alle earlikheid net ferskriklik grut wêze’
Cor de Boer, Leeuwarder Courant, 6 juni 2020

.

Trouw en NOS-Nieuws pikten de steunbetuiging van Vogelbescherming Nederland en Friesland aan SPEA op, evenals Omrop Fryslân, die er een uitgebreide (video)reportage aan wijdde:

Nederlandse Vogelbescherming helpt Portugese vogelaars de grutto te beschermen
Joop Bouma, 5 juni 2020





.

Friesland doet beroep op Portugal: bescherm de grutto, bouw geen vliegveld
NOS-Nieuws, 6 juni 2020




.

Fryslân doet beroep op Portugal: bescherm de grutto, bouw geen nieuw vliegveld
Omrop Fryslân, 6 juni 2020




.

Groot internationaal verzet tegen nieuw vliegveld aan de Taag

Op 8 juni beleefde het verzet tegen de geplande luchthaven aan de Taag in Portugal zijn hoogtepunt: zo’n 40.000 handtekeningen van bezorgde burgers uit Nederland en vele andere landen werden aangeboden aan de president van Portugal, Marcelo Rebelo de Sousa én de Portugese regering. Ze gingen vergezeld van veertien brieven van belangrijke natuurbeschermingsorganisaties en een videoboodschap. Klik op Mouhamadou Aliouh Bah, directeur van de Senegalese natuurbeschermingsorganisatie NCD, om de video te bekijken.

Je kunt ook zelf in actie komen door de Portugese verantwoordelijke minister een e-mail te sturen. Dat kan hier.

Portugese grutto-onderzoekers luiden noodklok in Science

Het voor grutto’s rampzalige plan om bij Lissabon een vliegveld te bouwen, druist rechtstreeks in tegen Europese milieuafspraken, schrijft Marscha van der Vlies in de Leeuwarder Courant op 17 september 2020. Portugese onderzoekers luiden de noodklok. Ecoloog en vogelonderzoeker Jose A. Alves roept alle Europese landen op tegen de plannen in verweer te komen.

,,De aanleg van het vliegveld gaat recht in tegen de klimaatafspraken van de Europese Green Deal.’’

Jose A. Alves

Portugese grutto-onderzoekers luiden noodklok in Science
Marscha van der Vlies, Leeuwarder Courant, 17 september 2020



.

Portugal’s airport plans threaten wetlands
Jose A. Alves, Science, 18 september 2020




.

Het Portugese plas-drasland van het ‘Reserva Natural do Estuário do Tejo’

Onderzoeksleider Jos Hooijmeijer en Ruth Howison van het Team Piersma kwamen op 4 februari 2017 een enorme groep van 35.000 zwartstaart-grutto’s tegen in de Giganta-rijstvelden van de Tejo Estuary in Portugal. De gemengde groep Nederlandse en IJslandse vogels foerageerde of rustte, totdat een grote vrouwelijke slechtvalk ervoor zorgde dat ze vluchtten. De rijst geoogst uit die velden wordt gebruikt bij de productie van babyvoeding, er worden derhalve geen pesticiden of herbiciden gebruikt.

,,Waarschijnlijk verhoogt dit de beschikbaarheid van ongewervelde dieren voor foerageren, naast overgebleven rijstpitten.”

Jos Hooijmeijer en Ruth Howison

In 2017 stelden de twee onderzoekers vast dat dit gebied ‘onlangs uitgegroeid was tot een zeer favoriet ensceneringsgebied voor zwartstaart-grutto’s’.

,,Onze grutto’s worden gruwelijk bedreigd. Wat voor zin heeft het om de grutto’s in Nederland, onze nationale vogel, te beschermen als deze trekvogels in Portugal ernstig verzwakken of zelfs sterven?”

Vogelbescherming Nederland

Teken de petitie!

De grutto houdt de aanleg van een vliegveld bij Lissabon tegen; of ‘onze’ grutto’s daar iets mee opschieten is echter de vraag

Op 3 maart 2021 – de eerste grutto’s zijn weer in ons land gesignaleerd – komt Onno Havermans, schrijvend voor Trouw, met heuglijk nieuws: het wordt, zo lijkt het, VLIEGVELD NEE!. De aanleg van een nieuw vliegveld bij Lissabon krijgt geen steun van de Portugese luchtvaartautoriteit. Deze luchtvaartautoriteit (Anac) heeft de bouwaanvraag een dag voor Havermans‘ bericht afgewezen, omdat de buurgemeenten Moita en Seixal bezwaar maakten wegens de gevolgen voor de natuur. Veel trekvogels, waaronder de grutto, foerageren in de natte delta van de rivier, waar het vliegveld is gepland. Ook Chris Koenis (NRC), Cor de Boer (LC), Anna Sofia From (FD) en Omrop Fryslân klommen in de pen.

De grutto houdt de aanleg van een vliegveld bij Lissabon tegen
Onno Havermans, Trouw, 3 maart 2021






.

Grutto houdt bouw nieuw vliegveld bij Lissabon tegen
Chris Koenis, NRC, 3 maart 2021



.

Grutto-lobby wint vooral tijd in slag om Portugees vliegveld

,,Het ziet er naar uit dat we alleen wat tijd winnen’’, concludeert vogelwetenschapper José Alves van de universiteit van Aveiro. Hij is het Portugese boegbeeld van de internationale natuurlobby tegen het toeristenvliegveld Montijo. Alves’ onderzoekgroep doet er alles aan om voor de zitting harde gegevens te leveren over het belang van het Taag-estuarium voor honderdduizenden trekvogels. In dit onderzoek is ook een prominente rol weggelegd voor het team Piersma.

,,Het ziet er naar uit dat we alleen wat tijd winnen’’

José Alves, vogelwetenschapper uniiversiteit van Aveiro

Grutto-lobby wint vooral tijd in slag om Portugees vliegveld
Cor de Boer, Leeuwarder Courant, 3 maart 2021

Het gevaar is nog niet geweken. De Portugese regering laat weten de plannen te willen doorzetten

,,Het gevaar is nog niet geweken. De regering laat weten de plannen te willen doorzetten. In ieder geval is het ze nu een stuk moeilijker gemaakt.” Dat zegt persvoorlichter bij Vogelbescherming Nederland Marieke Dijksman een dag later tegen Anna Sofia From van het Friesch Dagblad. De Portugese regering wil nu gaan onderzoeken of ze de betreffende wetgeving kunnen wijzigen. Ook kijkt ze of er andere oplossingen mogelijk zijn, waaronder een andere bouwlocatie. Ik houd je op de hoogte.

Uitstel van aanleg nieuw vliegveld in Portugal is goed nieuws voor grutto en andere trekvogels
Anna Sofia From, Friesch Dagblad, 4 maart 2021




.

Jaarlijkse vogeltrek – een gevaarlijke reis door veranderend landschap

Trekvogels moeten zich door wisselende (klimatologische) omstandigheden in steeds veranderend landschap aanpassen om de jaarlijkse migratietocht te kunnen doorstaan, lees overleven. Op de veelal duizenden kilometers lange tochten zijn ‘tussenstoppen’ wenselijk, zo niet noodzakelijk – zo’n vijftig procent van de vogels redt het zonder deze niet. Alyssa Klavans bracht dat feit in 2013 in een award-winnende Ted Ed-animatie prachtig in beeld – daarmee de rol en het belang van (kunst- en ‘groen’) onderwijs onderstrepend.

Rusten, en vooral eten; op de Wadden kan dat

,,Ze vertrokken mee, met de de zuid-westelijke Sahara-winden, stegen tot wel vijf-en-een-halve kilometer hoogte, en dan, in drie dagen – zonder pauze – naar hier. Hoe krijgen ze dat nou voor elkaar? Zo luidt de introductie van een (korte) ‘Dwaalfilm‘.

Rosse grutto verpulvert het wereldrecord ver vliegen

De enorme afstanden die vogels non-stop kunnen afleggen, blijven de wetenschappers keer op keer verbazen. Dat schrijft Rob Buiter op 10 oktober 2020 in Trouw. Aanleiding is het aanscherpen van het record ‘non-stop langeafstandsvliegen voor vogels’ door een rosse grutto: bijna dertienduizend kilometer aan één stuk over de Stille Oceaan. Hoe doen ze dat?!

Rosse grutto verpulvert het wereldrecord ver vliegen
Rob Buiter, Trouw, 10 oktober 2020






.

‘Grutto’s gaan ‘naar school”: dubbelpromotie Groningse weidevogelonderzoekers

Ze kunnen dus grote afstanden (achter elkaar) afleggen, maar hoe ‘weten’ ze nu waarlangs ze moeten vliegen? Wat bepaalt hun trekroute, en welke condities zijn daarop van invloed? Om te ontdekken hoe jonge grutto’s hun trekroute bepalen, lieten Jelle Loonstra en Mo Verhoeven, beiden onderzoekers aan de Rijksuniversiteit Groningen en teamleden van de Piersma-groep, een groep Friese grutto’s in gevangenschap uit het ei komen en opgroeien. Een deel van die vogels lieten zij aan het begin van het trekseizoen los in het gebied waar hun eieren waren gelegd, een ander deel brachten ze naar Polen, waar ook grutto’s broeden. Eén van de conclusies van dit promotie-onderzoek: grutto’s leren de trekroute waarschijnlijk van soortgenoten en andere trekvogels.

Loonstra en Verhoeven verdedigden – gezamenlijk!, en in verband met verscherpte Coronamaatregelen online – op 18 december 2020 hun proefschrift ‘On the behaviour and ecology of the Black-tailed Godwit‘ aan de Rijksuniversiteit Groningen. Als je het leuk vindt om eens een promotie ‘mee te maken’, klik je op de onderstaande illustratie. Je komt dan – Jelle Loonstra valt meteen met de deur in huis – op het YouTube-kanaal van Kunst en Landschap. Abonneren mag. De prachtige slotrede van promotor Theunis Piersma is niet te missen.

Grutto’s gaan ‘naar school’
Rijksuniversiteit Groningen, 15 december 2020






.

Onderzoek: grutto’s leren de vliegroute naar het zuiden van soortgenoten
NOS (Bron: Omrop Fryslân), 15 december 2020




.

Onderzoekers Rijksuniversiteit Groningen tonen aan dat trekroute grutto’s niet in genen zit. ‘Grutto’s gaan naar school’
Dagblad van het Noorden, 15 december 2020




.

Grutto’s gaan ‘naar school’ om hun trekroutes te leren
RTV Noord, 16 december 2020




.

Ver weg overwinteren, de grutto komt er wel
Koos Dijksterhuis, Trouw, 18 december 2020

Jelle Loonstra en Mo Verhoeven te gast bij radioprogramma ‘Vroege Vogels’

Jonge grutto’s die voor het eerst op trek gaan naar het zuiden, leren de route dus van soortgenoten, of misschien zelfs van andere vogels in de omgeving. ,,Ze gaan als het ware naar school.” Kersverse doctoren Jelle Loonstra en Mo Verhoeven leggen, twee dagen na hun promotie, aan interviewer Rob Buiter in ‘Vroege Vogels‘ uit, wat ze daar mee bedoelen.

Vanwege zijn ervaring met het in gevangenschap grootbrengen van grutto’s, werkt Mo Verhoeven inmiddels voor een project van de Engelse Vogelbescherming (RSPB). Ook daar worden grutto’s in gevangenschap grootgebracht en vervolgens uitgezet in gebieden waar de grutto is verdwenen.

,,Het lijkt me niet dat dit een oplossing is voor de problemen die de grutto heeft in ons land. Je kunt grutto’s opfokken wat je wilt, maar als het landschap niet in orde is, blijft dat dweilen met de kraan open.”

Mo Verhoeven

‘Gruttoleven’: Fryslân DOK-documentaire over veldonderzoek naar trekgedrag grutto’s

Filmer Herman Zeilstra kreeg de kans om tijdens het promotieonderzoek van Jelle Loonstra en Mo Verhoeven de jonge grutto’s, van ei tot uitvliegen en de terugkeer, van zeer dichtbij te filmen. Dat resulteerde in de documentaire ‘Gruttoleven‘, die werd uitgezonden op 13 maart (2021) bij NPO2 (15:30 uur) en op 14 maart bij Omrop Fryslân (17:00 uur; herhaling ieder uur). Uiteraard kun je hem (hieronder) meteen in deze Kunst en Landschap-special bekijken. Later terugkijken kan ook via ons YouTube-kanaal. Abonneren mag.

Speciale documentaire over trekkende grutto’s
BNN/VARA, Vroege Vogels, 24 februari 2021





.

Omrop TIP: Gruttoleven bij Fryslân DOK
Omrop Fryslân, 13 maart 2021

‘Gruttoleven’

In de wetenschap gaat men ervan uit dat het gedrag van trekvogels in de genen zit. Maar is dat wel zo? Welke rol speelt de omgeving eigenlijk? En speelt die niet een veel grotere rol dan iedereen denkt? Kijk hier naar ‘Gruttoleven‘:

,,Het algemene verhaal vanuit de grutto is, dat we er weer eens op worden gewezen hoe groot de capaciteit van leren en meegaan van veranderingen is. En dat slaat waarschijnlijk ook op onszelf.”

Theunis Piersma

De grutto’s ‘vertellen’ de Portugezen: ‘Doe dat nou niet op die plek!’

Theunis sprak in het DWDD-interview hierboven even namens de grutto’s: ,,Doe dat nou niet op die plek!”, daarmee de essentie van ‘zijn’ onderzoek onderstrepend. ,,De grutto’s vertellen ons namelijk iets over die plek! Het is een plek waar ze rijst voor kindervoeding verbouwen, waar geen agro-chemicaliën, geen gifstoffen worden gebruikt.” Jammer dat van Nieuwkerk het gesprek op dat moment onderbrak met ‘Zou het helpen, die petitie?’

,,Schieten we daar ook iets mee op, kunnen we er iets mee doen, gaan we anders naar vogels kijken? Het is natuurlijk fascinerend, maar…”

Matthijs van Nieuwkerk

De goede verstaander Siegfried Woldhek kwam gaandeweg het gesprek, nadat het publiek getrakteerd was op een aantal fascinerende onafgebroken trektochten van zo’n duizend kilometer per etmaal via de website van het Global Flyway Network, terug op het belang van omgevings-, landschaps- en bodemkwesties, die een verklarende, soms ook voorspellende waarde (kunnen) hebben voor trek, gedrag, dna, voedingspatroon en aanpassingsvermogen van de grutto.

,,Op basis van de plekken waar ze zitten weet je hoe het daar gesteld is. Ze vormen een soort netwerk van reizende verslaggevers. Ik ben tien jaar directeur van het Wereld Natuur Fonds geweest; ik wou dat ik dit netwerk in die tijd tot mijn beschikking had gehad.

Siefried Woldhek

Wat de grutto ons vertelt

‘Wat de grutto ons vertelt‘ is een tweedelige Fryslân-dok-documentaire, gemaakt door film- en televisiemaker Thom Verheul, die onlangs – naar eigen zeggen – alleen nog maar films wil maken die ‘gaan’ over biodiversiteit. Ik kom daar hieronder bij je op terug.

Wat de grutto ons vertelt is een project van Kening fan ‘e Greide, het Friese burgerinitiatief dat al jaren ijvert voor meer aandacht voor biodiversiteit in het (Europese) boerenland. Want ‘verlies van biodiversiteit is verlies van culturele verscheidenheid’. De grutto staat symbool voor deze ongewenste verandering.

Theunis Piersma reisde in 2015, samen met Thom Verheul en componist, geluidsartiest en vogelaar Sytze Pruiksma, langs de trekroutes van de grutto’s om in Spanje, Portugal en Frankrijk medestanders te vinden. De documentaire biedt je een prachtig kijkje achter de schermen.

Meest ambitieuze programma ‘Culturele Hoofdstad Leeuwarden-2018

Wat de grutto ons vertelt was als ‘De koning van het weidelandschap‘ (‘King of the Meadows‘) een van de meest ambitieuze programma’s van het megaproject ‘Culturele Hoofdstad Leeuwarden-2018‘. Reden voor het BNN/VARA-radioprogramma Vroege Vogels om daar in een drie uur durende uitzending speciale aandacht voor te vragen – in breed perspectief.

Op zondag 25 maart 2018 stonden het Friese landschap, natuur- en boerenlandherstel en natuurlijk de grutto, centraal. Zo was er een gesprek met Jelle de Boer, de oud Natuurmonumenten-beheerder van Skrok en Skrins, kwam Jeroen Wiersma te spreken over zijn boek ‘De Greidhoeke‘, en mocht Gijs van Reeuwijk vertellen over de cultuurhistorische waarde van windmotoren voor het landschap. Ook de ontwikkeling van natuurinclusieve landbouw in Fryslân, met Wiebren van Stralen en boer Auke Stremler (die boert in de Greidhoeke), kwam aan bod. En hoe was het in dat jaar met Piersma’s grutto Amalia gesteld? Die broedde toch altijd in dit gebied?

Vanzelfsprekend ook een gesprek met een van de initiatiefnemers van Kening fan’e Greide en gangmaker-organisator van het Europese hoofdstad-project: Klaas Sietse Spoelstra. Luister naar een twaalftal (!) interviews met alle ‘betrokkenen’. Ook een gesprek met theatermaker Jos Thie over ‘De Stormruiter‘, het spectaculaire Friese paardenmuziektheaterspektakelstuk maakt daar deel van uit. Klik op de illustraties hieronder voor heel wat minuten interessante radio.

Conference Of The Birds

Een jaar lang bruiste het in de culturele hoofdstad, Leeuwarden zette zich met dit ‘reusachtige’ project op de Europese kaart. Ik ga er in dit verband – hoewel ik dat graag zou doen – niet verder op in. Ik focus me in deze bijdrage op onze nationale vogel en de kunstzinnige wijze waarop de eerder vermelde Kening fan ‘e Greide‘s muzikant-componist Sytze Pruiksma en trompettist Eric Vloeimans op 7 juli van dat jaar in recreatiegebied De Groene Ster in Leeuwarden aandacht vroegen voor zijn netelige positie in het Nederlands cultuur- en boerenlandschap, met ‘Conference of Birds‘.

Beide heren werden daarin bijgestaan door muzikanten van tientallen korpsen en twintig dansers en acteurs van het NNT-Noord Nederlands Toneel en Club Guy & Roni. De regie lag in handen van Guy Weizman.

De grutto leerde ons voorbij vandaag te kijken

,,Het verhaal van grutto’s, kieviten en andere weidevogels wordt ons al vijftig jaar via de kranten, vogelwachten en boeren verteld en we waren niet in staat het tij te keren, Dan is het nodig anders te leren kijken. Beter te luisteren. Zo werd de grutto een metafoor, die verder strekt dan de weilanden.” Dat schrijft Klaas Sietse Spoelstra, initiatiefnemer van Kening fan ’e Greide, op 10 oktober 2018, terugblikkend op een internationale conferentie over wad- en weidevogels, in Workum. De conferentie stond in het teken van Friese cultuur en landbouwinnovatie.

Een nazomers weekend lang was Workum gaststad voor zo’n 250 internationale experts op het gebied van steltlopervogels uit zo’n dertig landen. Ze confereerden in Kultuerhús Klameare en genoten (met boeren, burgers en buitenlui) van een uitgebreid en ‘tot de verbeelding’ sprekend randprogramma. Spoelstra besloot zijn artikel met een veelzeggende vraag:

,,Dat afgelopen weekend in Workum had zo veel lagen. Van herinnering, van durven dromen en van anders durven doen. Is dat niet wat de legacy van LF2018 zou moeten zijn?”

Klaas Sietse Spoelstra

De grutto leerde ons voorbij vandaag te kijken
Klaas Sietse Spoelstra, Friesch Dagblad, 10 oktober 2018




.

Op weg naar drinkbare rivieren, voor ecosystemen in balans

Wat de symboliek van de grutto is voor Klaas Sietse Spoelstra, is een ‘drinkbare rivier’ voor collega-ecoloog Li An Phoa. Thom Verheul – ja , de filmmaker die zich beperkt tot het maken van films over biodiversiteit – maakte onlangs voor KRO/NCRV de driedelige documentaire ‘Drinkbare Maas’: voettocht van een vrouw met een missie‘.

,,Mijn hele denken is richting biodiversiteit gegaan. Ik maak uitsluitend daarover nog films.”

Thom Verheul

Dit documentaire-drieluik plus een portret van Li An Phoa vind je hieronder in een eerdere bijdrage van Kunst en Landschap. Het interview in het Friesch Dagblad met Verheul‘s ontboezemingen over zijn twee maanden lange wandeltocht met Phoa (ruim duizend kilometer in zestig dagen), wil ik je niet onthouden:

Schiermonnikoger maakt documentaire over drinkbare Maas
Wouter Hoving, Friesch Dagblad, 22 maart 2020


.

Op weg naar DRINKBARE RIVIEREN, voor ecosystemen in balans
Robert Rosendal, Kunst en Landschap, 21 maart 2020




.

Nieuwe natuurdocumentaire Rubens Smit: ‘Grutto! De vlucht van een iconische weidevogel’

Nog een ecologisch geïnteresseerd filmmaker! Niet de eerste de beste: Ruben Smit, maker van onder andere de succesfilms ‘Wad, Overleven op de grens van water en land‘ en ‘De Nieuwe Wildernis‘. Smit had op 20 april 2020 een primeur:

Op deze dag namelijk kwam de gepassioneerd ecoloog, fotograaf en filmregisseur van natuurfilms, met de ‘trotse’ aankondiging van de start van een nieuwe productie: de natuurdocumentaire ‘Grutto! De vlucht van een iconische weidevogel‘.

Smit en zijn team hopen in het najaar van 2021 – het jaar overigens, dat ook Kunst en Landschap van start gaat – in première te gaan. Ik ga het op de voet volgen en houd je van de ontwikkelingen via een aparte blogbijdrage op de hoogte. Hieronder alvast de eerste teaser.

,,De grutto is de ideale verhalenverteller van hoe de natuur ervoor staat in ons agrarische land en hoe onze nationale natuur verbonden is met die van elders in de wereld.”

Ruben Smit

Natuurdocumentaire ‘Grutto!’ bij online opening academisch jaar Wageningen University & Research

Een klein voorproefje kan ik je alvast wel geven: medio juli 2020 kwam mij namelijk een twitterbericht onder ogen van cameraman bij het team van Ruben Smit Productions, Melchert Meijer zu Schlochtern, die trots als een pauw melding maakte van het feit dat de ‘film’ ‘Grutto‘ als verrassende invulling van het thema ‘Natuur en Landbouw, een voortdurende balanceeract’ was gekozen bij de opening van het academisch jaar van Wageningen University & Research. Hij mocht tijdens die sessie (die op 31 augustus 2020 plaatsvond) alvast een tipje van de sluier oplichten. Ook de WUR-organisatie leek daarmee zeer in zijn nopjes:

Grutto! bij online opening academisch jaar
Roelof Kleis, Magazine Resource WUR, 16 juli 2020





.

Successtory ‘Wadfilm’

Kunst en Landschap besteedde in april 2019 uitgebreid aandacht aan de lancering van de promotiecampagne en gelijknamige website ‘Visit Wadden‘. Ruben Smit‘s ‘Wadfilm‘ maakte daar onderdeel van uit. De veelgeprezen film ging in de zomer van dat jaar op tour langs twintig theaters en festivals in een speciale muzikale hommage onder begeleiding van het Noordpool Orkest.

Smit en zijn team brachten in de maand mei van 2020 overigens opnieuw een ode aan de wadden. In vier afleveringen van elk bijna een uur werd ‘HET WAD‘ op tv uitgezonden met daarin veel niet eerder vertoonde beelden: vanaf 6 mei elke woensdagavond om 20:40 uur bij BNN/VARA op NPO1. Je kunt ze hieronder alle vier (terug)zien, evenals een trailer om alvast in de stemming te komen.

‘Wadfilm’- camera- en geluidsmannen op bezoek bij Op1

Om je een beetje een idee te geven wat het is (en wat erbij komt kijken) om onderdeel uit te (kunnen) maken van het Ruben Smit-team, kun je kijken naar een interview met cameraman Ruurd Jelle van der Leij en geluidsman Olivier Nijs bij Op1 – de ‘echte’ mannen achter de successerie ‘Het Wad’.

,,De tv-serie laat de oneindige en magische rijkdom van het Waddengebied zien, van de allerkleinste algen onder water tot de razendsnelle slechtvalk in de lucht.”

Ruben Smit

Expeditie Waddenkust van start

Op 23 november 2020 ging ‘Expeditie Waddenkust‘ van start. Expeditie Waddenkust is een samenwerking tussen Rijkswaterstaat, provincie Groningen, provincie Fryslân, Investeringskader Waddengebied (IKW), waterschap Noorderzijlvest, Eems-Dollard 2050, Klimaatadaptatie Groningen en Programma naar een Rijke Waddenzee (PRW). Doel van het project: het gezamenlijk in beeld brengen van klimaatadaptatie door mens, plant en dier langs de Nederlandse Waddenkust.

De gevolgen van klimaatverandering bedreigen het Waddengebied. Het wordt warmer, het regent harder, het is langere perioden droog en de verzilting in de kuststrook neemt toe. Die dreiging zal de komende jaren steeds groter worden. Daarom worden op verschillende plekken langs de Waddenkust maatregelen genomen. Welke locaties dat zijn kun je hier zien.

Zelf op expeditie

Vanaf april 2021 organiseren de partners van Expeditie Waddenkust excursies naar de verschillende locaties. Je kunt daar dan zelf op expeditie om klimaatadaptatie ter plekke te zien, te horen – te beleven.

Eerste gedachtenkronkels Kunst en Landschap

In mijn blogbijdrage ‘Provinciale samenwerking bij promotie Waddengebied‘ lees je alles over hoe verschillende organisaties in Noord Nederland de handen ineen sloegen ter bescherming van het Werelderfgoed Waddenzee. Tevens tref je daarin enthousiaste gedachtenkronkels aan die het prille stadium van de ideevorming van en over Kunst en Landschap verraden, die een tip van de sluier oplichten over het multimediale platform in oprichting – en een ‘triggermoment’ duiden. Klik voor Kunst en Landschap (en Wadfilm) op de foto hieronder.

Neerlands Trots in Bange Dagen

DWDD organiseerde in samenwerking met Vogelbescherming Nederland en het BNN/VARA-programma Vroege Vogels in 2019 een ‘Vogel van het Jaar‘-verkiezing. Het werd de grutto! Vier jaar daarvoor had de trekvogel het al geschopt tot ‘Nationale Vogel‘, gekozen door het Nederlands publiek. Over populariteit heeft de grutto dus niet te klagen.

Media-aandacht en onderwijs

Die moet je wel zien vast te houden. Zo gewonnen, zo geronnen. Dat beseft ook de eerdergenoemde onderzoeksleider van het Team Piersma, Jos Hooijmeijer, die in het voorjaar van 2019 op ‘avontuur in de natuur’ ging met Sosha en Jonata in het kader van het school-tv-programma ‘De Buitendienst‘, dat elke vrijdagavond vlak voor zessen wordt uitgezonden bij NPO-Zapp. Het programma richt zich op jeugdigen van 9 tot 12 jaar. Jos legt uit waarom de grutto onze ‘Nationale Vogel‘ is:

Gruttoproject ‘Greidhoeke Goes Onderwijs’ wint landelijke internationaliseringsprijs

Een alleraardigst (internationaal) gruttoproject voor leerlingen van een viertal basisscholen in Súdwest-Fryslân vond plaats in de zomer van 2020: ‘Greidhoeke Goes Onderwijs‘. Het leverde hen de (jaarlijks uit te reiken) Nuffic–internationaliseringsprijs op. Leerlingen werkten samen met leeftijdsgenoten uit het buitenland aan een project over de grutto dat resulteerde in een museumexpositie, een Friestalig poplied met videoclip en een eigen Greidhoeke-journaal. Het lied, gemaakt in samenwerking met pianist Wiebe Kaspers – hij komt later in deze blogbijdrage nogmaals voorbij – stond overigens eind vorig jaar in de Friese top 100.

Project Greidhoeke Goes Onderwijs wint landelijke internationaliseringsprijs
Leeuwarder Courant (Súdwest-Fryslân), 11 september 2020



.

Wat is iets waard wat onvervangbaar is? Onze weidevogels, laat ze niet verdwijnen!

Ook In het succesjaar 2014, het jaar van de toekenning van de Spinozapremie, werden alle pijlen, in nauwe samenwerking met Kening fan ‘e Greide, gericht op de jeugd en een breed publiek. Kunst en cultuur werden ‘ingezet’ ter onderstreping van het belang van de weidevogels in het Nederlandse landschap en biodiversiteit, en om aandacht te vragen voor de hachelijke situatie waarin die zich bevinden. Om te inspireren, enthousiasmeren, en om het integraal weidevogelbeheer een duwtje in de rug te geven. Met een educatief tintje laat componist, zanger, eizoeker en Fries Syb van der Ploeg zien hoe je dat doet:

,,Verlies van biodiversiteit is verlies van culturele verscheidenheid’. De grutto staat symbool voor deze ongewenste verandering.”

Kening fan ‘e Greide

De koning van de weide, een keizer in het veld

Ter ere van het Nationale Grutto-Vogeljaar deed de ‘Grutto-ambassadeur’ dat nog eens dunnetjes over door LIVE een ode te brengen aan de ‘weidevogel met z’n oranje snavel’ in de BNN/VARA–Vroege Vogels-studio op zondag 22 november 2015, samen met z’n vaste pianist Wiebe Kaspers:

Als je op de foto hieronder klikt kom ook jij alles te weten over Neerlands Trots in Bange Dagen. Je belandt dan op de ‘Grutto-pagina’ van de website van Vogelbescherming Nederland. Mooie site, met een schat aan informatie! Wel weer terugkomen, want er volgt belangrijk nieuws!

De grutto als boegbeeld van de transitie naar meer biodiversiteit op het boerenland

Terug naar het onderzoek van het Team Piersma. De grutto is een oer-Hollandse weidevogel en nergens in Europa broeden zoveel grutto’s als in Nederland – maar liefst negentig procent van de populatie. Maar, hij heeft het niet makkelijk, de natuurwaarden van het boerenland staan zwaar onder druk.

Waar het boerenbedrijf nog ruimte laat voor natuur, daar gedijt de grutto. Dat vraagt om omschakeling en omdenken. Sommigen boeren doen dat al – in nauwe samenwerking met burgers en maatschappelijke organisaties. De aanpassingsmogelijkheden van weidevogels wordt steeds meer op de proef gesteld en predatoren zien hun kansen (mede daardoor) schoon. Kijk hieronder naar een prachtige, veertig minuten durende, documentaire van het BNN/VARA-programma Vroege Vogels, waarin de grutto een hoofdrol vertolkt. Ook hier geldt: terugkomen – je hebt, zoals beloofd, nog iets tegoed.

‘Vroege Vogels’ op zoek naar de laatste overlevingskansen van de grutto

‘De staat van ons landschap: grutto’s meten het succes van de transitie in de melkveehouderij’

Dat Theunis Piersma, met in zijn kielzog ‘zwaargewicht’ Siegfried Woldhek, de publiciteit zocht voor zijn (nieuwe) onderzoek, Woldhek deed aan het eind van het DWDD-interview een dringend beroep op (potentiële) financiers om een vervolg en uitbreiding ervan mogelijk te maken, sterkt mij in het idee dat er sprake kan zijn van een vooropgezet plan om eens flink aan de boom te schudden. Ik hoop dat ik daar gelijk in heb.

Het onderzoek van de laatste zes jaar leverde immers weinig hoopvolle resultaten en conclusies: ,,de reproductie van de grutto zit in een neerwaartse spiraal. De helft van alle legsels sneuvelt voortijdig en van de kuikens die wel uitkomen komt 90 procent alsnog om, door een gebrek aan ‘dekking’ en (geschikt) voedsel”, schrijft Cor de Boer in ‘De grutto is de waakvogel van ons landschap‘. Daar komt bij dat aan de twee en een half miljoen onderzoeksgelden na een zestal jaren ook een einde komt.

Team Piersma gaat kennelijk in de aanval! Het roer moet om – en wel op meerdere fronten. Onder de welluidende naam ‘De staat van ons landschap: grutto’s meten het succes van de transitie in de melkveehouderij’, wordt nadrukkelijk ingezet op onderzoek dat moet leiden tot meer biodiversiteit op het boerenland. In Nederland, en het liefst ver daarbuiten.

Leeuwarder Courant-journalist – what’s in a name – Cor de Boer, maakte het veelbelovende en heuglijke nieuws in een tweetal berichten (een nieuwsbericht en een uitgebreide reportage) op één dag, 14 april 2020, wereldkundig:

Grutto-onderzoek in Zuidwest-Friesland kan weer vijf jaar door
Cor de Boer, Leeuwarder Courant, 14 april 2020




.

De grutto is de waakvogel van ons landschap
Cor de Boer, Leeuwarder Courant, 14 april 2020





.

Team Piersma kan de toekomst hoopvol tegemoet zien

De financiering van het integrale onderzoeksproject voor de komende jaren is nog niet geheel rond, maar Team Piersma kan de toekomst hoopvol tegemoet zien, want er is goedkeuring vanuit Den Haag (LNV) vanwege landelijke representativiteit van de onderzoeksgegevens.

Ook Vogelbescherming Nederland, de organisatie die een voortrekkersrol speelt in verschillende samenwerkingsverbanden, steunt het project – samen met een netwerk van boerenlandvogelboeren en dankzij steun van hun leden en vele andere partijen. Op 29 april 2020 klom Peter de Pater, hoofd Communicatie Vogelbescherming, in de pen om met ‘Tijd voor een groene Mansholt‘, het onderzoeksproject een hart onder de riem te steken.

,,Willen we een gezond land met een rijke natuur en een mooi boerenlandschap, waar nog grutto’s broeden  en hoog boven ons veldleeuweriken zingen? Dat kan alleen door het landbouwsysteem te veranderen.”

Peter de Pater

Het laatste gat in de begroting moet worden gedicht door de Nederlandse provincies, Fryslân voorop. Ik hoop dat (in ieder geval) Groningen en Drenthe spoedig aan zullen haken, zodat we ook in de toekomst verzekerd (kunnen) zijn van beelden als deze, gemaakt door Petra Manche op 27 mei 2020:

,,BESCHUIT MET MUISJES voor ‘Warkumerwaard’, een gezenderde #grutto, die gisteren, op de Workumerwaard in zuidwest Fryslan, het leven schonk aan drie gezonde kuikens (vanochtend gefotografeerd door Petra Manche, wachtend op 1 onuitgekomen ei). Het is een heel beweeglijk mannetje.”

Twitterbericht Global Flyway Network (10:51 a.m., 27 mei 2020)

Media-aandacht en verrassende nieuwe onderzoeksresultaten

Dat voortzetting van onderzoeksmogelijkheden en -financiering niet direct tot de verbeelding spreekt bij (landelijke) media, mag geen verrassing heten. Wel, als je op basis daarvan – een paar dagen erna – met verrassende onderzoeksresultaten op de proppen komt.

Het geheime leven van de grutto in kaart gebracht
Geolocator geeft nieuwe inzichten in broedgedrag
RuG Nieuws, 20 april 2020





.

Op 21 april kwam eerdergenoemde Leeuwarder Courant-journalist Cor de Boer met berichtgeving over het onderzoek van promovendus en lid van het Team Piersma, Mo Verhoeven, die een ‘verrassend licht’ op het broedgedrag van de grutto wierp. Diezelfde dag mocht Verhoeven daarover vertellen bij Omrop Fryslân, die er een uitgebreid (radio)nieuwsitem aan wijdde.

Sanne Schelfaut, schrijvend voor het Algemeen Dagblad, besteedde een dag daarvoor aandacht aan de nieuwe natuurdocumentaire van Ruben Smit (gelardeerd met teaser en fraaie beeldreportage). Ik vermoed dat we van de tandem ‘Piersma-Smit‘ de komende tijd nog veel gaan horen.

Koekeloeren bij de grutto: hoofdrolspeler in nieuwe natuurdocumentaire
Sanne Schelfaut, AD, 20 april 2020




.

Sensor werpt verrassend licht op broedgedrag grutto
Cor de Boer, Leeuwarder Courant, 21 april 2020





.

Broedgedrag van grutto in kaart gebracht met geolocator
Omrop Fryslân, Nieuws, 21 april 2020
(incl. radiofragment: interview met Mo Verhoeven)



.

Valse start nieuw onderzoek door Corona-virus

Het ‘flink aan de boom schudden’ is natuurlijk ook oud bekende en ‘landschapspijn‘- journalist-Leeuwarder Courant, Jantien de Boer, niet ontgaan. Zij toog na de eerste berichtgevingen naar Zuid-West Friesland om Piersma in zijn woonplaats Gaast – op afstand – te bezoeken en te bevragen over de Corona-consequenties voor het onderzoek – in brede context en doorspekt met vogelgeluiden:

De vogelprofessor en de dijkdoorbraak
Jantien de Boer, Leeuwarder Courant, 26 april 2020





.

De grutto is de nieuwe dodo; weidevogelbeheer kan neergang niet stoppen

Ook Christien Boomsma, wetenschapsredacteur bij onafhankelijk nieuwsmedium voor de Rijksuniversiteit Groningen, UKrant, zette koers richting de Friese Zuidwesthoek. In de Skriezekrite Idzega – een verzameling polders van zo’n 1500 hectare boerenland waar (ook) het team Piersma jarenlang actief onderzoek deed en doet, ontmoet ze grutto-onderzoeker Egbert van der Velde, zittend in het gras. Hij is bijna klaar met de gegevens voor de Gruttomonitor 2012-2019, de eindrapportage van acht jaar grutto-onderzoek aldaar die in de eerste week van mei (2020) verscheen. Zijn eerste reactie bij hun ontmoeting: ,,Het is alsof je de dodo onderzoekt in de jaren voor zijn uitsterven.”

,,Kuikens, kuikens, kuikens” Dat is het pleidooi van het RUG-team dat onderzoek doet naar de grutto. Ondanks alle intenties, is het agrarisch natuurbeheer op dit moment niet voldoende om de grutto als soort in stand te houden. Een boodschap die we serieus moeten nemen, anders sterft de grutto uiteindelijk uit.”

Kening fan ‘e Greide (Facebookpagina)

De grutto is de nieuwe dodo; weidevogelbeheer kan neergang niet stoppen
Christien Boomsma, UKrant, 29 april 2020




.

Nationale vogel in vrije val

,,Effectieve weidevogelbescherming en een gezond boerenbedrijf gaan echt niet samen’, zegt diezelfde onderzoeker Egbert van der Velde in een radio-uitzending van het BNN/VARA-programma Vroege Vogels op 1 mei 2020. Acht jaar onderzoek laat zien dat zelfs in de beste weidevogelgebieden de grutto’s niet genoeg jongen groot krijgen om de achteruitgang te stoppen.

Nationale vogel in vrije val
Egbert van der Velde, BNN/VARA, Vroege Vogels, 1 mei 2020 (radiofragment)



.

Zelfs in topgebieden houdt de grutto geen stand

Skriezekrite Idzegea, Van der Velde’s werkterrein, is zo’n topgebied. Het studiegebied is representatief voor ons land. ,,Nederland is de grootste bottleneck voor de grutto”, zegt Egbert van der Velde tegen Cor de Boer, de Leeuwarder Courant-journalist die het Piersma-onderzoek nauwlettend volgt. ,,Er worden hier te weinig kuikens groot en een toenemend aantal volwassen vogels legt het loodje.” Gruttomonitor-rugnummers:

Zelfs in topgebieden houdt de grutto geen stand
Cor de Boer, Leeuwarder Courant (Premium), 4 mei 2020



.

,,Zelfs in de Skriezekrite Idzegea, waar de omstandigheden voor de vogels optimaal zijn, gaat het slecht met de grutto”, lees en hoor je (dan ook) in een nieuwsbericht van Omrop Fryslân op 9 mei. Ditmaal schuift Theunis Piersma aan om de net gepresenteerde resultaten uit het rapport Gruttomonitor 2012-2019 in een radiointerview (in het Frysk) toe te lichten.

Bioloog Piersma: ‘Goed weidevogelbeheer zelfs niet gunstig genoeg voor grutto’
Omrop Fryslân, Nieuwsbericht, 9 mei 2020
(tv- en radiofragment)




.

DE GRUTTO MONITOR 2012-2019

Eindrapportage

DE VINGER AAN DE POLS VAN DE GRUTTO-POPULATIE MET EEN ACTUEEL OVERZICHT VAN DE DEMOGRAFISCHE PARAMETERS OP BASIS VAN LANGJARIG VELDONDERZOEK IN SÚDWEST FRYSLÂN

Egbert van der Velde, Rosemarie Kentie, Theunis Piersma, Eldar Rakhimberdiev & Jos Hooijmeijer, Rijksuniversiteit Groningen, mei 2020



.

Dat het ‘bar slecht gesteld is met de grutto in het vogelweidegebied van het Friese Idzega‘ was ook de conclusie van de nieuwsredactie van Veldpost: ,,De kuikens van de grutto worden opgegeten of vinden niet genoeg insecten om groot te worden.” Waarom dit bericht in de Groninger editie is opgenomen is niet duidelijk.

Beste land niet genoeg voor grutto
Nieuwsbericht Veldpost, 21 mei 2020





.

Voor de weidevogels in de noordwestelijke Greidhoeke lijkt het broedseizoen dit jaar ook desastreus te verlopen. Voor het gehele kleigebied ‘liket it net goed’ zegt Albert van der Ploeg, voorzitter van het Kollektivenberied van agrarische natuurverenigingen en van de Noardlike Fryske Wâlden in een artikel van Jan Ybema in het Friesch Dagblad van 18 mei 2020.

Historisch slecht broedseizoen voor weidevogels
Jan Ybema, Friesch Dagblad, 18 mei 2020.




.

Droogste voorjaar ooit gemeten in Nederland

Het is dit voorjaar droger dan ooit gemeten in Nederland. Vanwege watertekorten is op verschillende plekken in ons land het besproeien van land zelfs verboden. Dat treft vooral de volwassen grutto’s op zoek naar wormen in een ondoordringbare bodem. Om ook de kuikens – speurend naar (een slinkend aantal) insecten – bij te staan en op gewicht te krijgen voor de trek naar het zuiden, maakte de vereniging Noardlike Fryske Wâlden bij Oentsjerk eind mei twee zomerplasdrasgebieden.

Proef met zomerplasdras voor hongerende weidevogelkuikens
Cor de Boer, Leeuwarder Courant, 30 mei 2020




.

‘Er zal geen burger of politicus zijn die er bewust naar streeft de grutto te laten uitsterven’

Je zou het weidevogelbeheer gekscherend dweilen met de (letterlijke) kraan open kunnen noemen, want er spelen natuurlijk meer (nauw verweven) zaken die de gruttopopulatie in ons boeren-cultuurland bedreigen: klimaatverandering, predatoren, waterpeilen en grondwaterstanden, biodiversiteit, maar bovenal de keuze hoe er in Nederland landbouw wordt bedreven: relatief grootschalig, intensief en efficiënt. De natuurkwaliteit staat daardoor enorm onder druk.

Trouw-redacteur Emiel Hakkenes bespreekt in een notendop in een columnachtig artikel drie decennia Nederlands natuurbeleid en de ‘lastige’ keuzes die door zowel politiek, belangenorganisaties en burgers gemaakt moeten worden in:

Waarom dertig jaar natuurbeleid niks heeft opgeleverd
Emiel Hakkenes, Trouw, 28 mei 2020





.

Het artikel van Hakkenes maakte onderdeel uit van een uitgebreide reportage dat het dagblad (Trouw) die dag maakte over de versnippering en slechte kwaliteit van de Nederlandse natuur. Verstedelijking, infrastructuur en industrie zijn de boosdoeners, maar nergens is het soortenverlies zo groot als op het boerenland, zo blijkt uit de bijdrage van Jasmijn Missler.

Nederland investeerde elf miljard tevergeefs in de natuur. ‘Er moet iets rigoureus veranderen’
Jasmijn Missler, Trouw, 28 mei 2020


.

Schouten bestrijdt stelling dat huidige weidevogelbeheer niet werkt

Minister Schouten van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit is het niet eens met de stelling dat het huidige weidevogelbeheer niet werkt. De oorzaken voor de neerwaartse spiraal van de weidevogelpopulatie zijn complex, gebiedsafhankelijk en vragen volgens haar om een langetermijn-aanpak. Dat schrijft de minister aan de Tweede Kamer in een reactie op vragen van de Partij voor de Dieren in: ‘Beantwoording Kamervragen over achteruitgang grutto‘ (Kamerstuk: Kamervragen, 17 juni 2020).

Schouten deelt in de zorg, maar wil niet gezegd hebben dat het weidevogelbeheer niet werkt. Met een oordeel over de effectiviteit van het Agrarisch natuur- en landschapsbeheer (Anlb) wacht zij tot het einde van het jaar, als Wageningse onderzoekers een evaluatie afleveren. Aan zowel de Leeuwarder Courant als het Bio Journaal ging dit ‘doorschuiven’ niet voorbij:

Transitie voorwaarde voor behoud grutto
Redactie Leeuwarder Courant, 17 juni 2020





.

Schouten oneens met stelling dat huidige weidevogelbeheer niet werkt
Redactie Bio Journaal, 18 juni 2020




.

De bescherming van de weidevogel faalt

Ook Trouw-journalist Joop Bouma hoeft niet te wachten op het Wageningse evaluatierapport om zijn oordeel over het Nederlandse weidevogelbeheer te vellen: de bescherming van de weidevogel faalt. Dat blijkt uit een tweetal reportages die op een dag, 22 juni 2020, in het dagblad verschenen.

De bescherming van de weidevogel faalt
Joop Bouma, Trouw, 22 juni 2020







,

Het gaat bergafwaarts met de weidevogel − ondanks de miljoenen die in hun bescherming gepompt zijn
Joop Bouma, Trouw, 22 juni 2020




.

,,Chris van Bruggen is melkveehouder in Hoornaar. Hij stoort zich aan een artikel dat maandag in Trouw verscheen: ‘Het gaat bergafwaarts met de weidevogel – ondanks de miljoenen die in hun bescherming zijn gepompt’. Een artikel dat een klok luidt, zonder te weten waar de klepel hangt. Waarom legt hij hieronder uit”, is de inleiding van een opiniestuk in Foodlog van 25 juni 2020: ‘Weidevogelbeheer: verdienmodel of schadevergoeding?‘.

Weidevogelbeheer: verdienmodel of schadevergoeding?
Chris van Bruggen, Foodlog (Opinie), 25 juni 2020




.

Mark Kuiper vindt ‘falen van agrarisch natuurbeheer’ veel te somber gedacht

De alarmerende kop ‘Het gaat bergafwaarts met de weidevogel’ werd nog diezelfde dag ‘opgepikt’ door de redactie van het EO-radioprogramma ‘Dit is de Dag‘. Presentator Tijs van den Brink sprak met coördinator agrarisch natuurbeheer Mark Kuiper, die dat veel te somber gedacht vindt, en met – de inmiddels ook bij jou bekende – trekvogelecoloog Theunis Piersma, die vindt dat de huidige landbouwvisie niet samengaat met het herstel van de weidevogelpopulatie. Je kunt de uitzending hieronder beluisteren.

Wind als bepalende factor voor de trek naar het Noorden: ‘een interessante exercitie’

Hoe overleven trekvogels de klimaatverandering? Niet alleen temperatuurstijging, maar ook ‘gunstiger’ windomstandigheden zorgen ervoor dat sommige vogels eerder aankomen in hun broedgebieden, concluderen drie Duitse, Deense en Zwitserse ornithologen.

Theunis Piersma werd door Volkskrant-journalist Jean-Pierre Geelen gevraagd om een (eerste) reactie: hij noemt het onderzoek een ‘interessante exercitie’, maar plaatst ook kanttekeningen. Zo wijst Piersma erop dat de internationale onderzoekers enkel ‘statistische verbanden’ aantonen, maar die geven niet per se niet een volledige verklaring.

Wanneer reist de trekvogel terug naar het noorden? ‘Niet temperatuur, maar wind bepaalt trek’
Jean-Pierre Geelen, de Volkskrant, 29 juni 2020




.

,,Nederland had dit jaar de droogste lente ooit, midden in het broedseizoen. Weidevogelonderzoekers houden hun hart vast. De populatie van typisch Nederlandse soorten als de grutto en kievit gaat al jaren achteruit en droogte kan een extra klap geven. Maar juist door gebrek aan kuikens vallen verbanden moeilijk te meten”, zegt Rolf Schuttenhelm op NU.nl. Ook Piersma-teamleider Jos Hooijmeijer komt aan het woord:

“Ik hou mijn hart vast voor kuikens die de lente wél hebben overleefd”

Jos Hooijmeijer

In gortdroge lente leverden meeste gruttonesten geen kuikens op
Rolf Schuttenhelm, NU.nl, 1 juli 2020



.

Vogelen in De Balie: de Grutto

Op 1 juli 2020 organiseerde De Balie ‘s middags een rondleiding in misschien wel het belangrijkste gruttogebied van Nederland, in Waterland vlak boven Amsterdam. Samen met (de hierboven ‘besproken’; zie ‘Het gaat bergafwaarts met de weidevogel − ondanks de miljoenen die in hun bescherming gepompt zijn’, Trouw, 22 juni 2020) natuurbeheerder Ton Pieters, die het gebied als geen ander kent omdat hij er al vijftig jaar werkt en er veel werk verzet om dit gebied voor weidevogels in te richten, vertelde Theunis Piersma over de jeugd van de grutto.

‘s Avonds – vanaf juli waren de coronavoorschriften enigszins versoepeld, dus niet ‘slechts’ online – stond diezelfde Piersma op het lijstje van genodigden van Luuk Ex, programmamaker en gespreksleider van ‘Vogelen in De Balie‘, een programmareeks voor ‘nieuwelingen’ en vogelnerds. Dit keer stond de grutto op het menu.

Ook uitgenodigd waren Laura Bromet, GroenLinks-Kamerlid met de portefeuille ‘Landbouw’ en oud wethouder van de gemeente Waterland, Kas Koenraads, onderzoeker aan de ‘Biosphere Science Foundation‘ en Arnold van den Burg, eveneens onderzoeker aan diezelfde (in het Nederlands vertaalde) Stichting BioSFeer. Inhoudelijke en politieke bespiegelingen rond de trekvogel, maar ook live ontledingen. Komt het ooit nog goed met de voorheen algemene vogel van het Nederlandse boerenland?

Is de grutto nu een uitstervende soort?

Dat vroeg de Mirthe van der Drift vervangende presentator, Corné, van het radioprogramma ‘Fris‘, aan onderzoeksleider van het team Piersma, Jos Hooijmeijer, op de vroege zondagochtend van 5 juli. Hij wees bij de beantwoording van die vraag vooral naar de politiek, het CDA en de VVD in het bijzonder, omdat die het (huidige) landbouwbeleid willen voortzetten, en laten prevaleren boven dat van het behoud en bescherming van de grutto. Luister hier naar een kort radiofragment.

Weidevogelman: De vogels zijn (nog niet) gevlogen

,,Juist na dat ongekend droge voorjaar met op veel plekken stevige predatie moet je blijven loeren naar kuikens die er nog rondscharrelen. Onderzoekers die langjarig de resultaten in kerngebieden voor weidevogels vergeleken met omliggende gebieden legden er de vinger op dat kuikenoverleving het grote pijnpunt is”, zegt Weidevogelman in zijn column in Agraaf, het onafhankelijke regionale landbouwvakblad voor West Nederland, verwijzend naar de eerder genoemde Gruttomonitor 2012 – 2019 van team Piersma.

Weidevogelman is een initiatief van het Louis Bolk-instituut en is in oktober 2019 gestart als een serie columns om boeren te inspireren rondom weidevogels.

Weidevogelman: De vogels zijn (nog niet) gevlogen
Column Weidevogelman, Agraaf, 6 juli 2020




.

2020: slechtste jaar ooit voor grutto

Op 21 augustus was coördinator van het Team Piersma, Jos Hooijmeijer, te gast bij het NPO 1-radioprogramma Vroege Vogels en maakte samen met presentator Menno Bentveld de balans op voor het (grutto)jaar 2020: ‘In de zeventien jaar dat we nu onderzoek doen aan grutto’s hebben we nog niet eerder zo’n slecht resultaat gezien’. Wat de reden daarvan is lees en hoor je in:

Slechtste jaar ooit voor grutto
BNN/VARA, Vroege Vogels, 21 augustus 2020
(Artikel + 2 radiofragmenten; w.o. interview Jos Hooijmeijer)



.

En zie je in:

Naar aanleiding van dit interview met Hooijmeijer werd bij Omrop Fryslân de ‘predatorenproblematiek’ nog eens benadrukt: het bestrijden van predatoren heeft op de lange duur geen zin. De oplossing moet gevonden worden in een andere inrichting van het platteland.

..Als je de vossen bestrijdt, dan springt de steenmarter gewoon in het ontstane gat. En als je ook díe gaat bestrijden, staan hermelijn, wezel en bunzing weer klaar.”

Jos Hooijmeijer

Slechtste broedseizoen voor grutto’s; kuikens en eieren worden opgegeten
Omrop Fryslân, 23 augustus 2020





.

Ook Friesch Dagblad-journalist Jan-Peter Soenveld kwam tot een soortgelijke conclusie: het platteland moet veranderd worden, met als basiskwaliteit natuur; het aanpassingsvermogen van de grutto doet de rest.

,,Het hoeft voor weidevogels als grutto en kievit niet ingewikkeld te zijn. Die zijn niet zo moeilijk.”

Jos Hooijmeijer

Grutto beleeft een ongekend slecht jaar
Jan-Peter Soenveld, Friesch Dagblad, 24 augustus 2020





.

Naast het Friese onderzoeksgebied was het monotone landschap ook in andere delen van (Noord) Nederland in belangrijke mate de (hoofd)oorzaak van het dramatische grutto-broedseizoen-2020. Hooijmeijer in gesprek Gerdt van Hofslot, journalist Dagblad van het Noorden:

,,Het landschap is veranderd. Het lukt niet om aan de vogels een landschap aan te bieden dat die predatie niet uitlokt. Rovers vinden de grutto’s nu heel makkelijk en het ontbreekt ze aan een goed alternatief.’’

Jos Hooijmeijer

Grutto’s hebben het belabberdste broedseizoen in 17 jaar: nauwelijks jonge kuikens
Gerdt van Hofslot, Dagblad van het Noorden, 26 augustus 2020



.

,,Maatregelen om de grutto te behouden blijven beperkt tot kleinere weidegebieden. Het zou helpen als ook het omringende landschap rijker aan natuur wordt”, zegt Anne van Doorn, projectleider Natuurinclusieve Landbouw van Wageningen University & Research, in een artikel van diezelfde universiteit, waarin overigens ook aandacht besteed wordt aan de (online) ‘Opening van het Academisch Jaar‘ (31 augustus 2020) waarbij de grutto een prominente plek toebedeeld kreeg. Van Doorn gaat daarbij uitgebreid in op de relatie weidevogel- en landschapsbeheer en landbouw.

,,Boeren zijn de hoeders van het landschap. Wanneer we ze alleen betalen voor het voedsel dat ze produceren, doen we geen recht aan de cruciale rol die ze vervullen.”

Anne van Doorn, projectleider Natuurinclusieve landbouw, WUR

Rijker land voor de grutto
Wageningen University & Research Uitgelicht, 28 augustus 2020




.

‘Tien over twaalf voor de weidevogel’

Hoe reageert de politiek op zo’n buitengewoon slecht weidevogeljaar? In Friesland, een provincie die jaarlijks ruim 20 miljoen in weidevogelbeheer steekt, lopen de spanningen hoog op. Er bestaat brede consensus over het feit dat er ‘iets’ moet worden gedaan. Maar wat, en hoe?

CDA-Statenlid Attje Meekma kwam, naar aanleiding van de Startnotitie voor de aanpassing van de nieuwe provinciale Nota Beheer en Schadebestrijding, die medio september 2020 op de agenda stond, met een boude uitspraak:

„Het CDA-Friesland vindt dat er nu een duidelijke keuze gemaakt moet worden. Friesland heeft gekozen voor weidevogels: dan kan niet de kool én de geit gespaard worden.”

Attje Meekma, CDA-Statenlid

Lees ook de reacties op onderstaande artikelen en zie dat ’emotie’ bij dit onderwerp een grote rol speelt, die de kern van de problematiek (veelal) onbesproken laat, c.q. uit de weg gaat.

Column: ‘Tien over twaalf voor de weidevogel’
Attje Meekma, Veldpost, 11 september 2020





.

Tien over twaalf voor weidevogel
Attje Meekma, Nieuwe Oogst, 29 september 2020




.

Probleem predatie weidevogels vraagt om maatwerk

Vossen die eieren uit een nest roven, of een reiger die er met een jong kuiken vandoor gaat. Voor weidevogels hoort de dreiging van roofdieren bij het leven. Alleen lijkt het er op dat de predatie onder weidevogels al tientallen jaren toeneemt. Draagt dat bij aan de sterke achteruitgang van weidevogels in Nederland? Dat vroegen onderzoekers van Sovon Vogelonderzoek Nederland zich af. Ze hoopten antwoord te krijgen op de volgende vragen:

• Is predatie in de loop der jaren toegenomen? En hoe is dit verdeeld over het land?
• Welke invloed heeft het landschap hierop?
• Beïnvloeden de dichtheid aan weidevogels en de soortenrijkdom de predatiekans?
• Helpt het beheer van predatoren tegen het verlies van legsels?
• Hoe kunnen we met deze kennis weidevogels beter beschermen?

Bij het beantwoorden van deze vragen, richtten de onderzoekers zich specifiek op vijf weidevogels: scholekster, kievit, grutto, wulp en tureluur. Het antwoord laat zich raden: ja! Alle vijf soorten die de onderzoekers tussen 2004 en 2018 hebben gevolgd, verloren gemiddeld een derde van de legsels aan predatie. Ten opzichte van twintig jaar geleden zijn vooral in Friesland en Groningen de predatieverliezen toegenomen.

Klik op de illustratie hieronder voor (een toelichting op) de onderzoeksresultaten. Ze staan beschreven in ‘Probleem predatie weidevogels vraagt om maatwerk‘ (Nature Today, 11 oktober 2020).

Afrasteren beste medicijn tegen eierroof weidevogels?

,,De uitkomsten van het Sovon-onderzoek passen naadloos bij het pleidooi dat twee weidevogel-kongsi’s afgelopen jaar hielden om de vogelstand te redden”, schrijft Saskia van Westhreenen op 13 oktober in het Dagblad van het Noorden. Ze refereert hierbij aan het zogenoemde ‘Olterterp-overleg‘, waarin Friese terreinbeheerders en vogelbeschermers, samen met boeren en jagers over beheersmaatregelen voor de bescherming van weidevogels praten, dat in december vorig jaar met een plan kwam voor tien tot vijftien ‘robuuste’ vogelgebieden van 1000 hectare in Friesland.

Afrasteren is beste medicijn tegen eierroof weidevogels
Saskia van Westhreenen, Dagblad van het Noorden, 13 oktober 2020



.

Op diezelfde dag lijkt Wybe Fraanje van het Friesch Dagblad tot eenzelfde conclusie te komen:

Vossenafschot blijkt weidevogel te weinig te helpen
Wybe Fraanje, Friesch Dagblad, 13 oktober 2020




.

Jaarbericht Weidevogels in Fryslân 2020, cijfers en trends

‘Een verloren jaar’, zo gaat het broedseizoen 2020 voor weidevogels in Fryslân de boeken in, stelt Staatsbosbeheer in ‘Weidevogels brengen nauwelijks kuikens groot‘ op 23 oktober. Uit telgegevens van zes organisaties blijkt dat het met grutto, kievit, tureluur en scholekster slecht gesteld is. Dat kun je opmaken uit het Jaarbericht Weidevogels in Fryslân 2020, met daarin de cijfers en trends. 

Weidevogels brengen nauwelijks kuikens groot
Staatsbosbeheer, 23 oktober 2020






.

Jaarbericht Weidevogels in Fryslân 2020
Sovon Vogelonderzoek Nederland, Kollektiven Beried Fryslân (KBF), It Fryske Gea, Staatsbosbeheer, de Bond Friese VogelWachten (BFVW) en Natuurmonumenten, oktober 2020









.

Het jaarverslag drukt politici, vogelliefhebbers, boeren en eigenlijk alle inwoners van Friesland opnieuw met de neus op de feiten. Alle campagnes, intenties en beleidsstukken ten spijt: de greidfûgel (weidevogel) is er nog niet mee geholpen.

,,Met steeds meer vijanden in het veld, heeft de grutto het steeds lastiger. Dêr ûntstiet in grutte disbalâns’’

Douwe Hoogland, gedeputeerde

Zes natuurorganisaties dringen er bij de politiek op aan om op korte termijn te zorgen voor een goede basiszorg, te doen aan droogtebestrijding en beter predatiebeheer. Om op de lange termijn de grutto een goede biotoop te bieden, waar hij op aaneengesloten grond kan leven en zich kan vermenigvuldigen, werkt gedeputeerde Douwe Hoogland momenteel aan een actieplan dat in november 2021 klaar moet zijn..

Mislukt gruttojaar toont disbalans in het veld aan
Ton van der Laan, Leeuwarder Courant, 25 oktober 2020




.

Fryslân neemt voortouw voor weidevogelgebieden

De provincie Fryslân neemt de regie om landelijk te komen tot nieuwe, grote weidevogelgebieden, meldt Pieter Atsma in het Friesch Dagblad op 24 oktober 2020. Gedeputeerde Douwe Hoogland zei op de dag van presentatie van het Jaarbericht dat onder Friese leiding gesprekken in gang zijn gezet om hier met verschillende stakeholders aan te werken. Het doel: uiterlijk in november volgend jaar moet er een landelijk plan liggen waarbij boeren een hogere melkprijs krijgen in ruil voor het ruim baan bieden aan weidevogels. Supermarkten zouden de melk dan tegen een hogere prijs kunnen verkopen.

Het overleg, dat door Hoogland het ‘Abe Lenstra-overleg‘ is gedoopt (naar de locatie van de gesprekken, het Abe Lenstra Stadion), moet leiden tot de selectie van een groot aantal ‘weidevogelkerngebieden‘ van duizend tot tweeduizend hectare.

Fryslân neemt voortouw voor weidevogelgebieden
Pieter Atsma, Friesch Dagblad, 24 oktober 2020





.

Aantallen boerenlandvogels in open veld nemen verder af

Een week later, op 30 oktober, werd door een drietal organisaties de nieuwe Boerenlandvogelbalans aan het ministerie van LNV overhandigd. Daaruit blijkt dat vogels van het open boerenland, zoals de grutto en de patrijs, sinds 1990 met bijna 70% in aantal zijn afgenomen. Vogels die op erven en in struweel in het buitengebied broeden, bleven nagenoeg stabiel. Cijfers per provincie schetsen een somber beeld als het gaat om de broedprestaties van bekende vogels als de scholekster en kievit. Ze hebben te lijden onder het geïntensiveerde landgebruik en daarmee samenhangende verdroging, vermesting en versnippering. Minder voedsel en meer predatie zijn daar directe gevolgen van. De balans is samengesteld door Sovon, LandschappenNL de Bond Friese Vogelwachten en (veel) vrijwilligers en nazorgers (van deze organisaties).

Boerenlandvogelbalans 2020
Sovon Vogelonderzoek Nederland, LandschappenNL, de Bond Friese VogelWachten (BFVW) en vrijwilligers/nazorgers, oktober 2020









.

Vogelbescherming Nederland: ‘Boerenlandvogelbalans 2020: desastreuze achteruitgang’

De Boerenlandvogelbalans 2020 is de opvolger van de Weidevogelbalans uit 2013. Die ging toen alleen over weide- en akkervogels van het open boerenland, zoals kievit, patrijs en veldleeuwerik. De huidige Boerenlandvogelbalans behandelt ook erf- en struweelvogels van het platteland, waaronder soorten als boerenzwaluw en ringmus.

De Boerenlandvogelbalans 2020 laat een uitermate somber beeld zien van de vogels van het open boerenland; de achteruitgang van deze groep sinds 1990 bedraagt maar liefst 70%. Dat is de balans die Vogelbescherming Nederland op 5 november 2020 opmaakt in ‘Boerenland–vogelbalans 2020: desastreuze achteruitgang‘. Hieronder bevinden zich vogelsoorten die zeer kenmerkend zijn voor het laaggelegen Nederlandse boerenland, de weidevogels. Scholekster, grutto en wulp laten de sterkste achteruitgang zien.

De verklaring van de achteruitgang van onze boerenlandvogels is complexe materie. Maar er is één grote, bepalende factor: het sterk geïntensiveerde landgebruik, zo concludeert Vogelbescherming. Ze wil daarom belangrijke weide- en akkervogelgebieden veiligstellen en uitbreiden en noemt een aantal voorbeelden waar de aanpak werkt. Kort gezegd komt de organisatie met een pleidooi voor natuurvriendelijke landbouw en dat die beloond en bevorderd moeten worden. Om dat te bereiken wil men niet wachten op de inwerkingtreding van het GLB, het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid van de Europese Unie (2023, red.). Daarom kiest ze ervoor om, samen met haar koepelorganisatie BirdLife International, alles op alles te zetten om met onmiddellijke ingang het (GLB-)beleid te beïnvloeden, c.q. ‘bij te sturen’. Zij schaart zich dan ook volmondig achter de actie #withdrawthecap.

,,Het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid van de Europese Unie (GLB; CAP in het Engels) dreigt nu een geheel verkeerde afslag te nemen naar een treurigmakende, industrieel-agrarische cultuurwoestijn.”

Vogelbescherming Nederland

Boerenlandvogelbalans 2020: desastreuze achteruitgang
Vogelbescherming Nederland, 5 november 2020


.

(Als je meer wilt weten over het GLB, het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid van de Europese Unie, raad ik je aan de Kringlooplandbouwspecial van Kunst en Landschap te raadplegen.)

BoerenNatuur: zorgen en oproep tot versterkte en integrale aanpak

Ook BoerenNatuur, een landelijke vereniging van boeren die zich verenigd hebben met collectieven op het gebied van agrarisch natuurbeheer, deelt de zorgen om de boerenlandvogels en roept op tot een versterkte en integrale aanpak van de problematiek. Zij ziet kansen in een inzet op gebiedsgerichte samenwerking en ‘het versterken van natuurinclusieve kringlooplandbouw die biodiversiteit integraal meeneemt’.

Daarnaast werkt ze aan manieren om verlies door predatie te beperken, dat volgens hen zeker niet gezien moet worden ‘als enige oplossing’, maar wel als maatregel die op de korte termijn is op te pakken. De samenwerking met Sovon, de BFVW en LandschappenNL in het monitoren en het lerend beheren zullen de komende jaren een belangrijk speerpunt blijven in het werk van BoerenNatuur. Lees hier hun uitgebreide verslag en oproep: ‘Boerenland-vogelbalans 2020: zorgen en oproep tot versterkte en integrale aanpak‘ (BoerenNatuur, 9 november 2020).

‘Natuur en landbouw: een voortdurende balanceeract’

Na de openingstoespraak van het WUR-Academisch Jaar door voorzitter van de Raad van Bestuur van Wageningen University & Research Louise O. Fresco, mocht de eerder genoemde Melchert Meijer zu Schlochtern, cameraman bij Ruben Smit Productions, hun nieuwe productie, de natuurdocumentaire ‘Grutto! De vlucht van een iconische weidevogel‘, toelichten. Dat deed hij met verve; vanaf ongeveer de veertigste minuut kun je ‘inzoomen’ op zijn presentatie, die ondersteunt wordt met (prachtige) niet eerder getoonde beelden.

Kening spreekt op Prinsjesdag-2020 ‘Grondrede’ uit: ‘Aan hem die van mij houdt, zal ik geven’

,,Bij zonsopgang in de Leonserpolder vertelden Peter Oosterhof, Drentse boer op Friese grond en Welmoed Deinum, boerin uit Sondel, over het magisch spel dat zich onder onze voeten afspeelt.” Zo opent de website van Kening bij de ‘verbeeldende’ aankondiging van hun ‘Grondrede‘, waarin ze het belang van de grond, ‘de bodem van ons bestaan’ onderstrepen en kracht bijzetten: ‘Kening sprak op 15 september 2020 de Grondrede uit‘.

,,Het is een prachtig organisme. Maar we gaan er te ruig mee om.” Daarna sprak en bewoog de aarde zelf, begeleid door trompet en didgeridoo.”

Kening

,,Af! De registratie van die magische Prinsjesdag-ochtend waarop Kening de Grondrede uitsprak. Start van hopelijk een nieuwe traditie.”

Kening, 17 september 2020

Brief aan de koning: leer van de grutto en de rode regenworm

Peter Oosterhof en Welmoed Deinum (Kening) stuurden een brief aan de Koning; deze werd op 17 september 2020, twee dagen na Prinsjesdag, op Twitter gepubliceerd. Ik heb hem hieronder integraal voor je opgenomen. Twee keer klikken voor het beste (lees)resultaat.

,,We spelen een gevaarlijk spel met de grond, de bodem van ons bestaan. Laten we leren van de grutto en de rode regenworm en anders gaan boeren en leven.”

Peter Oosterhof en Welmoed Deinum (Kening)

Ook het Friesch Dagblad gaf Peter en Welmoed (Kening) op 16 september een podium door voor de Grondrede een volle (opinie)pagina in te ruimen. Ook hier geldt: twee keer klikken!

Blogboek Kening’s ‘Grondrede’, bodem(gebruik) en onderzoek ‘wormenman’ Jeroen Onrust

Kunst en Landschap heeft een speciaal blogboek(je) aangelegd voor Kening’s Grondrede. Je vindt daarin, naast bovenstaande berichtgeving, diverse artikelen, reacties in de media op het evenement en allerhande wetenswaardigheden over bodem(gebruik) en grondzaken. Ook (het onderzoek van) ‘wormenman’ Jeroen Onrust zul je daarin aantreffen. Klik op onderstaande illustratie om de grond weer onder je voeten te (kunnen) voelen.

Ook klimaatverandering doet aanslag op aanpassingsvermogen grutto

De zogeheten langeafstandstrekkers (de grutto is er een van), ze broeden in Noord-Europa en overwinteren in tropisch Afrika, gaan bijna allemaal hard achteruit, schrijven Britse onderzoekers in ecologisch vakblad Diversity and Distributions. NU.nl-journalist Rolf Schuttenhelm sprak met teamleider Stephen Willis van Durham University. die een vergelijk maakte. Daar kwam bij dat langeafstandstrekkers klimaatverandering als extra probleem hebben.

,,Dat komt door een optelsom van factoren: intensivering van de landbouw in Nederland, jacht tijdens de trek en waarschijnlijk verlies aan leefgebied om te overwinteren.”

Stephen Willis

Afrikaanse trekvogels komen in knel door Europese klimaatverandering
Rolf Schuttenhelm, NU.nl, 26 augustus 2020

‘De kievit broedt eerder dit jaar, de grutto past zich niet aan klimaatopwarming aan’

Niet eerder was het zo vroeg in het jaar zo warm van in Fryslân. En met zes dagen op rij van 15 graden of meer beleefde Zuidoost-Fryslân een recordlange reeks in de winter van 2021. Het betekent waarschijnlijk weer een vroeg kievitsei dit jaar, zegt bioloog en grutto-onderzoeker Jos Hooijmeijer. De kievit past zich al langer aan de klimaatopwarming aan. Dat staat in schril contrast met het broedgedrag van de grutto.

,,Je zou verwachten dat de grutto eerder gaat broeden, maar de eieren worden hier steevast pas vanaf begin april gelegd. Het zou de soort juist kunnen helpen als ze dat wat vroeger zou doen.”

Jos Hooijmeijer

De kievit broedt eerder dit jaar, de grutto past zich niet aan klimaatopwarming aan
Wouter Hoving, Friesch Dagblad,: 27 februari 2021

CDA presenteert plan voor bescherming weidevogels aan Tweede Kamer

CDA-kamerlid Maurits von Martels heeft in de Tweede Kamer een Initiatiefnota ingediend voor de bescherming van weidevogels, zo meldt de Leeuwarder Courant op 2 november 2020. Met het initiatief, ‘Weidse blik op de Weidevogels‘, doet het CDA verschillende beleidsvoorstellen om de achteruitgang van de weidevogelpopulatie in Nederland een halt toe te roepen.

„Dit is een zorgelijke trend en toont aan dat het huidige weidevogelbeheer niet werkt. Met deze initiatiefnota doen wij verschillende voorstellen zodat het kabinet werk gaat maken van het verbeteren van het weidevogelbeheer in ons land”

Maurits von Martels (CDA)

CDA presenteert plan voor bescherming weidevogels aan Tweede Kamer
Redactie Leeuwarder Courant, 2 november 2020



.

Initiatiefnota weidevogels moet dalende trend ombuigen

Meer geld, vos en steenmarter op de vrijstellingslijst, betere samenwerking op gebiedsniveau tussen boeren en terreinbeherende organisaties en boeren actiever stimuleren met langere beheerscontracten en kennis. Dat zijn volgens Robert Ellenkamp, journalist bij Veldpost, ‘hét onafhankelijke regionale landbouwvakblad voor Noord-Nederland’, de belangrijkste kernpunten uit de initiatiefnota ‘Weidse blik op de weidevogels’ die Tweede Kamerlid Maurits von Martels (30 oktober 2020) heeft ingediend.

Initiatiefnota weidevogels moet dalende trend ombuigen
Robert Ellenkamp, Veldpost, 30 oktober 2020




.

‘Nieuwe Oogst‘-journalist, René Bouwmeester, gaat ook in op de initiatiefnota van von Martels en relateert hem aan de net verschenen ‘Boerenlandvogelbalans‘ (Sovon), die laat zien dat de populatie vogels van het open boerenland, zoals de grutto en de patrijs, van 1990 tot en met 2019 met bijna 70 procent is afgenomen.

Sovon: ‘Populatie boerenlandvogels weinig rooskleurig’
René Bouwmeester, Nieuwe Oogst, 3 november 2020




.

Weidevogelspecialist, boer en landbouwstatisticus bij het CBS, Cor Pierik uit Genemuiden, is blij dat de landelijke politiek met CDA‘er Maurits von Martels in actie komt. Von Martels hoopt dat het Kabinet nog voor zijn aangekondigde vertrek uit de Tweede Kamer, na de verkiezingen in maart, toekomt aan het behandelen van de nota. Hij wil deze maand al enkele onderdelen ter sprake brengen bij de behandeling van de begroting van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV). Want er komt geld kijken bij de realisatie van de plannen.

,,Het kritische punt is bereikt. Als we nu niets doen dan lopen we het risico dat we afscheid moeten nemen van de grutto en zijn soortgeno­ten.”

Cor Pierik

Help! De weidevogel verdwijnt. Kamerlid uit Dalfsen komt met reddingsplan: ‘Slechtste jaar ooit’
Cor van Dalen, De Stentor, 4 november 2020



.

Om grutto te redden is de aanval de laatste verdediging

Zonder serieuze maatregelen loopt het slecht af met de grutto. Een robuust plan moet de weidevogel behoeden voor uitsterven, aangezien het aantal broedparen van deze steltloper de afgelopen dertig jaar gedaald is van 100.000 naar 35.000. Overheden, rijk en provincie, moeten nú de regie nemen om samen met boeren en natuurbeschermers weidevogels te behouden én om aan onze internationale verplichtingen te voldoen. Daar zijn stevige maatregelen en extra middelen voor nodig.

Dat staat in het ‘Aanvalsplan Grutto’ dat initiatiefnemer Pieter Winsemius (voormalig-minister van VROM, VVD) op woensdag 18 november aanbiedt aan Minister van Landbouw Carola Schouten. Mede-initiatiefnemers die bij haar alarmerend aan de bel trekken zijn It Fryske Gea, de Friese Milieu Federatie en Vogelbescherming Nederland. Het Aanvalsplan Grutto is met inbreng van zes weidevogelprovincies, landbouworganisaties, natuurorganisaties, en wetenschappers (w.o. Theunis Piersma) opgesteld.

Om grutto te redden is de aanval de laatste verdediging
Vogelbescherming Nederland, 15 november 2020




.

Kijk en luister hieronder naar de Vroege Vogels-uitzending van zondag 15 november, waar Pieter Winsemius en Kees de Pater, directeur Vogelbescherming Nederland, te gast waren en het Aanvalsplan op hoofdlijnen duidden. Uiteraard werd ‘ingebeld’ naar trekvogelecoloog Theunis Piersma, die het plan prijst, maar zich net wat ‘radicaler’ op wil stellen, omdat hij vindt dat er in Nederland op een andere manier geboerd moet worden, omdat ‘het echt niet zo langer kán’. Hij geeft hiermee Carola Schouten een expliciete ‘veeg uit de pan’, omdat zij volgens hem te weinig doet aan bevordering en stimulering van (natuurinclusieve) kringlooplandbouw – terwijl zij die ‘visie’ wel uitdraagt.

Vier maatregelen om de grutto er weer bovenop te helpen

Het Aanvalsplan Grutto moet de grutto dus helpen om er weer boven op te komen. Het plan stelt in grote lijnen voor om:

• de kerngebieden te vergroten
• het waterpeil tijdens het broedseizoen omhoog te brengen
• het agrarische landgebruik aan te passen
• en maatregelingen tegen predatoren in te zetten.

Vogelbescherming Nederland heeft een mooie samenvatting van het Aanvalsplan Grutto voor je gemaakt. Ik neem het hieronder op. De eerste initiatieven tot het Aanvalsplan dateren van zo’n anderhalf jaar geleden. Trouw-journalist Joop Bouma schreef er op 10 april 2019 een gedegen artikel over. Dat heb ik hieronder ook voor je klaar staan. Goed stuk!

Samenvatting Aanvalsplan Grutto
Vogelbescherming Nederland (Bijlage bij ‘Om grutto te redden is de aanval de laatste verdediging‘, 15 november 2020)











.

Aanvalsplan Grutto moet het noodlijdende vogeltje er weer bovenop krijgen
Joop Bouma, Trouw, 10 april 2019 (!)




.

‘AANVALSPLAN GRUTTO’ als laatste verdediging; de NOODKLOK luidt ter bescherming van WEIDEVOGELS

Als je de ontwikkelingen rond de Initiatiefnota en het Aanvalsplan Grutto wilt volgen, klik je op de illustratie hieronder; je komt dan in het blogboek ‘‘AANVALSPLAN GRUTTO’ als laatste verdediging; de NOODKLOK luidt ter bescherming van WEIDEVOGELS‘ van Kunst en Landschap.

Ook huiszwaluw vertelt veel over de stand van het boerenland

Op 30 november 2020, een dag voordat de Tweede Kamerleden stemden over de motie Von Martels c.s., circuleerde een alleraardigst filmpje op de sociale media, waarin Theunis Piersma op bezoek gaat bij een bio-dynamische boerderij in het Friese Gaasterland. Op Facebook, Twitter, Instagram, Linkedin en natuurlijk YouTube. Zembla-BNNVARA maakte deze (korte) videoreportage, waarin ditmaal niet de teloorgang van de grutto centraal staat, maar waar (de aanwezigheid van) de huiszwaluw ons veel over de stand van het boerenlandschap vertelt.

,,Het gaat slecht met de vogels in het boerenland, zeker met de huiszwaluw. Maar op een Friese bioboerderij gebeurt iets heel ongebruikelijks. We gaan er kijken met trekvogelspecialist Theunis Piersma:”

Zembla-BNNVARA

Column Weidevogelman: ‘Ook eens heel goed nieuws!’

Het verschijnen van de jaarlijkse Boerenlandvogelbalans en de lancering van het Aanvalsplan Grutto was voor Weidevogelman reden ‘om flink rond te toeteren dat er ook hééél goed nieuws is’. Veehouders hebben afgelopen jaren namelijk’, volgens de columnist, ‘vrij massaal de greppel-plasdras omarmd’.

Ook eens heel goed nieuws!
Weidevogelman, Living Lab Fryslân (Column), 20 november 2020





.

‘Gouden Grutto 2020’ voor boerenlandvogelboer Egbert Zorgdrager

Nog een sprankje hoop: biologisch melkveehouder en ‘Slimme Vogel‘ Egbert Zorgdrager uit Formerum op Terschelling won de Gouden Grutto 2020, een natuurprijs die jaarlijks wordt uitgereikt aan boeren die zich inzetten voor het beschermen en behouden van weidevogels door Vogelbescherming Nederland.

.

Gouden Grutto 2020 voor boerenlandvogelboer Egbert Zorgdrager
Vogelbescherming Nederland, 28 mei 2020





.

Waterland, land van toekomst / Wetterlân, lân fan takomst

In de laatste week van september 2020 verscheen ‘Waterland, land van toekomst‘ (Friese versie: ‘Wetterlân, lân fan takomst‘), een boek geschreven door Eddy Wymenga; de illustraties zijn gemaakt door Ysbrand Galama, Jantien de Boer deed het vertaalwerk. Het wordt uitgegeven door Bornmeer Noordboek en is vanaf oktober (ook) in de boekhandel te koop..

Waterland handelt over hoe het Friese land van wind, wad en water in de loop der eeuwen veranderde in een weidelandschap vol bloemen en vogels, waar boeren vooruit konden. In minder dan een halve eeuw is dat verworden tot een productielandschap dat ver afstaat van de samenleving, zo kun je lezen op de achterflap.

,,Hoe moeten we nu omgaan met klimaatverandering, bodemdaling en grootschalig verlies van biodiversiteit in het veenweidegebied? Een weg terug is er niet, maar er is wel een pad dat voor ons ligt naar een landschap waar boeren toekomst hebben mét ruimte voor water en biodiversiteit. Durf te veranderen!”

Eddy Wymenga, achterflap Waterland, Land van de toekomst

Bij de Grote Vriendelijke Reus

Als er iemand ooit aanspraak maakt op een in de toekomst door Vogelbescherming Nederland uit te reiken ‘Platina Grutto‘ voor meerdere jaren onafgebroken inzet en diensten voor het behoud en beheer van weidevogels in Nederland, is dat ‘gruttoboer’ Murk Nijdam, de door Tommy Wieringa geduide ‘Grote Vriendelijke Reus’ in zijn column van 18 juli 2020 in de NRC. Over het waarom daarvan vertel ik je binnenkort meer in een geheel aan Murk Nijdam te wijden blogbijdrage. Die heb je dus nog van me tegoed. Eerst maar even genieten van Wieringa‘s prachtige column: ‘Bij de Grote Vriendelijke Reus‘.

Godman Salvin-medaille voor vogelprofessor Theunis Piersma

Nu we het toch over prijzen hebben: Theunis Piersma (en zijn Global Flyway-team) werden op 10 oktober 2020 gelauwerd met de Godman Salvin Prize door de BOU, de Britse Ornithologen Unie voor hun verdiensten op het gebied van de ornithologie (vogelkunde). De uitreiking vond plaats tijdens de (online) IWSG conference 2020. Die kan mooi bijgezet in de steeds maar uitdijende prijzenkast. Klik op de illustratie hieronder voor het (volledige) juryrapport.

,,Theunis’ approach to science combines the pure fascination of a child asking Why?, How?, with the originality and creativity of an artist mixing media to find ways to express the meaning of these extraordinary migratory birds and their environments.”

British Ornithologists’ Union, fragment juryrapport

Vanzelfsprekend was de redactie Súdwest-Fryslân van de Leeuwarder Courant er als de kippen bij om het heuglijke nieuws wereldkundig te maken. (Typfoutje in de kop heb ik hier aangepast.)

Godman Salvin-medaille voor vogelprofessor Theunis Piersma
Redactie Súdwest-Fryslân, Leeuwarder Courant, 10 oktober 2020



.

De liefde van boer Willem voor de weidevogel

Melkveehouder Willem, bekend van de laatste reeks van het KRO/NCRV-tv-programma Boer zoekt Vrouw, ziet zichzelf als rentmeester van zijn boerderij. Hij wil zo goed mogelijk zorgen voor zijn dieren en het stuk land dat hij erfde van zijn vader om het hopelijk ook weer door te geven aan een nieuwe generatie. Hij vertelt presentator van een nieuwe reeks ‘Onze Boerderij‘ Yvon Jaspers over zijn liefde voor de grutto en over de lastige spagaat waarin hij zit. Het liefst zou hij nog veel meer doen om de weidevogels en andere dieren in zijn land ruimte te geven. Maar zo lang hij niet boven de kostprijs betaald krijgt, is dat voor hem niet haalbaar.

Kijk hier naar de zo’n drie kwartier durende eerste aflevering van Onze Boerderij van 6 september 2020: ‘De liefde van boer Willem voor de weidevogel‘.

‘Valuta voor Veen’ is een prettig hulpmiddel, een goed verdienmodel

Uit liefde voor de grutto koos Sjoerd Miedema uit Haskerdijken, net voorbij Heerenveen, er al voor om tijdens het broedseizoen het waterpeil op zijn land te verhogen (en later te maaien). Maar door het programma ‘Valuta voor Veen‘, dat tot doel heeft om met een verhoogd waterpeil in agrarische (veenweide)gebieden de CO2-uitstoot te verminderen en bedrijven en particulieren de mogelijkheid te bieden certificaten te kopen om hun CO2-uitstoot te ‘compenseren’, kan hij dat nu – zo’n twintig centimeter hoger, en betaald voor zijn ecologische dienst – jaarrond doen: een integrale aanpak waarbij (kringloop)boer, natuur, milieu, klimaat en weidevogels baat hebben, bodemdaling en biodiversiteitsverlies wordt tegengegaan.

Trouw-redacteur Onno Havermans sprak met Miedema en zijn kersverse echtgenote Janna van der Meer op de boerderij in het Friese veenweidegebied De Lytse Deelen en beschrijft het nieuwe spannende avontuur dat het duo is aangegaan in:

Boer Sjoerd compenseert onze uitstoot
Onno Havermans, Trouw, 8 augustus 2020





.

‘Foarút mei de Fryske Feangreiden’: ambitieus ontwerp-Veenweideprogramma 2021-2030 vraagt om ‘dynamisch programmeren’

‘Foarút mei de Fryske Feangreiden‘ heet het Ontwerp-Veenweideprogramma voor de jaren 2021-2030 dat de provincie Fryslân, Wetterskip Fryslân en acht gemeenten op 4 november 2020 presenteerden. Zij willen een weg inslaan die in 2050 leidt naar een blijvend evenwicht in de feangreiden (veenweiden), zonder veenafbraak, bodemdaling, CO2-uitstoot en funderingsleed, in een landschap waarin natuur en recreatie gedijen en de landbouw zichzelf opnieuw heeft uitgevonden. Zo vat Cor de Boer de ambities voor het vernatten van het Friese veenweidegebied samen in de Leeuwarder Courant van 4 november 2020. Die ambities zijn groot. ‘Er gaapt echter een flink gat tussen de kosten (549 miljoen euro) en het beschikbare budget (66,5 miljoen euro). Dat vraagt om ‘dynamisch programmeren’.’ Wat dat inhoudt lees je hier:

Dit is het programma voor de veenweide: grote ambities, krap budget
Cor de Boer, Leeuwarder Courant, 4 november 2020



.

Grote inzet op behoud landbouw in nieuwe provinciale veenweideplannen

Opvallend is dat er wordt ingezet op het behoud van de landbouwfunctie van Friese veenweidegebieden. Dat meldt de nieuwsredactie van de NOS op de dag van de presentatie van het ontwerpprogramma Foarút mei de Fryske Feangreiden. Daarnaast benadrukt zij de integrale benaderingswijze van de plannen van de Friese provincie om de veenweideproblematiek het hoofd te bieden.

Grote inzet op behoud landbouw in nieuwe provinciale veenweideplannen
NOS Nieuws (Bron: Omrop Fryslân), 4 november 2020



.

Boeren en natuurorganisaties nemen op de dag van presentatie al afstand van Veenweideplan

,,Het Friese veenweideprogramma voor de komende tien jaar was nog maar net gepresenteerd, of boeren en natuurorganisaties namen er nog dezelfde dag al afstand van”, schrijft Anne Roel van der Meer ‘s avonds na tienen in de Leeuwarder Courant. Van der Meer: ,,Agrarische organisaties en natuurclubs nemen elkaar geregeld op de korrel, maar nu richt hun kritiek zich op de overheden die in Koufurderrige het langverwachte conceptplan lanceerden: de provincie, Wetterskip Fryslân en de acht veenweidegemeenten.”

Veenweideplan koel onthaald: ‘It plan sa’t it der no leit, is net goed genôch. It is tiid om echte keuzes te meitsjen’
Anne Roel van der Meer, Leeuwarder Courant, 4 november 2020


.

,,Zowel landbouw- als natuurorganisaties zijn (dus, red.) niet blij met de plannen. Zeven verenigde boerenorganisaties vinden onder meer dat de resterende veengebieden, waar eerst geen peilverhoging wordt voorgesteld, ook volledig uit de plannen moeten worden gelaten. Natuurorganisaties vinden de plannen te vrijblijvend. Zij wijzen erop dat de nood tot maatregelen hoog is.” Dat schreef Pieter Atsma de volgende dag in het Friesch Dagblad.

Veenweide 2030: Fries veenweideplan staat of valt met het benodigde geld
Pieter Atsma, Friesch Dagblad, 5 november 2020





.

Kunst en Landschap volgt ontwikkeling Veenweideprogramma op de voet in apart blogboek

Het Ontwerp-Veenweideprogramma 2021-2030 ligt ter inzage op de website Veenweidefryslan.frl. Tot 30 december 2020 kunnen mensen zienswijzen indienen. Omdat inspraakavonden en inloopsessies nu niet mogelijk zijn, worden de plannen in de weken daar naartoe toegelicht in klankbordgroepen en via webinars. In mei 2021 hakken de besturen van provincie Fryslân, Wetterskip Fryslân en de acht betrokken gemeenten Dantumadiel, De Fryske Marren, Heerenveen, Leeuwarden, Opsterland, Smallingerland, Súdwest-Fryslân en Westststellingwerf knopen door.

Kunst en Landschap gaat dit meerjarige proces natuurlijk op de voet volgen. Ik houd je via een apart blogboek van verdere ontwikkelingen omtrent het Veenweideprogramma op de hoogte.

WNF slaat alarm: het gaat slechter dan ooit met natuur in Nederland

De Nederlandse natuur op land staat er ‘slechter voor dan ooit’, constateert het Wereld Natuur Fonds (WNF) in een alarmerend onderzoeksrapport. Vooral op boerenland en in heidegebieden gaat het slecht: populaties van diersoorten die daar leven, zijn gemiddeld met 50 procent afgenomen sinds 1990, becijfert de natuurorganisatie in het verschenen Living Planet Report – 2020. 

De onderzoekers wijzen intensivering van de landbouw en de hoge stikstofuitstoot aan als grote boosdoeners. Ze pleiten voor een ‘fundamentele omslag in de landbouw’. Samenwerking met boeren is volgens de natuurorganisatie cruciaal.

,,We moeten kijken hoe we gezamenlijk tot een oplossing kunnen komen”, zegt directeur Kirsten Schuijt. Ze hekelt het gepolariseerde debat, waarin de belangen van boeren en de natuur vaak tegenover elkaar worden gezet. ,,We moeten met alle partijen samen aan tafel zitten”, zegt ze. Het WNF hoopt dat de politiek snel met beleid voor de lange termijn zal komen. Lees hieronder het (geupdate) artikel van de Binnenlandredactie van het AD; ik heb het volledige WNF Nederland-rapport ook even voor je opgesnord.

WNF slaat alarm: het gaat slechter dan ooit met natuur in Nederland
Binnenlandredactie Algemeen Dagblad, 8 augustus 2020 (update)



.

Living Planet Report Nederland – 2020
Natuur en landbouw verbonden
WNF Nederland, Zeist, augustus 2020

.

‘Natuurbeleid moet af van de christelijke traditie van heersen over de natuur’

,,Het natuurbeleid bestaat vrijwel volledig uit symptoombestrijding. Dat kan ook niet anders, zolang we de mens als meester over de natuur zien.” Dat zeggen Sander Turnhout en Glenn Lelieveld in een opiniestuk in het Dagblad van het Noorden op Kerstavond. Zij stellen dat een belangrijk grondoorzaak van een falend landbouw- en weidevogelbeleid gezocht moet worden in het feit dat we ‘in onze joods-christelijke traditie gewend zijn om te heersen over ‘de dieren des velds’. Daarom botsen we volgens hen beleidsmatig zo vaak met de natuur waar zich in een gezond systeem nu eenmaal zowel prooidieren als predatoren ontwikkelen. ‘Dat heeft de evolutie ons (namelijk, red.) gebracht’.

,,De ministers en gedeputeerden die we de afgelopen vijftig jaar op landbouw gezien hebben, zijn nagenoeg allemaal van rechts-christelijke komaf waarin zaken als evolutie of natuurlijke processen maar in beperkte mate worden erkend. En de liberalen met wie ze doorgaans regeren zijn het ermee eens of het kan ze gewoon niet zoveel schelen.”

Sander Turnhout en Glenn Lelieveld

Natuurbeleid moet af van de christelijke traditie van heersen over de natuur
Sander Turnhout en Glenn Lelieveld, Dagblad van het Noorden (Opinie), 24 december 2020

Wereld Natuur Fonds financiert nieuwe leerstoel ‘Veerkrachtige agrarische landschappen voor natuur en mens’

Op weg naar een toekomstbestendige landbouw voor natuur én boer was er dit jaar ook heuglijk nieuws te melden. Om in de behoefte te voorzien meer inzicht en kennis te krijgen over hoe landbouw en natuur elkaar kunnen versterken is een nieuwe leerstoel gestart aan de Rijksuniversiteit Groningen. Het Wereld Natuur Fonds financiert deze leerstoel met ingang van 2020: ‘Veerkrachtige agrarische landschappen voor natuur en mens’, van Prof. dr. Pablo Tittonell. Wat kan deze bijzondere bijzonder hoogleraar voor Noord Nederland betekenen?

Rijksuniversiteit Groningen benoemt Martijn van der Heide tot bijzonder hoogleraar Natuurinclusieve Plattelandsontwikkeling

Een dag na de Opening van het Academisch Jaar, 1 september 2020, maakte de Rijksuniversiteit Groningen de benoeming tot bijzonder hoogleraar Natuurinclusieve Plattelandsontwikkeling van Martijn van der Heide bekend. Met deze nieuwe – bij de faculteit Ruimtelijke Wetenschappen ondergebrachte – bijzondere leerstoel richt de universiteit zich (vanuit een integrale landschapsinclusieve benaderingswijze, red.) op een wetenschappelijke onderbouwing van natuurinclusieve maatregelen in de landbouw vanuit ruimtelijk en sociaaleconomisch perspectief. De leerstoel wordt voor een periode van vijf jaar door de provincie Groningen gefinancierd (200.000 euro). Lees hier over de annonce in het Dagblad van het Noorden: ‘Rijksuniversiteit Groningen benoemt Martijn van der Heide tot bijzonder hoogleraar Natuurinclusieve Plattelandsontwikkeling. Provincie financiert leerstoel‘.

Golven van onheil of verandering?

,,We komen niet meer verder met het voor ons uitschuiven van duidelijke keuzes over hoe we produceren en consumeren”, schrijven Caspar van den Berg, hoogleraar Global and Local Governance aan de RUG/CampusFryslân. Theunis Piersma, hoogleraar Trekvogelecologie aan de RUG en onderzoeker bij het NIOZ en Klaas Sietse Spoelstra, strategisch veranderaar bij Nij sicht, in een opiniestuk in de Leeuwarder Courant van 24 september 2020.

Hun betoog spitst zich (voornamelijk) toe op verduurzaming van de landbouw en herstel van biodiversiteit (stap 3). Ze stellen dat de landbouwtransitie een verandering vraagt van alle spelers in de keten (overheid, boer, bank, verwerker, retail, toeleveranciers en consumenten), en dat die alleen kan slagen als die verankerd is voor de lange termijn. Ze roepen op tot politiek en maatschappelijk leiderschap, van mensen uit de mainstream van het politieke landschap. En achten de overheid verantwoordelijk voor de regie van dat transformatieproces. Klikken voor het beste (leesbare) resultaat.

Eerste NWO ‘Stairway to Impact Award’ voor Theunis Piersma

Op 3 december 2020 maakte de Rijksuniversiteit Groningen bekend dat Theunis Piersma een nieuwe NWO-prijs, de ‘Stairway to Impact Award‘, aan zijn prijzenkast kon toevoegen. Hij was een van de drie ‘gelukkigen’, die ‘effectieve stappen heeft gezet om met zijn wetenschappelijke resultaten maatschappelijke impact te bereiken. Piersma kreeg € 50.000 om de impact en toepassing van kennis verder te vergroten. Vanzelfsprekend feliciteer ik Theunis Piersma met deze erkenning voor zijn grote maatschappelijke invloed, tegelijkertijd begrijp ik zijn onverholen ‘ergernis’ om deze prijs, in het licht van zijn pleidooi voor een ‘Topsector voor ecologie en leefbaar landschap‘. Daarover lees je hieronder meer in een scan van een artikel uit Bionieuws, een nieuwsblad voor biologen, dat mij via een tweet van Trouw-columnist Patrick Jansen onder ogen kwam. Ook daarop klik je voor een leesbaar interview.

,,De Stairway to Impact is net zo’n illusie als de Stairway to Heaven”

Theunis Piersma

NWO-bericht: ‘Eerste NWO Stairway to Impact Award voor Theunis Piersma‘.

Theunis Piersma: ‘Waarom bestaat er geen Topsector Ecologie en Landschap?’

‘Godwit Landscapes Project’: bio-indicatoren van ecologisch duurzame landbouw

Uit bovenstaand interview wordt duidelijk wat Piersma’s aspiraties zijn, en wat wellicht zijn ‘laatste kunstje’ wordt: hij zint op het opzetten van een internationaal werkplatform met trekvogels als integratieve vertellers over hun omgeving. Op 17 december 2020 kwam het team Piersma met de aankondiging van openstelling voor aanvragen van vijf promotieplaatsen aan de Rijksuniversiteit Groningen voor een prachtig (nieuw) project: het Godwit Landscapes Project: bio-indicators of ecologically sustainable farming.

Binnen een ecosysteemgerichte benadering op landschapsschaal, die een op lange termijn bewaakte populatie grutto’s verbindt met veranderingen in landgebruik, distributie van voedselbronnen en roofdieren, wil men met een groot en samenwerkend team van onderzoekers gaan onderzoeken hoe dalende trends in de biodiversiteit van landbouwgronden kunnen worden ‘omgekeerd’ in een duurzamere landbouwpraktijk.

De vijf PhD-posities zijn onderdeel van een groter project gefinancierd door LNV (Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit), Europese LIFE geïntegreerde projecten (LIFE IP), de Provincie Fryslân en Birdlife Nederland met de grutto (Limosa limosa limosa) als focale soort.

Alle vijf posities staan hieronder uitgebreid beschreven. Belangstellenden voor aanmeldingen dienen voor 10 januari 2021 van zich te laten horen.

Godwit Landscapes Project: bio-indicators of ecologically sustainable farming

‘Trekvogels volgen heel netjes de flyways’

Ook al wordt het zijn laatste kunstje, Theunis Piersma legt de lat hoog met het binnenhalen van vijf promovendi: niet dat hij de grutto’s als bedreigde diersoort ziet, of als relict van vervlogen tijden, nee, ‘het wordt tijd dat we naar het verhaal van de grutto luisteren’, zo vertelt hij Gemma Venhuizen, die hem eind december 2020 voor NRC in zijn woonplaats Gaast bezocht en interviewde. Hij vervolgt

„Dat we ons landschap niet duurzaam inrichten en beschadigen. Grutto’s zijn cultuurvolgers, die zich in grote mate hebben aangepast aan het boerenleven. Maar hun flexibiliteit kent een grens: als de landbouw té veel intensiveert en de bodem vernielt, dan geven de vogels dat aan.”

Theunis Piersma

‘Trekvogels volgen heel netjes de flyways’
Gemma Venhuizen, NRC, 18 december 2020

Kunst en Landschap Noord Nederland

Kunst en Landschap volgt de ontwikkeling en (over)gang naar een natuur- en landschaps-inclusieve kringlooplandbouw in Noord Nederland op de voet. Vanaf januari 2020 bood en biedt het multimediale platform in spé je allerhande informatie – artikelen, belangwekkende rapporten, opiniestukken en initiatieven – over (extensieve) natuur- en landschapsinclusieve kringlooplandbouw. Ook het agro-ecologische werk van de Argentijnse hoogleraar Pablo Tittonell wordt uitgebreid besproken. Je treft er (bijna) dagelijks updates aan.

Klik op ‘STAPPEN NAAR een natuur- en landschapsinclusieve KRINGLOOPLANDBOUW, hoe daartoe te komen?‘ of op de ‘kunstzinnige’ grutto hieronder.

Kening (fan ‘e Greide) en Kunst en Landschap

‘Kening fan ‘e Greide‘ – dat om verschillende redenen voortaan door het leven gaat als ‘Kening‘ – was een van initiatiefnemers van de KringLoop van Delfgauw naar Den Haag, die op 14 januari 2020 plaatsvond, en waarbij zo’n zestig natuur-, milieu-, landbouw- en landschaps-organisaties met hun achterban aandacht vroegen voor kringlooplandbouw.

Het burgerinitiatief is een belangrijke inspiratiebron van Kunst en Landschap Noord Nederland. Niet voor niets prijkt onderstaande video (bijna) bovenaan de pagina van het multimediale platform (in oprichting).

Weidevogels alleen nog maar in natuurhistorische musea te zien?

Via een aparte blogbijdrage – meer in de breedte, en me daarbij niet alleen richtend op het onderzoek van het Team Piersma – ga ik binnenkort in op de (algemene) problematiek van weidevogels in relatie tot het (veenweide)landschap, bodem(daling), klimaat, watermanagement, gewasbescherming, biodiversiteit, burger- en boerenbetrokkenheid, et cetera. Ik richt me daarbij voornamelijk op Noord Nederland. Een kunst- en culturele invalshoek zal daarbij niet ontbreken. Ook de ‘Grote Vriendelijke Reus’, Murk Nijdam, krijgt daarin alle aandacht die hij verdient. Stay tuned.

,,In de zoektocht naar oplossingen voor de transities die op ons afkomen kunnen kunst en cultuur de motor voor verandering (sgezindheid) zijn, als spiegels van en voor ‘verbeelding’ van een hoopvolle toekomst.”

Robert Rosendal, Kunst en Landschap

Tentoonstelling ‘Vervlogen tijden?’ in Het Natuurhistorisch

In dat kader vraag ik graag je aandacht voor beeldend kunstenaar en bioloog Rafael Martig, die in verband met het coronavirus zijn tentoonstelling ‘Vervlogen tijden? – weidevogelportretten‘ in het ‘doodleuke’ Natuurhistorisch museum uitgesteld zag tot na de zomervakantie. Kijk hier naar de livestream van opening van de expositie op 19 september 2020 (17:30 uur).

Er waren wat technische opstartprobleempjes, maar als je doorscrolled naar minuut 8:10 kun je het hele openingsritueel volgen. (Bekijk hem via YouTube!) Je raadt overigens nooit wie de expositie plechtig opende!

Je bent na deze dag twee maanden lang welkom in het Natuurhistorisch om het werk van Rafael Martig (coronaproof) te bekijken. Veel plezier daarbij.

Voor zijn olieverfschilderijen stonden een grutto, kievit, kemphaan en scholekster uit de collectie van dit museum model. Zoals je ziet – levensgroot en niet op een paaltje in de polder maar in een museale setting.

Gevederd staatsieportret

Of als staatsieportret, zoals Kester Freriks het op 17 oktober (2020) in de NRC beschreef: ‘niet op het geijkte paaltje, niet omringd door grassprieten, maar op gedrapeerd zwart laken.’ Freriks kijkt na het zien van Vervlogen tijden? ‘anders naar een weiland met deze schoonheden’. ‘Mocht zo’n weiland er tenminste nog zijn’. Lees hier zijn recensie: ‘Gevederd staatsieportret‘. Klik op de foto hiernaast voor een vergrote weergave. op ‘Grutto‘ hieronder voor meer informatie en (actuele) openingstijden.

.

,,Ooit was het drassige Nederland een paradijs voor enorme aantallen broedende grutto’s en kieviten. Grootschalige landbouw maakt het de weidevogels bijna onmogelijk hier nog langer te leven.”

Kester Freriks