In de laatste week van augustus 2020 hebben ‘gewone’ bewoners van Friese en Groningse straten, stegen, streekjes en hofjes, pleinen, kades en oeverstroken een ongewone vergadering: ze doen mee met ‘Het Grote Straatberaad‘. Friesland bijt het spits af op zondag 23 augustus. Precies een week later, op 30 augustus, praten burgers uit Groningse steden, buurtschappen en dorpen over de toekomst van het klimaat.
We Are Warming Up, YouTube-kanaal We Are Warming Up, 14 juli 2020.
Grootschalige klimaatvolksraadpleging moet leiden tot een landelijke klimaatverklaring (#THEFUTUREWEWANT)
De organisatie van deze grootschalige noordelijke klimaatvolksraadpleging, die overigens ook in de weken erna plaatsvindt in Amsterdam, Den Haag, Nijmegen en Rotterdam en culmineert in een (bottom-up)-Klimaatverklaring tijdens het Warming Up Festival, is in handen van Warming Up.
Warming Up is een groep kunst- en cultuurmakers die (in samenwerking met een groot aantal partners) door kunst en cultuur aan het klimaatvraagstuk te verbinden, klimaatverandering op een verbeeldende wijze zichtbaar en bespreekbaar wil maken. Zij gaat er daarbij van uit dat de cultuursector dat als geen ander kan, of misschien wel moet, doen – ze bereiken immers jaarlijks zo’n negentig procent van alle Nederlanders.
Doel van de Straatberaad-estafette is om via (gecoördineerd) spel en opdrachten de bevolking meer bij het klimaatvraagstuk te betrekken. Alle ‘input’ tijdens de Straatberaaddagen wordt door de organisatie verzameld en moet uitmonden in een (landelijke) Klimaatverklaring die – zoals het nu lijkt – op 6 november in Den Haag aan het Kabinet wordt aangeboden.
Warming Up maakt – samen met jou – van de straat een podium voor interactief klimaatberaad
Warming Up heeft deze Straatberaad(mid)dagen al ver voor de zomervakantie tot in de puntjes voorbereid. Voor het welslagen van het evenement echter hebben ze hulp nodig – misschien wel jouw hulp. Voor de provincies Friesland en Groningen – Noord Nederland is vertrekpunt van de eerste edities van Het Grote Straatberaad – worden ‘aanjagers‘ gezocht! Het maakt niet uit of je veel of weinig van het klimaatvraagstuk af weet, of je jong of oud, meer een doener of een prater bent: dit beraad is er volgens hen voor iedereen!
Straatcoaches en -omroepers gezocht!
Als je meedoet, maak je deel uit van en ben je schakel in een cultureel, inhoudelijk en interactief programma met live-optredens van artiesten, inspirerende hulplijnen en video’s, live streams en een interactief klimaatberaad. Wat er van je verwacht wordt kun je lezen in Warming Up’s ‘Oproep Straatcoaches en -omroepers‘.
Aanmelden voor Het Grote Straatberaad
Beeld: Matthea de Jong
Enthousiast geworden om als straatcoach of -omroeper in jouw ‘straat’ aan de gang te gaan? Je kunt je hier opgeven:
Twijfel je nog of je deze rol voor één dag op je wilt nemen, of heb je nog vragen? Stuur dan even een mailtje naar Warming Up: info@wearewarmingup.nl.
(Inschrijven kan tot een dag voor aanvang van het evenement.)
.
Het coronavirus maakt het lastig om met veel mensen tegelijk samen te komen en met elkaar over het klimaat (en andere urgente thema(’s) te kunnen praten. Daarom maakt Warming Up van de straat (geheel coronaproof) een speels podium. Ja, je leest het goed, ‘speels’, het wordt geen ‘saaie bedoening’. Integendeel: er gaat – onder deskundige begeleiding – zelfs gespeeld worden! En kijk niet raar op wanneer er ineens een pratende auto bij je straat, buurt, camping, vriendenclub of sportschool voor komt rijden,
Niet omdat het anders moet, maar of het (ook) anders kan
Het Grote Straatberaad is ontwikkeld door theater- en educatiemaker Karlijn Benthem, die, samen met Anouk Rutten, eigenaar is en deel uitmaakt van Gebied-B, een bureau voor kunsteducatie. Hun werkgebied ligt in de ruimte tussen kunst, publiek en actualiteit. Karlijn nodigt haar publiek graag uit om onbevangen hardop over dingen na te denken en zich daar comfortabel bij te voelen. Ze wil samen met haar publiek, zoals zij dat noemt, ‘mogelijkheidszin‘ creëren om te bedenken, je af te vragen hoe, en óf ‘dingen’ (ook) anders kunnen. Niet omdat het moet, maar of het zóu kunnen.
Karlijn Benthem, YouTube-kanaal Jeugdtheater Hofplein, 29 februari 2019.
Warming Up is een initiatief van de Stichting Impact Makers en is een vervolg op de ‘Artistieke Klimaattop‘ die op 13 oktober 2018 plaatsvond als onderdeel van Leeuwarden-Fryslân Culturele Hoofdstad van Europa. Een groep kunstenaars deed destijds een oproep aan de politiek om zitting te kunnen nemen aan de zogeheten ‘Klimaattafels‘. Ze schreven daartoe een brief aan Ed Nijpels, toenmalig Voorzitter van die Klimaattafels. Het is dan ook geen toeval dat het eerste Grote Straatberaad in Friesland van start gaat.
Video van Iepen UP – Artistieke Klimaattop, Leeuwarden-Fryslân 2028, 17 oktober 2018.
Warming Up wil mensen samenbrengen en in het hart raken met muziek, verhalen en beelden
Zo’n negen maanden geleden ging het Warming Up-team ‘de straat op’ – in dit geval de Kanaalstraat in Utrecht – om willekeurige mensen aan te spreken en ze te vragen hoe zij vinden dat het met het klimaat gaat:
Warming Up wil mensen samenbrengen en in het hart raken met muziek, verhalen en beelden – om zo het publiek in beweging te brengen. Ze mobiliseert aansprekende film-, theater- en reclamemakers, ontwerpers, vormgevers, wetenschappers en artiesten uit heel Nederland om steeds meer mensen actief te betrekken bij de vragen en veranderopgaven (transities) waar we in de (nabije) toekomst met zijn allen voor staan. De ambitie van het kunst- en cultuurcollectief is om een permanent platform te creëren rondom kunst, klimaat en democratie.
Matthea de Jong bij ‘Spraakmakers’: ‘meningvorming zou meer centraal moeten staan in plaats van meninguiting’
Op vrijdagochtend 7 augustus waren directeur Tolhuistuin en initiatiefnemer-Warming UpMatthea de Jong en cabaretier Patrick Nederkoorn te gast bij Niels Heithuis, presentator van het NPO Radio 1– programma ‘Spraakmakers‘ (KRO/NCRV). De gespreksleider vindt, tijdens zijn introductie van Het Grote Straatberaad van de ‘artistiek maatschappelijke organisatie’ Warming Up, dat het allemaal wel ‘knap ingewikkeld klinkt’, maar gelukkig kan Matthea haarfijn uit de doeken doen wat het culturele collectief allemaal op stapel heeft staan. Patrick, die overigens zelf ook zal bijdragen aan het Warming Up-festival (12 t/m 22 oktober, Tolhuistuin, Amsterdam) door zijn nieuwste voorstelling ‘Hoogtij’ over de stijgende zeespiegel te presenteren, valt haar bij. Kijk en luister hieronder naar de uitzending. ‘Patrick Nederkoorn en Matthea de Jong over de kunst en de klimaatcrisis‘.
Eerste Warming Up-Festival: Tolhuistuin: 12 t/m 22 oktober
Kunst en Landschap Noord Nederland brengt Grote Straatberaaddagen van Fryslân en Groningen in beeld
Kunst en Landschap Noord Nederland gaat beide noordelijke Grote Straatberaaddagen op de voet volgen. In twee aparte blogs brengt het multimediale platform in oprichting alles wat je wilt weten over de voorbereidingen, het verloop en bijzondere momenten van beide dagen, en de ruimschootse media-aandacht (voor, tijdens en na) die dit bijzondere evenement ongetwijfeld zal opleveren.
Klik hieronder op jouw provincie en zie wat er allemaal gebeurt en gebeurde in jouw straat, dorp of stad, of bij dat van de ‘buren’ natuurlijk. Have fun. Maar eerst nog even dit!
Special ‘Kunst en Landschap’ over zeespiegelstijging en klimaatverandering
Kunst en Landschap Noord Nederland, het nieuwe multimediale platform voor verbeelding van (en reflectie op) verandering, gaat – als alles een beetje meezit volgend jaar van start, maar ik ben – als voorproefje, op een bescheiden website – toch alvast maar begonnen. Want de nood is hoog; we are warming up! En het water komt!
HET WATER KOMT, zorgen om de stijging van de ZEESPIEGEL en KLIMAATVERANDERING
Op 29 januari (2020), vlak voor de jaarlijkse herdenking van de Watersnoodramp van 1953 (1 februari), één van de grootste overstromingen uit de geschiedenis van Nederland, kwam Correspondent-journalist en auteur Rutger Bregman met een boodschap aan alle Nederlanders:
,,Beste landgenoot, laat ik de dreiging wat duidelijker beschrijven. Het voortbestaan van Nederland staat op het spel.
Er is een kans dat onze kinderen afscheid moeten nemen van steden als Den Haag en Delft, Rotterdam en Amsterdam, Leiden en Haarlem. Dat zeg ik niet, dat zeggen tal van Nederlandse wetenschappers.“
Rutger Bregman
Rutger Bregman, ‘Het water komt’, YouTube-kanaal De Correspondent, 28 januari 2020.
Het bericht en de videoboodschap luidde een gezamenlijke crossmediale campagne in van De Correspondent en de Nationale Postcode Loterij ter promotie van Bregman’sboek ‘Het water komt‘.
Rutger Bregman’s ‘Het water komt‘ was voor mij aanleiding om voor Kunst en Landschap alvast van start te gaan. Ik volgde vanaf dat moment de media en verzamelde reacties, discussie- en opiniestukken en video’s op het gebied van klimaatverandering, zeespiegelstijging en waterbeheersing. En dat blijf ik doen, het hele jaar door!
Daar kun jij (nu, ook) de vruchten van plukken! Gebruik de ‘stortvloed’ aan informatie van Kunst en Landschap. Doe er je voordeel mee. Maar bovenal: veel plezier tijdens Het Grote Straatberaad in Friesland en Groningen!
Robert Rosendal, initiatiefnemer Kunst en Landschap Noord Nederland
Jaren geleden maakte zij een maandlange kanotocht door de Canadese wildernis. Dat ze daar toen gewoon water uit de rivier kon drinken, raakte haar zo dat ze nu een nieuwe missie heeft: ook in Nederland zou het water uit de rivieren weer drinkbaar moeten worden!
Om dat te bereiken bewandelt universitair docent, bedrijfskundige, ecoloog en avonturier Li An Phoa rivieren van bron tot zeemond en doet ze watermetingen met wie ze maar treft. Vanaf het voorjaar tot in de zomer van 2018 liep ze een kleine duizend kilometer langs de Maas. Het vizier voor een nieuwe (lange) wandeltocht staat voor 2021 gericht op China, waar ze een belangrijk deel langs de Yangtze hoopt te lopen. Tot die tijd werkt ze aan een boek over drinkbare rivieren.
Drinkbare Rivieren: Drinkbare Maas Wandeling, Li An Phoa, 6 april 2018.
Rivier de ‘Rupert’ ernstig vervuild; vissen sterven, mensen ziek
Rupert River, Richard Anderson, 24 september 2015.
In 2005 kanode Li An Phoa de volledige lengte, zo’n 763 kilometer, van de rivier de Rupert in Canada. Onderweg kon ze rechtstreeks uit de rivier water drinken. Toen ze er drie jaar later terugkwam was dat niet meer mogelijk. De rivier was vervuild door de aanleg van dammen en opsplitsing van de rivier ten behoeve van waterkrachtcentrales, en mijnbouw. Vis stierf, mensen werden ziek. Het delicate evenwicht in het ecosysteem werd vernietigd en de leefwijze en -omgeving van de inheemse bevolking, de Cree, werd – ondanks vele protesten – ernstig verstoord, ging teloor.
‘Cree Hunters of Mistassini‘
Om je een beetje een indruk te geven wat deze ingrepen in een dergelijk gebied met aboriginals teweeg kan brengen, verwijs ik je naar de National Film Board of Canada, waar je (gratis) kunt kijken naar de prijswinnende korte film ‘Cree Hunters of Mistassini‘. Een documentaire uit 1974, mede geregisseerd door Boyce Richardson en Tony Ianzelo, die een groep van drie Cree-families uit de regio Mistassini in Quebec beschrijft, terwijl ze een winterjachtkamp opzetten in de buurt van James Bay en Ungava Bay. De film onderzoekt de overtuigingen en ecologische principes van de Cree-bevolking.
Richardson had eerder een reeks artikelen geschreven voor de Montreal Star over inheemse rechten en over de milieuschade die door de nieuwe ontwikkelingen op hun land was aangericht. Hij reisde naar Mistassini om met Cree-vrienden te spreken, en beloofde hen dat ze hun eigen verhalen konden vertellen. Drie jachtgezinnen in de bush gingen akkoord – er kon gefilmd worden. Richardson deed dat gedurende vijf maanden, van 1972 tot 1973.
Drinkbare rivieren, indicator voor gezond leven
Li An realiseerde zich dat drinkbare rivieren een indicator zijn voor gezond leven. Als we uit onze rivieren kunnen drinken, betekent dit volgens haar dat een heel ecosysteem gezond en in balans is. Rivieren kunnen alleen ‘drinkbaar’ zijn als alle actoren, en gedragingen die er in en om plaatsvinden (plus de onderlinge relaties en samenhang), bijdragen aan een heel stroomgebied. Ze gebruikt drinkbare rivieren als leidend principe voor de samenleving, als vervanging van economische groei – drinkbare rivieren als een oud en nieuw kompas.
,,Rivieren zijn essentieel voor al het leven op aarde, rivieren zijn onze levenslijnen. We kunnen niet leven zonder water, we zijn water. Alle levende wezens maken deel uit van een stroomgebied, dus we zullen allemaal profiteren van drinkbare rivieren.”
Li An Poah
Li An Phoa: ‘Care for Drinkable Rivers‘, TEDxVenlo 2017
‘Care for Drinkable Rivers’, Li An Phoa, TEDx-Venlo, YouTube-kanaal Tedx Talks, 20 november 2017.
Met haar TEDx-talk op 7 november 2017 deelde ze haar missie, die ze al had sinds 2015, toen ze het initiatief Drinkable Rivers startte. met en voor een groot publiek. Dat leverde haar dat jaar een 97e positie op de Trouw Duurzame Top 100-lijst op, de jaarlijkse lijst met duurzame denkers en doeners in Nederland. Een mooie prelude van haar veelbesproken Maas-wandeltocht een jaar later.
Wandelen langs de Maas voor drinkbare rivieren
Li An Phoa liep duizend kilometer langs de Maas: van de bron in Frankrijk tot aan de monding in de Noordzee, Rotterdam; Capelle aan de IJssel, om precies te zijn, de plaats waar ze opgroeide.
Je kunt haar tocht hieronder van dichtbij meemaken, ik heb drie artikelen voor je uitgezocht. Met name het artikel van Down to Earth-journalist Maarten van der Schaaf kan ik aanbevelen – hij doet uitgebreid (beeld)verslag van de dag die hij met Li An meeliep. Ook het derde artikel is zeer de moeite waard, Trouw-journalist Charlot Verlouw vertelt in geuren en kleuren wat Phoa met haar wandeltocht in ‘beweging’ gezet heeft. En wat ze er onder andere mee bereikt heeft: 78 plaatsen opgeklommen naar nummer 19 van de ‘Duurzame 100‘ in 2018!
,,We kunnen aan de waterkwaliteit zien hoe gezond ons leefgebied is. Rivieren zijn een betere graadmeter van ons welzijn dan het BNP.”
Geïnspireerd door haar eigen leerervaring en haar opleiding, Phoa rondde drie masters af: ‘Business Administration’ aan de Rotterdam School of Management, ‘Holistic Science’ aan het Britse Schumacher College en ‘Filosofie’ aan de Erasmus Universiteit, richtte ze in 2013 het Spring College op. Het instituut afficheert zich met ‘Onderwijs dat je meeneemt in de diepte van de dingen‘.
In 2015 nam ze, zoals gezegd, het initiatief tot Drinkable Rivers, een project dat bestaat uit het organiseren van rivierwandelingen, het bedrijven van burgerwetenschap op plekken waar ook ter wereld, en het stelt mensen in staat zelf actie te ondernemen om een wereld met drinkbare rivieren te realiseren.
‘Tegen de stroom in: waarom Li An Phoa uit de rivier wil drinken’
,,Om ervoor te zorgen dat zoveel mogelijk verschillende partijen binnen een bepaald stroomgebied betrokken zijn bij het weer gezond maken van de rivier, gaat Li An met allerlei stakeholders in gesprek. Van burgers en boeren tot aan banken, burgemeesters en bestuurders: al lopende maakt ze iedereen onderdeel van dezelfde missie. Terwijl ze loopt, verbindt en mobiliseert ze mensen die in hetzelfde stroomgebied wonen.” ‘Rivier-families’, noemt ze hen, zegt journalist, schrijver en videograaf Nadine Maarhuis in een prachtige reportage voor MaatschappijWij in de zomer van 2019. Onderstaand videoportret maakt daar deel van uit.
Li An Phoa vertelt over Drinkable Rivers, Maatschapwij, 3 juli 2019.
Samen met twaalf universiteiten organiseert Drinkable Rivers het landelijke evenement: ‘Alle Scholen Verzamelen‘. Daarin sluiten (steeds meer) basisscholen door heel Nederland zich aan bij het burgerwetenschapsproject, waarbij leerlingen het stromende zoete water in hun (eigen) leefgebied onderzoeken en monitoren. Juni 2019 trapten ze af:
Aftrapfilmpje Alle Scholen Verzamelen! 2019, Rosa Kindt, 11 juni 2019.
,,Een gezonde rivier is het resultaat van een gezonde leefomgeving. Hoe beter het met de rivier gaat, hoe beter het met de natuur en omwonenden rond de rivier gaat. Samen zetten we ons in voor gezonde rivieren!”
Li An Phoa
Kunnen we het water uit de Rijn, Maas of Waal drinken?
Kunnen we het water uit de Rijn, Maas of Waal drinken? Dat was de vraag aan zo’n achtienhonderd leerlingen uit groep 7 en 8 van zestig verschillende scholen, die op 15 mei 2020, samen met Li An Phoa en onderzoekers van de universiteit in Delft, op onderzoek uitgingen naar de kwaliteit van het water in de Nederlandse rivieren. De resultaten van alle metingen worden later gebruikt in een groot internationaal onderzoek van diezelfde universiteit. Het Jeugdjournaal liep met de kinderen mee:
Kunnen we het water uit de Rijn, Maas of Waal drinken? NOS-Jeugdjournaal, 15 mei 2020.
Op 15 mei 2020 was Li An Phoa te gast bij Jurgen van den Berg in de Radio 1-studio om ook volwassenen te vertellen over Alle Scholen Verzamelen.
Drinkable Rivers: NOS Journaal Radio 1 (15 May 2020), Drinkable Rivers Drinkable Rivers, 16 mei 2020.
Doet ook jouw klas mee met ‘Alle Scholen Verzamelen’?
Het eerstvolgende ‘citizin science‘ waterkwaliteitsproject, waarbij Li An Phoa weer met kinderen van basisscholen uit groep 7 en 8 op pad gaat om rivieren, kanalen, beekjes en sloten te gaan onderzoeken, vindt plaats op 28 mei 2021. Bekijk hieronder de ‘aftermovies‘ van 2020 en 2021. In het magazine vind je verhalen en analyses van Alle Scholen Verzamelen.
Drinkable Rivers & Alle Scholen Verzamelen (aftermovie 15 mei 2020), 22 juni 2020.
Drinkbare Rivieren: ASV2021 impressie video (aftermovie 28 mei 2021), 28 juni 2021.
Een vrouwelijke Indiana Jones, de wetenschapper in het wild
,,Phoa heeft wel iets weg van een vrouwelijke Indiana Jones, met haar buitenhoofd, lange vlecht, bergschoenen en afgeleefde backpack – de wetenschapper in het wild. Niet jagend op verdwenen schatten, maar wel op iets anders dat door sommigen ongetwijfeld als fata morgana zal worden beschouwd: een toekomst met drinkbaar rivierwater”, schrijft Ianthe Sahadat in prachtig proza in de Volkskrant van 6 december 2019.
Sahadat geeft met haar artikel een boeiend overzicht van Phoa’s werkzaamheden in 2019, een jaar waarin ze geen (lange) wandeltocht maakte, maar wel veel buiten te vinden was – samen met ‘mannen en vrouwen gehuld in iets te smetteloos zakentenue’. Zoals gezegd: in prachtig proza:
Een beeldend onderzoek naar de rivieren van de wereld
In mei 2019 presenteerde LUDWIG zijn eerste pop-up Watermuseum ‘Verdronken Land‘. Li An Phoa was één van de sprekers en vertelde over haar wandeling langs de Maas. Kunst en Landschap wil je dit prachtige samenwerkingsverband natuurlijk niet onthouden.
LUDWIG is een sinds 2012 opererend collectief van zes Nederlandse orkestmuzikanten dat zich niet alleen artistiek wil onderscheiden, maar ook graag reflecteert op de wereld waarin we leven door middel van innovatieve en creatieve projecten. Li An sloot zich daar graag bij aan.
Drinkable Rivers en LUDWIG: eerste editie van ‘WaterWalks’, MILLK, november 2019.
‘Drinkbare Maas’: voettocht van een vrouw met een missie
Documentair drieluik voor De Boeddhistische Blik (KRO-NCRV)
DeBoeddhistische Blik is de verzameltitel waaronder alle programma’s van de KRO-NCRV, die over de boeddhistische stroming gaan, vallen.
,,De kwaliteit van drinkwater loopt wereldwijd terug. Ook neemt de beschikbaarheid van drinkwater drastisch af. In Nederland worstelen we bovendien voortdurend met te veel of te weinig water in onze rivieren. Urgente redenen voor de 39-jarige bedrijfskundige, filosofe en holistisch ecologe Li An Phoa om zich in te gaan zetten voor een wereld met drinkbare rivieren, want als onze rivieren weer drinkbaar zijn, zijn onze ecosystemen weer in balans”, zo intoduceert KRO-NCRV, onder de vlag van De Boeddistische Blik, het documentaire drieluik ‘Drinkbare Maas’: voettocht van een vrouw met een missie‘, waarvan het eerste deel op 22 maart 2020 om 15.30 uur op NPO 2 werd uitgezonden: ‘Bron van leven‘.
In Drinkbare Maas spreekt Li An met boeren en burgemeesters, vissers en omwonenden, ondernemers en onderzoekers over de kwaliteit van het Maaswater. Dankzij deze tocht besluiten onder andere Franse burgemeesters zich te verenigen in een internationaal netwerk van Burgemeesters voor een Drinkbare Maas.
Twee Radio 1-interviews met Li An Phoa over ‘Drinkbare Maas’
Op weg naar een lonkend perspectief: een ‘Drinkbare Maas’
Regisseur Thom Verheul en zijn zoon, cameraman Wouter Verheul, volgden Li An de afgelopen twee jaar op de voet. Ze filmden haar wandeltocht langs de rivier, haar ontmoetingen, zorgen en overpeinzingen op weg naar een lonkend perspectief: een ‘Drinkbare Maas’.
Drinkbare rivieren, YouTube-kanaal Thom Verheul, 11 juli 2018.
Vorig jaar gingen ze samen terug naar plekken langs de Maas om te praten met mensen die werken aan vooral structurele oorzaken van de vervuiling met vooral pesticiden, medicijnresten en de onbekende stoffen die bijna dagelijks aan ons milieu worden toegevoegd. Je ziet beelden van deze ontmoetingen in het hierboven beschreven documentaire drieluik van KRO-NCRV.
Drinkbare Rivieren als indicator voor gezond leven
Er worden in het Nederlandse oppervlaktewater nogal wat zorgwekkende stoffen aangetroffen, meststoffen, gewasbeschermingsmiddelen en pesticiden vanwege de intensieve landbouw, maar ook (door chronisch gebruik van consumenten) ontstekingsremmers, pijnstillers, antibiotica, hormonen (van de pil), anti-depressiva en slaappillen. Luister hieronder naar een gesprek dat Li An Phoa had met Marlies Kampschreur van Waterschap Aa & Maas over water als spiegel van onze gezondheid – het perspectief dat Drinkbare Rivieren als indicator voor gezond leven kan bieden.
Drinkbare Maas, Li An Phoa in gesprek met Marlies Kampschreur, YouTube-kanaal Li An Phoa, 19 april 2018.
Hoe zit het Nederlandse watersysteem in elkaar, hoe gaat dit veranderen en kunnen we dit vóór ons laten werken?
Op 19 mei 2021 schuift Li An Phoa aan bij programmamaker en presentator Servaz van Berkum bij Pakhuis de Zwijger voor een livecast-uitzending van het eerste deel van de miniserie ‘Nederland Waterland‘ in het kader van de programmareeks ‘Ruimte! Ruimte! Ruimte!‘. In een uur tijd komen allerlei aspecten van de waarden van water en de uitdagingen waar we voor staan: te veel, te weinig, te vervuild, aan bod. Hoe kunnen we meer ruimte creëren voor het water, meer gebieden nat laten zijn en hoe kunnen we samenwerken aan een langetermijnvisie en een gedeelde richting zoals bijvoorbeeld een wereld met drinkbare rivieren?
Ruimte! Ruimte! Ruimte! : Nederland Waterland, Pakhuis de Zwijger, 19 mei 2021.
Wandelen voor een ‘drinkbare IJssel’
Beeld: uitsnede K&L
In 2018 liep ze langs de Maas. Het vizier voor een nieuwe (lange) wandeltocht staat voor 2021 gericht op op een tocht langs de Yangtze, zo schreef ik in mijn inleiding op 22 maart 2020. Dat gaat hem, in verband met Corona, dus niet worden. In plaats daarvan zoekt Li An Phoa het dit jaar daarom dichter bij huis: een tiendaagse wandeling langs de oever van de IJssel. Van 7 tot 18 juni loopt ze 127 kilometer van Westervoort tot aan Kampen aan het IJsselmeer. 2021 staat in het teken van: ‘Drinkbare IJssel‘. O ja, en dat boek? Dat komt er!
‘Manifest voor een Drinkbare IJssel’
Manifest voor een Drinkbare IJssel
Opnieuw gaat ze tijdens haar tocht in gesprek met bewoners, schoolklassen, vissers, boeren en burgermeesters (‘citizen science‘) om haar droom te verwezenlijken: (in 30 jaar) te komen tot een ‘drinkbare IJssel’.
Voor deze voettocht trekt ook bevriend journalist en schrijver Maarten van der Schaaf zijn wandel-schoenen (weer) aan – met zijn fototoestel in de aanslag! Geïnspireerd door Humans of New York zal hij onderweg portretten maken van markante personen die ze langs hun IJssel-wandeltocht ontmoeten. Deze portretten maken onderdeel uit van een groot samenwerkingsproject dat ‘de IJsselfamilie’ de komende dertig jaar in woord en beeld zal brengen.
Natuurlijk worden van de ontmoetingen ook de gebruikelijke ‘plaatjes’ gemaakt en op sociale media gedeeld: zoals op Facebook, Instagram en LinkedIn. Helemaal leuk wordt het als ook de plaatselijke televisiezender uitrukt om de stoet in beeld te brengen. Dat gebeurde o.a. op dag-tien: ‘klimaatwethouder’ Ed Anker (Zwolle) en ‘rivierwethouder’ Albert Holtland uit Kampen sloten aan bij de IJsselfamilie. Kijk hier naar een korte reportage van RTV Focus Zwolle.
Het is even na tienen, maar de zon brandt al aardig op de hoofden van de kinderen en de strooien hoed van Phoa, schrijft Marit Willemsen voor NRC. Zojuist bracht een oudere schipper Li An en haar vriend Maarten van der Schaaf met een brommende Zalkerveer, een pontje voor lopers en fietsers, naar de overkant. Willemsen maakte een prachtige reportage van de tiende dag van hun wandeltocht langs de IJssel.
‘Een glaasje water uit de IJssel? Li An Phoa wil dat de Nederlandse rivieren weer drinkbaar worden’
Ook een cameraploeg van EenVandaag keek tijdens Li An en Maarten’s IJsselwandeltocht over de schouders mee. Het resultaat daarvan kun je hieronder bekijken. Anneke Claessens doet via de website van het tv-programma verslag van deze exercitie.
Li An Phoa ijvert voor een drinkbare IJssel, Kunst en Landschap (Bron: EenVandaag, 17-8-21), 27 augustus 2021.
Li An Phoa presenteert ‘Drinkbare IJssel’ tijdens openingsdag IJsselbiënnale-2021
Van 18 tot en met 19 september 2021 vindt de internationale kunstroute IJsselbiënnale plaats. Bij de langste kunstroute van Nederland vindt de bezoeker ruim 27 spannende en monumentale kunstwerken, verdeeld over ruim 120 kilometer langs de IJssel in Overijssel en Gelderland. Je kunt er de buitententoonstelling verkennen, of het gevarieerde programma vol theater, muziek en kunst bezoeken. Thema van de route is opnieuw dit (‘Ode aan het Landschap‘-) jaar: de impact van klimaatverandering op het landschap van de IJsselvallei, dit keer onder de titel ‘TIJ, TIJD en TIJDELIJKHEID‘.
Op de openingsdag van de IJsselbiënnale op vrijdag 18 juni (van 16:00 – 18:00 uur) zal Li An Phoa haar ervaringen van de wandeling delen. (Tijdens het evenement zal een weerslag van de tocht voor publiek te zien zijn in Centrale Harculo in Zwolle.)
IJsselbiënnale 2021 Commercial, Bestwerk, 2 juni 2021.
Er komt een boek!: ‘Drinkbare Rivieren, een reis, een droom, een levenswerk’
‘Ruim een jaar hebben Maarten van der Schaaf en ik gewerkt aan een boek over drinkbare rivieren, en dat boek is bijna af!’, meldt Li An Phoa op 22 maart op Linkedin. Het boek, een rijk weefsel van reisverhaal, memoires, reportage, filosofische overpeinzing en poëzie, komt in juni 2021 uit bij Uitgeverij Atlas Contact.
Klik op Drinkbare Rivieren om het boek te bestellen. Velen gingen je voor, het boek beleefde in november 2021 al zijn derde druk. Een luisterboek, ingesproken door Li An Phoa zelf, is met ingang van oktober 2021 verkrijgbaar.
‘Wanneer we uit onze rivieren kunnen drinken, is het hele ecosysteem weer in balans’
We zijn één grote familie, want door de rivieren hebben we een bloedband; ze zijn immers onze levensaders. Dat zegt Li An Phoa tegen Sarah-Mie Luyckx, die haar interviewt voor Trouw naar aanleiding van haar boek, dat inmiddels, september 2021, een tweede druk beleeft.
Wanneer we uit onze rivieren kunnen drinken, is het hele ecosysteem weer in balans. Daarom probeer ik anderen de ogen te openen: ondanks een overvolle agenda je te verwonderen over de magische wereld ofwel het rijke weefsel waarvan we deel uitmaken. Zodat mensen hun eigen verantwoordelijkheid nemen door duurzame keuzes te maken. Maar in ons boek vind je geen lijstjes voor wat je moet doen. Hoewel lezers daar opvallend vaak om vragen.
,,Ze verwachten een soort how-togids. Daar doe ik niet aan. Mensen moeten het zélf willen, intrinsiek gemotiveerd raken.”
We wassen ons lijf, onze kleding, ons huis. De schoonmaakmiddelen spoelen we door het putje en dat beïnvloedt de waterkwaliteit, het waterleven, het bodemleven en via het voedsel- en drinkwatersysteem ten slotte weer onszelf, schrijft ‘Future Affairs‘-journalist-NRC Wouter van Noort op 13 januari 2022. De (hopelijk) laatste mutatie van het Covid-19-virus loopt op zijn laatste beentjes, mondkapjes worden afgeschud en goed je handen wassen lijkt ineens minder belangrijk (gevonden) te worden. We hoeven het met hygiëne niet meer zo nauw te nemen. Of toch wel, en is schoon wel schoon?
Hoe kunnen culturele normen en ecologische inzichten over wat echt schoon is, zo losgezongen raken van elkaar, vraagt Van Noort zich af? Wat wij schoon vinden, blijkt niet alleen gebaseerd op harde wetenschap, maar ook op politieke opvattingen en moraliteit, zo concludeert hij. Er zijn veel studies waaruit blijkt dat mensen schoon en vies niet alleen associëren met hygiëne, maar ook met goed en fout.
Wouter van Noort relateert in onderstaand artikel het levenswerk van Li An Phoa aan onderzoek van Fieke Wagemans, die promoveerde aan Tilburg University op een proefschrift over de link tussen moraliteit en walging.
In maart 2023 werken de VMM, de Vlaamse Milieu Maatschappij en haar partners tien jaar samen aan een duurzame Netevallei. Water krijgt meer ruimte en extra ingrepen moeten het gebied tegen overstromingen beschermen. En met de Blue Deal gaat de Vlaamse Regering de strijd aan tegen droogte en waterschaarste: maatregelen van het Rivierherstelprogramma Kleine Nete. Om dat te vieren, organiseren ze tijdens de Vlaamse Waterdagen de Netedagen: een verzameling van activiteiten om bezoekers ‘mee te nemen door een vallei in verandering’. Drinkable Rivers is uitgenodigd om daaraan een (actieve) bijdrage te leveren.
De rivier de Kleine Nete ontstaat uit vele door regen en Maaswater (afkomstig van irrigatie) gevoede beekjes in het gebied tussen Arendonk, Retie en Mol-Postel in de Belgische Kempen, waaronder de zogenaamde Zeven Neten: de Looiendse Neet, het Klein Neetje, de Zwarte Neet, Nonnen Neetje, de Desselse Neet (ook Werbeekse Neet), de Plas Nete, de Witte Neet. De Kleine Nete bevat veel in Vlaanderen zeer zeldzame vissen. Vanaf Lier stroomt ze samen met de Grote Nete en vormt ze de Nete of de Beneden Nete.
Ontdek de Kleine Nete, Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete vzw, 24 oktober 2022.
Drinkable Rivers op Vlaamse Waterdagen met filmvoorstelling ‘Drinkbare Maas’ en wandeling in Netevallei
Op 17 en 18 maart komt Li An Phoa in actie tijdens de Vlaamse Waterdagen: met een filmvertoning van (een compilatie van) de film Drinkbare Maas en een wandeling langs de Kleine Nete.
River walk along the Kleine Nete, Drinkable Rivers, 20 maart 2023.
De Kleine Nete is zo’n 44 kilometer lang en dus van een heel ander kaliber dan de Maas, maar net zo belangrijk, vindt Phoa. “Kleine rivieren maken de grote. Zij voeden de hoofdstroom. Lokale acties doen er dus toe. Als je daar vooruitgang boekt voor zuiver water, heeft dat stroomafwaarts gunstige gevolgen”, zegt ze tegen Tom Ysebaert, die haar voor De Standaard interviewt. Hij maakte een prachtige reportage: ‘Mensen moeten weer verliefd worden op het water’.
Kunnen we tegen 2050 het water uit de Nete gebruiken als drinkwater, vraagt RTV België zich af na het bezoek van Li An Phoa. Als het van Antwerps gouverneur Cathy Berx en de gemeentebesturen rond de Nete afhangt wel. In Kasteelhoeve Den Herberg in Grobbendonk heeft de provinciegouverneur samen met verschillende burgemeesters een charter ondertekend om de waterkwaliteit van de Nete de komende jaren te verbeteren. Het doel is zelfs dat het water in 2050 opnieuw drinkbaar is.
Water wordt almaar meer een schaars goed. Dat bleek onder meer in de zomer van 2022 nog toen er een watertekort was in onze provincie, zegt ze in onderstaande videobijdrage. “Het is belangrijk om zorgzaam om te gaan met het beschikbare water.” Vandaar dat alle betrokkenen het engagement aangaan om de waterkwaliteit in de Nete, en dus ook de natuur in de Netevallei, te verbeteren.
Beeld: still uit videobijdrage RTV België, Drinken we in 2050 water uit de Nete?, 19 maart 2023.
Emoties en veel plannen bij pas de tweede internationale waterconferentie sinds 50 jaar
Secretaris-generaal Antonio Guterres sloot vrijdagavond 24 maart 2023 de tweede waterconferentie van de Verenigde Naties af met een dankjewel aan gastland Nederland. Concrete doelen leverde de internationale samenkomst in New York niet op. Toch zijn de deelnemers na afloop enthousiast. Nederland kreeg zelfs een pluim van de VN-baas.
Vooraf was al duidelijk dat de driedaagse waterconferentie, die door koning Willem-Alexander was geopend, niet tot concrete doelen zou leiden, maar een uitwisseling van kennis en ideeën moest worden over voldoende schoon drinkwater en hygiëne, droogte, overstromingen, duurzaam watergebruik en het voorkomen van conflicten over water, zo stelt Onno Havermansop 25 maart 2023 in Trouw.
De wereld moet radicaal anders omgaan met water. Dat is de boodschap van een speciale VN-conferentie die vandaag in New York is gestart. Want voldoende water is niet meer vanzelfsprekend. #Nieuwsuurpic.twitter.com/ZsA6B744oU
De conferentie werd die vrijdag afgesloten met een Water Actie Agenda, waarop meer dan 700 afspraken en toezeggingen zijn vastgelegd om waterproblemen aan te pakken. Die komen opnieuw aan de orde op een top over duurzame ontwikkelingsdoelen (SDG’s) in september in New York en de klimaattop in november in Dubai.
‘Drinkable rivers: when the river became my teacher’
HET WATER KOMT, zorgen om stijging van de zeespiegel
Naast het steeds nijper wordende feit dat de kwaliteit van water onze gezondheid in gevaar kan brengen is er (decennialang) een andere watergerelateerde zorg: die van droogte, overstromingen en zeespiegelstijging ten gevolge van klimaatverandering. Daarover lees je meer in een andere blogbijdrage van Kunst en Landschap:
Carlien Bootsma bij haar vertrek in Nieuwe Statenzijl. Foto: Carlien Bootsma / BLICmedia
De verwachte zeespiegelstijging bedreigt het Wad
,,De verwachte zeespiegelstijging bedreigt het Wad. Journalist Carlien Bootsma loopt hartje winter drie weken met een tentje rond de Waddenzee om te vertellen over wat dat teweegbrengt”, schrijft Maaike Borst in het Dagblad van het Noorden in haar aankondiging van ‘Expeditie Waddenzee‘ op 27 december 2019. Je vindt het artikel hieronder, als eerste van een reeks artikelen die een – rijk geïllustreerd – overzicht biedt van Bootsma’s expeditie.
Beeld: screenshot video, bewerkt RR/K&L
CarlienBootsma begon haar voettocht langs UNESCO Werelderfgoed de Waddenzee, vanuit Nieuwe Statenzijl langs de noordelijke kustlijn naar het westen, dan naar Texel, via de eilanden terug, om vanaf Schiermonnikoog over het Wad naar Lauwersoog te lopen. Ze doet verslag van haar ontdekkingstocht voor het Dagblad van het Noorden (op zaterdagen), Tijdschrift Noorderbreedte (op de woensdag) en De Correspondent (m.i.v. zaterdag 15 februari 2020). Leeft de stijging van de zeespiegel bij mensen die wonen op de grens van water en land? En hoe gaan ze om met de consequenties ervan?
Voor Kunst en Landschap volg ik Carlien op de voet – vanachter mijn bureau. Dagelijks bezoek ik haar Facebookpagina om kennis te nemen van haar gesprekspartners en -onderwerpen, belevenissen en (soms) ontberingen. Zo af en toe – als het zo uitkomt – doe ik suggesties voor haar – zoals je hieronder zult merken – veelkleurige verhalen. Bootsma houdt van de mensen die er wonen en werken, en van het Waddengebied zelf natuurlijk.
Blijven we de zee de baas?
Carlien wilde een serie verhalen maken waarbij ze het plezier van wandelen kon combineren met het schrijven over een voor haar belangrijk onderwerp: bedreiging van het niet meer droogvallen van de wadplaten door zeespiegelstijging.
In de video hieronder – hij is gemaakt in de zomer van 2021 – bespreekt Carlien deze ‘problematiek’ met Thea van Wijk, eigenaar bij De Uitdaging, als introductie van een klimaatcollege over de gevolgen van een stijgende zeespiegel, dat zij op 5 oktober van dat jaar samen met weerman Gerrit Hiemstra in Theater Sneek gaf.
Interview met Carlien Bootsma 2021 (zeespiegelstijging), De Uitdaging, 6 juli 2021.
HET WATER KOMT, zorgen om stijging van de zeespiegel
Deze meerdelige serie ‘Expeditie Waddenzee‘ – Carlien schreef in totaal 21 verhalen – start niet geheel toevallig op 1 februari 2020: het is – 67 jaar na dato – precies de dag die herinnert aan de Watersnoodramp die Nederland overkwam en trof in 1953.
Over die ramp, de overstromingen van 1993, 1995 en 2021, maar meer nog over zeespiegelstijging, klimaatverandering en de manier waarop Nederland zich wapent tegen een eventueel naderend onheil, verwijs ik je graag naar een special van Kunst en Landschap: ‘Het water komt…‘, die overigens ook, net als deze bijdrage, op 1 februari 2020 van start ging.
Je wordt daarin uitgebreid geïnformeerd over de waterhuishouding van Nederland en de wijze waarop we ons (kunnen) weren tegen stijging van de zeespiegel. Deze special, die inmiddels is uitgegroeid tot blogboek, wordt, niet in de laatste plaats vanwege de zorgen om die (snelle) stijging, (nagenoeg) dagelijks geupdatet – alleszins reden om de site meermalen te bezoeken. Maar… niet eerder nadat je genoten hebt van 21 prachtige verhalen van Carlien Bootsma!
