Zo’n 10.000 jaar geleden werd de basis gelegd voor wat wij nu kennen als onze kustlijn. 8.000 jaar voor onze jaartelling lag de kustlijn 75 kilometer noordelijker. Het was het einde van de laatste IJstijd. De zeespiegel lag 30 tot 40 meter lager dan nu, Nederland lag vast aan het Verenigd Koninkrijk. De ijskappen smolten en de zeespiegel begon te stijgen…

Hoe kunnen we ons leven leiden zonder een spoor van verwoesting achter te laten?

Hoe kunnen we ons leven leiden zonder een spoor van verwoesting achter te laten? Dat is voor Rijksbouwmeester Floris Alkemade de centrale vraag van deze tijd. Hij zoekt het antwoord in datgene waar Nederlanders goed in zijn: de verbeelding!

Deze video prijkt niet voor niets bovenaan deze pagina, ook Kunst en Landschap gelooft in de kracht van verbeelding. Sterker, het is een van de basisprincipes van het multimediale platform in oprichting.

Kijk hieronder naar een verkorte weergave van Alkemade’s ‘Brainwash Talk‘ op en van Omroep Human. De hele uitzending (11:42 min.) kun je hier terugkijken: Floris Alkemade: De kracht van verbeelding.

Special Kunst en Landschap over zeespiegelstijging en klimaatverandering

,,Deze blogbijdrage – ik heb hem vanwege zijn omvang inmiddels ‘blogboek’ gedoopt – start met de crossmediale campagne ‘Het water komt’ van Correspondent-journalist Rutger Bregman en de reacties daarop. Hij vervolgt met algemene informatie (af en toe met een educatief tintje) en opiniestukken op het gebied van klimaatverandering, zeespiegelstijging en waterbeheersing. Ook heb ik een aantal ‘Must Reads‘ voor je verzameld.

Als je goed op de hoogte wil blijven van de actuele ontwikkelingen, hou dan de (bijna dagelijkse) updates van deze pagina goed in de gaten. Alle bijdragen en artikelen zijn (vanaf januari 2020) onder aan deze pagina in handige maandoverzichten gerangschikt. Ook klimaat- en watergerelateerde evenementen vind je daar.

Tot slot, het blogboek is – daar waar dit zo uitkomt – gelardeerd met kunstprojecten die de klimaat- en waterproblematiek vanuit soms onverwachte, maar bovenal prikkelende hoek duiden. Kúnst en Landschap, immers. Bookmarken mag.”

Robert Rosendal, initiatiefnemer Kunst en Landschap

Klimaatverandering bedreigt het voortbestaan van Nederland

,,Beste landgenoot, laat ik de dreiging wat duidelijker beschrijven. Het voortbestaan van Nederland staat op het spel”, schrijft Rutger Bregman in een brief gericht aan alle Nederlanders. Publicatiedatum: 29 januari 2020 (AD).

Hij spreekt met deze brief de lezer persoonlijk aan om in actie te komen tegen zeespiegelstijging en wil hem of haar bewegen het tij letterlijk te keren. In een voorpublicatie legt hij uit dat de nood hoog is en wil hij hen behoeden voor een Watersnoodramp als die van 1953, of erger.

,,Er is een kans dat onze kinderen afscheid moeten nemen van steden als Den Haag en Delft, Rotterdam en Amsterdam, Leiden en Haarlem. Dat zeg ik niet, dat zeggen tal van Nederlandse wetenschappers.“

Rutger Bregman

Het bericht luidde een gezamenlijke crossmediale campagne in van De Correspondent en de Nationale Postcode Loterij ter promotie van zijn nieuwe boek ‘Het water komt‘. Lezers konden zelf een vorm kiezen waarin ze het boek gratis wensten te ontvangen – als luisterboek, e-book of paperback door het hieronder te bestellen!

De actie begon op 29 januari, vlak voor de jaarlijkse herdenking van de Watersnoodramp van 1953 op 1 februari, een van de grootste overstromingen uit de geschiedenis van Nederland. De campagne liep door tot en met 30 april 2020. Tot die tijd konden lezers het boek gratis ontvangen. De actie is inmiddels beëindigd en leverde bij De Correspondent een viertal publicaties op.

Johan van Veen, Vader Deltaplan, Europoort en Eemshaven

,,Als er nu één verhaal verteld moet worden, dan is dat het verhaal van Johan van Veen. Een van de grootste Nederlanders aller tijden. Hij was de vader van de Deltawerken, en zijn verhaal laat zien: we kunnen de strijd tegen het water opnieuw winnen.”

Rutger Bregman

Dat verhaal is natuurlijk menigmaal verteld, maar zaken raken in de vergetelheid – ook belangwekkende. Zo niet bij het online tijdschrift Historiek waar ik graag te rade ga in mijn onbedwingbare honger naar historische feiten en feitjes. Ik stuitte er bijvoorbeeld op onderstaand filmpje over de Watersnoodramp van 1953. Het ging vergezeld van de volgende tekst:

,,Bij springtij volle maan en Z.W. storm braken de dijken in Zeeland Noord Brabant en Zuid Holland. 1800 mensen kwamen om het leven. Hier een filmpje over die dagen en een jaar later. Heel Nederland zamelde geld in voor de wederopbouw onder het motto beurzen open en dijken dicht. Er was een liedje op de radio waar ik me enkele regels van herinner Van hier tot Hinderlopen. Van Dokkum tot Maastricht Beurzen open en dijken dicht.”

Matthijs Rodijk

Johan van Veen, dus. Onder het pseudoniem Cassandra, wier vloek het was dat zij de toekomst kon voorspellen maar dat niemand haar ooit geloofde, waarschuwde waterstaatkundige Johan van Veen (1893-1959; hij overleed in het jaar van mijn geboorte) vanaf 1937 in publicaties in vaktijdschrift ‘De Ingenieur‘ voor de te lage dijken langs de Zeeuwse en Hollandse zeegaten. Had ‘De Ramp in 1953′ voorkomen kunnen worden als er was geluisterd naar Van Veen?

Lees het in een prachtige Historiek-bijdrage van Hans Middendorp: ‘Johan van Veen (1893-1959), Vader Deltaplan, Europoort en Eemshaven’ van30 januari 2020. Klik op de foto hieronder voor een antwoord op die vraag.

,,Een iemand die voor Nederland ongelooflijk belangrijk is geweest, op elk gebied. Zowel technisch als commercieel, als milieu. Daar hebben we eigenlijk onze hele toekomst aan te danken.”

Marian Schillhorn van Veen, dochter Johan van Veen

‘De nacht van Elisabeth’: de nacht van 18 op 19 november 1421

In de nacht van 18 op 19 november 1421 brak een woeste storm de dijken en veroorzaakte een van de ergste overstromingen uit de Nederlandse geschiedenis: de Sint-Elisabethsvloed. Een gigantische watersnoodramp, waarbij (tientallen jaren later) de Biesbosch ontstond. Mensen stierven en dorpen verdronken. Deze ramp voltrok zich exact 600 jaar geleden.
Aanleiding voor het consortium ‘De Nacht van Elisabeth’ er uitgebreid bij stil te staan. Het wordt een ‘herdenking van formaat’. Van juli 2021 tot en met september 2022 vinden tal van activiteiten plaats, van masterclasses en lezingen tot exposities en evenementen voor het grote publiek.

Gaan we met ‘De Kennis van Nu‘ ‘De dreigende zee‘ het hoofd bieden?

De dreiging vanuit de zee is ook nu urgent, en actueler dan ooit. Want ‘het water komt’ weer, als gevolg van de wereldwijde klimaatcrisis. Hoe houden we dit keer droge voeten? Wat hebben we geleerd van toen? Hoe houden we ons binnenland veilig? De 40 minuten durende NTR-documentaire ‘De dreigende zee’ hieronder (van de programmamakers van ‘De Kennis van Nu’, van 18 november 2021) voert je langs verschillende gebieden langs de Nederlandse kust: van Zeeland tot de Friese en Groningse kwelders, waar wetenschappelijke innovaties zoals (gekerfde) dijken in de duinen, ‘De Zandmotor’ en nieuwe vormen van kwelderbeheer ons moeten behoeden voor de dreigende zee. ‘Al die problemen met overstromingen…, die hebben we eigenlijk over onszelf afgeroepen!’:

Evenals Thomas van Seeratt in 1717 werd de Groninger Johan van Veen niet serieus genomen

De (ook in de video hierboven uitgebreid gelauwerde) waterstaatkundig ingenieur Johan van Veen kwam uit de Groningse havenplaats Uithuizermeeden. In het kader van De Verhalen van Groningen herinner ik me een bijdrage van Emmy Wagenaar Hummelinck, die geheel aan hem gewijd was: ‘Johan van Veen voorzag de Watersnoodramp van 1953‘.

We luisteren (ook) niet goed naar de Cassandra’s van onze tijd, zegt Rob Roggemma, landschapsarchitect en lector Ruimtelijke Transformaties aan de Hanzehogeschool in Groningen in een Open Universiteit-college tijdens de Klimaatadaptatieweek Groningen, die plaatsvindt van 19 tot en met 25 januari 2021. We weten dat ons klimaat verandert, dat het steeds sneller gaat, en met steeds heftiger gevolgen, maar we weten eigenlijk niet zo goed hoe hiermee om te gaan. Hij vindt dat we de ‘profeten’ anno nu toch maar beter serieus kunnen nemen.

Uithuizermeeden, 17 oktober 1979: onthulling borstbeeld dr.ir. Johan van Veen

Op zaterdag 17 oktober 1979 – ik was koud een maand neergestreken in (de stad) Groningen om te beginnen aan mijn studie aan de NLO, de Nieuwe Lerarenopleiding Ubbo Emmius – werd in Uithuizermeeden, aan het Johan van Veenplein, een borstbeeld onthuld, ontworpen door beeldhouwer Onno de Ruijter uit Meppel.

Roelke Nienhuis, projectmanager dorpsvernieuwing bij de gemeente Groningen wees me onlangs op ‘Staat in Eemsdelta‘, een website van de toenmalige gemeenten Delfzijl, Appingedam en Eemsmond, waar kunst in de openbare ruimte en Rijksmonumenten getoond wordt. Je gaat hier naar de pagina van de buste van Johan van Veen.

Johan van Veen was geestelijk vader van het Deltaplan: ‘Hij wilde ‘bouwen’ met de natuur’

,,Een fascinerende biografie van een van de grootste Nederlanders aller tijden: Johan van Veen. Zijn naam zou niet misstaan tussen die van illustere figuren als Willem van Oranje en Michiel de Ruyter, Aletta Jacobs en Annie M.G. Schmidt. En toch kennen de meeste Nederlanders hem niet.”

Rutger Bregman

Het was een lang gekoesterde wens die in vervulling ging. Op 24 september 2020 verscheen de herziene herdruk over het leven en werk van Johan van Veen, de vader van het Deltaplan. Op Neeltje Jans hief schrijver Willem van der Ham het glas tijdens de officiële presentatie van ‘Johan van Veen, meester van de zee. Grondlegger van het Deltaplan‘. Lees hierover in een vooraankondiging van Jan van Damme in de Zeeuwse Provinciale Courant – een dag voor de presentatie: ‘Johan van Veen was geestelijk vader van het Deltaplan: ‘Hij wilde ‘bouwen’ met de natuur’‘.

Meer dan 60 jaar na zijn dood krijgt Johan van Veen een blijvende herinnering

In Capelle aan den IJssel, vlakbij de Hollandsche IJsselkering, het eerste van de Deltawerken, is op 28 september 2020 een standbeeld onthuld van de man die bij veel Nederlanders onbekend is gebleven: waterstaatkundig ingenieur Johan van Veen. Meer dan 60 jaar na zijn dood krijgt hij nu toch een blijvende herinnering. Deltacommissaris Peter Glas was aanwezig bij de onthulling van het standbeeld, een initiatief van stichting De Blauwe Lijn.

Een deel van de plannen van Johan van Veen wordt bewaard bij het Nationaal Archief in Den Haag. Een ander deel ligt in het Zeeuws Archief. Ook de familie Van Veen heeft stukken van de ingenieur. Stichting De Blauwe Lijn wil al deze stukken bijeenbrengen om jonge mensen te inspireren.

,,Het borstbeeld van Van Veen aan de Hollandsche IJssel moet mensen eraan herinneren dat de strijd tegen het water doorgaat.”

Karen van Burg

Dat zegt Karen van Burg, initiator van de stichting. Als het aan De Blauwe Lijn ligt, wordt de jongere generatie daarbij betrokken en uitgedaagd.

Mij is ter ore gekomen dat Van Burg van plan is om dit project op film vast te leggen. Zodra daar wat meer over te vertellen (en te tonen) is, hoor je van me. Hier het artikel van Rijnmond, waarin Marcia Tap verslag doet van deze memorabele dag:

‘Vader van de Deltawerken’ heeft nu standbeeld in Capelle aan den IJssel
Marcia Tap, Rijnmond, 28 september 2020


.

‘Het water komt’ bij De Wereld Draait Door

De keuze van het campagneteam om het AD in te zetten als primeurmedium voor de waarschuwende boodschap lijkt te rechtvaardigen, Bregman wil immers een zo groot mogelijk publiek bereiken met Het water komt en zeespiegelstijging gaat iedereen aan. Als ook Matthijs van Nieuwkerk diezelfde avond bijna een kwartier zendtijd inruimt voor de lancering van het boek bij De Wereld Draait Door is hij verzekerd van impact met een groot bereik.

‘Geen paniek, zeespiegelstijging van 8 meter is zéér onwaarschijnlijk’

De boodschap kwam aan. Gesprek van de dag. Maar, ,,geen paniek“, zei Deltacommissaris Peter Glas de volgende dag – opnieuw in het AD – die namens de overheid verantwoordelijk is voor het Deltaprogramma-2020 om Nederland te beschermen tegen overstromingen.

,,Als Rutger Bregman het zou hebben over 75 centimeter had hij niet zoveel aandacht voor zijn open brief gekregen. Het zou kunnen hoor, een stijging van acht meter. Ooit. De vraag is wanneer. De kans dat een dergelijke stijging nog deze eeuw plaatsvindt, is zéér onwaarschijnlijk. We moeten nuchter blijven. Het zou een nachtmerrie zijn als het nu gebeurt. Maar dat is niet het geval. We hoeven geen paniek te zaaien.”

Deltacommissaris Peter Glas

,,Nederland is zéér goed voorbereid op zeespiegelstijging en op hoogwater in de rivieren. Geen andere delta ter wereld ontwerpt de hele waterinfrastructuur zó nauwgezet en met zúlke hoge veiligheidsnormen. In het buitenland zijn ze jaloers op ons. Landen als Bangladesh, Vietnam en de Verenigde Staten roepen onze expertise in.”

Deltacommissaris Peter Glas

Nederland is zéér goed voorbereid op zeespiegelstijging en op hoogwater in de rivieren

Ciara-storm 2020, springtij en hoge rivierwaterstanden: keringen dicht!

Om je een indruk te geven dat Nederland (voorlopig) goed is voorbereid op een stijgende zeewaterspiegel, en over wat er allemaal komt kijken bij het beheer en onderhoud van ‘onze’ stormvloedkeringen, kun je kijken naar onderstaande video die Alex Pitstra maakte in opdracht van Rijkswaterstraat.

Op 10 februari 2020 heeft Rijkswaterstaat overigens, in verband met de Ciara-storm en springtij, en – mede daardoor – de hoge waterstand in de rivieren, verschillende stormvloedkeringen gesloten, waaronder de Haringvlietsluizen en de Hollandsche IJsselkering in Zuid-Holland. Hierdoor werd de waterstand in de rivieren niet verder opgestuwd vanuit zee. Dat we dit momenteel kunnen ‘reguleren’ is mede te danken aan noeste arbeid van weleer.

Promotiefilm bouw Deltawerken (1953-1963)

Begin van de bouw aan de Stormvloedkering in 1967

Can the Dutch save the world from the danger of rising sea levels?

Onlangs verscheen een longread artikel over de zeespiegelstijging in de Financial Times, ook Peter Glas werd daarvoor geïnterviewd: ‘Can the Dutch save the world from the danger of rising sea levels?‘, Simon Kuper, Financial Times, 30 januari 2020. Wel even registreren, maar het is de moeite waard.

The Dutch have mastered water for a millennium. Could their new approach save New Orleans?

Nog eentje vanaf de andere kant van de grote plas. In het eerste deel van een serie (Water Ways) van de Times (Picayune and Advocate) wordt onderzocht hoe de Nederlandse adaptatiestrategieën voor klimaatverandering een model zouden kunnen zijn voor de kust van Louisiana: ‘The Dutch have mastered water for a millennium. Could their new approach save New Orleans?‘ (Tristan Baurick, Water Ways, Nola.com, 6 maart 2020)

De Nederlandse Deltawerken: wereldvoorbeeld!

Simon Whistler, een Britse YouTube- en podcast host die in Praag woont, bespreekt op onnavolgbare wijze de Nederlandse Deltawerken in het kader van zijn ‘Megaprojects around the World‘.

‘How the Dutch Created The Netherlands’

,,God schiep de aarde, maar de Nederlanders schiepen Nederland”, zo luidt een buitenlandse uitspraak over ons Nederlanders. Deze metafoor typeert het gevecht van de Nederlander tegen het water om landwinning treffend. De Deltawerken en de Zuiderzeewerken zijn door een vooraanstaande Amerikaanse vereniging van ingenieurs, The American Society of Civil Engineers, dan ook uitgeroepen tot één van de moderne wereldwonderen. Ik vond onlangs een aardig overzichtsfilmpje, gemaakt door YouTuber Geography Geek, die die strijd – tot en met het bouwen van een eigen Nederlandse berg en de Marker Wadden – aardig in beeld brengt. Negeer de wat ‘opsommende’, ietwat ‘boring’ voice-over.

Hoe bereiden Nederlanders zich voor op een overstroming?

Er zijn nogal wat plekken op de wereld waar men vertrouwt op de Nederlandse expertise om zich te beschermen tegen overstromingen en wateroverlast. Maar hoe is het gesteld met het vertrouwen in Rijkswaterstaat en wat doet en kan de Nederlander (zelf) doen bij een overstroming, met name als hij of zij woont, werkt en leeft in het zogenaamde risicogebied – maar liefst zestig procent van ons land?

Extreme regenval in de Eifel kan leiden tot wateroverlast en aardverschuivingen

🌧️ UPDATE extreme regenval! Heerlen (L) kreeg vanavond al 50-70mm met veel overlast. Morgen neemt de intensiteit verder toe: in Limburg kan nog eens ruim 100mm erbij vallen, in de Eifel is zelfs een ongekende 200mm (!) mogelijk. Risico op #wateroverlast en aardverschuivingen… pic.twitter.com/WyHpvaeboC

— Wouter van Bernebeek (@StormchaserNL) July 13, 2021

Provincie Luik zwaar getroffen door hevige regenval: wegen afgesloten, rivieren buiten oevers getreden, kelders en straten ondergelopen

Op 14 juli 2021 werd (vooral het oosten van) de Belgische provincie Luik zwaar getroffen door hevige regenval. De centra van de stad Spa en de gemeente Theux stonden in no time helemaal blank. Op sommige plaatsen viel de elektriciteit uit. De naburige gemeente Jalhay werd ook zwaar getroffen. Net zoals in de provincie Namen was in Luik de provinciale fase van het rampenplan van kracht, nadat het KMI (het Belgische KNMI, red.) er code rood voor regen had afgekondigd.

Provincie Luik zwaarst getroffen: wegen afgesloten, rivieren buiten oevers getreden, kelders en straten ondergelopen
Dorien Vanmeldert, VRT NWS, 14 juli 2021

‘Pas als het land overstroomt, komt er actie en zijn mensen weer even bezig met het water’

Het water moet in Nederland meer ruimte krijgen, stelt de ‘Commissie Waterbeheer 21e eeuw‘. Dat schrijft Marieke Aarden in de Volkskrant op 2 september 2000 (!):

Wateroverlast staat in Nederland niet erg in de belangstelling van het publiek. Pas als het land overstroomt, komt er actie en zijn mensen weer even bezig met het water. Als er drie jaar geen problemen zijn, is de angst voor een volgend wateronheil weggezakt. ‘Dat is tragisch, want daardoor ontbreekt het gevoel dat er iets ingrijpends moet gebeuren’, zegt dr. André van der Zande van het onderzoeksbureau Alterra in dat zelfde.artikel: ‘Water kruipt waar het niet gaan kan‘. Dat is dus meer dan 21 jaar geleden!

,,We dachten: oh, even een doekje op doen. Maar we waren nog niet bij het doekje gekomen, of het kwam van alle kanten tussen de muren, tussen de deuren…overal kwam het water vandaan.”

NOS-reportage (Facebook), 14 juli 2021

Wateroverlast in Limburg, België en Duistland ontaardt in watersnoodramp

Extreme neerslag in #Limburg én in de Ardennen. Als gevolg schiet de Maas in zeer korte tijd naar grootste hoogte in meer dan 40 jaar – kan donderdagnacht aan grens België-Nederland 50 meter(!) boven NAP komen, toont verwachting @Rijkswaterstaat. Dat is "extreem hoogwater" @NUnl pic.twitter.com/kgOSqGAjJV

— Rolf Schuttenhelm (@RolfSchuttenh) July 14, 2021

Voor het eerst in de geschiedenis wordt er in Nederland een ‘code-rood’ afgekondigd vanwege hevige regenval

Voor het eerst in de geschiedenis wordt er door het KNMI in Nederland (op 14 juli 2021) een ‘code-rood’ afgekondigd vanwege hevige regenval, vertelt Peter Kuipers Munneke in het NOS-achtuur-journaal, waarin de rampspoed, 100 millimeter neerslag – meer dan er ‘normaal’ in een maand valt – die Limburg ten deel viel vanzelfsprekend breed werd uitgemeten. Hij waarschuwde voor nog meer ellende: er zou in de avond en nacht zeker nog zo’n 40 tot 50 millimeter bijkomen.

Hoe het Limburg verder verging, lees je hieronder: Kunst en Landschap maakt(e) een special, waarbij de ‘Watersnoodramp 2021’ in Limburg, België en Duitsland vanaf 13 juli gevolgd en beschreven wordt. Uiteraard in de brede context van klimaatverandering.

Extreem weer in Limburg; gaan we ons in de toekomst ook op het land wapenen tegen klimaatverandering?

,,Het oprukkende water overviel Limburg in de zomer van 2021. Net als in 1995, maar nu nog veel heviger. Doet Nederland wel genoeg aan waterveiligheid, nu plensbuien en hevige regenval door klimaatverandering zullen toenemen?

Is de watersnoodramp een wake-up call? En moeten we niet veel meer klimaatadaptief gaan bouwen, of zelfs gaan bouwen op het water? Kunst en Landschap hoopt je met deze nieuwe blogbijdrage (als onderdeel van de klimaat-, water- en zeespiegelstijging-special ‘Het water komt…‘) antwoord te kunnen geven op die vragen. Wij gaan de discussies daarover volgen, ik hoop jij ons ook. Treed binnen.”

Robert Rosendal, initiatiefnemer Kunst en Landschap

Enorme en langdurige hoosbuien; wat ga jij daar nou precies van merken?

Het was dus ‘Code-Rood’ in de zomer van 2021, rampspoed en catastrofe overvielen Limburg, België, Luxemburg en Duitsland door enorme en langdurige hoosbuien. De verwachting is, ook onder zo’n 14.000 klimaatwetenschappers (IPCC-rapport-2021), dat die in de komende jaren alleen maar zullen toenemen. Wat ga jij daar nou precies van merken? Klimaatweten-schapper Bart van den Hurk komt met de keiharde feiten.

Van den Hurk is klimaatwetenschapper bij de Vrije Universiteit en Deltares. Hij is een van de hoofdauteurs van het IPCC-rapport. Daarin worden alle wetenschappelijke studies naar het klimaat beoordeelt, verzamelt en samenvat. Het IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change) is het internationale klimaatpanel van de Verenigde Naties (VN).

In 7 minuten de kern van een volhoudbare klimaat-waterstrategie

De Nederlandse speciale gezant voor Watermanagement Henk Ovink schetst hieronder mijns inziens in 7 minuten de kern van een volhoudbare adaptieve klimaat-waterstrategie.

#EuropeFloods show impact prevention is crucial – and the Netherlands has plenty of experience. Water handling expert @henkovink has advised cities and dozens of countries on the matter. #ClimateAction is imperative, but in the meantime, there are things which can be done. pic.twitter.com/hmo4c6UpuR

— Michael Holmes (@holmescnn) July 19, 2021

Reinier van den Berg: ‘Global warming is eigenlijk verandering van water’

‘Global warming is eigenlijk verandering van water’, zegt Kijk ‘RTL-4-weerman’ Reinier van den Berg, tijdens een interview bij de jaarlijkse Stowa-Kennisdag Inspectie Waterkeringen: ‘‘n Natje en ‘n Droogje‘ in Burgers’ Zoo Arnhem.

Van de Berg spreekt meer dan 30 jaar met passie en overtuiging over weer en klimaat. Maar zijn grootste drive is mensen inspireren om de kans en uitdaging in duurzaamheid te zien. ‘Let’s make the world great again!’

Rijksbouwmeester Floris Alkemade opent eerste editie VPRO-Zomergasten-2021

Klimaatverandering is een van de veranderingen waar we ons de komende tijd aan moeten aanpassen. Er zijn meer grote veranderopgaven die we (de komende decennia) het hoofd moeten zien te bieden. In dat verband wijs ik je graag op de 2021-editie van VPRO-Zomergasten. Janine Abbring praat daarin met architect en Rijksbouwmeester Floris Alkemade die op 18 juli zijn ideale televisieavond presenteerde: over het inzetten van verandering, vrijheid en de verantwoordelijkheid die daarbij hoort.

Volgens Alkemade kan techniek alleen ons niet redden om de grote vragen van deze tijd te beantwoorden, maar onze verbeeldingskracht wel. Hij hoopt dat zijn avond een verlangen naar de toekomst opwekt. Daarmee onderstreept hij het basisprincipe van (de oprichting van) het multimediale platform Kunst en Landschap.

,,In de zoektocht naar oplossingen voor de transities die op ons afkomen kunnen kunst en cultuur de motor voor verandering (sgezindheid) zijn, als spiegels van en voor verbeelding van een hoopvolle toekomst.”

Kunst en Landschap Noord Nederland

Kennisprogramma Zeespiegelstijging

In september 2019 is het Kennisprogramma Zeespiegelstijging gestart. Dit programma loopt tot en met 2025; over de voortgang wordt ieder jaar gerapporteerd in het Deltaprogramma. Het Kennisprogramma levert belangrijke beslisinformatie voor de volgende zes-jaarlijkse herijking van het Deltaprogramma, die wordt opgenomen in het Deltaprogramma 2027. Je kunt het hier downloaden.

Het Kennisprogramma richt zich primair op de effecten van zeespiegelstijging op de waterveiligheid (kustfundament, waterkeringen) en de zoetwatervoorziening (verziltings-problematiek). Maar ook de effecten op onze economie (havens/scheepvaart), ruimtegebruik (wonen, recreatie), landbouw en natuur/ecologie worden in het onderzoek meegenomen.

Deltaprogramma 2021, een nieuwe fase breekt aan!

Op 15 september, Prinsjesdag-2020 – het kwik in Gilze-Rijen steeg tot recordhoogte (35,1 graden Celsius) – biedt minister Cora van Nieuwenhuizen (Waterstaat en Infrastructuur) namens het Kabinet het Nationaal Deltaprogramma-2021 aan aan de voorzitters van de Tweede– en Eerste Kamer. Het Deltaprogramma is het jaarlijkse voorstel van de Deltacommissaris op het gebied van (water)veiligheid en zoetwatervoorziening.

Oproep Deltacommissaris aan alle ‘partijen’: ‘Water stuurt, in plaats van water volgt’

Met het Deltaprogramma-2021 gaat het Programma een nieuwe fase in. Het bevat de uitkomsten van de eerste zesjaarlijkse herijking van de in 2015 vastgestelde deltabeslissingen en regionale voorkeursstrategieën. Op basis van deze herijking komt de Deltacommissaris tot een drietal oproepen en adviezen:

• een oproep aan keringbeheerders (en stakeholders) om de waterveiligheid in 2050 op orde te hebben (en cyberweerbaarheid hierin te betrekken),
• oproep aan Rijks- en regionale partijen (ook private sector) om het werken aan het klimaatbestendig maken van vitale en kwetsbare functies te intensiveren,
• oproep aan politiek om te voorkomen dat Covid-19 ertoe leidt dat het werken aan de voor Nederland existentiële opgaven van het Deltaprogramma stagneert.

Er is in het nieuwe Deltaprogramma veel aandacht voor de relatie ‘water’ en ‘ruimte’. De Deltacommissaris pleit met betrekking tot de grote veranderopgaven waar Nederland de komende decennia voor staat voor een voorname – sturende – rol van water. Hij kiest daarmee nadrukkelijk voor een integrale, gebiedsgebonden en ‘landschapsinclusieve’ benadering. Wat dat precies betekent kun je lezen op de hoofdpagina van Kunst en Landschap.

,,De wateropgaven moeten sturend worden en randvoorwaarden aangeven voor de keuzes in de ruimtelijke inrichting van Nederland. Bij plannen en maatregelen voor nieuwe en bestaande woonwijken, infrastructuur, natuur, landbouw en energie moet water onderdeel uitmaken van de ruimtelijke afwegingen en planuitwerking. Water stuurt in plaats van water volgt!”

Peter Glas, Deltacommissaris

Dat de nood hoog is, illustreert zijn oproep aan alle ‘waterwerkers’ en betrokkenen in ons land op Linkedin, op Prinsjesdag-avond, bij de aankondiging van het Deltaprogramma-2021.

,,We hebben nog 30 jaar te gaan tot 2050, maar er is weinig tijd te verliezen, want de opgaven zijn groot! De uitvoering moet versnellen. Ik roep alle keringbeheerders en betrokken partijen op om alles op alles te zetten om de doelen voor waterveiligheid te realiseren.”

Peter Glas, Deltacommissaris

Klik op onderstaande illustratie om naar het Deltaprogramma-2021 te gaan, of om het te kunnen downloaden.

Elfde Nationaal Deltacongres 2020

Op donderdag 12 november vindt – voor het eerst online vanwege Covid-19 – het elfde Nationaal Deltacongres via livestream plaats. Onder gespreksleiding van Rens de Jong vindt een plenaire uitzending van ‘De Delta Draait Door‘ plaats. Delta-commissaris Peter Glas is daarbij zijn tafelheer.

Gasten aan de Plenaire Deltatafel zijn Cora van Nieuwenhuizen, minister van Infrastructuur en Waterstaat, Annemieke Nijhof, algemeen directeur van Deltares, Jeroen Haan, dijkgraaf en vice-voorzitter van het Bestuurlijk Platform Zoetwater, Ingrid Thijssen, voorzitter VNO-NCW en Peter Kuipers Munneke, NOS-weerman, meteoroloog en glacioloog. Tijdens de uitzending worden diverse digitale excursies door Nederland gemaakt en kijkt men naar vooraf gemaakte video’s.

Inhoudelijke sessies

Na het plenaire deel nemen de virtuele congresgangers in twee rondes met in totaal acht inhoudelijke sessies deel aan gesprekken over verschillende thema’s van het nationaal Deltaprogramma: droogte, klimaatbestendige woningbouw, integraal riviermanagement, ruimtelijke adaptatie, de energietransitie, hittestress en zeespiegelstijging. Ik neem sessie-3, die over het Kennisprogramma Zeespiegelstijging, hieronder voor je op in dit blogboek. Voor wat betreft de andere grote (met elkaar samenhangende) transitievraagstukken (die een integrale aanpak vereisen) verwijs ik je graag door naar de ‘hoofdpagina’ van Kunst en Landschap.

(Nb: de overige sessies en nog een hoop andere congresonderdelen kun je terugkijken via het YouTube-kanaal van Kunst en Landschap. Er is een speciale playlist voor je aangemaakt: (Online) Deltacongres 2020.)

De wetenschap is het erover eens: de aarde warmt op, zeespiegelstijging is daarvan het gevolg

Het IPCC, het Intergovernmental Panel on Climate Change, in het Nederlands de Intergouvernementele Werkgroep inzake Klimaatverandering, is een organisatie van de Verenigde Naties om de risico’s van klimaatverandering te evalueren. Sinds zijn oprichting heeft het IPCC een reeks rapporten gepubliceerd die gelden als referentiewerken voor beleidsmakers, wetenschappers, studenten en andere specialisten. Deze rapporten hebben een grote invloed in het milieubeleid van vele regeringen. Telkenmale verschijnt een rapport, het laatste (definitieve, het eerstvolgende rapport, zo verwacht men, verschijnt in het voorjaar van 2022) verscheen in september 2019.

In de twintigste eeuw is de zeespiegel ongeveer 20 centimeter gestegen. Voor Nederland is dit een van de belangrijkste gevolgen van de opwarming van het klimaat, volgens het KNMI, het Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut. (De link naar het KNMI verwijst door naar hun uitleg over zeespiegelstijging.)

Het IPCC verwacht dat de zeespiegel aan het einde van de 21e-eeuw op wereldschaal met 26 tot 82 centimeter zal stijgen. Uit satellietmetingen blijkt dat het zeeniveau niet overal op aarde even snel stijgt. De zeespiegelstijging langs de Nederlandse kust was de afgelopen eeuw vrijwel net zo sterk als de wereldwijde stijging. Sybren Drijfhout, klimaatonderzoeker zeespiegelstijging bij het KNMI, beantwoordt drie veelgestelde vragen over zeespiegelstijging. Wat zijn volgens hem de redenen van zeespiegelstijging, en wat zijn ‘zijn’ verwachtingen voor de komende eeuw?

‘De huidige klimaatmodelsimulaties overschatten de toekomstige zeespiegelstijging’

Naast de veelal alarmerende geluiden over de zeespiegelstijging is het ook wel eens prettig om vanuit de wetenschap positieve meldingen te krijgen. Op 9 april bracht de Universiteit Utrecht het ‘verheugende’ nieuws dat de ‘huidige’ klimaatmodelsimulaties de toekomstige zeespiegelstijging overschatten, misschien wel met zo’n 25 procent.

Prof. Henk Dijkstra bestudeerde, samen met zijn promovendus René van Westen, de afgelopen jaren oceaanstromingen in klimaatmodelsimulaties met hoge resolutie in vergelijk met die met de (huidige) grovere resolutie. Hun bevindingen werden gepubliceerd in het tijdschrift Science Advances. Lees hier het persbericht over dit onderzoek:

Current climate model simulations overestimate future sea-level rise
Universiteit Utrecht (persbericht), 9 april 2021


.

De andere kant van de zeespiegelverandering

Veel landen implementeren of plannen aanpassingsmaatregelen (mitigatie) rond zeespiegelstijging, op basis van informatie (uit de rapporten) van het IPCC, het Intergovernmental Panel on Climate Change. Daarentegen krijgt de verwachte impact van de opwarming van de aarde op dalende waterstanden in binnenzeeën en -meren(stelsels) als gevolg van continentale uitdroging in grote delen van de wereld veel minder aandacht.

De zogenoemde ‘endorische’ zeeën en meren, die geen ‘uitstroom’ hebben, zijn bijzonder gevoelig voor klimaatveranderingen, omdat hun waterpeil wordt bepaald door het delicate evenwicht tussen neerslag en afvoer in de zee of het meer en verdamping aan het wateroppervlak. Hoewel het klimaatgedreven opdrogen van continentale gebieden en wateren wordt erkend als een belangrijk probleem in termen van zoetwaterschaarste, zal de impact ervan op het niveau van binnenzeeën en -meren vele andere verstrekkende gevolgen hebben die ondergewaardeerd worden, maar die van invloed zijn op het levensonderhoud en economie van miljoenen mensen (en dieren) over de hele wereld.

Nederland mag zich schrap zetten voor een stijgende zeespiegel, maar in de landen rond de Kaspische Zee krijgen meer dan honderd miljoen mensen (en dieren) te maken met het omgekeerde probleem: een enorme zeespiegeldaling. Technisch gesproken is de zee een binnenmeer, maar wel het grootste ter wereld (371.000 km²), en zout. Dit grootste meer ter wereld is aanzienlijk aan het krimpen. Sinds de jaren negentig van de vorige eeuw daalt het waterpeil jaarlijks met een paar centimeter. Dat zal de komende decennia alleen nog maar sneller gaan, berekenden onderzoekers van de Duitse universiteiten van Gießen en Bremen, samen met de Nederlandse aardwetenschapper Frank Wesselingh, verbonden aan de Universiteit Utrecht en Naturalis.

Je vraagt je misschien af hoe het kan dat, terwijl de mondiale zeespiegel stijgt, het waterpeil van de Kaspische Zee daalt. ,,Dat komt omdat de Kaspische Zee niet in verbinding staat met de wereldwijde oceanen,” legt Wesselingh desgevraagd uit aan Vivian Lammerse, die hem voor Scientias interviewde. Een uitwerking van dit interview vind je hieronder, evenals het alarmerende artikel van de drie wetenschappers in het Nature-tijdschrift Communications Earth & Environment, waarin ze waarschuwen voor de gevolgen van deze zeespiegeldaling. Uiteraard zijn ze opgenomen in de handige maandoverzichten van Kunst en Landschap, zodat je ze (ook) op een later moment kunt (terug)lezen.

The other side of sea level change
Matthias Prange, Thomas Wilke en Frank P. Wesselingh, Nature ( Communications Earth & Environment), 23 december 2020








.

Terwijl de mondiale zeespiegel stijgt, daalt het waterpeil van de Kaspische Zee fors
Vivian Lammerse, Scientias, 24 december 2020




.

In de hierboven beschreven ‘problematiek’ van zeespiegeldaling heb ik twee keer ‘en dieren’ tussen haakjes gezet, om te accentueren dat sommige onderzoeksrapporten mijn inziens te veel focussen op ‘louter’ de gevolgen voor mens en economie, en de consequenties ervan voor dieren (te) weinig aandacht geven. Zo niet het artikel van paleontoloog Jelle Reumer in Trouw van 2 januari 2021, die de benarde positie van de Kaspische zeehond, Phoca caspica, een soort die nergens anders voorkomt, belicht:

In de Kaspische Zee daalt de zeespiegel en dat is funest voor de zeehonden die er leven
Jelle Reumer, Trouw, 2 januari 2021




.

,,Het niveau van de Kaspische Zee is altijd een beetje op en neer gegaan. Maar als de zeespiegel negen tot achttien meter omlaag gaat, praat je over een heel andere situatie. Dat maakt echt een verschil”, aldus paleontoloog Frank Wesselingh. Hij was een maand later te gast bij Jacob de Vries van het NTR-programma Focus Radio om ook over zeespiegeldaling in de Kaspische Zee te praten – en over met name de ecologische consequenties daarvan. In bijna een uur durende reportage (onderbroken door door hem uitgezochte ‘toepasselijke’ muziek) neemt hij je mee in een zeer onderhoudende uiteenzetting van de laatste vijf jaar van het (internationale) langjarige onderzoek dat hij en een groot aantal onderzoekers daar deed. Je vindt er daarnaast een uitgebreide beschrijving van de reportage. De video onder de Focus Radio-bijdrage is een toegift.

Heel Holland zakt!, de zeespiegel stijgt en de bodem zakt

Terug naar zeespiegelstijging, terug naar Nederland, naar het laag liggende Deltagebied, waar we niet alleen te maken hebben met zeespiegelstijging, ook onze bodem zakt. Hoeveel blijft onzeker. Hoe gaan we om met de fundamentele onzekerheid omtrent de zeespiegelstijging? Allereerst legt Reinier van de Berg je haarfijn uit wat de onderlinge relatie tussen zeespiegelstijging en bodemdaling is, en welke consequenties die heeft voor de inrichting en bebouwing van ons cultuur- en veenlandschap.

In de jaren ’90 steeg de zeespiegel met ongeveer 2,5 millimeter per jaar. Inmiddels zitten we op 3,4 millimeter per jaar. De stijging versnelt dus.

Stad en land op veengrond zakken langzaam weg, in een hoger tempo dan de zeespiegel stijgt

De bodem in het veenweidegebied van groten delen van West– en Noord-Nederland daalt in rap tempo. Stad en land op veengrond zakken langzaam weg, in een hoger tempo dan de zeespiegel stijgt. Dat heeft gevolgen voor de bewoners en gebruikers én voor de overheden die hiermee te maken hebben. Als er nu niks gedaan wordt tegen het vertragen van de bodemdaling, kunnen maatschappelijke kosten oplopen tot ruim 20 miljard in 2050 en gaat een typisch Nederlands cultuurlandschap langzaam ten onder. Aldus het Platform Slappe Bodem.

Kijk hier naar ‘Het zinkende land‘, een film van Manfred van Eijk (56:29 min.). Op de website van De Kennis van Nu, een NTR-programma dat verdieping biedt op het gebied van wetenschap, kun je ook ‘De zinkende stad‘ bekijken. Ze gaan met deze (uitgebreide) reportage letterlijk de diepte in.

Deltaplan Funderingsschade: miljardenschade aan huizen is te voorkomen

Eén miljoen huur- en koopwoningen lopen een aanzienlijk risico op funderingsschade de komende 30 jaar. Dat is te voorkomen door een nationaal gecoördineerde aanpak van funderingsproblemen en snel aan de slag te gaan met preventiemaatregelen. Dat staat in het Deltaplan Funderingsschade dat op 5 maart 2021 aan politiek Den Haag is aangeboden door een coalitie van de Vereniging Eigen Huis, hypotheekaanbieders (NVB, Verbond van Verzekeraars), het kenniscentrum KCAF en Aedes. Ze pleiten daarin voor een regierol voor het Rijk en roepen het volgend kabinet op om het Deltaplan te beleggen bij een minister van Wonen. Watervakblad H₂O Actueel besteedde er uiteraard veel aandacht aan:

Manifest: hoofdrol voor Rijk bij aanpak van funderingsschade
H₂O Actueel, 9 maart 2021

.

‘Nee, dit is niet in Groningen: Friese huizen scheuren door zakkend grondwaterpeil’

Gloort er licht, als de provincie Fryslân, Wetterskip Fryslân en de acht betrokken gemeenten op 3 november het Veenweideprogramma 2021-2030 gaan presenteren? Vraag het aan de ‘funderingsgedupeerden’, zoals de getroffen bewoners inmiddels worden genoemd, schrijft journalist Jantien de Boer in een longread in de Leeuwarder Courant over de funderingsproblematiek in de veenweidegebieden van Friesland. Ze voegde de daad bij het woord en oogstte vooral vermoeide blikken.

Nee, dit is niet in Groningen: Friese huizen scheuren door zakkend grondwaterpeil
Jantien de Boer, Leeuwarder Courant, 24 oktober 2020

Staat het belang van Friese boeren een plan tegen verzakkende huizen in de weg?

,,De deur gaat niet zo goed meer open want het huis is wat verzakt”, zegt Ike Naafs. In haar huis komen steeds meer scheurtjes tevoorschijn. ,,We hebben de kelder al aan de muur moeten hangen omdat de bodem eronder weg is, en nu zijn er toch weer nieuwe scheuren”, zegt ze met een lichte wanhoop in haar stem.

Ike en haar man Ben hebben al meerdere reparaties laten doen aan hun huis in Munnekeburen en vrezen voor meer problemen. Ike: ,,Ik word soms ‘s nachts wakker en dan denk ik: hoe moet het nu verder?” Bas Voorwinde trok, samen met Dick de Jong van het Kennis Centrum Aanpak Funderingsproblematiek, naar het Friese platteland en maakte voor Nieuwsuur een uitgebreide reportage: ‘Staat het belang van Friese boeren een plan tegen verzakkende huizen in de weg?‘.

Klimaatverandering veroorzaakt nog meer funderingsschade

Uit nieuw onderzoek door instituut Deltares blijkt dat door droogte als gevolg van klimaatverandering huizen nog verder kunnen wegzakken dan verwacht, zo meldt Erik van Rein in Het Financieele Dagblad van 30 september 2020. Juist in de afgelopen jaren kwamen meer meldingen binnen over problemen vanwege bodemdalingen. Dat leidt mogelijk tot miljarden euro’s aan extra funderingsschade, vooral in het westen van Nederland, Friesland, delen van Overijssel en Zuid-Limburg.

,,We laten zien dat het echt een landelijk probleem is, niet alleen in de paar gemeenten waar al decennialang problemen bekend zijn.”

Sien Kok, onderzoeker Deltares

Klimaatverandering veroorzaakt nog meer funderingsschade
Erik van Rein, Het Financieele Dagblad, 30 september 2020

‘Foarút mei de Fryske Feangreiden’: ambitieus ontwerp-Veenweideprogramma 2021-2030 vraagt om ‘dynamisch programmeren’

‘Foarút mei de Fryske Feangreiden‘ heet het Ontwerp-Veenweideprogramma voor de jaren 2021-2030 dat de provincie Fryslân, Wetterskip Fryslân en acht gemeenten op 4 november 2020 presenteren. Zij willen een weg inslaan die in 2050 leidt naar een blijvend evenwicht in de feangreiden (veenweiden), zonder veenafbraak, bodemdaling, CO2-uitstoot en funderingsleed, in een landschap waarin natuur en recreatie gedijen en de landbouw zichzelf opnieuw heeft uitgevonden. Zo vat Cor de Boer de ambities voor het vernatten van het Friese veenweidegebied samen in de Leeuwarder Courant van 4 november 2020. Die ambities zijn groot. ‘Er gaapt echter een flink gat tussen de kosten (549 miljoen euro) en het beschikbare budget (66,5 miljoen euro). Dat vraagt om ‘dynamisch programmeren’.’ Wat dat inhoudt lees je hier:

Dit is het programma voor de veenweide: grote ambities, krap budget
Cor de Boer, Leeuwarder Courant, 4 november 2020

Grote inzet op behoud landbouw in nieuwe provinciale veenweideplannen

Opvallend is dat er wordt ingezet op het behoud van de landbouwfunctie van Friese veenweidegebieden. Dat meldt de nieuwsredactie van de NOS op de dag van de presentatie van het ontwerpprogramma Foarút mei de Fryske Feangreiden. Daarnaast benadrukt zij de integrale benaderingswijze van de plannen van de Friese provincie om de veenweideproblematiek het hoofd te bieden.

Grote inzet op behoud landbouw in nieuwe provinciale veenweideplannen
NOS Nieuws (Bron: Omrop Fryslân), 4 november 2020

Boeren en natuurorganisaties nemen op de dag van presentatie al afstand van Veenweideplan

,,Het Friese veenweideprogramma voor de komende tien jaar was nog maar net gepresenteerd, of boeren en natuurorganisaties namen er nog dezelfde dag al afstand van”, schrijft Anne Roel van der Meer ‘s avonds na tienen in de Leeuwarder Courant. Van der Meer: ,,Agrarische organisaties en natuurclubs nemen elkaar geregeld op de korrel, maar nu richt hun kritiek zich op de overheden die in Koufurderrige het langverwachte conceptplan lanceerden: de provincie, Wetterskip Fryslân en de acht veenweidegemeenten.”

Veenweideplan koel onthaald: ‘It plan sa’t it der no leit, is net goed genôch. It is tiid om echte keuzes te meitsjen’
Anne Roel van der Meer, Leeuwarder Courant, 4 november 2020



.

,,Zowel landbouw- als natuurorganisaties zijn (dus, red.) niet blij met de plannen. Zeven verenigde boerenorganisaties vinden onder meer dat de resterende veengebieden, waar eerst geen peilverhoging wordt voorgesteld, ook volledig uit de plannen moeten worden gelaten. Natuurorganisaties vinden de plannen te vrijblijvend. Zij wijzen erop dat de nood tot maatregelen hoog is.” Dat schreef Pieter Atsma de volgende dag in het Friesch Dagblad.

Veenweide 2030: Fries veenweideplan staat of valt met het benodigde geld
Pieter Atsma, Friesch Dagblad, 5 november 2020

Kunst en Landschap volgt ontwikkeling Veenweideprogramma op de voet in apart blogboek

Het Ontwerp-Veenweideprogramma 2021-2030 ligt ter inzage op de website Veenweidefryslan.frl. Tot 30 december 2020 kunnen mensen zienswijzen indienen. Omdat inspraakavonden en inloopsessies nu niet mogelijk zijn, worden de plannen in de weken daar naartoe toegelicht in klankbordgroepen en via webinars. In mei 2021 hakken de besturen van provincie Fryslân, Wetterskip Fryslân en de acht betrokken gemeenten Dantumadiel, De Fryske Marren, Heerenveen, Leeuwarden, Opsterland, Smallingerland, Súdwest-Fryslân en Westststellingwerf knopen door.

Kunst en Landschap gaat dit meerjarige proces natuurlijk op de voet volgen. Ik houd je via een apart blogboek van verdere ontwikkelingen omtrent het Veenweideprogramma op de hoogte.

Kansen voor natuur als buffer tegen klimaatverandering

Ook door ruimte te geven aan natuurlijke processen is aanpassing aan klimaatverandering (klimaatadaptatie) mogelijk. Wageningen University & Research heeft eind 2019 een visie gepresenteerd voor Nederland in 2120 waarin natuur en natuurlijke processen de hoofdrol spelen. Die heeft veel stof doen opwaaien en kreeg ruim (ook internationaal) media-aandacht. Ik kom er in een later stadium zeker (uitgebreider) op terug.

Zo kan samenleven met de natuur er over honderd jaar uitzien

De VPRO Tegenlicht-reportage ‘Zo kan samenleven met de natuur er over honderd jaar uitzien‘, die Veerle Klok maakte op 1 oktober 2021, is een leuke manier om kennis te maken met de WUR-visie. Ze sprak met ingenieur Tim van Hattum, Programmaleider Klimaat, en een van de gepassioneerde onderzoekers achter het WUR-rapport.

Zo groen kan Nederland (en de wereld) eruit zien in 2120

Coalitie Natuurlijke Klimaatbuffers maakt met klimaatbuffers Nederland zowel veiliger als mooier

Natuurlijke klimaatbuffers kunnen water vasthouden en opvangen, watertekorten voorkomen en broeikasgasemissies verminderen. Sinds 2008 werkt de coalitie Natuurlijke Klimaatbuffers, die bestaat uit 8 natuurorganisaties, aan zo’n 70 projecten. Ze realiseren met tal van partners klimaatbuffers om Nederland zowel veiliger als mooier te maken.

Natuur- en waterbergingsgebied ‘De Onlanden’ vlakbij de stad Groningen: mooi voorbeeld klimaatbuffering

Natuur- en waterbergingsgebied De Onlanden, op de grens van Groningen en Drenthe, is een mooi voorbeeld van klimaatbuffering. Het werd zo’n tien jaar geleden ingericht voor natuur en de berging van water. Het gebied ‘functioneert’ als natuurlijke klimaatbuffer en helpt om de gevolgen van klimaatverandering aan te kunnen: door de natuur de ruimte te geven en om – zo – natuurlijke processen te herstellen. Met voordelen voor mens en natuur. De Onlanden zorgt voor het vasthouden en opvangen van water, het voorkomen van watertekorten, het temperen van hitte (‘in Stad’) en het verminderen van CO2-uitstoot in de atmosfeer.

Zee levert zelf de klei voor het opvangen van zeespiegelstijging

Om ons land te beschermen wordt vaak als eerste gedacht aan hogere dijken of grotere gemalen. Er is echter meer mogelijk dan alleen technische oplossingen. Een oplossing die, naast aan meer veiligheid ook bijdraagt aan meer biodiversiteit, een aantrekkelijker landschap en een gezondere leefomgeving, kan verkregen worden met natuurlijke klimaatbuffers. Zo kunnen we met méér natuur ons land beschermen tegen klimaatverandering: natuur als golfslagbreker, als CO2-opslag, als groene airco, als natuurlijke spons, als beschermende vooroever van dijken of als waterberging – veel is mogelijk. Kijk maar eens naar het principe van ‘dubbele dijken’ – één van de manieren waarop natuur kan helpen om kusten te beschermen, met zogenoemde wisselpolders:

Dijkversterking Eemshaven-Delfzijl

Als onderdeel van de dijkversterking Eemshaven-Delfzijl ontwikkelde de provincie Groningen samen met het waterschap Noorderzijlvest een dubbele dijk bij Nieuwstad, ten zuiden van de Eemshaven (zeedijk bij Bierum).

POV-waddenzeedijken, Projectoverstijgende Verkenning Waddenzeedijken

Een dubbele dijk is maar één voorbeeld van een innovatieve natuurlijke toepassing om ons te beschermen tegen de steeds stijgende zee. Bij de drie noordelijke waterschappen is men daarvan al jaren lang doordrongen en is men naarstig op zoek naar slimme (duurzame en betaalbare) toepassingen om ons – samen met andere zogenoemde ‘stakeholders‘ te wapenen tegen zeespiegelstijging. Kijk hieronder naar een filmpje uit 2014.

De huidige Projectoverstijgende Verkenning POV-Waddenzeedijken bestaat uit twaalf onderzoeken naar innovatieve dijkconcepten langs de Waddenzee. Er wordt gekeken naar mogelijkheden om de noodzakelijke verbeteringen aan de waddenzeedijken sneller en goedkoper uit te kunnen voeren.

Op het YouTube-kanaal van Kunst en Landschap is een speciale playlist aangemaakt, waarop je de tot nu toe bedachte concepten (laatste update door waterschap Noorderzijlvest was 29 september 2015) kunt zien. Abonneren mag.

‘GroenLunch’-Webinar ‘Natuurlijke klimaatbuffers’

Op 25 mei 2020 organiseert de Friese Milieu Federatie namens ‘de coalitie’ een digitale, interactieve ‘GroenLunch‘. Matthijs Nijboer, directeur-bestuurder Natuur en Milieu Overijssel en Chris Bakker, hoofd Natuurkwaliteit bij It Fryke Gea, nemen deelnemers mee in de ‘boeiende wereld van natuurlijke klimaatbuffers’. Zij vertellen over de coalitie (CNK), geven uitleg over zes typen klimaatbuffers en laten inspirerende werkende voorbeelden uit de praktijk zien. Directeur-bestuurder- en programmamanager-FMF Monique Plantinga nodigt je uit om de ‘livestream’ terug te kijken. ‘Moet’ wel via hun eigen kanaal. Grr.

Leeuwarder Courant-journalist Cor de Boer tekent een dag later voor een artikel dat bij mij de website bijkans door het plafond liet gaan – ik had het weliswaar royaal op social media ‘uitgezet’, maar toch. Natuurlijke klimaatbuffers spreken blijkbaar tot de verbeelding. Uitnutten, zeg ik dan. Nu we het toch over ‘verbeelding’ hebben; wat denk je van die prachtige foto hieronder van de kwelders bij Moddergat? Hij is gemaakt door Marcel van Kammen? Klik er maar es op.

Zee levert zelf de klei voor het opvangen van zeespiegelstijging
Cor de Boer, Leeuwarder Courant, 26 mei 2020

Belangrijkste verdediging tegen de krachten van de zee is ons eigen strand

Op z’n waterscooter raast onderzoeker Matthieu de Schipper (TU Delft) veel langs de kust om het gedrag van water en zand te bestuderen. In een videocollege van de Universiteit van Nederland legt hij uit dat de belangrijkste verdediging tegen de krachten van de zee wel eens ons eigen strand kan zijn.

Doorbraak in wetenschap: zeegrasveld bij Griend nu al 170 bunder groot

Oostelijk van Griend (bij Terschelling) is een experiment om zeegras terug te brengen in het Waddengebied behoorlijk uit de hand gelopen. Met 170 bunder ligt bij het onbewoonde eilandje nu het grootste zeegrasgebied van het Nederlandse Waddengebied.

Al jaren proberen wetenschappers zeegras terug te krijgen in de Waddenzee. Dit jaar (2020) was er een echte doorbraak. De planten verspreiden zich buiten de proefvlakken. Afgelopen voorjaar is het zeegrasgebied toegenomen tot 100 bunder en nu is het 170 bunder groot. Het telt zo’n 100.000 planten.

Zeegras is er zowel in een kleine als in een grote variant. Beide zijn grotendeels verdwenen uit de Waddenzee na de aanleg van de Afsluitdijk. Er kwamen toen ziekten in het zeegras. Het project loopt nog een jaar. In die tijd willen de onderzoekers de ‘plotjes’ die ingezaaid worden groter maken.

,,Wat we graag willen, is klein zeegras”, zegt Laura Govers, onderzoeker van de Rijksuniversiteit Groningen, die de wetenschappelijke kant van het project coördineert. ,,Als je veel klein zeegras hebt kunnen de Wadplaten meer slib invangen en zijn ze beter bestand tegen zeespiegelstijging. Dat is een langetermijneffect.” Op sommige plekken bij Griend neemt het nu al toe. Lees hier het hele artikel: ‘Experiment succesvol: zeegrasveld bij Griend nu al 170 bunder groot‘ (Omrop Fryslân, 29 augustus 2020).

‘Klimaatadaptatieweek Groningen’ en ‘CAS Summit-2021’

Klimaatbuffers spreken dus tot de verbeelding. Verbeelding van verandering is een van de belangrijkste ‘opdrachten’ c.q. uitgangspunten van Kunst en Landschap – ze biedt inzicht, kan raken, inspireren en enthousiasmeren, aanzetten tot verlangen naar vernieuwen en innoveren – hoop en perspectief bieden voor een onzekere toekomst. Kunst en Landschap gelooft in de kracht van verbeelding als motor voor verandering(sgezindheid).

Dat we door klimaatverandering zelf ook (onze mindset) moeten veranderen, staat als een paal boven water – vergeef me het gebruik van deze metafoor – als we ons oor te luisteren leggen bij de wetenschap. Dat is ook de insteek van de internationale Klimaatadaptatie-Top-2021, de CAS Summit-2021, die (wereldwijd online) plaatsvindt vanuit Nederland op 25 en 26 januari 2021. De Top is gericht op het opvangen van veranderingen in het klimaat, door aanpassing aan de effecten van droogte, hitte, een stijgende zeespiegel en extreme buien. In de aanloop er naartoe vonden in 2020 allerlei ‘Act & Adapt‘-evenementen plaats, culminerend in de Klimaatadaptatieweek Groningen, die plaats vond van 19 tot en met 25 januari, startsein voor en van de Top.

Bijna een uur lang NOS-televisie over door Nederland georganiseerde internationale Klimaattop – primetime!

Nadat in Groningen kosten noch moeite gespaard werden om klimaatadaptatie bij het grote publiek onder de aandacht te brengen, nam de NOS het stokje over door op de eerste dag van de klimaatadaptatietop bijna een uur lang uit te zenden vanuit het World Forum in Den Haag en het Afsluitdijk Wadden Center. Verslaggevers Herman van der Zandt en Malou Petter nemen je vanuit deze twee locaties mee met gasten, reportages, bijzondere voorbeelden en uitleg over hoe we ons kunnen aanpassen aan een veranderend klimaat. Het woord is vooral aan jongeren en (jonge) wetenschappers die werken aan het Nederland van de toekomst.

Delfzijl als voorbeeld voor de rest van de wereld in strijd tegen zeespiegelstijging

De aangelegde kwelders bij Delfzijl vormen een prachtige blikvanger op de Klimaattop-Adaptatie, zegt Trouw-journalist Onno Havermans op de openingsdag van de CAS Summit-2021. De pionierkwelder van 15 hectare is in 2018 aangelegd, met zand uit de vaargeul in de riviermonding van de Eems-Dollard. en maakt onderdeel uit van het Marconi-project van Eems Dollard 2020-2050. Ook het slib voor de toplaag komt uit het gebied zelf.

Kunst en Landschap is op dit moment bezig een en ander rond dit veelzijdige project, in breed (Wadden)perspectief en in samenhang met andere klimaatadaptieve projecten in – voornamelijk – de noordelijke delta, voor je ‘op een rijtje’ te zetten. Binnenkort verschijnt daar een speciaal ‘blogboek‘ over. Al deze projecten hebben gemeen dat er gezocht wordt naar oplossingen waarbij (integraal en interdisciplinair) ‘gebouwd wordt met de natuur’ – ‘Building with Nature‘.

De kwelders bij Delfzijl zijn een voorbeeld voor de rest van de wereld in strijd tegen de zeespiegelstijging
Onno Havermans, Trouw, 25 januari 2021

‘Klimaatadaptatie, maar hoe?’

Tijdens een wandeling op Terschelling in het late voorjaar van 2021 vertelt wetenschapper Klimaatadaptatie en Water bij kennisinstituut Deltares en de Universiteit Utrecht, Marjolijn Haasnoot, haar kinderen over het samenspel van water, zand en natuur. Met trots legt ze uit wat Nederland heeft gedaan om te kunnen leven in de delta. Soms vechtend tegen het water met dijken en keringen, maar ook samenwerkend met het water door het uit te nodigen en ruimte te geven. Met enige zorg vertelt ze echter ook over wat ons in Nederland en in andere kustgebieden te wachten staat. Gelukkig ontwikkelt de wetenschap wat betreft adaptatie aan zeespiegelstijging verschillende strategieën. Haasnoot legt ze je hieronder in het kort aan je uit.

Klimaatadaptatie, maar hoe?
Marjolijn Haasnoot, Leeuwarder Courant, 5 juni 2021

Building with Nature

Een in Nederland gestart initiatief, ‘EcoShape‘, ontwikkelt en deelt kennis (wereldwijd) over Building with Nature: een nieuwe benadering van waterbouw die de krachten van de natuur benut ten behoeve van milieu, economie en samenleving. EcoShape is een stichting naar Nederlands recht die het publiekprivate innovatieprogramma Building with Nature beheert. Kennis wordt ontwikkeld via pilots, waarin Building with Nature (Nature Based Solutions) wordt gerealiseerd en bewaakt. Op basis van de monitoringresultaten worden richtlijnen voor replicatie en opschaling ontwikkeld en verspreid via hun website. Ontdek EcoShape’s filosofie, en zie hoe je kunt bouwen met de natuur.

Op de openingsdag van de klimaattop vond de internationale lancering van EcoShape’s boek ‘Building with Nature – Creating implement and upscaling Nature-based Solutions‘ plaats. Hieronder een impressie:

Met een ‘Climate Risk Overview’ komen tot ‘Climate Adaptation Solutions’ met behulp van een ‘Knowledge Hub’

Doel van de Climate Adaptation Summit (CAS) is om de inspanningen van de wereld om zich aan te passen aan de onvermijdelijke gevolgen van klimaatverandering te versnellen, te innoveren en op te schalen. CAS-2021 brengt een reeks deelnemers samen en komt tegemoet aan de oproep van de secretaris-generaal van de Verenigde Naties, António Guterres, voor ‘meer concrete plannen, meer ambitie van meer landen en meer bedrijven’ om de wereld klimaatbestendiger te maken.

Een van de bedrijven die aan Guterres‘ oproep gehoor geeft, is Van Oord, een Nederlands familiebedrijf met meer dan 150 jaar ervaring als internationale maritieme aannemer, en één van de consortiumpartners van het hierboven beschreven EcoShape. Klimaataanpassing is voor Nederlandse bedrijven economisch een interessant thema, niet in de laatste plaats, vanwege onze ‘roots’ – de manier waarop we ons sinds eeuwen weren tegen een stijgende zeespiegel en die ons daarmee internationale allure geeft.

Het bedrijf lanceert – mede daarop bogend – een ‘drietrapsraket-voorstel’ om het komende decennium aan de slag te gaan: het wil met behulp van een ‘Climate Risk Overview‘ komen tot ‘Climate Adaptation Solutions‘ en kennis moet gebundeld worden in een ‘Knowledge Hub‘. Voor wat betreft de (noodzakelijke) financiering – niet onbelangrijk natuurlijk, er is veel extra geld nodig tegen de onvermijdelijke gevolgen van klimaatverandering – vertrouwt men op publiek-private samenwerking en een actieve(re) rol van het IMF en de Wereldbank. Video start op 1 minuut 50.

Pijnlijke onrechtvaardigheden van klimaatverandering

Een van de pijnlijke onrechtvaardigheden van klimaatverandering is dat de rijke landen het probleem hebben veroorzaakt, terwijl de arme landen er het hardst door worden getroffen. Dat zegt Paul Luttikhuis in ‘Mens kan er niet meer omheen: aanpassen aan klimaat moet‘ in het NRC. Volgens hem worden de gemaakte afspraken van ‘Parijs’ – er komt een klimaatfonds voor arme landen van 100 miljard dollar per jaar, te betalen door rijke landen – met voeten getreden. En dan ‘moet de discussie over ‘climate justice‘, de ethische en politieke schuld van rijke landen, en dus ook over schadevergoeding, nog beginnen’.

,,In Parijs werden in 2015 afspraken gemaakt over een klimaatfonds voor arme landen van 100 miljard dollar per jaar, te betalen door rijke landen. Dat bedrag wordt nog niet gehaald. De landen leggen de verantwoordelijkheid onder het mom van ‘publiek-private initiatieven’ deels bij het bedrijfsleven.”

Paul Luttikhuis

Mens kan er niet meer omheen: aanpassen aan klimaat moet
Paul Luttikhuis, NRC, 24 januari 2021

‘De dubbele klimaatagenda van Nederland’

Voor Nederland is aanpassing aan klimaatverandering een succesvol verdienmodel. Zolang Nederland echter de eigen uitstoot van broeikasgassen niet onder controle krijgt, is dit model pervers. Dat zeggen Daniëlle Hirsch, directeur van milieuorganisatie Both ENDS (ze staat op plek 16 van de kandidatenlijst van GroenLinks voor de Tweede Kamerverkiezingen) en Pieter Pauw, onderzoeker bij de Frankfurt School of Finance and Management. Lees hier hun opiniestuk in het NRC dat verscheen op de slotdag van de Climate Adaptation Summit-2021.

De dubbele klimaatagenda van Nederland
Daniëlle Hirsch en Pieter Pauw, NRC (Opinie), 26 januari 2021




.

Landen maken een rommeltje van de klimaatfinanciering bedoeld voor ontwikkelingslanden. Er is geen goeie transparante rapportage en er is slechte controle. Ook is het niet altijd duidelijk of gefinancierde klimaatprojecten de gewenste resultaten boeken. Dat blijkt uit verschillende rapporten en wordt bevestigd door experts aan journalisten van Nieuwsuur, Renee van Hest en Marijn Duintjer Tebbens. Oorzaak: het ontbreken van definities en boekhoudkundige regels. Ze spraken onder andere met Pieter Pauw, een van de schrijvers van het opiniestuk hierboven.

Pauw is mede-auteur van het VN-rapport Adaptation Gap report 2020, dat uiteraard in het januari-maandoverzicht van Kunst en Landschap is opgenomen. Jaarlijks brengt dit rapport in kaart hoe de mens zich wereldwijd aan de klimaatverandering aanpast. In het rapport staat letterlijk: ‘Op dit moment is het onmogelijk de vraag te beantwoorden of er ook daadwerkelijk 100 miljard euro is gemobiliseerd’.

‘Rijke landen rommelen met klimaatfinanciering voor ontwikkelingslanden’
Renee van Hest en Marijn Duintjer Tebbens, NOS (Nieuwsuur), 24 januari 2021


.

,,Het is absoluut een voordeel voor industriële landen als er geen duidelijke boekhouding is over klimaatfinanciering.”

Pieter Pauw

Rijke landen moeten hun financiële verplichtingen nakomen om klimaatcrisis aan te pakken

Volgens de secretaris-generaal van de VN-Klimaatconferentie, Patricia Espinosa, moeten rijke landen hun financiële verplichtingen nakomen om de klimaatcrisis aan te pakken. De belofte van $ 100 miljard per jaar werd voor het eerst gedaan in 2009, tijdens de klimaatconferentie in Kopenhagen , en werd herhaald bij de goedkeuring van het Akkoord van Parijs van 2015. We zullen zien wat er gaat gebeuren richting ‘Glasgow‘ in november 2021 (Cop26, red.)

Rich countries must update financial vows to tackle climate crisis, says UN
Fiona Harvey, The Guardian, 4 februari 2021

Climate Adaptation Summit Global Wrap-Up

Deltafacts: altijd de nieuwste feiten over klimaat, waterbeheer en waterkwaliteit

Nederland ligt in een delta van vier internationale rivieren. Zelfs in de droge zomers van 2018 en 2019 stroomde er water door die rivieren en stond er water in de sloten. Waar maken we ons druk om, hoor je sommigen zeggen; het valt toch allemaal wel mee?

Waterbeheerders en direct belanghebbenden weten wel beter. Zij kregen te maken met beperkt scheepvaartverkeer, beregeningsverboden, droogvallende beken, verdorde natuur, blauwalgen, ondergelopen straten, verzilting en oogstschade. En dat terwijl wij Nederlanders bekend staan om ons waterbeheer.

Om natuurlijke omstandigheden te beheersen en die te verbeteren, en om dat ook in de toekomst te kunnen blijven doen, zijn innovatie en kennisontwikkeling onontbeerlijk. De Stichting Toegepast Onderzoek Waterbeheer (STOWA), een kenniscentrum van de regionale waterbeheerders (veelal de waterschappen), speelt daarbij sinds 1971 een belangrijke rol.

Als je altijd goed op de hoogte wilt zijn van de nieuwste feiten over klimaat, waterbeheer en waterkwaliteit, raad ik je aan hun Deltafacts-pagina te bezoeken. Je kunt er gericht je vragen stellen.

VPRO-Tegenlicht: Waterlanders

Bekijk hier de uitzending ‘Waterlanders‘ van VPRO-Tegenlicht van 22 september 2019. Met daarin verwachtingen van en oplossingsvoorstellen voor, maar ook kansen die benut kunnen worden bij zeespiegelstijging. Klik op de illustratie hieronder voor de reportage en een stortvloed aan achtergrondinformatie.

Moeten we Zeeland opgeven om Nederland te redden?

Nederland geniet een internationale status op het gebied van waterbeheersing. We zijn goed met water. Het is misschien wel het enige waar we onze overheid blind op vertrouwen. Is dat wel terecht?

Bij datzelfde VPRO-Tegenlicht verkenden ze alvast een aantal toekomstscenario’s voor als we te maken (kunnen) krijgen met ongekend hoge waterstanden. Moeten we bijvoorbeeld Zeeland opgeven om Nederland te redden? Vele Meet Ups (hopelijk vanaf 2022 in samenwerking met Kunst en Landschap) zullen er de komende jaren aan gewijd worden. Tegenlicht ging in maart (2020, red.) weer van start met hun prachtige onderzoeksjournalistieke reportages. Hieronder de trailer.

Heel Europa beschermd door één Noordzee-dijk

Zeeland opgeven alleen is niet voldoende volgens oceanograaf van het Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee (NIOZ), Sjoerd Groeskamp. ,,Als we niets doen aan de zeespiegelstijging, dan zal op termijn Amsterdam niet meer bestaan, en Rotterdam is dan ook niet veilig meer. En schrap half Nederland eigenlijk maar van de kaart”, aldus de aankondiging van het televisieprogramma Op1.

Om dit rampscenario te voorkomen, bedenkt Groeskamp een plan: een soort afsluitdijk van Frankrijk tot aan Groot-Brittannië en van Groot-Brittannië tot aan Noorwegen. Heel Europa beschermd door één ‘Noordzee-dijk‘.

Maak van de Noordzee een badkuip

Op zaterdagochtend 29 februari licht Groeskamp zijn ‘megalomane, wellicht onontkoombare plan’ toe bij Mieke van der Weij in het radioprogramma Nieuwsweekend:

,,Twee dammen met een lengte van in totaal 637 kilometer tussen Bretagne, via de Shetland-eilanden naar Noorwegen. Het kan over vijftig jaar de enige oplossing zijn om 25 miljoen Europeanen te beschermen tegen de gevolgen van de verwachte zeespiegelstijging.”

Tekst: redactie Nieuwsweekend

Klik op Mieke om de uitzending te bekijken en te beluisteren.

Samenwerking tussen kunst en wetenschap leidt tot groter publieksbereik

Sjoerd Groeskamp trok met zijn plan (de ‘broodnodige’) media-aandacht tot ver over onze landsgrenzen. Als je wilt weten hoe ver, en je je verder wilt verdiepen in het (ontstaan van het) Northern European Enclosure Dam (NEED)-plan, raad ik je aan zijn website te bezoeken. Hij heeft het allemaal prachtig in kaart gebracht – je vindt er een schat aan informatie over (zijn onderzoek aan) zeespiegelstijging in relatie tot klimaatverandering. Ik vond deze wel aardig; een kleine anderhalf miljoen mensen bekeken de video – de reclame vooraf, moet je maar voor lief nemen:

,,Wetenschappers uit Nederland en Duitsland hebben voorgesteld om twee enorme dammen te bouwen om zo’n 25 miljoen mensen te beschermen tegen de stijgende zeespiegel… Is dit plan haalbaar of is het zo overweldigend en onrealistisch als het lijkt?”

CaspianReport

Grasduinend op zijn site werd ik getroffen door onderstaand filmpje, een ‘Argo-stop-motion-animatie‘ die bedoeld is om kinderen (en volwassenen) te inspireren om zich bezig te houden met mariene wetenschap. Het is tegelijkertijd eigenzinnig, leuk en informatief. De animatie legt uit wat een Argo-vlotter is, hoe deze werkt en hoe de verzamelde gegevens van het apparaat ons helpen de oceaancirculatie en het klimaat te begrijpen.

Niet alleen de video greep me bij de lurven, ook Groesbeek’s ‘verantwoording‘ – hij onderstreept ondubbelzinnig (het belang van) de relatie tussen kunst, wetenschap, onderwijs en publieksbereik. Dat sterkt me in mijn opvattingen dat ik met het initiatief ‘Kunst en Landschap‘ een goede weg ben ingeslagen.

‘Plan: megadam bouwen die Noordzee afsluit en beschermt tegen zeespiegelstijging’

De dam draagt bij om te visualiseren wat er zou kunnen gebeuren als we niets aan klimaatverandering doen, zegt Sjoerd Groeskamp precies een jaar later, op 8 februari 2021, tegen Rogiér Dankerlui die een (korte) reportage over Groeskamp’s megadam maakt voor NH Nieuws.