Zo’n 10.000 jaar geleden werd de basis gelegd voor wat wij nu kennen als onze kustlijn. 8.000 jaar voor onze jaartelling lag de kustlijn 75 kilometer noordelijker. Het was het einde van de laatste IJstijd. De zeespiegel lag 30 tot 40 meter lager dan nu, Nederland lag vast aan het Verenigd Koninkrijk. De ijskappen smolten en de zeespiegel begon te stijgen…

Hoe kunnen we ons leven leiden zonder een spoor van verwoesting achter te laten?

Hoe kunnen we ons leven leiden zonder een spoor van verwoesting achter te laten? Dat is voor Rijksbouwmeester Floris Alkemade de centrale vraag van deze tijd. Hij zoekt het antwoord in datgene waar Nederlanders goed in zijn: de verbeelding!

Deze video prijkt niet voor niets bovenaan deze pagina, ook Kunst en Landschap gelooft in de kracht van verbeelding. Sterker, het is een van de basisprincipes van het multimediale platform in oprichting.

Kijk hieronder naar een verkorte weergave van Alkemade’s ‘Brainwash Talk‘ op en van Omroep Human. De hele uitzending (11:42 min.) kun je hier terugkijken: Floris Alkemade: De kracht van verbeelding.

Special Kunst en Landschap over zeespiegelstijging en klimaatverandering

,,Deze blogbijdrage – ik heb hem vanwege zijn omvang inmiddels ‘blogboek’ gedoopt – start met de crossmediale campagne ‘Het water komt’ van Correspondent-journalist Rutger Bregman en de reacties daarop. Hij vervolgt met algemene informatie (af en toe met een educatief tintje) en opiniestukken op het gebied van klimaatverandering, zeespiegelstijging en waterbeheersing. Ook heb ik een aantal ‘Must Reads‘ voor je verzameld.

Als je goed op de hoogte wil blijven van de actuele ontwikkelingen, hou dan de (bijna dagelijkse) updates van deze pagina goed in de gaten. Alle bijdragen en artikelen zijn (vanaf januari 2020) onder aan deze pagina in handige maandoverzichten gerangschikt. Ook klimaat- en watergerelateerde evenementen vind je daar.

Tot slot, het blogboek is – daar waar dit zo uitkomt – gelardeerd met kunstprojecten die de klimaat- en waterproblematiek vanuit soms onverwachte, maar bovenal prikkelende hoek duiden. Kúnst en Landschap, immers. Bookmarken mag.”

Robert Rosendal, initiatiefnemer Kunst en Landschap

Klimaatverandering bedreigt het voortbestaan van Nederland

,,Beste landgenoot, laat ik de dreiging wat duidelijker beschrijven. Het voortbestaan van Nederland staat op het spel”, schrijft Rutger Bregman in een brief gericht aan alle Nederlanders. Publicatiedatum: 29 januari 2020 (AD).

Hij spreekt met deze brief de lezer persoonlijk aan om in actie te komen tegen zeespiegelstijging en wil hem of haar bewegen het tij letterlijk te keren. In een voorpublicatie legt hij uit dat de nood hoog is en wil hij hen behoeden voor een Watersnoodramp als die van 1953, of erger.

,,Er is een kans dat onze kinderen afscheid moeten nemen van steden als Den Haag en Delft, Rotterdam en Amsterdam, Leiden en Haarlem. Dat zeg ik niet, dat zeggen tal van Nederlandse wetenschappers.“

Rutger Bregman

Het bericht luidde een gezamenlijke crossmediale campagne in van De Correspondent en de Nationale Postcode Loterij ter promotie van zijn nieuwe boek ‘Het water komt‘. Lezers konden zelf een vorm kiezen waarin ze het boek gratis wensten te ontvangen – als luisterboek, e-book of paperback door het hieronder te bestellen!

De actie begon op 29 januari, vlak voor de jaarlijkse herdenking van de Watersnoodramp van 1953 op 1 februari, een van de grootste overstromingen uit de geschiedenis van Nederland. De campagne liep door tot en met 30 april 2020. Tot die tijd konden lezers het boek gratis ontvangen. De actie is inmiddels beëindigd en leverde bij De Correspondent een viertal publicaties op.

Johan van Veen, Vader Deltaplan, Europoort en Eemshaven

,,Als er nu één verhaal verteld moet worden, dan is dat het verhaal van Johan van Veen. Een van de grootste Nederlanders aller tijden. Hij was de vader van de Deltawerken, en zijn verhaal laat zien: we kunnen de strijd tegen het water opnieuw winnen.”

Rutger Bregman

Dat verhaal is natuurlijk menigmaal verteld, maar zaken raken in de vergetelheid – ook belangwekkende. Zo niet bij het online tijdschrift Historiek waar ik graag te rade ga in mijn onbedwingbare honger naar historische feiten en feitjes. Ik stuitte er bijvoorbeeld op onderstaand filmpje over de Watersnoodramp van 1953. Het ging vergezeld van de volgende tekst:

,,Bij springtij volle maan en Z.W. storm braken de dijken in Zeeland Noord Brabant en Zuid Holland. 1800 mensen kwamen om het leven. Hier een filmpje over die dagen en een jaar later. Heel Nederland zamelde geld in voor de wederopbouw onder het motto beurzen open en dijken dicht. Er was een liedje op de radio waar ik me enkele regels van herinner Van hier tot Hinderlopen. Van Dokkum tot Maastricht Beurzen open en dijken dicht.”

Matthijs Rodijk

Johan van Veen, dus. Onder het pseudoniem Cassandra, wier vloek het was dat zij de toekomst kon voorspellen maar dat niemand haar ooit geloofde, waarschuwde waterstaatkundige Johan van Veen (1893-1959; hij overleed in het jaar van mijn geboorte) vanaf 1937 in publicaties in vaktijdschrift ‘De Ingenieur‘ voor de te lage dijken langs de Zeeuwse en Hollandse zeegaten. Had ‘De Ramp in 1953′ voorkomen kunnen worden als er was geluisterd naar Van Veen?

Lees het in een prachtige Historiek-bijdrage van Hans Middendorp: ‘Johan van Veen (1893-1959), Vader Deltaplan, Europoort en Eemshaven’ van30 januari 2020. Klik op de foto hieronder voor een antwoord op die vraag.

,,Een iemand die voor Nederland ongelooflijk belangrijk is geweest, op elk gebied. Zowel technisch als commercieel, als milieu. Daar hebben we eigenlijk onze hele toekomst aan te danken.”

Marian Schillhorn van Veen, dochter Johan van Veen

‘De nacht van Elisabeth’: de nacht van 18 op 19 november 1421

In de nacht van 18 op 19 november 1421 brak een woeste storm de dijken en veroorzaakte een van de ergste overstromingen uit de Nederlandse geschiedenis: de Sint-Elisabethsvloed. Een gigantische watersnoodramp, waarbij (tientallen jaren later) de Biesbosch ontstond. Mensen stierven en dorpen verdronken. Deze ramp voltrok zich exact 600 jaar geleden.
Aanleiding voor het consortium ‘De Nacht van Elisabeth’ er uitgebreid bij stil te staan. Het wordt een ‘herdenking van formaat’. Van juli 2021 tot en met september 2022 vinden tal van activiteiten plaats, van masterclasses en lezingen tot exposities en evenementen voor het grote publiek.

Gaan we met ‘De Kennis van Nu‘ ‘De dreigende zee‘ het hoofd bieden?

De dreiging vanuit de zee is ook nu urgent, en actueler dan ooit. Want ‘het water komt’ weer, als gevolg van de wereldwijde klimaatcrisis. Hoe houden we dit keer droge voeten? Wat hebben we geleerd van toen? Hoe houden we ons binnenland veilig? De 40 minuten durende NTR-documentaire ‘De dreigende zee’ hieronder (van de programmamakers van ‘De Kennis van Nu’, van 18 november 2021) voert je langs verschillende gebieden langs de Nederlandse kust: van Zeeland tot de Friese en Groningse kwelders, waar wetenschappelijke innovaties zoals (gekerfde) dijken in de duinen, ‘De Zandmotor’ en nieuwe vormen van kwelderbeheer ons moeten behoeden voor de dreigende zee. ‘Al die problemen met overstromingen…, die hebben we eigenlijk over onszelf afgeroepen!’:

Evenals Thomas van Seeratt in 1717 werd de Groninger Johan van Veen niet serieus genomen

De (ook in de video hierboven uitgebreid gelauwerde) waterstaatkundig ingenieur Johan van Veen kwam uit de Groningse havenplaats Uithuizermeeden. In het kader van De Verhalen van Groningen herinner ik me een bijdrage van Emmy Wagenaar Hummelinck, die geheel aan hem gewijd was: ‘Johan van Veen voorzag de Watersnoodramp van 1953‘.

We luisteren (ook) niet goed naar de Cassandra’s van onze tijd, zegt Rob Roggemma, landschapsarchitect en lector Ruimtelijke Transformaties aan de Hanzehogeschool in Groningen in een Open Universiteit-college tijdens de Klimaatadaptatieweek Groningen, die plaatsvindt van 19 tot en met 25 januari 2021. We weten dat ons klimaat verandert, dat het steeds sneller gaat, en met steeds heftiger gevolgen, maar we weten eigenlijk niet zo goed hoe hiermee om te gaan. Hij vindt dat we de ‘profeten’ anno nu toch maar beter serieus kunnen nemen.

Uithuizermeeden, 17 oktober 1979: onthulling borstbeeld dr.ir. Johan van Veen

Op zaterdag 17 oktober 1979 – ik was koud een maand neergestreken in (de stad) Groningen om te beginnen aan mijn studie aan de NLO, de Nieuwe Lerarenopleiding Ubbo Emmius – werd in Uithuizermeeden, aan het Johan van Veenplein, een borstbeeld onthuld, ontworpen door beeldhouwer Onno de Ruijter uit Meppel.

Roelke Nienhuis, projectmanager dorpsvernieuwing bij de gemeente Groningen wees me onlangs op ‘Staat in Eemsdelta‘, een website van de toenmalige gemeenten Delfzijl, Appingedam en Eemsmond, waar kunst in de openbare ruimte en Rijksmonumenten getoond wordt. Je gaat hier naar de pagina van de buste van Johan van Veen.

Johan van Veen was geestelijk vader van het Deltaplan: ‘Hij wilde ‘bouwen’ met de natuur’

,,Een fascinerende biografie van een van de grootste Nederlanders aller tijden: Johan van Veen. Zijn naam zou niet misstaan tussen die van illustere figuren als Willem van Oranje en Michiel de Ruyter, Aletta Jacobs en Annie M.G. Schmidt. En toch kennen de meeste Nederlanders hem niet.”

Rutger Bregman

Het was een lang gekoesterde wens die in vervulling ging. Op 24 september 2020 verscheen de herziene herdruk over het leven en werk van Johan van Veen, de vader van het Deltaplan. Op Neeltje Jans hief schrijver Willem van der Ham het glas tijdens de officiële presentatie van ‘Johan van Veen, meester van de zee. Grondlegger van het Deltaplan‘. Lees hierover in een vooraankondiging van Jan van Damme in de Zeeuwse Provinciale Courant – een dag voor de presentatie: ‘Johan van Veen was geestelijk vader van het Deltaplan: ‘Hij wilde ‘bouwen’ met de natuur’‘.

Meer dan 60 jaar na zijn dood krijgt Johan van Veen een blijvende herinnering

In Capelle aan den IJssel, vlakbij de Hollandsche IJsselkering, het eerste van de Deltawerken, is op 28 september 2020 een standbeeld onthuld van de man die bij veel Nederlanders onbekend is gebleven: waterstaatkundig ingenieur Johan van Veen. Meer dan 60 jaar na zijn dood krijgt hij nu toch een blijvende herinnering. Deltacommissaris Peter Glas was aanwezig bij de onthulling van het standbeeld, een initiatief van stichting De Blauwe Lijn.

Een deel van de plannen van Johan van Veen wordt bewaard bij het Nationaal Archief in Den Haag. Een ander deel ligt in het Zeeuws Archief. Ook de familie Van Veen heeft stukken van de ingenieur. Stichting De Blauwe Lijn wil al deze stukken bijeenbrengen om jonge mensen te inspireren.

,,Het borstbeeld van Van Veen aan de Hollandsche IJssel moet mensen eraan herinneren dat de strijd tegen het water doorgaat.”

Karen van Burg

Dat zegt Karen van Burg, initiator van de stichting. Als het aan De Blauwe Lijn ligt, wordt de jongere generatie daarbij betrokken en uitgedaagd.

Mij is ter ore gekomen dat Van Burg van plan is om dit project op film vast te leggen. Zodra daar wat meer over te vertellen (en te tonen) is, hoor je van me. Hier het artikel van Rijnmond, waarin Marcia Tap verslag doet van deze memorabele dag:

‘Vader van de Deltawerken’ heeft nu standbeeld in Capelle aan den IJssel
Marcia Tap, Rijnmond, 28 september 2020


.

‘Het water komt’ bij De Wereld Draait Door

De keuze van het campagneteam om het AD in te zetten als primeurmedium voor de waarschuwende boodschap lijkt te rechtvaardigen, Bregman wil immers een zo groot mogelijk publiek bereiken met Het water komt en zeespiegelstijging gaat iedereen aan. Als ook Matthijs van Nieuwkerk diezelfde avond bijna een kwartier zendtijd inruimt voor de lancering van het boek bij De Wereld Draait Door is hij verzekerd van impact met een groot bereik.

‘Geen paniek, zeespiegelstijging van 8 meter is zéér onwaarschijnlijk’

De boodschap kwam aan. Gesprek van de dag. Maar, ,,geen paniek“, zei Deltacommissaris Peter Glas de volgende dag – opnieuw in het AD – die namens de overheid verantwoordelijk is voor het Deltaprogramma-2020 om Nederland te beschermen tegen overstromingen.

,,Als Rutger Bregman het zou hebben over 75 centimeter had hij niet zoveel aandacht voor zijn open brief gekregen. Het zou kunnen hoor, een stijging van acht meter. Ooit. De vraag is wanneer. De kans dat een dergelijke stijging nog deze eeuw plaatsvindt, is zéér onwaarschijnlijk. We moeten nuchter blijven. Het zou een nachtmerrie zijn als het nu gebeurt. Maar dat is niet het geval. We hoeven geen paniek te zaaien.”

Deltacommissaris Peter Glas

,,Nederland is zéér goed voorbereid op zeespiegelstijging en op hoogwater in de rivieren. Geen andere delta ter wereld ontwerpt de hele waterinfrastructuur zó nauwgezet en met zúlke hoge veiligheidsnormen. In het buitenland zijn ze jaloers op ons. Landen als Bangladesh, Vietnam en de Verenigde Staten roepen onze expertise in.”

Deltacommissaris Peter Glas

Nederland is zéér goed voorbereid op zeespiegelstijging en op hoogwater in de rivieren

Ciara-storm 2020, springtij en hoge rivierwaterstanden: keringen dicht!

Om je een indruk te geven dat Nederland (voorlopig) goed is voorbereid op een stijgende zeewaterspiegel, en over wat er allemaal komt kijken bij het beheer en onderhoud van ‘onze’ stormvloedkeringen, kun je kijken naar onderstaande video die Alex Pitstra maakte in opdracht van Rijkswaterstraat.

Op 10 februari 2020 heeft Rijkswaterstaat overigens, in verband met de Ciara-storm en springtij, en – mede daardoor – de hoge waterstand in de rivieren, verschillende stormvloedkeringen gesloten, waaronder de Haringvlietsluizen en de Hollandsche IJsselkering in Zuid-Holland. Hierdoor werd de waterstand in de rivieren niet verder opgestuwd vanuit zee. Dat we dit momenteel kunnen ‘reguleren’ is mede te danken aan noeste arbeid van weleer.

Promotiefilm bouw Deltawerken (1953-1963)

Begin van de bouw aan de Stormvloedkering in 1967

Can the Dutch save the world from the danger of rising sea levels?

Onlangs verscheen een longread artikel over de zeespiegelstijging in de Financial Times, ook Peter Glas werd daarvoor geïnterviewd: ‘Can the Dutch save the world from the danger of rising sea levels?‘, Simon Kuper, Financial Times, 30 januari 2020. Wel even registreren, maar het is de moeite waard.

The Dutch have mastered water for a millennium. Could their new approach save New Orleans?

Nog eentje vanaf de andere kant van de grote plas. In het eerste deel van een serie (Water Ways) van de Times (Picayune and Advocate) wordt onderzocht hoe de Nederlandse adaptatiestrategieën voor klimaatverandering een model zouden kunnen zijn voor de kust van Louisiana: ‘The Dutch have mastered water for a millennium. Could their new approach save New Orleans?‘ (Tristan Baurick, Water Ways, Nola.com, 6 maart 2020)

De Nederlandse Deltawerken: wereldvoorbeeld!

Simon Whistler, een Britse YouTube- en podcast host die in Praag woont, bespreekt op onnavolgbare wijze de Nederlandse Deltawerken in het kader van zijn ‘Megaprojects around the World‘.

‘How the Dutch Created The Netherlands’

,,God schiep de aarde, maar de Nederlanders schiepen Nederland”, zo luidt een buitenlandse uitspraak over ons Nederlanders. Deze metafoor typeert het gevecht van de Nederlander tegen het water om landwinning treffend. De Deltawerken en de Zuiderzeewerken zijn door een vooraanstaande Amerikaanse vereniging van ingenieurs, The American Society of Civil Engineers, dan ook uitgeroepen tot één van de moderne wereldwonderen. Ik vond onlangs een aardig overzichtsfilmpje, gemaakt door YouTuber Geography Geek, die die strijd – tot en met het bouwen van een eigen Nederlandse berg en de Marker Wadden – aardig in beeld brengt. Negeer de wat ‘opsommende’, ietwat ‘boring’ voice-over.

Hoe bereiden Nederlanders zich voor op een overstroming?

Er zijn nogal wat plekken op de wereld waar men vertrouwt op de Nederlandse expertise om zich te beschermen tegen overstromingen en wateroverlast. Maar hoe is het gesteld met het vertrouwen in Rijkswaterstaat en wat doet en kan de Nederlander (zelf) doen bij een overstroming, met name als hij of zij woont, werkt en leeft in het zogenaamde risicogebied – maar liefst zestig procent van ons land?

Extreme regenval in de Eifel kan leiden tot wateroverlast en aardverschuivingen

🌧️ UPDATE extreme regenval! Heerlen (L) kreeg vanavond al 50-70mm met veel overlast. Morgen neemt de intensiteit verder toe: in Limburg kan nog eens ruim 100mm erbij vallen, in de Eifel is zelfs een ongekende 200mm (!) mogelijk. Risico op #wateroverlast en aardverschuivingen… pic.twitter.com/WyHpvaeboC

— Wouter van Bernebeek (@StormchaserNL) July 13, 2021

Provincie Luik zwaar getroffen door hevige regenval: wegen afgesloten, rivieren buiten oevers getreden, kelders en straten ondergelopen

Op 14 juli 2021 werd (vooral het oosten van) de Belgische provincie Luik zwaar getroffen door hevige regenval. De centra van de stad Spa en de gemeente Theux stonden in no time helemaal blank. Op sommige plaatsen viel de elektriciteit uit. De naburige gemeente Jalhay werd ook zwaar getroffen. Net zoals in de provincie Namen was in Luik de provinciale fase van het rampenplan van kracht, nadat het KMI (het Belgische KNMI, red.) er code rood voor regen had afgekondigd.

Provincie Luik zwaarst getroffen: wegen afgesloten, rivieren buiten oevers getreden, kelders en straten ondergelopen
Dorien Vanmeldert, VRT NWS, 14 juli 2021

‘Pas als het land overstroomt, komt er actie en zijn mensen weer even bezig met het water’

Het water moet in Nederland meer ruimte krijgen, stelt de ‘Commissie Waterbeheer 21e eeuw‘. Dat schrijft Marieke Aarden in de Volkskrant op 2 september 2000 (!):

Wateroverlast staat in Nederland niet erg in de belangstelling van het publiek. Pas als het land overstroomt, komt er actie en zijn mensen weer even bezig met het water. Als er drie jaar geen problemen zijn, is de angst voor een volgend wateronheil weggezakt. ‘Dat is tragisch, want daardoor ontbreekt het gevoel dat er iets ingrijpends moet gebeuren’, zegt dr. André van der Zande van het onderzoeksbureau Alterra in dat zelfde.artikel: ‘Water kruipt waar het niet gaan kan‘. Dat is dus meer dan 21 jaar geleden!

,,We dachten: oh, even een doekje op doen. Maar we waren nog niet bij het doekje gekomen, of het kwam van alle kanten tussen de muren, tussen de deuren…overal kwam het water vandaan.”

NOS-reportage (Facebook), 14 juli 2021

Wateroverlast in Limburg, België en Duistland ontaardt in watersnoodramp

Extreme neerslag in #Limburg én in de Ardennen. Als gevolg schiet de Maas in zeer korte tijd naar grootste hoogte in meer dan 40 jaar – kan donderdagnacht aan grens België-Nederland 50 meter(!) boven NAP komen, toont verwachting @Rijkswaterstaat. Dat is "extreem hoogwater" @NUnl pic.twitter.com/kgOSqGAjJV

— Rolf Schuttenhelm (@RolfSchuttenh) July 14, 2021

Voor het eerst in de geschiedenis wordt er in Nederland een ‘code-rood’ afgekondigd vanwege hevige regenval

Voor het eerst in de geschiedenis wordt er door het KNMI in Nederland (op 14 juli 2021) een ‘code-rood’ afgekondigd vanwege hevige regenval, vertelt Peter Kuipers Munneke in het NOS-achtuur-journaal, waarin de rampspoed, 100 millimeter neerslag – meer dan er ‘normaal’ in een maand valt – die Limburg ten deel viel vanzelfsprekend breed werd uitgemeten. Hij waarschuwde voor nog meer ellende: er zou in de avond en nacht zeker nog zo’n 40 tot 50 millimeter bijkomen.

Hoe het Limburg verder verging, lees je hieronder: Kunst en Landschap maakt(e) een special, waarbij de ‘Watersnoodramp 2021’ in Limburg, België en Duitsland vanaf 13 juli gevolgd en beschreven wordt. Uiteraard in de brede context van klimaatverandering.

Extreem weer in Limburg; gaan we ons in de toekomst ook op het land wapenen tegen klimaatverandering?

,,Het oprukkende water overviel Limburg in de zomer van 2021. Net als in 1995, maar nu nog veel heviger. Doet Nederland wel genoeg aan waterveiligheid, nu plensbuien en hevige regenval door klimaatverandering zullen toenemen?

Is de watersnoodramp een wake-up call? En moeten we niet veel meer klimaatadaptief gaan bouwen, of zelfs gaan bouwen op het water? Kunst en Landschap hoopt je met deze nieuwe blogbijdrage (als onderdeel van de klimaat-, water- en zeespiegelstijging-special ‘Het water komt…‘) antwoord te kunnen geven op die vragen. Wij gaan de discussies daarover volgen, ik hoop jij ons ook. Treed binnen.”

Robert Rosendal, initiatiefnemer Kunst en Landschap

Enorme en langdurige hoosbuien; wat ga jij daar nou precies van merken?

Het was dus ‘Code-Rood’ in de zomer van 2021, rampspoed en catastrofe overvielen Limburg, België, Luxemburg en Duitsland door enorme en langdurige hoosbuien. De verwachting is, ook onder zo’n 14.000 klimaatwetenschappers (IPCC-rapport-2021), dat die in de komende jaren alleen maar zullen toenemen. Wat ga jij daar nou precies van merken? Klimaatweten-schapper Bart van den Hurk komt met de keiharde feiten.

Van den Hurk is klimaatwetenschapper bij de Vrije Universiteit en Deltares. Hij is een van de hoofdauteurs van het IPCC-rapport. Daarin worden alle wetenschappelijke studies naar het klimaat beoordeelt, verzamelt en samenvat. Het IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change) is het internationale klimaatpanel van de Verenigde Naties (VN).

In 7 minuten de kern van een volhoudbare klimaat-waterstrategie

De Nederlandse speciale gezant voor Watermanagement Henk Ovink schetst hieronder mijns inziens in 7 minuten de kern van een volhoudbare adaptieve klimaat-waterstrategie.

#EuropeFloods show impact prevention is crucial – and the Netherlands has plenty of experience. Water handling expert @henkovink has advised cities and dozens of countries on the matter. #ClimateAction is imperative, but in the meantime, there are things which can be done. pic.twitter.com/hmo4c6UpuR

— Michael Holmes (@holmescnn) July 19, 2021

Reinier van den Berg: ‘Global warming is eigenlijk verandering van water’

‘Global warming is eigenlijk verandering van water’, zegt Kijk ‘RTL-4-weerman’ Reinier van den Berg, tijdens een interview bij de jaarlijkse Stowa-Kennisdag Inspectie Waterkeringen: ‘’n Natje en ’n Droogje‘ in Burgers’ Zoo Arnhem.

Van de Berg spreekt meer dan 30 jaar met passie en overtuiging over weer en klimaat. Maar zijn grootste drive is mensen inspireren om de kans en uitdaging in duurzaamheid te zien. ‘Let’s make the world great again!’

Rijksbouwmeester Floris Alkemade opent eerste editie VPRO-Zomergasten-2021

Klimaatverandering is een van de veranderingen waar we ons de komende tijd aan moeten aanpassen. Er zijn meer grote veranderopgaven die we (de komende decennia) het hoofd moeten zien te bieden. In dat verband wijs ik je graag op de 2021-editie van VPRO-Zomergasten. Janine Abbring praat daarin met architect en Rijksbouwmeester Floris Alkemade die op 18 juli zijn ideale televisieavond presenteerde: over het inzetten van verandering, vrijheid en de verantwoordelijkheid die daarbij hoort.

Volgens Alkemade kan techniek alleen ons niet redden om de grote vragen van deze tijd te beantwoorden, maar onze verbeeldingskracht wel. Hij hoopt dat zijn avond een verlangen naar de toekomst opwekt. Daarmee onderstreept hij het basisprincipe van (de oprichting van) het multimediale platform Kunst en Landschap.

,,In de zoektocht naar oplossingen voor de transities die op ons afkomen kunnen kunst en cultuur de motor voor verandering (sgezindheid) zijn, als spiegels van en voor verbeelding van een hoopvolle toekomst.”

Kunst en Landschap Noord Nederland

Kennisprogramma Zeespiegelstijging

In september 2019 is het Kennisprogramma Zeespiegelstijging gestart. Dit programma loopt tot en met 2025; over de voortgang wordt ieder jaar gerapporteerd in het Deltaprogramma. Het Kennisprogramma levert belangrijke beslisinformatie voor de volgende zes-jaarlijkse herijking van het Deltaprogramma, die wordt opgenomen in het Deltaprogramma 2027. Je kunt het hier downloaden.

Het Kennisprogramma richt zich primair op de effecten van zeespiegelstijging op de waterveiligheid (kustfundament, waterkeringen) en de zoetwatervoorziening (verziltings-problematiek). Maar ook de effecten op onze economie (havens/scheepvaart), ruimtegebruik (wonen, recreatie), landbouw en natuur/ecologie worden in het onderzoek meegenomen.

Deltaprogramma 2021, een nieuwe fase breekt aan!

Op 15 september, Prinsjesdag-2020 – het kwik in Gilze-Rijen steeg tot recordhoogte (35,1 graden Celsius) – biedt minister Cora van Nieuwenhuizen (Waterstaat en Infrastructuur) namens het Kabinet het Nationaal Deltaprogramma-2021 aan aan de voorzitters van de Tweede– en Eerste Kamer. Het Deltaprogramma is het jaarlijkse voorstel van de Deltacommissaris op het gebied van (water)veiligheid en zoetwatervoorziening.

Oproep Deltacommissaris aan alle ‘partijen’: ‘Water stuurt, in plaats van water volgt’

Met het Deltaprogramma-2021 gaat het Programma een nieuwe fase in. Het bevat de uitkomsten van de eerste zesjaarlijkse herijking van de in 2015 vastgestelde deltabeslissingen en regionale voorkeursstrategieën. Op basis van deze herijking komt de Deltacommissaris tot een drietal oproepen en adviezen:

• een oproep aan keringbeheerders (en stakeholders) om de waterveiligheid in 2050 op orde te hebben (en cyberweerbaarheid hierin te betrekken),
• oproep aan Rijks- en regionale partijen (ook private sector) om het werken aan het klimaatbestendig maken van vitale en kwetsbare functies te intensiveren,
• oproep aan politiek om te voorkomen dat Covid-19 ertoe leidt dat het werken aan de voor Nederland existentiële opgaven van het Deltaprogramma stagneert.

Er is in het nieuwe Deltaprogramma veel aandacht voor de relatie ‘water’ en ‘ruimte’. De Deltacommissaris pleit met betrekking tot de grote veranderopgaven waar Nederland de komende decennia voor staat voor een voorname – sturende – rol van water. Hij kiest daarmee nadrukkelijk voor een integrale, gebiedsgebonden en ‘landschapsinclusieve’ benadering. Wat dat precies betekent kun je lezen op de hoofdpagina van Kunst en Landschap.

,,De wateropgaven moeten sturend worden en randvoorwaarden aangeven voor de keuzes in de ruimtelijke inrichting van Nederland. Bij plannen en maatregelen voor nieuwe en bestaande woonwijken, infrastructuur, natuur, landbouw en energie moet water onderdeel uitmaken van de ruimtelijke afwegingen en planuitwerking. Water stuurt in plaats van water volgt!”

Peter Glas, Deltacommissaris

Dat de nood hoog is, illustreert zijn oproep aan alle ‘waterwerkers’ en betrokkenen in ons land op Linkedin, op Prinsjesdag-avond, bij de aankondiging van het Deltaprogramma-2021.

,,We hebben nog 30 jaar te gaan tot 2050, maar er is weinig tijd te verliezen, want de opgaven zijn groot! De uitvoering moet versnellen. Ik roep alle keringbeheerders en betrokken partijen op om alles op alles te zetten om de doelen voor waterveiligheid te realiseren.”

Peter Glas, Deltacommissaris

Klik op onderstaande illustratie om naar het Deltaprogramma-2021 te gaan, of om het te kunnen downloaden.

Elfde Nationaal Deltacongres 2020

Op donderdag 12 november vindt – voor het eerst online vanwege Covid-19 – het elfde Nationaal Deltacongres via livestream plaats. Onder gespreksleiding van Rens de Jong vindt een plenaire uitzending van ‘De Delta Draait Door‘ plaats. Delta-commissaris Peter Glas is daarbij zijn tafelheer.

Gasten aan de Plenaire Deltatafel zijn Cora van Nieuwenhuizen, minister van Infrastructuur en Waterstaat, Annemieke Nijhof, algemeen directeur van Deltares, Jeroen Haan, dijkgraaf en vice-voorzitter van het Bestuurlijk Platform Zoetwater, Ingrid Thijssen, voorzitter VNO-NCW en Peter Kuipers Munneke, NOS-weerman, meteoroloog en glacioloog. Tijdens de uitzending worden diverse digitale excursies door Nederland gemaakt en kijkt men naar vooraf gemaakte video’s.

Inhoudelijke sessies

Na het plenaire deel nemen de virtuele congresgangers in twee rondes met in totaal acht inhoudelijke sessies deel aan gesprekken over verschillende thema’s van het nationaal Deltaprogramma: droogte, klimaatbestendige woningbouw, integraal riviermanagement, ruimtelijke adaptatie, de energietransitie, hittestress en zeespiegelstijging. Ik neem sessie-3, die over het Kennisprogramma Zeespiegelstijging, hieronder voor je op in dit blogboek. Voor wat betreft de andere grote (met elkaar samenhangende) transitievraagstukken (die een integrale aanpak vereisen) verwijs ik je graag door naar de ‘hoofdpagina’ van Kunst en Landschap.

(Nb: de overige sessies en nog een hoop andere congresonderdelen kun je terugkijken via het YouTube-kanaal van Kunst en Landschap. Er is een speciale playlist voor je aangemaakt: (Online) Deltacongres 2020.)

De wetenschap is het erover eens: de aarde warmt op, zeespiegelstijging is daarvan het gevolg

Het IPCC, het Intergovernmental Panel on Climate Change, in het Nederlands de Intergouvernementele Werkgroep inzake Klimaatverandering, is een organisatie van de Verenigde Naties om de risico’s van klimaatverandering te evalueren. Sinds zijn oprichting heeft het IPCC een reeks rapporten gepubliceerd die gelden als referentiewerken voor beleidsmakers, wetenschappers, studenten en andere specialisten. Deze rapporten hebben een grote invloed in het milieubeleid van vele regeringen. Telkenmale verschijnt een rapport, het laatste (definitieve, het eerstvolgende rapport, zo verwacht men, verschijnt in het voorjaar van 2022) verscheen in september 2019.

In de twintigste eeuw is de zeespiegel ongeveer 20 centimeter gestegen. Voor Nederland is dit een van de belangrijkste gevolgen van de opwarming van het klimaat, volgens het KNMI, het Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut. (De link naar het KNMI verwijst door naar hun uitleg over zeespiegelstijging.)

Het IPCC verwacht dat de zeespiegel aan het einde van de 21e-eeuw op wereldschaal met 26 tot 82 centimeter zal stijgen. Uit satellietmetingen blijkt dat het zeeniveau niet overal op aarde even snel stijgt. De zeespiegelstijging langs de Nederlandse kust was de afgelopen eeuw vrijwel net zo sterk als de wereldwijde stijging. Sybren Drijfhout, klimaatonderzoeker zeespiegelstijging bij het KNMI, beantwoordt drie veelgestelde vragen over zeespiegelstijging. Wat zijn volgens hem de redenen van zeespiegelstijging, en wat zijn ‘zijn’ verwachtingen voor de komende eeuw?

‘De huidige klimaatmodelsimulaties overschatten de toekomstige zeespiegelstijging’

Naast de veelal alarmerende geluiden over de zeespiegelstijging is het ook wel eens prettig om vanuit de wetenschap positieve meldingen te krijgen. Op 9 april bracht de Universiteit Utrecht het ‘verheugende’ nieuws dat de ‘huidige’ klimaatmodelsimulaties de toekomstige zeespiegelstijging overschatten, misschien wel met zo’n 25 procent.

Prof. Henk Dijkstra bestudeerde, samen met zijn promovendus René van Westen, de afgelopen jaren oceaanstromingen in klimaatmodelsimulaties met hoge resolutie in vergelijk met die met de (huidige) grovere resolutie. Hun bevindingen werden gepubliceerd in het tijdschrift Science Advances. Lees hier het persbericht over dit onderzoek:

Current climate model simulations overestimate future sea-level rise
Universiteit Utrecht (persbericht), 9 april 2021


.

De andere kant van de zeespiegelverandering

Veel landen implementeren of plannen aanpassingsmaatregelen (mitigatie) rond zeespiegelstijging, op basis van informatie (uit de rapporten) van het IPCC, het Intergovernmental Panel on Climate Change. Daarentegen krijgt de verwachte impact van de opwarming van de aarde op dalende waterstanden in binnenzeeën en -meren(stelsels) als gevolg van continentale uitdroging in grote delen van de wereld veel minder aandacht.

De zogenoemde ‘endorische’ zeeën en meren, die geen ‘uitstroom’ hebben, zijn bijzonder gevoelig voor klimaatveranderingen, omdat hun waterpeil wordt bepaald door het delicate evenwicht tussen neerslag en afvoer in de zee of het meer en verdamping aan het wateroppervlak. Hoewel het klimaatgedreven opdrogen van continentale gebieden en wateren wordt erkend als een belangrijk probleem in termen van zoetwaterschaarste, zal de impact ervan op het niveau van binnenzeeën en -meren vele andere verstrekkende gevolgen hebben die ondergewaardeerd worden, maar die van invloed zijn op het levensonderhoud en economie van miljoenen mensen (en dieren) over de hele wereld.

Nederland mag zich schrap zetten voor een stijgende zeespiegel, maar in de landen rond de Kaspische Zee krijgen meer dan honderd miljoen mensen (en dieren) te maken met het omgekeerde probleem: een enorme zeespiegeldaling. Technisch gesproken is de zee een binnenmeer, maar wel het grootste ter wereld (371.000 km²), en zout. Dit grootste meer ter wereld is aanzienlijk aan het krimpen. Sinds de jaren negentig van de vorige eeuw daalt het waterpeil jaarlijks met een paar centimeter. Dat zal de komende decennia alleen nog maar sneller gaan, berekenden onderzoekers van de Duitse universiteiten van Gießen en Bremen, samen met de Nederlandse aardwetenschapper Frank Wesselingh, verbonden aan de Universiteit Utrecht en Naturalis.

Je vraagt je misschien af hoe het kan dat, terwijl de mondiale zeespiegel stijgt, het waterpeil van de Kaspische Zee daalt. ,,Dat komt omdat de Kaspische Zee niet in verbinding staat met de wereldwijde oceanen,” legt Wesselingh desgevraagd uit aan Vivian Lammerse, die hem voor Scientias interviewde. Een uitwerking van dit interview vind je hieronder, evenals het alarmerende artikel van de drie wetenschappers in het Nature-tijdschrift Communications Earth & Environment, waarin ze waarschuwen voor de gevolgen van deze zeespiegeldaling. Uiteraard zijn ze opgenomen in de handige maandoverzichten van Kunst en Landschap, zodat je ze (ook) op een later moment kunt (terug)lezen.

The other side of sea level change
Matthias Prange, Thomas Wilke en Frank P. Wesselingh, Nature ( Communications Earth & Environment), 23 december 2020








.

Terwijl de mondiale zeespiegel stijgt, daalt het waterpeil van de Kaspische Zee fors
Vivian Lammerse, Scientias, 24 december 2020




.

In de hierboven beschreven ‘problematiek’ van zeespiegeldaling heb ik twee keer ‘en dieren’ tussen haakjes gezet, om te accentueren dat sommige onderzoeksrapporten mijn inziens te veel focussen op ‘louter’ de gevolgen voor mens en economie, en de consequenties ervan voor dieren (te) weinig aandacht geven. Zo niet het artikel van paleontoloog Jelle Reumer in Trouw van 2 januari 2021, die de benarde positie van de Kaspische zeehond, Phoca caspica, een soort die nergens anders voorkomt, belicht:

In de Kaspische Zee daalt de zeespiegel en dat is funest voor de zeehonden die er leven
Jelle Reumer, Trouw, 2 januari 2021




.

,,Het niveau van de Kaspische Zee is altijd een beetje op en neer gegaan. Maar als de zeespiegel negen tot achttien meter omlaag gaat, praat je over een heel andere situatie. Dat maakt echt een verschil”, aldus paleontoloog Frank Wesselingh. Hij was een maand later te gast bij Jacob de Vries van het NTR-programma Focus Radio om ook over zeespiegeldaling in de Kaspische Zee te praten – en over met name de ecologische consequenties daarvan. In bijna een uur durende reportage (onderbroken door door hem uitgezochte ’toepasselijke’ muziek) neemt hij je mee in een zeer onderhoudende uiteenzetting van de laatste vijf jaar van het (internationale) langjarige onderzoek dat hij en een groot aantal onderzoekers daar deed. Je vindt er daarnaast een uitgebreide beschrijving van de reportage. De video onder de Focus Radio-bijdrage is een toegift.

Heel Holland zakt!, de zeespiegel stijgt en de bodem zakt

Terug naar zeespiegelstijging, terug naar Nederland, naar het laag liggende Deltagebied, waar we niet alleen te maken hebben met zeespiegelstijging, ook onze bodem zakt. Hoeveel blijft onzeker. Hoe gaan we om met de fundamentele onzekerheid omtrent de zeespiegelstijging? Allereerst legt Reinier van de Berg je haarfijn uit wat de onderlinge relatie tussen zeespiegelstijging en bodemdaling is, en welke consequenties die heeft voor de inrichting en bebouwing van ons cultuur- en veenlandschap.

In de jaren ’90 steeg de zeespiegel met ongeveer 2,5 millimeter per jaar. Inmiddels zitten we op 3,4 millimeter per jaar. De stijging versnelt dus.

Stad en land op veengrond zakken langzaam weg, in een hoger tempo dan de zeespiegel stijgt

De bodem in het veenweidegebied van groten delen van West– en Noord-Nederland daalt in rap tempo. Stad en land op veengrond zakken langzaam weg, in een hoger tempo dan de zeespiegel stijgt. Dat heeft gevolgen voor de bewoners en gebruikers én voor de overheden die hiermee te maken hebben. Als er nu niks gedaan wordt tegen het vertragen van de bodemdaling, kunnen maatschappelijke kosten oplopen tot ruim 20 miljard in 2050 en gaat een typisch Nederlands cultuurlandschap langzaam ten onder. Aldus het Platform Slappe Bodem.

Kijk hier naar ‘Het zinkende land‘, een film van Manfred van Eijk (56:29 min.). Op de website van De Kennis van Nu, een NTR-programma dat verdieping biedt op het gebied van wetenschap, kun je ook ‘De zinkende stad‘ bekijken. Ze gaan met deze (uitgebreide) reportage letterlijk de diepte in.

Deltaplan Funderingsschade: miljardenschade aan huizen is te voorkomen

Eén miljoen huur- en koopwoningen lopen een aanzienlijk risico op funderingsschade de komende 30 jaar. Dat is te voorkomen door een nationaal gecoördineerde aanpak van funderingsproblemen en snel aan de slag te gaan met preventiemaatregelen. Dat staat in het Deltaplan Funderingsschade dat op 5 maart 2021 aan politiek Den Haag is aangeboden door een coalitie van de Vereniging Eigen Huis, hypotheekaanbieders (NVB, Verbond van Verzekeraars), het kenniscentrum KCAF en Aedes. Ze pleiten daarin voor een regierol voor het Rijk en roepen het volgend kabinet op om het Deltaplan te beleggen bij een minister van Wonen. Watervakblad H₂O Actueel besteedde er uiteraard veel aandacht aan:

Manifest: hoofdrol voor Rijk bij aanpak van funderingsschade
H₂O Actueel, 9 maart 2021

.

‘Nee, dit is niet in Groningen: Friese huizen scheuren door zakkend grondwaterpeil’

Gloort er licht, als de provincie Fryslân, Wetterskip Fryslân en de acht betrokken gemeenten op 3 november het Veenweideprogramma 2021-2030 gaan presenteren? Vraag het aan de ‘funderingsgedupeerden’, zoals de getroffen bewoners inmiddels worden genoemd, schrijft journalist Jantien de Boer in een longread in de Leeuwarder Courant over de funderingsproblematiek in de veenweidegebieden van Friesland. Ze voegde de daad bij het woord en oogstte vooral vermoeide blikken.

Nee, dit is niet in Groningen: Friese huizen scheuren door zakkend grondwaterpeil
Jantien de Boer, Leeuwarder Courant, 24 oktober 2020

Staat het belang van Friese boeren een plan tegen verzakkende huizen in de weg?

,,De deur gaat niet zo goed meer open want het huis is wat verzakt”, zegt Ike Naafs. In haar huis komen steeds meer scheurtjes tevoorschijn. ,,We hebben de kelder al aan de muur moeten hangen omdat de bodem eronder weg is, en nu zijn er toch weer nieuwe scheuren”, zegt ze met een lichte wanhoop in haar stem.

Ike en haar man Ben hebben al meerdere reparaties laten doen aan hun huis in Munnekeburen en vrezen voor meer problemen. Ike: ,,Ik word soms ’s nachts wakker en dan denk ik: hoe moet het nu verder?” Bas Voorwinde trok, samen met Dick de Jong van het Kennis Centrum Aanpak Funderingsproblematiek, naar het Friese platteland en maakte voor Nieuwsuur een uitgebreide reportage: ‘Staat het belang van Friese boeren een plan tegen verzakkende huizen in de weg?‘.

Klimaatverandering veroorzaakt nog meer funderingsschade

Uit nieuw onderzoek door instituut Deltares blijkt dat door droogte als gevolg van klimaatverandering huizen nog verder kunnen wegzakken dan verwacht, zo meldt Erik van Rein in Het Financieele Dagblad van 30 september 2020. Juist in de afgelopen jaren kwamen meer meldingen binnen over problemen vanwege bodemdalingen. Dat leidt mogelijk tot miljarden euro’s aan extra funderingsschade, vooral in het westen van Nederland, Friesland, delen van Overijssel en Zuid-Limburg.

,,We laten zien dat het echt een landelijk probleem is, niet alleen in de paar gemeenten waar al decennialang problemen bekend zijn.”

Sien Kok, onderzoeker Deltares

Klimaatverandering veroorzaakt nog meer funderingsschade
Erik van Rein, Het Financieele Dagblad, 30 september 2020

‘Foarút mei de Fryske Feangreiden’: ambitieus ontwerp-Veenweideprogramma 2021-2030 vraagt om ‘dynamisch programmeren’

‘Foarút mei de Fryske Feangreiden‘ heet het Ontwerp-Veenweideprogramma voor de jaren 2021-2030 dat de provincie Fryslân, Wetterskip Fryslân en acht gemeenten op 4 november 2020 presenteren. Zij willen een weg inslaan die in 2050 leidt naar een blijvend evenwicht in de feangreiden (veenweiden), zonder veenafbraak, bodemdaling, CO2-uitstoot en funderingsleed, in een landschap waarin natuur en recreatie gedijen en de landbouw zichzelf opnieuw heeft uitgevonden. Zo vat Cor de Boer de ambities voor het vernatten van het Friese veenweidegebied samen in de Leeuwarder Courant van 4 november 2020. Die ambities zijn groot. ‘Er gaapt echter een flink gat tussen de kosten (549 miljoen euro) en het beschikbare budget (66,5 miljoen euro). Dat vraagt om ‘dynamisch programmeren’.’ Wat dat inhoudt lees je hier:

Dit is het programma voor de veenweide: grote ambities, krap budget
Cor de Boer, Leeuwarder Courant, 4 november 2020

Grote inzet op behoud landbouw in nieuwe provinciale veenweideplannen

Opvallend is dat er wordt ingezet op het behoud van de landbouwfunctie van Friese veenweidegebieden. Dat meldt de nieuwsredactie van de NOS op de dag van de presentatie van het ontwerpprogramma Foarút mei de Fryske Feangreiden. Daarnaast benadrukt zij de integrale benaderingswijze van de plannen van de Friese provincie om de veenweideproblematiek het hoofd te bieden.

Grote inzet op behoud landbouw in nieuwe provinciale veenweideplannen
NOS Nieuws (Bron: Omrop Fryslân), 4 november 2020

Boeren en natuurorganisaties nemen op de dag van presentatie al afstand van Veenweideplan

,,Het Friese veenweideprogramma voor de komende tien jaar was nog maar net gepresenteerd, of boeren en natuurorganisaties namen er nog dezelfde dag al afstand van”, schrijft Anne Roel van der Meer ’s avonds na tienen in de Leeuwarder Courant. Van der Meer: ,,Agrarische organisaties en natuurclubs nemen elkaar geregeld op de korrel, maar nu richt hun kritiek zich op de overheden die in Koufurderrige het langverwachte conceptplan lanceerden: de provincie, Wetterskip Fryslân en de acht veenweidegemeenten.”

Veenweideplan koel onthaald: ‘It plan sa’t it der no leit, is net goed genôch. It is tiid om echte keuzes te meitsjen’
Anne Roel van der Meer, Leeuwarder Courant, 4 november 2020



.

,,Zowel landbouw- als natuurorganisaties zijn (dus, red.) niet blij met de plannen. Zeven verenigde boerenorganisaties vinden onder meer dat de resterende veengebieden, waar eerst geen peilverhoging wordt voorgesteld, ook volledig uit de plannen moeten worden gelaten. Natuurorganisaties vinden de plannen te vrijblijvend. Zij wijzen erop dat de nood tot maatregelen hoog is.” Dat schreef Pieter Atsma de volgende dag in het Friesch Dagblad.

Veenweide 2030: Fries veenweideplan staat of valt met het benodigde geld
Pieter Atsma, Friesch Dagblad, 5 november 2020

Kunst en Landschap volgt ontwikkeling Veenweideprogramma op de voet in apart blogboek

Het Ontwerp-Veenweideprogramma 2021-2030 ligt ter inzage op de website Veenweidefryslan.frl. Tot 30 december 2020 kunnen mensen zienswijzen indienen. Omdat inspraakavonden en inloopsessies nu niet mogelijk zijn, worden de plannen in de weken daar naartoe toegelicht in klankbordgroepen en via webinars. In mei 2021 hakken de besturen van provincie Fryslân, Wetterskip Fryslân en de acht betrokken gemeenten Dantumadiel, De Fryske Marren, Heerenveen, Leeuwarden, Opsterland, Smallingerland, Súdwest-Fryslân en Westststellingwerf knopen door.

Kunst en Landschap gaat dit meerjarige proces natuurlijk op de voet volgen. Ik houd je via een apart blogboek van verdere ontwikkelingen omtrent het Veenweideprogramma op de hoogte.

Kansen voor natuur als buffer tegen klimaatverandering

Ook door ruimte te geven aan natuurlijke processen is aanpassing aan klimaatverandering (klimaatadaptatie) mogelijk. Wageningen University & Research heeft eind 2019 een visie gepresenteerd voor Nederland in 2120 waarin natuur en natuurlijke processen de hoofdrol spelen. Die heeft veel stof doen opwaaien en kreeg ruim (ook internationaal) media-aandacht. Ik kom er in een later stadium zeker (uitgebreider) op terug.

Zo kan samenleven met de natuur er over honderd jaar uitzien

De VPRO Tegenlicht-reportage ‘Zo kan samenleven met de natuur er over honderd jaar uitzien‘, die Veerle Klok maakte op 1 oktober 2021, is een leuke manier om kennis te maken met de WUR-visie. Ze sprak met ingenieur Tim van Hattum, Programmaleider Klimaat, en een van de gepassioneerde onderzoekers achter het WUR-rapport.

Zo groen kan Nederland (en de wereld) eruit zien in 2120

Coalitie Natuurlijke Klimaatbuffers maakt met klimaatbuffers Nederland zowel veiliger als mooier

Natuurlijke klimaatbuffers kunnen water vasthouden en opvangen, watertekorten voorkomen en broeikasgasemissies verminderen. Sinds 2008 werkt de coalitie Natuurlijke Klimaatbuffers, die bestaat uit 8 natuurorganisaties, aan zo’n 70 projecten. Ze realiseren met tal van partners klimaatbuffers om Nederland zowel veiliger als mooier te maken.

Natuur- en waterbergingsgebied ‘De Onlanden’ vlakbij de stad Groningen: mooi voorbeeld klimaatbuffering

Natuur- en waterbergingsgebied De Onlanden, op de grens van Groningen en Drenthe, is een mooi voorbeeld van klimaatbuffering. Het werd zo’n tien jaar geleden ingericht voor natuur en de berging van water. Het gebied ‘functioneert’ als natuurlijke klimaatbuffer en helpt om de gevolgen van klimaatverandering aan te kunnen: door de natuur de ruimte te geven en om – zo – natuurlijke processen te herstellen. Met voordelen voor mens en natuur. De Onlanden zorgt voor het vasthouden en opvangen van water, het voorkomen van watertekorten, het temperen van hitte (‘in Stad’) en het verminderen van CO2-uitstoot in de atmosfeer.

Zee levert zelf de klei voor het opvangen van zeespiegelstijging

Om ons land te beschermen wordt vaak als eerste gedacht aan hogere dijken of grotere gemalen. Er is echter meer mogelijk dan alleen technische oplossingen. Een oplossing die, naast aan meer veiligheid ook bijdraagt aan meer biodiversiteit, een aantrekkelijker landschap en een gezondere leefomgeving, kan verkregen worden met natuurlijke klimaatbuffers. Zo kunnen we met méér natuur ons land beschermen tegen klimaatverandering: natuur als golfslagbreker, als CO2-opslag, als groene airco, als natuurlijke spons, als beschermende vooroever van dijken of als waterberging – veel is mogelijk. Kijk maar eens naar het principe van ‘dubbele dijken’ – één van de manieren waarop natuur kan helpen om kusten te beschermen, met zogenoemde wisselpolders:

Dijkversterking Eemshaven-Delfzijl

Als onderdeel van de dijkversterking Eemshaven-Delfzijl ontwikkelde de provincie Groningen samen met het waterschap Noorderzijlvest een dubbele dijk bij Nieuwstad, ten zuiden van de Eemshaven (zeedijk bij Bierum).

POV-waddenzeedijken, Projectoverstijgende Verkenning Waddenzeedijken

Een dubbele dijk is maar één voorbeeld van een innovatieve natuurlijke toepassing om ons te beschermen tegen de steeds stijgende zee. Bij de drie noordelijke waterschappen is men daarvan al jaren lang doordrongen en is men naarstig op zoek naar slimme (duurzame en betaalbare) toepassingen om ons – samen met andere zogenoemde ‘stakeholders‘ te wapenen tegen zeespiegelstijging. Kijk hieronder naar een filmpje uit 2014.

De huidige Projectoverstijgende Verkenning POV-Waddenzeedijken bestaat uit twaalf onderzoeken naar innovatieve dijkconcepten langs de Waddenzee. Er wordt gekeken naar mogelijkheden om de noodzakelijke verbeteringen aan de waddenzeedijken sneller en goedkoper uit te kunnen voeren.

Op het YouTube-kanaal van Kunst en Landschap is een speciale playlist aangemaakt, waarop je de tot nu toe bedachte concepten (laatste update door waterschap Noorderzijlvest was 29 september 2015) kunt zien. Abonneren mag.

‘GroenLunch’-Webinar ‘Natuurlijke klimaatbuffers’

Op 25 mei 2020 organiseert de Friese Milieu Federatie namens ‘de coalitie’ een digitale, interactieve ‘GroenLunch‘. Matthijs Nijboer, directeur-bestuurder Natuur en Milieu Overijssel en Chris Bakker, hoofd Natuurkwaliteit bij It Fryke Gea, nemen deelnemers mee in de ‘boeiende wereld van natuurlijke klimaatbuffers’. Zij vertellen over de coalitie (CNK), geven uitleg over zes typen klimaatbuffers en laten inspirerende werkende voorbeelden uit de praktijk zien. Directeur-bestuurder- en programmamanager-FMF Monique Plantinga nodigt je uit om de ‘livestream’ terug te kijken. ‘Moet’ wel via hun eigen kanaal. Grr.

Leeuwarder Courant-journalist Cor de Boer tekent een dag later voor een artikel dat bij mij de website bijkans door het plafond liet gaan – ik had het weliswaar royaal op social media ‘uitgezet’, maar toch. Natuurlijke klimaatbuffers spreken blijkbaar tot de verbeelding. Uitnutten, zeg ik dan. Nu we het toch over ‘verbeelding’ hebben; wat denk je van die prachtige foto hieronder van de kwelders bij Moddergat? Hij is gemaakt door Marcel van Kammen? Klik er maar es op.

Zee levert zelf de klei voor het opvangen van zeespiegelstijging
Cor de Boer, Leeuwarder Courant, 26 mei 2020

Belangrijkste verdediging tegen de krachten van de zee is ons eigen strand

Op z’n waterscooter raast onderzoeker Matthieu de Schipper (TU Delft) veel langs de kust om het gedrag van water en zand te bestuderen. In een videocollege van de Universiteit van Nederland legt hij uit dat de belangrijkste verdediging tegen de krachten van de zee wel eens ons eigen strand kan zijn.

Doorbraak in wetenschap: zeegrasveld bij Griend nu al 170 bunder groot

Oostelijk van Griend (bij Terschelling) is een experiment om zeegras terug te brengen in het Waddengebied behoorlijk uit de hand gelopen. Met 170 bunder ligt bij het onbewoonde eilandje nu het grootste zeegrasgebied van het Nederlandse Waddengebied.

Al jaren proberen wetenschappers zeegras terug te krijgen in de Waddenzee. Dit jaar (2020) was er een echte doorbraak. De planten verspreiden zich buiten de proefvlakken. Afgelopen voorjaar is het zeegrasgebied toegenomen tot 100 bunder en nu is het 170 bunder groot. Het telt zo’n 100.000 planten.

Zeegras is er zowel in een kleine als in een grote variant. Beide zijn grotendeels verdwenen uit de Waddenzee na de aanleg van de Afsluitdijk. Er kwamen toen ziekten in het zeegras. Het project loopt nog een jaar. In die tijd willen de onderzoekers de ‘plotjes’ die ingezaaid worden groter maken.

,,Wat we graag willen, is klein zeegras”, zegt Laura Govers, onderzoeker van de Rijksuniversiteit Groningen, die de wetenschappelijke kant van het project coördineert. ,,Als je veel klein zeegras hebt kunnen de Wadplaten meer slib invangen en zijn ze beter bestand tegen zeespiegelstijging. Dat is een langetermijneffect.” Op sommige plekken bij Griend neemt het nu al toe. Lees hier het hele artikel: ‘Experiment succesvol: zeegrasveld bij Griend nu al 170 bunder groot‘ (Omrop Fryslân, 29 augustus 2020).

‘Klimaatadaptatieweek Groningen’ en ‘CAS Summit-2021’

Klimaatbuffers spreken dus tot de verbeelding. Verbeelding van verandering is een van de belangrijkste ‘opdrachten’ c.q. uitgangspunten van Kunst en Landschap – ze biedt inzicht, kan raken, inspireren en enthousiasmeren, aanzetten tot verlangen naar vernieuwen en innoveren – hoop en perspectief bieden voor een onzekere toekomst. Kunst en Landschap gelooft in de kracht van verbeelding als motor voor verandering(sgezindheid).

Dat we door klimaatverandering zelf ook (onze mindset) moeten veranderen, staat als een paal boven water – vergeef me het gebruik van deze metafoor – als we ons oor te luisteren leggen bij de wetenschap. Dat is ook de insteek van de internationale Klimaatadaptatie-Top-2021, de CAS Summit-2021, die (wereldwijd online) plaatsvindt vanuit Nederland op 25 en 26 januari 2021. De Top is gericht op het opvangen van veranderingen in het klimaat, door aanpassing aan de effecten van droogte, hitte, een stijgende zeespiegel en extreme buien. In de aanloop er naartoe vonden in 2020 allerlei ‘Act & Adapt‘-evenementen plaats, culminerend in de Klimaatadaptatieweek Groningen, die plaats vond van 19 tot en met 25 januari, startsein voor en van de Top.

Bijna een uur lang NOS-televisie over door Nederland georganiseerde internationale Klimaattop – primetime!

Nadat in Groningen kosten noch moeite gespaard werden om klimaatadaptatie bij het grote publiek onder de aandacht te brengen, nam de NOS het stokje over door op de eerste dag van de klimaatadaptatietop bijna een uur lang uit te zenden vanuit het World Forum in Den Haag en het Afsluitdijk Wadden Center. Verslaggevers Herman van der Zandt en Malou Petter nemen je vanuit deze twee locaties mee met gasten, reportages, bijzondere voorbeelden en uitleg over hoe we ons kunnen aanpassen aan een veranderend klimaat. Het woord is vooral aan jongeren en (jonge) wetenschappers die werken aan het Nederland van de toekomst.

Delfzijl als voorbeeld voor de rest van de wereld in strijd tegen zeespiegelstijging

De aangelegde kwelders bij Delfzijl vormen een prachtige blikvanger op de Klimaattop-Adaptatie, zegt Trouw-journalist Onno Havermans op de openingsdag van de CAS Summit-2021. De pionierkwelder van 15 hectare is in 2018 aangelegd, met zand uit de vaargeul in de riviermonding van de Eems-Dollard. en maakt onderdeel uit van het Marconi-project van Eems Dollard 2020-2050. Ook het slib voor de toplaag komt uit het gebied zelf.

Kunst en Landschap is op dit moment bezig een en ander rond dit veelzijdige project, in breed (Wadden)perspectief en in samenhang met andere klimaatadaptieve projecten in – voornamelijk – de noordelijke delta, voor je ‘op een rijtje’ te zetten. Binnenkort verschijnt daar een speciaal ‘blogboek‘ over. Al deze projecten hebben gemeen dat er gezocht wordt naar oplossingen waarbij (integraal en interdisciplinair) ‘gebouwd wordt met de natuur’ – ‘Building with Nature‘.

De kwelders bij Delfzijl zijn een voorbeeld voor de rest van de wereld in strijd tegen de zeespiegelstijging
Onno Havermans, Trouw, 25 januari 2021

‘Klimaatadaptatie, maar hoe?’

Tijdens een wandeling op Terschelling in het late voorjaar van 2021 vertelt wetenschapper Klimaatadaptatie en Water bij kennisinstituut Deltares en de Universiteit Utrecht, Marjolijn Haasnoot, haar kinderen over het samenspel van water, zand en natuur. Met trots legt ze uit wat Nederland heeft gedaan om te kunnen leven in de delta. Soms vechtend tegen het water met dijken en keringen, maar ook samenwerkend met het water door het uit te nodigen en ruimte te geven. Met enige zorg vertelt ze echter ook over wat ons in Nederland en in andere kustgebieden te wachten staat. Gelukkig ontwikkelt de wetenschap wat betreft adaptatie aan zeespiegelstijging verschillende strategieën. Haasnoot legt ze je hieronder in het kort aan je uit.

Klimaatadaptatie, maar hoe?
Marjolijn Haasnoot, Leeuwarder Courant, 5 juni 2021

Building with Nature

Een in Nederland gestart initiatief, ‘EcoShape‘, ontwikkelt en deelt kennis (wereldwijd) over Building with Nature: een nieuwe benadering van waterbouw die de krachten van de natuur benut ten behoeve van milieu, economie en samenleving. EcoShape is een stichting naar Nederlands recht die het publiekprivate innovatieprogramma Building with Nature beheert. Kennis wordt ontwikkeld via pilots, waarin Building with Nature (Nature Based Solutions) wordt gerealiseerd en bewaakt. Op basis van de monitoringresultaten worden richtlijnen voor replicatie en opschaling ontwikkeld en verspreid via hun website. Ontdek EcoShape’s filosofie, en zie hoe je kunt bouwen met de natuur.

Op de openingsdag van de klimaattop vond de internationale lancering van EcoShape’s boek ‘Building with Nature – Creating implement and upscaling Nature-based Solutions‘ plaats. Hieronder een impressie:

Met een ‘Climate Risk Overview’ komen tot ‘Climate Adaptation Solutions’ met behulp van een ‘Knowledge Hub’

Doel van de Climate Adaptation Summit (CAS) is om de inspanningen van de wereld om zich aan te passen aan de onvermijdelijke gevolgen van klimaatverandering te versnellen, te innoveren en op te schalen. CAS-2021 brengt een reeks deelnemers samen en komt tegemoet aan de oproep van de secretaris-generaal van de Verenigde Naties, António Guterres, voor ‘meer concrete plannen, meer ambitie van meer landen en meer bedrijven’ om de wereld klimaatbestendiger te maken.

Een van de bedrijven die aan Guterres‘ oproep gehoor geeft, is Van Oord, een Nederlands familiebedrijf met meer dan 150 jaar ervaring als internationale maritieme aannemer, en één van de consortiumpartners van het hierboven beschreven EcoShape. Klimaataanpassing is voor Nederlandse bedrijven economisch een interessant thema, niet in de laatste plaats, vanwege onze ‘roots’ – de manier waarop we ons sinds eeuwen weren tegen een stijgende zeespiegel en die ons daarmee internationale allure geeft.

Het bedrijf lanceert – mede daarop bogend – een ‘drietrapsraket-voorstel’ om het komende decennium aan de slag te gaan: het wil met behulp van een ‘Climate Risk Overview‘ komen tot ‘Climate Adaptation Solutions‘ en kennis moet gebundeld worden in een ‘Knowledge Hub‘. Voor wat betreft de (noodzakelijke) financiering – niet onbelangrijk natuurlijk, er is veel extra geld nodig tegen de onvermijdelijke gevolgen van klimaatverandering – vertrouwt men op publiek-private samenwerking en een actieve(re) rol van het IMF en de Wereldbank. Video start op 1 minuut 50.

Pijnlijke onrechtvaardigheden van klimaatverandering

Een van de pijnlijke onrechtvaardigheden van klimaatverandering is dat de rijke landen het probleem hebben veroorzaakt, terwijl de arme landen er het hardst door worden getroffen. Dat zegt Paul Luttikhuis in ‘Mens kan er niet meer omheen: aanpassen aan klimaat moet‘ in het NRC. Volgens hem worden de gemaakte afspraken van ‘Parijs’ – er komt een klimaatfonds voor arme landen van 100 miljard dollar per jaar, te betalen door rijke landen – met voeten getreden. En dan ‘moet de discussie over ‘climate justice‘, de ethische en politieke schuld van rijke landen, en dus ook over schadevergoeding, nog beginnen’.

,,In Parijs werden in 2015 afspraken gemaakt over een klimaatfonds voor arme landen van 100 miljard dollar per jaar, te betalen door rijke landen. Dat bedrag wordt nog niet gehaald. De landen leggen de verantwoordelijkheid onder het mom van ‘publiek-private initiatieven’ deels bij het bedrijfsleven.”

Paul Luttikhuis

Mens kan er niet meer omheen: aanpassen aan klimaat moet
Paul Luttikhuis, NRC, 24 januari 2021

‘De dubbele klimaatagenda van Nederland’

Voor Nederland is aanpassing aan klimaatverandering een succesvol verdienmodel. Zolang Nederland echter de eigen uitstoot van broeikasgassen niet onder controle krijgt, is dit model pervers. Dat zeggen Daniëlle Hirsch, directeur van milieuorganisatie Both ENDS (ze staat op plek 16 van de kandidatenlijst van GroenLinks voor de Tweede Kamerverkiezingen) en Pieter Pauw, onderzoeker bij de Frankfurt School of Finance and Management. Lees hier hun opiniestuk in het NRC dat verscheen op de slotdag van de Climate Adaptation Summit-2021.

De dubbele klimaatagenda van Nederland
Daniëlle Hirsch en Pieter Pauw, NRC (Opinie), 26 januari 2021




.

Landen maken een rommeltje van de klimaatfinanciering bedoeld voor ontwikkelingslanden. Er is geen goeie transparante rapportage en er is slechte controle. Ook is het niet altijd duidelijk of gefinancierde klimaatprojecten de gewenste resultaten boeken. Dat blijkt uit verschillende rapporten en wordt bevestigd door experts aan journalisten van Nieuwsuur, Renee van Hest en Marijn Duintjer Tebbens. Oorzaak: het ontbreken van definities en boekhoudkundige regels. Ze spraken onder andere met Pieter Pauw, een van de schrijvers van het opiniestuk hierboven.

Pauw is mede-auteur van het VN-rapport Adaptation Gap report 2020, dat uiteraard in het januari-maandoverzicht van Kunst en Landschap is opgenomen. Jaarlijks brengt dit rapport in kaart hoe de mens zich wereldwijd aan de klimaatverandering aanpast. In het rapport staat letterlijk: ‘Op dit moment is het onmogelijk de vraag te beantwoorden of er ook daadwerkelijk 100 miljard euro is gemobiliseerd’.

‘Rijke landen rommelen met klimaatfinanciering voor ontwikkelingslanden’
Renee van Hest en Marijn Duintjer Tebbens, NOS (Nieuwsuur), 24 januari 2021


.

,,Het is absoluut een voordeel voor industriële landen als er geen duidelijke boekhouding is over klimaatfinanciering.”

Pieter Pauw

Rijke landen moeten hun financiële verplichtingen nakomen om klimaatcrisis aan te pakken

Volgens de secretaris-generaal van de VN-Klimaatconferentie, Patricia Espinosa, moeten rijke landen hun financiële verplichtingen nakomen om de klimaatcrisis aan te pakken. De belofte van $ 100 miljard per jaar werd voor het eerst gedaan in 2009, tijdens de klimaatconferentie in Kopenhagen , en werd herhaald bij de goedkeuring van het Akkoord van Parijs van 2015. We zullen zien wat er gaat gebeuren richting ‘Glasgow‘ in november 2021 (Cop26, red.)

Rich countries must update financial vows to tackle climate crisis, says UN
Fiona Harvey, The Guardian, 4 februari 2021

Climate Adaptation Summit Global Wrap-Up

Deltafacts: altijd de nieuwste feiten over klimaat, waterbeheer en waterkwaliteit

Nederland ligt in een delta van vier internationale rivieren. Zelfs in de droge zomers van 2018 en 2019 stroomde er water door die rivieren en stond er water in de sloten. Waar maken we ons druk om, hoor je sommigen zeggen; het valt toch allemaal wel mee?

Waterbeheerders en direct belanghebbenden weten wel beter. Zij kregen te maken met beperkt scheepvaartverkeer, beregeningsverboden, droogvallende beken, verdorde natuur, blauwalgen, ondergelopen straten, verzilting en oogstschade. En dat terwijl wij Nederlanders bekend staan om ons waterbeheer.

Om natuurlijke omstandigheden te beheersen en die te verbeteren, en om dat ook in de toekomst te kunnen blijven doen, zijn innovatie en kennisontwikkeling onontbeerlijk. De Stichting Toegepast Onderzoek Waterbeheer (STOWA), een kenniscentrum van de regionale waterbeheerders (veelal de waterschappen), speelt daarbij sinds 1971 een belangrijke rol.

Als je altijd goed op de hoogte wilt zijn van de nieuwste feiten over klimaat, waterbeheer en waterkwaliteit, raad ik je aan hun Deltafacts-pagina te bezoeken. Je kunt er gericht je vragen stellen.

VPRO-Tegenlicht: Waterlanders

Bekijk hier de uitzending ‘Waterlanders‘ van VPRO-Tegenlicht van 22 september 2019. Met daarin verwachtingen van en oplossingsvoorstellen voor, maar ook kansen die benut kunnen worden bij zeespiegelstijging. Klik op de illustratie hieronder voor de reportage en een stortvloed aan achtergrondinformatie.

Moeten we Zeeland opgeven om Nederland te redden?

Nederland geniet een internationale status op het gebied van waterbeheersing. We zijn goed met water. Het is misschien wel het enige waar we onze overheid blind op vertrouwen. Is dat wel terecht?

Bij datzelfde VPRO-Tegenlicht verkenden ze alvast een aantal toekomstscenario’s voor als we te maken (kunnen) krijgen met ongekend hoge waterstanden. Moeten we bijvoorbeeld Zeeland opgeven om Nederland te redden? Vele Meet Ups (hopelijk vanaf 2022 in samenwerking met Kunst en Landschap) zullen er de komende jaren aan gewijd worden. Tegenlicht ging in maart (2020, red.) weer van start met hun prachtige onderzoeksjournalistieke reportages. Hieronder de trailer.

Heel Europa beschermd door één Noordzee-dijk

Zeeland opgeven alleen is niet voldoende volgens oceanograaf van het Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee (NIOZ), Sjoerd Groeskamp. ,,Als we niets doen aan de zeespiegelstijging, dan zal op termijn Amsterdam niet meer bestaan, en Rotterdam is dan ook niet veilig meer. En schrap half Nederland eigenlijk maar van de kaart”, aldus de aankondiging van het televisieprogramma Op1.

Om dit rampscenario te voorkomen, bedenkt Groeskamp een plan: een soort afsluitdijk van Frankrijk tot aan Groot-Brittannië en van Groot-Brittannië tot aan Noorwegen. Heel Europa beschermd door één ‘Noordzee-dijk‘.

Maak van de Noordzee een badkuip

Op zaterdagochtend 29 februari licht Groeskamp zijn ‘megalomane, wellicht onontkoombare plan’ toe bij Mieke van der Weij in het radioprogramma Nieuwsweekend:

,,Twee dammen met een lengte van in totaal 637 kilometer tussen Bretagne, via de Shetland-eilanden naar Noorwegen. Het kan over vijftig jaar de enige oplossing zijn om 25 miljoen Europeanen te beschermen tegen de gevolgen van de verwachte zeespiegelstijging.”

Tekst: redactie Nieuwsweekend

Klik op Mieke om de uitzending te bekijken en te beluisteren.

Samenwerking tussen kunst en wetenschap leidt tot groter publieksbereik

Sjoerd Groeskamp trok met zijn plan (de ‘broodnodige’) media-aandacht tot ver over onze landsgrenzen. Als je wilt weten hoe ver, en je je verder wilt verdiepen in het (ontstaan van het) Northern European Enclosure Dam (NEED)-plan, raad ik je aan zijn website te bezoeken. Hij heeft het allemaal prachtig in kaart gebracht – je vindt er een schat aan informatie over (zijn onderzoek aan) zeespiegelstijging in relatie tot klimaatverandering. Ik vond deze wel aardig; een kleine anderhalf miljoen mensen bekeken de video – de reclame vooraf, moet je maar voor lief nemen:

,,Wetenschappers uit Nederland en Duitsland hebben voorgesteld om twee enorme dammen te bouwen om zo’n 25 miljoen mensen te beschermen tegen de stijgende zeespiegel… Is dit plan haalbaar of is het zo overweldigend en onrealistisch als het lijkt?”

CaspianReport

Grasduinend op zijn site werd ik getroffen door onderstaand filmpje, een ‘Argo-stop-motion-animatie‘ die bedoeld is om kinderen (en volwassenen) te inspireren om zich bezig te houden met mariene wetenschap. Het is tegelijkertijd eigenzinnig, leuk en informatief. De animatie legt uit wat een Argo-vlotter is, hoe deze werkt en hoe de verzamelde gegevens van het apparaat ons helpen de oceaancirculatie en het klimaat te begrijpen.

Niet alleen de video greep me bij de lurven, ook Groesbeek’s ‘verantwoording‘ – hij onderstreept ondubbelzinnig (het belang van) de relatie tussen kunst, wetenschap, onderwijs en publieksbereik. Dat sterkt me in mijn opvattingen dat ik met het initiatief ‘Kunst en Landschap‘ een goede weg ben ingeslagen.

‘Plan: megadam bouwen die Noordzee afsluit en beschermt tegen zeespiegelstijging’

De dam draagt bij om te visualiseren wat er zou kunnen gebeuren als we niets aan klimaatverandering doen, zegt Sjoerd Groeskamp precies een jaar later, op 8 februari 2021, tegen Rogiér Dankerlui die een (korte) reportage over Groeskamp’s megadam maakt voor NH Nieuws.

Sjoerd Groeskamp uitgenodigd voor keynote-lezing Nederlands Earth-Science Congres-2021

Hieronder kun je kijken naar een keynote-lezing die Sjoerd Groeskamp gaf voor het Nederlands Earth-Science Congres (NAC) in de zomer van 2021. Hij is in het Engels, verontschuldigt Groeskamp zich op Facebook op 26 oktober 2021, maar niet technisch (denkt hij). Hij beschouwt zijn presentatie van april’21 als ‘oud’, omdat de (voorlopige versie van het) IPCC-zomerrapport in augustus volgens hem nieuwe inzichten hebben opgeleverd, maar zeker niet achterhaald: ‘hij dekt alles’.

Nordsjøen dike; Nederland begint aan de bouw van een 600 kilometer lange dijk om de Noordzee

Illustrator Veerle van Herk raakte kort na de lancering van Sjoerd Groeskamp’s Northern European Enclosure Dam gefascineerd door dit immense dijkenproject. Ze ging aan de slag en werkte een aantal maanden hard aan een filmplan voor ‘Nordsjøen dike‘, waarmee ze onlangs afstudeerde aan de Willem de Kooning Academie in Rotterdam.

Dat plan wil ze graag uitwerken en ‘omzetten’ in een korte en absurdistische film, die ze wil realiseren met de hulp van een groep talentvolle Rotterdamse filmmakers die haar filmdebuut naar een hoger niveau moet tillen. Dat doet ze onder andere via ‘hét platform voor crowdfunding in de creatieve sector’ voordekunst.nl.

Van Herk dacht met zo’n € 4.500 aan donaties uit de brand te zijn. Op het moment van schrijven en met nog vijf dagen te gaan heeft ze dat doelbedrag al bereikt en probeert ze nu de € 5.500 te halen. Ik vermoed dat de confetti binnenkort wel voor de tweede keer over de voordekunst-pagina zal dwarrelen.

Lees hier alles over haar filmproject: Nordsjøen dike. Doneren mag natuurlijk. Ook via het Haarlems Weekblad kom je meer over dit prachtige project van de oorspronkelijk Haarlemse Veerle van Herk te weten.

Haarlemse illustrator zoekt hulp om korte film over Noordzeedijk te realiseren
Haarlems Weekblad, 13 augustus 2020



.

Hoe ver kunnen we gaan in deze maakbare wereld? Veerle van Herk te gast bij Mirthe van der Drift in radioprogramma Fris!

Je kunt Veerle en haar plan zelfs beluisteren: ze was op zondagochtend 23 augustus 2020 te gast bij Mirthe van der Drift in het NPO 1-radioprogramma ‘Fris!‘ Klik op de illustratie hieronder om de uitzending te beluisteren.

De film én het beeldend werk zullen in het najaar van 2020 worden vertoond op verschillende locaties in Rotterdam en onderdeel zijn van de afstudeerexpositie van de Willem de Kooning Academie. Daarnaast hoopt Veerle van Herk haar project op diverse plekken te kunnen exposeren om zo het vraagstuk rondom de stijgende zeespiegel een platform te bieden.

Strategieën voor adaptatie aan hoge en versnelde zeespiegelstijging

,,Nederland moet ingrijpend op de schop als het zich wil beschermen tegen een mogelijk extreem stijgende zeespiegel. De kans op zo’n scenario wordt nu nog klein geacht, maar is niet ondenkbaar”, schrijft Marcel Aan de Brugh in het NRC van 30 september 2019. (Dit artikel vind je hieronder, red.)

Kennisinstituut Deltares publiceerde diezelfde dag, in samenwerking met een aantal universiteiten en het Planbureau voor de Leefomgeving, een belangrijk rapport: ‘Verkenning Deltares – Strategieën voor adaptatie aan hoge en versnelde zeespiegelstijging‘. De verkenning moet gezien worden als een eerste studie, een gedachtenexperiment, door een groep experts op het gebied van deltatechnologie en -beheer naar de opties die er zijn om het hoofd te bieden aan zeer grote, snelle zeespiegelstijgingen in de komende 100 tot 200 jaar. Daarin worden vier opties voor de toekomst verkend. Het rapport verscheen in opdracht van deltacommissaris Peter Glas – en bundelt 180 plannen, verzameld uit heel Nederland..

Ook studenten dachten en werkten mee. Ze kwamen in de zomer van 2019 uit alle hoeken van Nederland bij Deltares bijeen voor een heuse ‘Hackaton‘ over de gevolgen van (snelle(re)) zeespiegelstijging. Een van hen was promovendus Kees van Ginkel, die van dit tweedaagse evenement een leuke vlog maakte. Klik overigens ook even op KustWikidee, dat presenteert ideeën en plannen voor kustontwikkeling en adaptatie aan zeespiegelstijging.

Adaptatie aan zeespiegelstijging

Er ‘moeten’ dus zo’n 180 (oude en nieuwe) plannen worden geanalyseerd. Deze plannen zijn vooralsnog gecategoriseerd aan de hand van vier oplossingsrichtingen:

• Beschermen-gesloten: beschermen van de kust tegen overstromingen en erosie middels harde of zachte maatregelen, zoals keringen, zandsuppletie of wetlands. Rivierarmen worden afgesloten (met dammen of stormvloedkeringen)
• Beschermen-open: idem als boven, maar de rivieren blijven in open verbinding met de zee
• Zeewaarts: creëren van nieuw, hoger en zeewaarts gelegen land om de delta tegen gevolgen van overstroming te beschermen
• Meebewegen: verkleinen van de kwetsbaarheid voor de gevolgen van een hogere zeespiegelstijging door water- of zouttolerant landgebruik (e.g. gebouwen op palen), ophogen van land, ruimtelijke planning en/of migratie

Klik op de illustratie om de vier oplossingsrichtingen (adaptatiepaden) afzonderlijk te bekijken.

Marjolijn Haasnoot, senior onderzoeker bij Deltares, legt hieronder uit hoe adaptatiepaden plannen- en beleidsmakers kunnen helpen bij het omgaan met onzekerheden. Deze aanpak brengt verschillende toekomstscenarios in beeld en helpt knikpunten te bepalen.

Nederland moet ingrijpend op de schop

Elk van de vier opties vraagt dus harde, ingrijpende keuzes. Worden bijvoorbeeld delen van Nederland geëvacueerd of teruggegeven aan de zee? Of legt Nederland nieuwe eilanden aan voor de kust die een ‘mega-investering’ en gigantische hoeveelheden zand vragen? Marcel Aan de Brugh bespreekt in ‘Nederland moet ingrijpend veranderen om zeespiegelstijging op te vangen‘ alle opties. Fijn dat het NRC onderaan dit artikel vijf andere lezenswaardige, aan zeespiegelstijging gerelateerde, bijdragen opgenomen heeft. Je boft maar.

Nederland moet ingrijpend veranderen om zeespiegelstijging op te vangen
Marcel aan de Brugh, NRC, 30 september 2019

Zwartste scenario zeespiegelstijging steeds realistischer

,,Maatregelen om klimaatverandering te beperken en voorbereiding op de gevolgen van zeespiegelstijging worden steeds urgenter”, is de reactie van diezelfde Marjolijn Haasnoot op 25 augustus 2020 in H2O, een uitgave van het Koninklijk Nederlands Waternetwerk, op een artikel, ‘Earth’s ice imbalance‘, van onderzoekers van de universiteiten van Leeds, Edinburgh en het University College London.

,,Dit onderzoek, dat voor het eerst het smelten van ijs op integrale wijze in kaart brengt, maakt aan veel onduidelijkheid een einde.”

Marjolijn Haasnoot

Zwartste scenario zeespiegelstijging steeds realistischer: aarde verloor 28 biljoen ton ijs in 30 jaar
H₂O Actueel, 25 augustus 2020

Groenland wordt steeds groener en is uit balans

Groenland, de naam van het land lijkt een voorbode te worden van hoe het land er in de toekomst uit gaat zien, hoor je op de voice-over in onderstaande video van RTL Nieuws. Hoe groen gaat Groenland worden? Maurice van Tiggelen, onderzoeker aan de Universiteit Utrecht, geeft het antwoord op die vraag, en geeft daarbij aan dat – ook als we op ‘miraculeuze’ wijze de klimaatverandering weten te stoppen – het nog wel een tijdje gaat duren voordat de Groenlandse landschappen (weer) in balans zijn.

Dramatische beelden tonen enorm stuk ijs dat langzaam loskomt van Groenlandse gletsjer

Je kunt er niet direct via deze site naar kijken, maar als je hier klikt, krijg je beelden te zien van een enorm stuk ijs dat afbrokkelt van een Groenlandse gletsjer. Ze zijn in juli 2013 door ‘Hans T.’ geschoten. Hij brengt zijn video via Newsflare aan de man. (Newsflare biedt videomakers de gelegenheid om beelden te tonen aan een wereldwijd publiek.)

Kans groot dat Groenlandse ijskap tot ver na het jaar 2100 blijft smelten

Zelfs als we vandaag nog stoppen met het uitstoten van broeikasgassen is de kans groot dat de Groenlandse ijskap tot ver na het jaar 2100 blijft smelten. Tot die voorzichtige conclusie komen onderzoekers in het blad PLOS ONE. Dat meldt Caroline Kraaijvanger op 19 januari 2022 in Scientias. Ze baseren zich op een computermodel waarmee de impact die klimaatverandering op de Groenlandse ijskap heeft, gesimuleerd kan worden. Met behulp van dit model brachten de onderzoekers de reactie van de Groenlandse ijskap op de huidige klimaatverandering en vroegere klimaatveranderingen (die in de afgelopen 125.000 jaar plaatsvonden) in kaart.

Het klimaat van vandaag kan de Groenlandse ijskap nog duizenden jaren parten spelen
Caroline Kraaijvangers, Scientias, 19 januari 2022

VN-beschermheer Lewis Pugh waarschuwt met ‘de koudste duik ter wereld’ dat er zonder poolijs geen leven op aarde is

Er gebeurt nooit iets, als je het niet eerst visualiseert, zegt Lewis Pugh op zijn website, daarmee een van de hoofdpijlers van Kunst en Landschap benadrukkend: geloven in de kracht van verbeelding. Pugh is VN-oceaanbeschermheer en richtte de Lewis Pugh Foundation op om de oceanen te behouden voor een vreedzame en duurzame toekomst.

Meer dan 15 jaar zet Lewis zijn leven op het spel door in poolgebieden te zwemmen om daarmee campagne te voeren voor beschermde mariene gebieden in de Arctische en Antarctische wateren. Zijn mantra: zonder poolijs is er geen leven op aarde.

This is the Greenland ice sheet melting. It is an existential threat to life on Earth. #ClimateSwim pic.twitter.com/q7saDL180m

— Lewis Pugh (@LewisPugh) August 24, 2021

Op 7 september 2021 neemt Pugh als eerste persoon ter wereld een meerdaagse duik in de Ilulissat Icefjord, ’s werelds snelst bewegende gletsjer, in Groenland. Later dat jaar spreekt hij op de VN-klimaatconferentie (COP26) in Glasgow, die van 31 oktober tot 12 november plaatsvindt. Zijn verhaal over zijn duik gebruikt hij op dat wereldtoneel om bij de wereldleiders de snelheid van klimaatverandering te benadrukken; hij dringt er bij hen op aan (veel) sneller actie te ondernemen.

,,Niemand zal aan klimaatverandering ontsnappen. Het zal elk wezen op deze planeet beïnvloeden, groot of klein.“

Lewis Pugh

Op zijn website visualiseert Lewis Pugh de klimaatcrisis aan de hand van beelden van Adam LeWinter en regisseur Jeff Orlowski, die op 28 mei 2008 een historisch uiteenvallen op de Ilulissat-gletsjer in West-Groenland vastlegden. Het afkalven duurde 75 minuten, de gletsjer trok zich zo’n anderhalve kilometer terug over een afkalfvlak van zo’n vijf kilometer breed. De hoogte van het ijs is ongeveer een kilometer – 100 tot 130 meter boven water, de rest onder water. Als dit geen indruk maakt…

Ongeveer een maand voor aanvang van de COP26 in Glasgow was Pugh via een online verbinding te gast bij Sky News. Daar bracht hij zijn missie van de foundation goed over het voetlicht: zonder poolijs is er geen leven op aarde!

,,Verandering wordt gedreven door individuen, niet door instellingen. Daarom wordt onze Foundation aangedreven door geïnspireerde individuen en toegewijde kleine teams.“

Lewis Pugh

Groenlandse ijskap smelt sneller dan ooit eerder gemeten

Ook de NOS zet in aanloop naar de klimaattop in Glasgow, in navolging van meerdere (internationale) mediakanalen, het snelle smelten van de ijskap op de agenda. Correspondent Rolien Créton reisde af naar Groenland om de klimaatcrisis in meerdere reportages te verslaan.

Het is een symptoom van klimaatverandering dat de opwarming van de aarde ook nog eens kan versterken

De cryosfeer is een verzamelnaam voor alle gebieden op aarde waarin water voorkomt in de vorm van sneeuw, (zee)ijs of permafrost. Dat de cryosfeer te lijden heeft onder klimaatverandering is overduidelijk, zo stelt Caroline Kraaijvanger in Scientias op 5 juli 2021. Zo hebben talloze studies aangetoond dat gletsjers dunner worden. Ook zijn er veel onderzoeken die uitwijzen dat de ijskappen krimpen. En weer andere studies onthullen dat zee-ijs verdwijnt.

Maar in al die eerdere studies richtten onderzoekers zich telkens op een specifiek deel van de cryosfeer. Bijvoorbeeld: de Groenlandse ijskap of het Arctisch zee-ijs. Nog nooit is gekeken naar de impact die klimaatverandering op de complete cryosfeer heeft. Een nieuw onderzoek – verschenen in het blad ‘Earth’s Future‘ – brengt daar echter verandering in.

De aardse cyrosfeer wordt elk jaar zo’n 87000 kilometer kleiner
Caroline Kraaijvanger, Scientias, 5 juli 2021

‘Antarctica-expeditie moet kennis over smeltrisico Thwaites-gletsjer vergroten’

Iets verder van huis en nagenoeg onbereikbaar voor mensen speelt zich een nog meer alarmerend proces af: het wegsmelten van de Thwaites-gletsjer, een van de meest instabiele gletsjers van Antarctica.

Op 22 januari 2022 meldt Heleen Ekker voor NOS dat een Brits-Amerikaanse expeditie met een vloot onderwaterrobots en 32 internationale wetenschappers in Antarctica is om onderzoek te doen naar de gevolgen van de opwarming van de aarde voor deze Thwaites-gletsjer. De gletsjer, even groot als Groot-Brittannië, baart klimaatonderzoekers zorgen. Met satellietbeelden is namelijk vastgesteld dat ijsplaten vóór de gletsjer de laatste jaren steeds grotere scheuren vertonen, waardoor uiteindelijk het landijs van de gletsjer sneller in zee zou kunnen stromen.

De Thwaites-gletsjer is kwetsbaar, omdat grote drijvende ijsplaten in contact staan met het opwarmende oceaanwater. Deze ijsplaten fungeren als een soort kurk of plug, en houden het landijs van de gletsjer op z’n plaats. Het warmere zeewater doet de ijsplaten van onderaf smelten. Gevreesd wordt dat als de ijsplaten weg zijn, de gletsjer sneller de zee in stroomt. Het proces lijkt zich te versnellen, waardoor mogelijk al binnen vijf tot tien jaar sommige ijsplaten kunnen versplinteren. Als de gletsjer volledig zou wegsmelten betekent dat 65 centimeter zeespiegelstijging in de komende eeuwen. Deze ontwikkelingen in Antarctica kunnen grote consequenties hebben voor (met name) Nederland.

Om je van deze ontwikkelingen de komende jaren goed op de hoogte te houden, heeft Kunst en Landschap een speciale afspeellijst aangemaakt op haar YouTube-kanaal: ‘Doomsday’ Thwaites-gletsjer. De video hieronder kom je daarin uiteraard ook tegen:

Het alarmerende nieuws is uiteraard ook tot de (uitstekende) klimaatjournalisten van NU.nl doorgedrongen. Ze maakten een mooie compilatie van beelden van en over de Thwaitesgletsjer op Antarctica. Klik op onderstaande illustratie voor een video met prima uitleg over waarom het smelten van de gletsjer zulke grote gevolgen kan hebben, ook voor ons land.

Warmer water van honderden kilometers verderop tot in binnenland van noordpoolgebied doorgedrongen

Arctisch zee-ijs wordt niet alleen bedreigd door het smelten van ijs aan de randen, een studie uit 2018 heeft aangetoond: warmer water dat honderden kilometers verderop is ontstaan, is diep in het binnenland van het noordpoolgebied doorgedrongen. Die ‘gearchiveerde’ warmte, die momenteel onder het oppervlak vastzit, heeft het potentieel om het hele zee-ijspakket van de regio te laten smelten als het de oppervlakte bereikt, zeggen onderzoekers. De studie verscheen online op 29 augustus 2018 in het tijdschrift Science Advances.

Kleinere gletsjers op Antartica smelten sneller dan verwacht

Ook een groep kleinere gletsjers op Antarctica smelt sneller dan verwacht. Dat heeft de Duitse ruimtevaartorganisatie (DLR) samen met internationale onderzoekers vastgesteld met een analyse van satellietbeelden van het gebied. Hun onderzoek is gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift Nature Geoscience.

De kleinere gletsjers met de namen Pope, Smith en Kohler zijn de afgelopen 30 jaar aanzienlijk dunner geworden. Het punt waarop de ijsplaten van de gletsjer gaan drijven is verder landinwaarts getrokken. Een groter deel van de gletsjers is namelijk van onderaf blootgesteld aan warm oceaanwater. Bij de Pope-gletsjer is dat bij dit onderzoek voor het eerst aangetoond. Het punt waarop de gletsjer ging drijven was in drie maanden in 2017 zo’n 3,5 kilometer teruggetrokken.

Pope, Smith en Kohler zijn de kleine broers en buren van de Thwaites-gletsjer en Pine Island. ,,Dit onderzoek bevestigt wat er op dit moment in het hele gebied gebeurt”, vertelt hoogleraar Michiel van den Broeke van de Universiteit Utrecht. De ijsplaten in het gebied worden dunner door de warmere oceaan. Het ijs afkomstig van het land van Antarctica zorgt voor een zeespiegelstijging als het in de oceaan belandt. Collega-onderzoeker Bert Wouters van de Universiteit Utrecht en de TU Delft: ,,Dit onderzoek toont weer aan dat het smelten van de gletsjers sneller gaat dan verwacht. Bovendien is het ook wel een analogie voor wat er op de grote gletsjers zoals Thwaites nu gebeurt.”

Kleinere gletsjers op Antarctica smelten sneller dan verwacht
ANP, NU.nl, 28 januari 2022

‘Hoeveel rampen zijn er nodig voor een cultuuromslag?’

Het klimaatgevaar neemt toe, maar nog steeds missen we de drang om écht anders te gaan leven. Wat is er voor nodig om een cultuurverandering plaats te laten vinden, vraagt Tegenlicht-programmamaker Britta Hosman zich af. De échte uitdaging de komende jaren ligt in het leren leven met minder. Dat zei schrijver Amitav Ghosh in 2017 in gesprek met Hosman.

Een gesprek dat nog steeds zó actueel is, dat het VPRO-programma het opnieuw in het voorjaar van 2021 onder de aandacht brengt. ,,Als de pandemie een test was om wakker te worden, dan zijn we in ieder geval gezakt.”: ‘Hoeveel rampen zijn er nodig voor een cultuuromslag?‘

Natuurlijk is de klimaatcrisis vooral een probleem op beleidsniveau, zegt Ghosh, maar fundamenteler is de vraag waarom we dingen blijven willen die onze aarde om zeep helpen.

,,Iedereen wil deel uitmaken van het goede leven. We zijn als een kalkoen voor Thanksgiving. We worden lekker volgestopt maar op een dag gaat de kop eraf.”

Amitav Ghosh, schrijver (India)

‘KNMI stelt verwachte zeespiegelstijging Nederland naar boven bij: tot 1,2 meter in 2100’

De zeespiegelstijging voor de kust van Nederland kan extremer worden dan eerder gedacht, meldt Maartje Bakker op 25 oktober 2021 in de Volks-krant. Bakker spreekt Sybren Drijfhout, klimaatexpert bij het Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut (KNMI). Als de uit-stoot van broeikasgassen onverminderd blijft toenemen, ligt een stijging van 1,2 meter in 2100 binnen bereik (ten opzichte van begin deze eeuw). Eerder leek het ondenk-baar dat de zeespiegel meer dan één meter zou stijgen.

Dat staat in het Klimaatsignaal’21, een rapport waarvoor het KNMI heeft uitgezocht wat het gezaghebbende IPCC–klimaatrapport (zomer 2021) betekent voor Nederland. In dit IPCC-rapport, waarover hieronder (veel) meer, zetten honderden wetenschappers van over de hele wereld de laatste inzichten over het klimaat op een rij.

,,We hebben meer rekening gehouden met de onzekerheid die er zit in de verschillende klimaatscenario’s. Ook de laatste inzichten over Antarctica leidden ertoe dat we de verwachtingen naar boven hebben bijgesteld. Verder nemen we nu voor het eerst bodemdaling mee.“

Sybren Drijfhout, klimaatexpert KNMI

KNMI komt in navolging van IPCC-zomerrapport met alarmerend rapport: ‘Klimaatsignaal’21’

Het klimaat verandert – ook in Nederland. Dat zal ook jou niet zijn ontgaan. Zo komen sommige situaties vaker voor (hitte) en andere situaties juist minder vaak (strenge vorst). Extreem weer blijft hangen in ons geheugen. Zo zullen we de indringende beelden van de overstromingen en wateroverlast na de ongekend hevige regenval op 13 en 14 juli 2021 in Nederland, Duitsland, België en Luxemburg niet snel vergeten. Het aantal slachtoffers (meer dan 200) en de materiële schade (honderden miljoenen, in Duitsland gaat het in de miljarden lopen) waren groot.

Het KNMI brengt in navolging van het alarmerende IPCC-zomerrapport (nogmaals; dit (imposante) rapport van het internationale klimaatpanel van de Verenigde Naties wordt hieronder uitgebreid beschreven) het Klimaatsignaal’21 uit, om antwoord te geven op vragen als: in welke mate is het klimaat al veranderd? Wat is eigenlijk normaal voor de tijd van het jaar? En waar moeten we in de toekomst rekening mee houden?

Klimaatverandering in Nederland heeft een steeds grotere impact op onze samenleving

Met dit rapport geeft het KNMI (opnieuw) het signaal af dat het klimaat (ook) in Nederland snel verandert. Ook benadrukt het instituut dat klimaatverandering in Nederland een steeds grotere impact heeft op onze samenleving. Daarmee wordt eens te meer onderstreept hoe belangrijk het is om – samen met andere landen – de uitstoot van broeikasgassen fors te verminderen. Alleen dan zullen we volgens de organisatie de gevolgen van klimaatverandering, zoals toenemende hitte, droogte, extreme neerslag en zeespiegelstijging voor Nederland kunnen beperken.

Onderstaande infographic, die het Klimaatsignaal’21 in een notendop weergeeft, is clickable gemaakt, zodat je ook de ‘kleine letterjtes’ kunt lezen.

Reactie Deltacommissaris Peter Glas op KNMI-rapport Klimaatsignaal’21

Op elkaar afgestemd of niet, nog dezelfde dag, 25 oktober 2021, komt deltacommissaris Peter Glas met een reactie op het Klimaatsignaal’21-rapport van het KNMI. Niet raar, omdat dit signaalrapport directe consequenties zal hebben voor uitwerking en uitvoering van het Deltaprogramma (2022): waterkeringen versterken, de kustlijn onderhouden, zoetwatervoorraden in oppervlaktewater en grondwater behouden en een nieuwe balans vinden tussen vasthouden en afvoeren van regenwater in landelijk en stedelijk gebied. Het Deltaprogramma is overigens september 2021 net bijgesteld. Ik citeer Glas letterlijk:

,,Het KNMI-Klimaatsignaal’21 bevestigt dat het voor ons laaggelegen land essentieel is dat de CO₂-emissies mondiaal omlaag gaan en dat we extra tempo moeten maken binnen het Deltaprogramma met de maatregelen waarmee we in 2050 weerbaar zijn tegen overstromingen, zoetwatertekorten en extreem weer.”

Peter Glas, deltacommissaris

Zeespiegelscenario’s KNMI laten zien dat eind deze eeuw bestaande aanpak Deltaprogramma mogelijk niet meer volstaat

De zeespiegelscenario’s van het KNMI laten zien dat eind deze eeuw de bestaande aanpak mogelijk niet meer volstaat, zegt de deltacommissaris, en meer ingrijpende keuzes voor het waterbeheer en ruimtelijke inrichting kunnen nodig zijn.

,,Deze nieuwste wetenschappelijke inzichten vergroten de urgentie om de voorbereiding op deze keuzes nu al ter hand te nemen.”

Peter Glas, deltacommissaris

Tegelijkertijd vindt Glas dat we er nu bij onze ruimtelijke inrichting al rekening mee moeten houden dat we onze strategieën op termijn moeten aanpassen en dus goed moeten kijken waar we bouwen en ervoor zorgen dat we dat op een toekomstbestendige manier doen.

Hoe? Daarover vertelt hij in de Kunst en Landschap-special:

‘Is het extreme weer in Limburg een wake-up call? Hoe gaan we ons in de toekomst wapenen tegen klimaatverandering?‘
Robert Rosendal, voor Kunst en Landschap, vanaf 13 juli 2021

Uitgebreide toelichting Deltacommissaris achtergronden KNMI-Klimaatsignaal’21-rapport

In 2014 berekende het KNMI dat in 2100 de grens 1 meter zou zijn. De berekende zeespiegelstijging is nu dus naar boven bijgesteld, is de conclusie van de deltacommissaris in zijn uitgebreide toelichting op het Klimaatsignaal’21 van het KNMI. Op de lange termijn, zo stelt hij, wordt het verschil in zeespiegelstijging tussen niets doen aan de uitstoot van broeikasgassen en het voldoen aan het Klimaatakkoord van Parijs zeer groot. In 2300 kan dit verschil namelijk al oplopen tot vele meters.

Klik op de illustratie hieronder voor een uitgebreide toelichting en reflecties namens de deltacommissaris op zeespiegelstijging, extremere zomerbuien, langdurige droogte of hitte, rivieren, orkanen en stormen, stedelijk klimaat en op IPCC en KNMI-klimaatscenario’s.

‘Zeespiegel dreigt sneller te stijgen: ‘We gaan naar kritieke grens”

‘Controverse Don’t look up’

De film Don’t look up heeft tot allerlei controverses geleid, zegt Wouter van Dieren op 17 januari 2022 via LinkedIn. Klimaatactivisten herkennen de onwil van politici en media om hun alarmsignalen over te nemen. Klimaatcynici zien hysterie. Populisten en media-critici zien hun oordeel bevestigd dat de media de ware machthebbers zijn geworden. Dat de neerstortende komeet een parabel is voor de klimaatverandering is voor iedereen duidelijk. Maar nergens hebben we gelezen, gezien of gehoord – zo luidt zijn metaforische inleiding – dat die ‘klimaatkomeet’ over 100 jaar juist hier neerstort, in deze lage landen bij de zee.

Niet meer dan 10.000 jaar geleden – helemaal aan het begin van dit blogboek heb je daar een filmpje over kunnen zien – smolt de ijskap over het noordelijk halfrond en steeg de zeespiegel in 700 jaar met tientallen meters. Het Doggersland verdween.

Van 5 juni tot en met 31 oktober 2021 kon je een prachtige (familie)tentoonstelling over een verdwenen wereld in de Noordzee, een miljoen jaar geschiedenis, zien in het Rijksmuseum van Oudheden: ‘Doggerland‘. Conservator Luc Amkreutz neemt je mee in een rondleiding door de expositie en vertelt je onder andere over hoe mensen duizenden jaren geleden van Nederland naar Engeland konden lopen.

Als je alle cijfers optelt kom je op een zeespiegel verschil van 170 meter, vóór en na de laatste ijstijd. Dat staat ons ook te wachten, al duurt het nog 1000 jaar, met een eerste piek van enkele meters aan het einde van deze eeuw, zo vervolgt Van Dieren zijn relaas.

Die boodschap dringt niet door tot de media, en evenmin tot de politiek. Het klimaatdebat beperkt zich tot het getal van 1,5 graad Celsius temperatuurstijging als het ultieme doel voor 2050, alsof er daarna geen decennia of eeuwen volgen waarin dit land onder water zal verdwijnen. Het is de klimaatwetenschap volgens hem niet gelukt dat verhaal over het voetlicht te brengen, om redenen die in Don’t look up worden uitgemeten:

Controverse Don’t look up
Wouter van Dieren, LinkedIn, 17 januari 2022

Advies deltacommissaris: houd bij woningbouw rekening met het klimaat van de toekomst

Bij de keuze voor nieuwe locaties voor woningbouw wordt nog nauwelijks rekening gehouden met het bodem- en watersysteem en de gevolgen van klimaatverandering, vooral die op de lange termijn. Naar schatting 820.000 nieuwe woningen zijn voorzien in overstroombare gebieden, gebieden met een slappe ondergrond of gebieden met een natte bodem. Het zijn locaties die kwetsbaar zijn voor overstromingen, wateroverlast, bodemdaling, maar ook voor droogte en hitte. Deze kwetsbaarheid zal door klimaatverandering toenemen, waarbij we steeds meer te maken krijgen met extreem weer, pieken in de rivierafvoer en een stijgende zeespiegel.

Dat schrijft Deltacommissaris Peter Glas op 6 december 2021 in zijn tweede advies over woningbouw en klimaatadaptatie aan de ministeries van Binnenlandse Zaken en Infrastructuur en Waterstaat. In dit advies constateert hij dat er bij de woningbouwopgave onvoldoende rekening wordt gehouden met de langetermijngevolgen van klimaatverandering en met de eisen die water en bodem stellen. 

,,We hebben snel nieuwe woningen nodig, maar daarbij is het wel van belang dat we het in één keer goed doen, flexibiliteit inbouwen en volgende generaties niet klemzetten met problemen en schade. De overstromingen in Limburg hebben recent laten zien hoe kwetsbaar we zijn in de gebouwde omgeving. Ik roep daarom op dat we scherper kijken waar we gaan bouwen en hoe we bouwen.”

Peter Glas, deltacommissaris

Kadir van Lohuizen levert in Buitenhof visuele bewijslast

,,Negen jaar lang reisde hij over de wereld, waaronder Groenland, om zichtbaar te maken wat we ons maar moeilijk kunnen voorstellen: de zeespiegel stijgt door klimaatopwarming. Dat betekent dat leven in delen van de wereld heel moeilijk, soms zelfs onmogelijk wordt.” Dat is de introductietekst van Twan Huys tijdens de Buitenhof-uitzending van 31 januari 2021, waarin Kadir van Lohuizen te gast was – en die liever niet over ‘klimaatverandering, maar over een ‘klimaatcrisis’ spreekt. Daarvoor levert hij visuele bewijslast.

‘Fotograaf Kadir van Lohuizen waarschuwt de wereld nog één keer’

Met eerst een documentaireserie, daarna een tentoonstelling en met ingang van januari 2021 dus het boek ‘After Us The Deluge‘ wijst Kadir van Lohuizen ons (nogmaals) op het oprukkende water dat wereldwijd noopt tot veel rigoureuzere maatregelen dan nu worden genomen.

Ik volg Kadir al een tijdje en heb voor Kunst en Landschap een speciale blogbijdrage over zijn werk samengesteld. Je vindt er de complete vierdelige tv-documentaireserie ‘Na ons de zondvloed‘, een ontmoeting tussen hem en Deltacommissaris Peter Glas bij de Zandmotor, een aantal radio- en tv-interviews over zijn drijfveren en ambities (waarin zijn onderzoeks- en fotojournalistiek centraal staan) plus twee tentoonstellingen in het Nationaal Scheepvaartmuseum in Amsterdam, waarbij je via diverse video’s een virtuele rondleiding krijgt langs plekken op zeven verschillende continenten – van Groenland tot Terschelling. Uiteraard is daarin ook aandacht voor Kadir’s nieuwe boek. Klik op onderstaande illustratie om het allemaal te bekijken. De moeite waard. Fasten your seatbelts!

‘Lands That Will FLOOD in Our Lifetime’

Bij Pro Atlas hebben ze de plekken, die op de verschillende continenten bedreigd worden door zeespiegelstijging, aardig in beeld gebracht. De computerspraakgestuurde voice-over-intonatie leidt soms een beetje af, probeer je daaraan niet te ergeren. Zit onze Nederlandse Delta erbij?

‘Stel dat de zee opeens twee meter stijgt’

Lang is gedacht dat de stijging van de zeespiegel aan het einde van deze eeuw echt niet meer dan een meter zou bedragen. Maar stel dat het toch meer wordt, misschien twee meter? Wat moet Nederland dan doen? Er zijn drie opties, zegt Arjen Schreuder in het NRC van 31 januari 2021. ‘Dat blijkt’, volgens hem, ‘uit allerlei plannen: het land beschermen, zoals nu, een offensieve aanpak, of de economie oostwaarts verleggen.’

Het water komt – zelfs als we nu alle CO2 uitstoot kunnen stoppen

Er zijn met ingang van het nieuwe decennium nogal wat beschouwingen op de toekomst losgelaten. Voor wat betreft toekomstverwachtingen en oplossingen in de strijd tegen zeespiegelstijging kreeg ik op 30 januari jongstleden een aardige blogbijdrage onder ogen van – opnieuw – Hans Middendorp: ‘Het water komt – zelfs als we nu alle CO2 uitstoot kunnen stoppen‘.

In een uitgebreid overzicht, waarin hij ook ‘Het water komt‘ van Bregman bespreekt en ‘bekritiseerd’, doet hij een aantal voorstellen tot zeespiegelstijgingoplossingen en wil hij niet (tot 2050) wachten om daarmee aan de slag te gaan. Klik hier om het te lezen.

,,Zo pleit ik voor een zeesluis in de Nieuwe Waterweg, om Rotterdam en Dordrecht te beschermen. Als die er in 2050 ligt, kunnen we daar een eeuw mee vooruit. Maar wat doen we daarna?”

Hans Middendorp

Advies aan premier Rutte: maak de Deltawerken nou eens af!

Op 31 januari 2020 werd Hans Middendorp door ‘BN De Stem‘ als gast de ruimte geboden om zijn opinie, over zeespiegelstijging, en wat daartegen te doen is om ook in de verre toekomst droge voeten te houden, kenbaar te maken. Het opiniestuk ‘Oproep aan kabinet Rutte III: maak Deltawerken voor 2050 af‘ in BN De Stem vind je (ook) in de rubriek hieronder, waarin ik ‘alle’ reacties’ op ‘Het water komt‘ voor je op een rijtje heb gezet.

De basis voor deze oproep van Middendorp aan premier Rutte ligt aan een eerdere blogbijdrage van deze water- en ruimtestrateeg, die hij op 12 december 2017 reeds aan het net toevertrouwde; deze wil ik je niet onthouden: ‘Advies aan premier Rutte: maak de Deltawerken nou eens af!‘.

De Haakse Zeedijk: een totaalplan voor een klimaatbestendig Nederland bij zeespiegelstijging

In beide hierboven beschreven artikelen van Hans Middendorp komt ‘De Haakse Zeedijk‘ – niet toevallig, hij maakt onderdeel uit van de Adviesgroep De Haakse Zeedijk – ter sprake. Deze ontleent zijn naam aan de grondlegger van een plan om Nederland te behoeden voor çatastrofale rampen ten gevolge van zeespiegelstijging: Rob van den Haak. De werktuig- en scheepsbouwkundige overleed op 4 augustus 2019 op 90 jarige leeftijd.

Van den Haak startte in 1993 met onderzoek naar drijvende golfdempers. In 2003 lanceerde hij, samen met ir. Pieter Stokman, de eerste plannen voor een dijk in zee als oplossing voor de stijgende zeespiegel. In de jaren daarna optimaliseerde hij het plan en presenteerde het op diverse congressen en bijeenkomsten. De Haakse Zeedijk is een hoge, brede zeedijk, zo’n 25 km voor de huidige kust met tussenliggende bekkens met een blijvend peil rond 0-NAP, waarin de rivieren uitstromen.

Nieuw Deltaplan: grote zeedijk 25 kilometer voor Nederlandse kust

Dick Butijn zat en zit met Van den Haak achter De Haakse Zeedijk. Hij zet de plannen na het overlijden van Rob van den Haak voort als de ‘Adviesgroep De Haakse Zeedijk‘ en praat mee over de herijking van het Deltaprogramma richting 2026.

Op 4 juli 2020 verscheen bij het onafhankelijke nieuwsplatform Innovation Origins een tweetal met elkaar samenhangende artikelen waarin de aanpak voor een Haakse Zeedijk beschreven wordt, één beredeneerd vanuit de Nederlandse situatie, en één vanuit Europees, zo je wilt wereld-perspectief. Butijn gaat daarbij in op zowel Rutger Bregman’s ‘Het water komt‘ als de plannen van Sjoerd Groeskamp die pleitte voor een omsluiting van de Noordzee. Wat Dick Butijn betreft hoeven we niet uit deze twee uitersten te kiezen en ligt er een heel wat realistischer plan klaar, dat stapsgewijs gerealiseerd kan worden. Beide artikelen zijn de moeite waard. Ik neem ze hieronder en in het maandoverzicht juli op:

Nieuw Deltaplan: grote zeedijk 25 kilometer voor Nederlandse kust
Dick Butijn, Innovation Origins, 4 juli 2020



.

Een dijk als ontsnappingsroute van het rijke westen
Dick Butijn, Innovation Origins, 4 juli 2020



.

Innovation Origins kwam op 10 juli 2020 met een podcast op hun volledig vernieuwde website waarin je kunt luisteren naar een interview met Dick Butijn over hoe de De Haakse Zeedijk ons – Nederland en Europa – volgens hem kan beschermen tegen het opkomende water:

‘Wilde ideeën om een dam om Nederland te bouwen is onzinnig’

Zo’n twee weken voor de Tweede Kamerverkiezingen van 2021 (15, 16 en 17 maart, red.) kwam directeur Gerard van der Steenhoven van het KNMI met een zorgelijke boodschap: de grens van 1,5 graad opwarming dreigt te worden overschreden, die bereikt ons mogelijk al over negen jaar – in 2030 dus. Hij riep het nieuwe Kabinet op er een schep bovenop te doen om de opwarming tegen te gaan. We zouden nu afkoersen op 3 graden opwarming. Dat tekent Rolf Schuttenhelm op in ‘Hogere dijken voor Nederland geen oplossing bij sterkere opwarming‘ voor NU.nl.

Zo’n hoge opwarming heeft grote gevolgen voor Nederland, waarschuwt hoogleraar fysische geografie Maarten Kleinhans van de Universiteit Utrecht. Het brengt ijskappen voorbij een kantelpunt, de zeespiegelstijging is dan niet te stuiten. En met de zee stijgen ook de rivieren over de hele breedte van (delta) Nederland.

,,In het rivierengebied beschermen we bij extreem hoogwater nu steden door water te lozen in dunbevolkte polders, maar met opstuwing door zeewater heeft dat geen zin meer.”

Maarten Kleinhans

Wilde ideeën om een dam om Nederland te bouwen noemt Kleinhans dan ook onzinnig. Een beter plan is het volgens hem om het probleem bij de echte bron aan te pakken: de uitstoot van broeikasgassen. Daarnaast moet in plaats van steeds hogere dijken en steeds diepere polders geprobeerd worden om het land lokaal iets op te hogen met gecontroleerde overstromingen, in zogeheten wisselpolders.

,,We voeren in Nederland waterbeleid, maar zouden ook ‘sedimentbeleid’ moeten voeren – om het wegzakken van Nederland te stoppen.”

Maarten Kleinhans

Plausibele redenering – formatiedingetje, zo lijkt me. In dit artikel van Rolf Schuttenhelm tref je overigens ook een paar mooie doorverwijzingen (linkjes) naar eerder verschenen artikelen, die zeer de moeite waard zijn.

Hogere dijken voor Nederland geen oplossing bij sterkere opwarming
Rolf Schuttenhelm, NU.nl, 9 maart 2021

‘Waarom er een dijk moet komen op 25 kilometer van de Nederlandse kust’

De formatiebesprekingen zijn op 29 juli 2021 onder leiding van Mariëtte Hamer in volle gang en in Limburg, België en Duitsland likt men diepe wonden van het verwoestende oprukkende water dat twee weken daarvoor vanuit De Eifel en de Ardennen de provincie Limburg indenderde. Ieders vizier staat gericht op water(beheersing). Dick Butijn trok die dag naar de EO-studio voor het programma ‘Dit is de Dag‘ om zijn plan: de Nederlandse variant van De Haakse Zeedijk (de term viel in de uitzending overigens niet één keer) nogmaals onder de aandacht te brengen.

Presentator Tijs van den Brink spreekt Butijn, samen met Bas Jonkman, hoogleraar Waterbouw aan de TU Delft (die het een interessant plan vindt) en wetenschapsjournalist René Didde, die er bedenkingen bij heeft.

Innovatieve kustlijnzorg met de ‘Dutch Coastline Challenge’

Elk jaar onderhoudt Rijkswaterstaat de kust met gemiddeld 12 miljoen m3 zand. Hierbij worden broeikasgassen uitgestoten. Met het programma Innovaties in de Kustlijnzorg wil Rijkswaterstaat het reguliere kustonderhoud duurzamer maken. Op 20 april 2019 was op De Bouwcampus in Delft de eerste bijeenkomst van de Dutch Coastline Challenge: over de opgave om de Nederlandse kust in de toekomst veilig en duurzaam te houden.

Miljardeninvesteringen voor grote opgaven weer op de schop bij zeespiegelstijging?

We moeten in ons deltalandje (in de nabije, maar zeker ook verre toekomst) meer zaken slim en duurzaam aanpakken – lees naar integrale oplossingen zoeken. Bij de vijf grootste investeringsopgaven tot 2050: infrastructuur, woningbouw, energietransitie, klimaatadaptatie en natuur & landbouw, houdt Nederland echter nauwelijks rekening met de toekomstige effecten van zeespiegelstijging, zo blijkt uit een rapport van ingenieursadviesbureau Sweco. Mogelijk moeten deze investeringen, samen goed voor zo’n 900 miljard euro, hierdoor later alsnog op de schop.

Alleen in de watersector worden de gevolgen van de zeespiegelstijging ‘tot op zekere hoogte’ meegewogen, constateert het bureau in het rapport ‘Ruimte voor de toekomst’. Een nog groter risico van het huidige investerings- en planningsbeleid is volgens Sweco dat er straks helemaal geen flexibiliteit of (fysieke) ruimte meer is om de aanpassingen te kunnen doen die nodig zijn om ons land veilig en leefbaar te houden. Het pleit dan ook nadrukkelijk voor meer landelijke regie.

,,Er is veel meer regie nodig op ministerieel niveau”, meent Alex Hekman, business director-Water bij Sweco, zo tekent het watervakblad H₂O Actueel op, op 11 februari 2021.

,,Nu wordt er slecht gestuurd op dit soort risico’s, en dat komt mede door de decentralisatie van ruimtelijke ordening. Er mist samenhang in de keuzes die we maken.”

Alex Hekman, business director Water (Sweco)

De belangrijkste conclusies uit de whitepaper Ruimte voor de toekomst:  

• We moeten in Nederland ruimte vrijhouden voor maatregelen die in de toekomst nodig zijn om ons beschermen tegen zeespiegelstijging. Vooral in de laaggelegen delen moeten we niet alles dicht bouwen, zodat we voldoende flexibel blijven.
  
• Niet alleen de watersector, maar alle sectoren moeten bij hun planvorming rekening houden met een mogelijke zeespiegelstijging. Hierbij kan de planning van de verschillende investeringsopgaven veel beter op elkaar wordt afgestemd. Koppel de verschillende investeringsagenda’s om maatregelen tegen zeespiegelstijging betaalbaar en maatschappelijk acceptabel te houden. En als we dan toch gaan investeren, laten we gelijk een stap zetten richting klimaatbestendig Nederland.

Bekijk hieronder de whitepaper Ruimte voor de Toekomst; Hans Verbraeken heeft het voor Het Financieele Dagblad (en voor jou) prachtig onder de loep genomen in ‘Nederland vergeet stijgende zeespiegel in plannen voor ruimtelijke ordening‘.

Ruimte voor de toekomst
Sweco (Whitepaper), 11 februari 2021




.

‘Nederland vergeet stijgende zeespiegel in plannen voor ruimtelijke ordening’
Hans Verbraeken, Het Financieele Dagblad, 11 februari 2021

Bouwen op het diepste punt van Nederland, is dat wel verstandig?

Bouwen op het diepste punt van Nederland, is dat wel verstandig? Er komt een compleet nieuw dorp in de Zuidplaspolder tussen Gouda en Rotterdam, op 6 meter onder zeeniveau. Terwijl het water de komende jaren alleen maar verder stijgt, en de polder zakt. Volgens burgemeester Han Weber van de gemeente Zuidplas kun je er prima op een veilige manier bouwen, maar Jan Rotmans, hoogleraar Transitiekunde aan de Erasmusuniversiteit Rotterdam, denkt daar (al heel lang) heel anders over en vindt dat je bij het bouwen van huizen veel toekomstgerichter (verder dan 2050, ‘richtjaar’ van het Deltaplan) moet denken: bouwen op en met het water op plekken waar dat kan, of zelfs móet, willen ook onze kinderen en kleinkinderen na dat jaar ‘droge voeten’ houden.

‘Deltacommissaris vraagt kabinet miljarden voor behoud Nederlandse kredietstatus’

Een betere planning en afstemming in de investeringen van de grote (ruimtelijke) opgaven alleen is niet voldoende. Klimaatverandering noodzaakt ook tot meer en slimmere investeringsbudgetten, ook voor de lange(re) termijn. Deltacommissaris Peter Glas roept dan ook op tot extra miljarden voor aanpassingen aan veranderd klimaat. Doen we dat niet, dan dreigt Nederland zelfs zijn ‘Triple A‘-status te verliezen, vanwege de toegenomen kans op overstromingen en schade door extreem weer.

Opnieuw biedt het Financieele Dagblad je hierover een uitgebreid artikel, ditmaal geschreven door Vasco van der Boon en Rob de Lange. De deltacommissaris was naar aanleiding van zijn ‘miljardenoproep‘ uitgenodigd om op 29 maart 2021 naar de BNR-studio te komen om uitleg te geven – Roelof Hemmen interviewt hem.

Deltacommissaris vraagt kabinet miljarden voor behoud Nederlandse kredietstatus
Vasco van der Boon en Rob de Lange, Het Financieele Dagblad, 28 maart 2021



.

Waterveiligheid en infrastructuur moeten hoger op de agenda
BNR-Nieuwsradio, 29 maart 2021 (+ interview Deltacommissaris Peter Glas)

Deltaprogramma 2022: ‘Iedere schop in de grond klimaatbestendig!’

Peter Glas, die ter gelegenheid van Prinsjesdag, 21 september 2021, aan een (dan) rustige Maas staat, doet met het Deltaprogramma 2022 een oproep aan het kabinet om eenmalig 800 miljoen toe te voegen aan het Deltafonds en voor de periode daarna: 100 miljoen structureel per jaar. Aanleiding uiteraard: het Limburgs-Belgisch-Duitse debacle, waarbij meer dan 200 doden te betreuren waren, en waarbij Nederland ternauwernood aan dijkdoorbraken ontkwam.


.

,,We zijn met onze neus op de feiten gedrukt. De weersextremen zullen toenemen. Nat wordt natter, droog wordt droger en heet wordt heter. Daarom moeten we met grote urgentie doorgaan met het Deltaprogramma. Rijk en regio, waterschappen, provincies, gemeenten, iedereen. Daarvoor is geld nodig in het Deltafonds.”

Peter Glas, deltacommissaris

De Deltacommissaris is verheugd aan te kunnen kondigen dat er in de (budgettaire) plannen een extra impuls wordt gegeven aan en voor zoet water. Rijk en regio moeten meer gaan samenwerken aan weerbaarheid tegen watertekorten, door water vast te houden in de bodem, water te bergen en door het van en uit de rivieren slim(mer) te verdelen over ons land.

‘We hebben ook ontzettend veel kennis nodig’, zegt Glas. Daarom is er een Kennisprogramma Zeespiegelstijging, dat ook kijkt naar hoe het landijs smelt op Antartica. Voor de rivieren stelt hij een vergelijkbare aanpak voor:

,,Het zijn de grensoverschrijdende rivieren, dat hebben we gezien in Limburg, die naar onze Delta toekomen. Ook die kennis is nodig.”

Peter Glas

Glas besluit met een oproep aan iedereen onder het motto van het Deltaprogramma ‘Alles op alles voor een veilige en leefbare delta’: Deltaprogramma 2022, ‘iedere schop in de grond klimaatbestendig!’

Unie van Waterschappen: nieuwe Kabinet moet substantiële stappen zetten om problemen én kosten niet naar volgende generaties door te schuiven

Ook Rogier van de Sande, voorzitter van de Unie van Waterschappen reageert op de plannen van het kabinet die op Prinsjesdag bekend zijn gemaakt. Hij maant het nieuwe Kabinet om substantiële stappen te zetten. De Waterschappen werken zich weliswaar drie slagen in de rondte om de gevolgen van de weersextremen tegen te gaan en op te vangen, maar er moeten volgens hem echt substantiële stappen gezet worden, die misschien pijnlijk zullen zijn voor de huidige generatie, maar noodzakelijk zijn om de problemen én de kosten niet naar volgende generaties door te schuiven.

Grenzen water- en bodemsysteem bepalend voor toekomstige ruimtelijke inrichting

Water en bodem vormen letterlijk de basis van Nederland. We hebben een eeuwenoude traditie van aanpassingen om ons land leefbaar en veilig te maken. In het Deltaplan Ruimtelijke adaptatie staan projecten en maatregelen die ervoor moeten zorgen dat Nederland in 2050 waterrobuust en klimaatbestendig is ingericht. Het plan is ingevuld voor de komende zes jaar (het ‘volgt’ het Nationaal Deltaprogramma, red.) en voor de zes jaar daarna op hoofdlijnen en biedt ook een doorkijkje tot 2050.

Het is een uitdaging om voor alle opgaven ruimte te vinden en tegelijkertijd de onderliggende water- en bodemsystemen niet verder te overvragen. De grenzen van deze systemen zijn namelijk steeds zichtbaarder of worden soms al overschreden, zo concluderen het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) en Deltares in respectievelijk de publicaties ‘Grote opgaven in een beperkte ruimte‘ en ‘Op waterbasis‘.

Op 7 september 2021 vertellen onderzoekers Rienk Kuiper (PBL) en Frans Klijn (Deltares) in de derde editie van ‘Deltanieuws‘ over wat die grenzen zijn en wat er nodig is om ze niet verder te overschrijden. Het is volgens hen inderdaad noodzakelijk dat Nederland ro-buuster wordt ingericht. Daarvoor zien ze een cruciale rol weggelegd voor ‘Ruimtelijke Ordening’, die (weer) op nationaal overheids-niveau aangestuurd zou moeten worden.

,,Er is een te smalle blik van de overheid. We merken dat het economisch gebruik van de ruimte de afgelopen decennia steeds belangrijker is geworden. Hierdoor kwam de toekomstwaarde (ecologische duurzaamheid) en belevingswaarde (perspectief van de burger) in het gedrang.“

Rienk Kuiper (PBL)

Ze refereren daarbij aan een artikel van Edwin Buitelaar, onderzoeker bij het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) en bijzonder hoogleraar grond- en vastgoedontwikkeling aan de Universiteit Utrecht (UU) en Maarten Hajer, hoogleraar Urban Futures aan diezelfde universiteit, in een opiniestuk in het NRC van 16 februari 2021. Dat artikel wordt ook uitgebreid – in breed perspectief – besproken op de hoofdpagina van Kunst en Landschap.

,,Er wordt vaak geroepen om een nieuwe landinrichting. Misschien moet je toe naar een grote zone waar de landbouw veel ruimte krijgt, moet je naar een inherent veilig deel van Nederland – boven zeeniveau – voor grootschalige woningbouw en heb je voor natuur een robuuste ecologische hoofdstructuur nodig.“

Frans Klijn (Deltares)

Grenzen water- en bodemsysteem bepalend voor toekomstige ruimtelijke inrichting
Rienk Kuiper (PBL) en Frans Klijn (Deltares), Deltanieuws 03, 7 september 2021

EXPEDITIE WADDENZEE, Carlien Bootsma drie weken te voet van oost naar west en weer terug

,,De verwachte zeespiegelstijging bedreigt het Wad. Journalist Carlien Bootsma loopt hartje winter drie weken met een tentje rond de Waddenzee om te vertellen over wat dat teweegbrengt”, schreef Maaike Borst, journalist bij het Dagblad van het Noorden, in haar aankondiging van ‘Expeditie Waddenzee‘ op 27 december 2019 in datzelfde dagblad: ‘Journalist Carlien Bootsma reist met een tentje rond de Waddenzee: Als het einde dreigt van een oneindig landschap‘.

Bootsma begon haar voettocht langs het UNESCO Werelderfgoed de Waddenzee, vanuit Nieuwe Statenzijl langs de noordelijke kustlijn naar het westen, dan naar Texel en via de eilanden terug, om vanaf Schiermonnikoog over het Wad naar Lauwersoog te lopen. Ze deed (en doet) verslag voor Dagblad van het Noorden, tijdschrift Noorderbreedte en De Correspondent.

Korte film ‘Over zeespiegelstijging, bodemdaling en sedimentatie in de Nederlandse Waddenzee’

Een gebied met Unesco-status dat bedreigt wordt door zeespiegelstijging vraagt natuurlijk om adequate bescherming. Daartoe is (o.a.) een heuse Waddenacademie opgericht. Deze verbindt kennis over het waddengebied met betrekking tot geowetenschap, ecologie, cultuurhistorie, economie, klimaat en water en maakt deze toegankelijk en toepasbaar.

Bekijk hieronder een korte film waarin het wetenschappelijk rapport ‘Sea-level rise, subsidence and morphodynamics in the Dutch Wadden Sea; 2030, 2050, 2100’ in negen minuten wordt samengevat. Je kunt hem ook op een later tijdstip bekijken via het YouTube-kanaal van Kunst en Landschap.

Voor Kunst en Landschap volgde ik Bootsma op de voet. Dagelijks bezocht ik haar Facebookpagina om kennis te nemen van haar gesprekspartners en -onderwerpen, belevenissen en ontberingen. Zo af en toe – als het zo uitkwam – deed ik suggesties voor haar verhaal.

In een aparte blogbijdrage ‘EXPEDITIE WADDENZEE, Carlien Bootsma drie weken te voet van oost naar west en weer terug’ krijg je in vijf (bij Noorderbreedte zelfs tien!) etappes (wekelijkse updates) een beeld van Carliens Expeditie langs de oevers van de Waddenzee. Klik op de foto hieronder voor de Kunst en Landschap-special ‘Expeditie Waddenzee‘ – een rijk geïllustreerd verslag van haar 300 kilometers lange tocht.

Expeditie Waddenkust van start

Op 23 november 2020 ging ‘Expeditie Waddenkust‘ van start. Expeditie Waddenkust is een samenwerking tussen Rijkswaterstaat, provincie Groningen, provincie Fryslân, Investeringskader Waddengebied (IKW), waterschap Noorderzijlvest, Eems-Dollard 2050, Klimaatadaptatie Groningen en Programma naar een Rijke Waddenzee (PRW). Doel van het project: het gezamenlijk ‘in beeld brengen‘ van klimaatadaptatie door mens, plant en dier langs de Nederlandse Waddenkust.

De gevolgen van klimaatverandering bedreigen het Waddengebied. Het wordt warmer, het regent harder, het is langere perioden droog en de verzilting in de kuststrook neemt toe. Die dreiging zal de komende jaren steeds groter worden. Daarom worden op verschillende plekken langs de Waddenkust maatregelen genomen. Welke locaties dat zijn kun je hier zien.

Zelf op expeditie

Vanaf april 2021 organiseren de partners van Expeditie Waddenkust excursies naar de verschillende locaties. Je kunt daar dan zelf op expeditie om klimaatadaptatie ter plekke te zien, te horen – te beleven.

Eerste gedachtenkronkels Kunst en Landschap

In mijn blogbijdrage ‘Provinciale samenwerking bij promotie Waddengebied‘ lees je alles over hoe verschillende organisaties in Noord Nederland de handen ineen sloegen ter bescherming van het Werelderfgoed Waddenzee. Tevens tref je daarin enthousiaste gedachtenkronkels aan die het prille stadium van de ideevorming van en over Kunst en Landschap verraden, die een tip van de sluier oplichten over het multimediale platform in oprichting – en een ‘triggermoment’ duiden. Klik voor Kunst en Landschap op de foto hieronder.

Reacties op ‘Het water komt’ in de media en verdere discussie

Niet alleen de Deltacommissaris, ook Eric Wiebes, Minister van Economische Zaken en Klimaat, pareerde ‘Het water komt‘ met een snelle reactie. Op 2 februari jongstleden schoof hij aan op de bank bij Rick Nieman bij het zichzelf als ‘rechts georiënteerd opinieprogramma’ afficherende WNL Op Zondag:

,,De voorspellingen van Rutger Bregman zijn niet leidend voor het kabinet; wij volgen het internationale klimaatpanel. Iedereen mag zijn punten naar voren brengen, maar dit is een hyperbool.”

Eric Wiebes

Als door een hond gebeten klom Bregman in zijn toetsenbord en betreurde de wijze van repliek van de minister door een ‘bijdrage‘ te posten op Linkedin.

,,Ik vond het een treurige reactie. Het *zijn* namelijk niet mijn voorspellingen. Het zijn de risico-inschattingen van weten-schappers die werken in opdracht van de Nederlandse overheid.”

Rutger Bregman

‘Wéér is het te droog. Wat gaan we eraan doen?’

De extreme droogte van 2018 heeft allerlei partijen wakker geschud. Ook 2019 en het afgelopen voorjaar waren extreem droog. ,,Onze omgang met water moet op de schop”, schrijft NRC-journalist Marcel aan de Brugh op 15 mei jongstleden in ‘Wéér is het te droog. Wat gaan we eraan doen?‘. Je vindt dit artikel natuurlijk ook terug in het maandoverzicht-mei-2020 van Kunst en Landschap..

Ministeries, provincies, gemeenten, waterschappen en drinkwaterbedrijven verenigden zich in de Beleidstafel Droogte en kwamen op 18 december 2019 met hun ‘Nederland beter weerbaar tegen droogte – Eindrapportage Beleidstafel Droogte‘, een rapport met 46 aanbevelingen om Nederland beter te wapenen tegen komende droogtes. Die worden momenteel binnen het Deltaprogramma uitgewerkt.

Om je indruk te geven van de problematiek kun je onderstaande video van het Flows-platform bekijken:

De droogte in Nederland, van dag tot dag

In de tweede week van augustus 2020 volgde De Volkskrant de droogte. Waar was de nood het hoogst, vroegen Mirjam Leunissen en Joris Tieleman zich af, en wat konden ze (toen, red.) de komende dagen verwachten?

De kaart, samengesteld door onderzoeksbureau HydroLogic, vergeleek de toestand van de bodem, gemiddeld over zeven dagen, met dezelfde periode in alle voorgaande jaren tussen 1970 en 2015. Hij combineerde satellietbeelden, neerslagradar, bodemeigenschappen en grondgebruik in een hydrologisch model van de grondwaterstand en het vochtgehalte van de bovenste bodemlaag. De droogtevoorspelling, vijf dagen vooruit, maakte daarnaast gebruik van de weersvoorspelling van het KNMI. Lees hier:

Kennisontwikkeling via de proeftuinen van Lumbricus

Als we de problemen van bodemdegradatie, toenemende weersextremen en fragmentering van governance (i.e. sectoren acteren onafhankelijk van elkaar) niet in samenhang leren aanpakken, dan zal de veerkracht van het bodem- en watersysteem in de toekomst verder afnemen en neemt het risico op serieuze schade en misschien zelfs rampen toe. Zo valt te lezen op de website van Lumbricus. (De naam van het kennisprogramma Lumbricus is de Latijnse naam voor regenworm.)

,,De regenworm zorgt voor een vruchtbare bodem en graaft gangen waardoor het watervasthoudend vermogen van de bodem toeneemt. Daarnaast is de regenworm een bouwer met natuur pur sang. Vandaar de naam.”

Lumbricus

Kern van Lumbricus is de integrale, gebiedsgerichte benadering van het bodem- en watersysteem en het vergroten van de betrokkenheid van de belanghebbenden. Het onderzoeksprogramma richt zich voornamelijk op de hoger gelegen zandgronden in het oosten en zuiden van Nederland. Zo, dat de omstandigheden voor landbouw, natuur en recreatie zo goed mogelijk (geborgd) zijn. Er wordt gewerkt met een tweetal proeftuinen aan de hand van vier thema’s: Bewuste Bodem, Wellend Water, Boeiende Beekdalen en Goede Governance.

Hou vast dat water!

,,Snel water afvoeren zit in het Nederlandse DNA. Maar steeds vaker kampt ons land met droogteperioden. Water vasthouden is daarom tegenwoordig minstens zo belangrijk.” Dat zegt René Didde in het septembernummer van Wageningen World, een kwartaalblad voor relaties en alumni van Wageningen University & Research. Lees hieronder zijn artikel Hou vast dat water! Didde gaat uitgebreid in op het kennisprogramma Lumbricus (en het ‘vervolgprogramma’ KLIMAP)

,,Er wordt volop geëxperimenteerd met methoden waar zowel de boeren als de natuur baat bij hebben. Het is zoeken naar een nieuw evenwicht tussen nat en droog.”

René Didde

Hou vast dat water!
René Didde, WUR (Wageningen World 03), september 2020

Kennis bodemfysische eigenschappen bodem en daarmee samenhangend watertransport cruciaal

We zullen dus moeten werken aan oplossingen die helpen het water zoveel mogelijk vast te houden. De bodem speelt hierbij een cruciale rol. Kennis van de bodemfysische eigenschappen van de bodem en het daarmee samenhangende watertransport door die bodem is noodzakelijk om tot oplossingen te komen. Die kennis heeft Wageningen Environmental Research in huis, vertelt Dorothée van Tol-Leenders: ,,We verzamelen bodemdata, die we voor iedereen beschikbaar stellen via de Basisregistratie Ondergrond. Alle bodemdata zijn daar gratis te bekijken.”

Water afvoeren naar de zee is (politiek) bewust beleid ten faveure van de landbouw

Niet alleen René Didde komt (en kwam) tot het advies om water langer vast te houden. Er wordt hier al meer dan dertig jaar voor gewaarschuwd. Stapels rapporten en onderzoeks-programma’s werden geschreven en besproken, maar ‘er moet na zoveel signalen natuurlijk wel een keer iets gebeuren met al dat onderzoek’, zegt oud wateronderzoeker Flip Witte in een uitzending van Nieuwsuur op 3 oktober 2020. Hij kan maar tot een conclusie komen: ‘de politiek heeft gewoon gefaald’.

,,Er is van alles beloofd, er zijn tussentijdse evaluaties geweest, maar de verdroging gaat gewoon door. Er is simpelweg onvoldoende met de onderzoeksresultaten gedaan.”

Flip Witte

Verdroging in Nederland is volgens Witte vooral een politieke keuze. Water afvoeren naar de zee is volgens hem namelijk al tientallen jaren bewust beleid ten faveure van de landbouw.

Vanaf 22 september 2020 streamed Netflix de succesvolle documentaire ‘Kiss the ground’

In 2013 startte het wereldwijd succesvolle multimediale project ‘Kiss The Ground‘, een lange documentaire, verteld door onder andere bekend acteur Woody Harrelson, die licht werpt op een alternatieve benadering van landbouw – regeneratieve landbouw – die volgens de makers het potentieel heeft om ons klimaat in evenwicht te brengen, onze enorme watervoorraden aan te vullen en de wereld te voeden.

De één uur en 24 minuten durende documentaire werd op 22 september 2020 met veel marketinggeweld gelanceerd. (Ook) Nederlanders kunnen vanaf dat moment ervaren hoe de bodem als dé oplossing voor de klimaatcrisis kan worden gezien, hoe ‘de grond van de aarde de sleutel kan zijn in de strijd tegen klimaatverandering en voor het behoud van de planeet’. Bekijk hieronder de trailer. Voor de volledige Netflix-versie klik je hier.

Deltacommissaris Peter Glas: ‘Onbeperkt watergebruik niet meer vanzelfsprekend’

De tweede week van augustus 2020 was de warmste week ooit gemeten. Het kwik steeg dagelijks tot ver boven de 30 graden. Tegelijkertijd kampen we al jaren met (extreme) droogte. Drinkwaterbedrijven waarschuwden dat de waterdruk mogelijk naar beneden ging en om niet te veel zwembadjes te vullen. Autowassen moest ook maar een weekje worden uitgesteld. Moeten we anders omgaan met ons water?

In het NPO Radio 1-programma ‘Dit is de Dag‘ sprak Kefah Allush op zondagavond 16 augustus met Deltacommissaris Peter Glas, die in dit interview al aanstipte dat de urgentie van aanpassing van onze waterhuishouding door het Kabinet wordt onderkend blijkens een (op Prinsjesdag te melden) verdubbeling van het budget voor waterbeheersing en droogtebestrijding: van 400 tot 800 miljoen euro. Deltacommissaris Peter Glas: ,,Onbeperkt watergebruik is niet meer vanzelfsprekend.”

De wedloop om het schaarse grondwater

De aanspraken van burgers, boeren en bedrijven op grondwater zijn de afgelopen decennia dik verhonderdvoudigd. Zo neemt het aantal boeren dat met grondwater beregent snel toe. Volgens het Financieel Dagblad is het aantal grondwaterputten geëxplodeerd tot 134.801. Deze grondwater-onttrekkingen leveren vooral in de toch al droogtegevoelige (hoge) zandgronden in Zuid en Oost-Nederland problemen op. Er treedt een cumulatie van droogte-effecten op, die de landbouw en de natuur bedreigt en ons voor serieuze uitdagingen stelt. Lees hier ‘De wedloop om het schaarse grondwater‘ van Vasco van der Boon en Erwin Hoekstra (Financieele Dagblad, 25 november 2020).

,,De toename van grondwateronttrekkingen door de landbouw, naast industriële en drinkwateronttrekkingen, is een zorg-wekkende trend”

Peter Glas, Deltacommissaris

Extreme droogte wordt een kracht om rekening mee te houden. Deltacommissaris Peter Glas wil dat er een eind komt aan de ‘ongebreidelde groei van grondwateronttrekkingen’. Dat vraagt om een andere aanpak van de wateropgave in hoog Nederland.

‘Niet het klimaat, maar wij zelf veroorzaken droogte’

Een dag later publiceerde het Financieele Dagblad een (vervolg)artikel van diezelfde auteur Vasco van der Boon, ditmaal met collega Rob de Lange, over onze weerbaarheid tegen droogte. Die kan volgens Deltacommissaris Peter Glas niet worden bereikt door watermaatregelen alleen, het vergt een doordachte en integrale aanpak. Hoe? Lees het in ‘Niet het klimaat, maar wij zelf veroorzaken droogte‘. (FD, 26 november 2020)

,,Samenhang met de ruimtelijke ordening is essentieel. Uitgangspunt is landgebruik aangepast aan waterbeschikbaarheid en zuinig watergebruik.”

Peter Glas

‘Het klimaat is de grootste bestuurlijke uitdaging van de komende tijd’

,,Het klimaat is de grootste bestuurlijke uitdaging van de komende tijd”, dat zei de (toenmalige nieuwe) dijkgraaf bij het Waterschap Brabantse Delta en lid van de Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB) Kees Jan de Vet tegen Nico Schapendonk, die hem interviewde voor BN De Stem, en daar verslag van deed in ‘Nieuwe dijkgraaf West-Brabant: ‘Neem me niet kwalijk dat ik enig ongeduld heb’‘ op 12 september 2017 (!).

1.000 dagen later spreken ze elkaar weer. De Vet: ,,De snelheid van klimaatverandering wordt onderschat. Maar ik blijf gewoon doordrammen.” Kees Jan de Vet wil krachten bundelen en pleit voor een Netwerk Water & Klimaat.


.

Kees Jan de Vet is 1000 dagen dijkgraaf: ‘Drinkwater sproeien op een sportveld… Is dat niet een beetje uit de tijd?’
Nico Schapendonk, BN De Stem, 1 september 2020

‘Dit is het moment voor grotere stappen’; Kees Jan de Vet pleit voor een ‘Adviescommissie Droogte-2030’

Het is een week voor de verkiezingen in 2021, Kees Jan de Vet laat opnieuw van zich horen. Om te voorkomen dat het niet opnieuw 1000 dagen duurt om adequate droogtebestrijding en klimaatadaptatie te bewerkstelligen, wil De Vet, samen met de andere Brabantse waterschappen, een ‘Adviescommissie Droogte-2030’ instellen. Waarin met behulp van de wetenschap (in Brabant) en met een integrale benaderingswijze een (gebiedsgerichte) projectie gemaakt wordt voor de komende tien jaar, en waarin die commissie de afgelopen drie jaar (!) als maatstaf neemt. Het kan immers alleen maar erger worden.

,,Als je Nederland klimaatadaptief wilt maken, moet je in het regeerakkoord direct de koppeling maken met de omvangrijke woningbouwopgave.”

Kees Jan de Vet

Temeer, vanuit zijn rol als lid van de Raad voor het Openbaar Bestuur, dringt hij er bij politici in ‘Den Haag’ op aan een dergelijke langetermijnaanpak voor de volgende kabinetsperiode te verkiezen en in het regeerakkoord op te nemen. Lees daarvoor (in een wat breder perspectief) zijn weblog-bijdrage op de site van de ROB.

‘Nog altijd leeft het sentiment: het zal zo’n vaart niet lopen’
Rens Nijholt, H₂O, 2 maart 2021

WC doorspoelen met regenwater uit de kruipruimte

Grote stappen, kleine stappen, ze zijn, zo lijkt het, allemaal nodig. Gewoon je boerenverstand gebruiken wil ook helpen, moet ‘Rainman’ gedacht hebben. Bouw-kundig ingenieur Iwan Fransen, die door vrienden en collega’s zo wel eens genoemd wordt, bedacht een systeem waarmee je regenwater opvangt in een grote waterzak waarin zo’n 4500 liter neerslag in opge-vangen kan worden, die in de kruipruimte van het huis ligt. En met dat water spoel je vervolgens de wc door, je besproeit je tuin ermee en de wasmachine draait er ook nog op.

Klimaatadaptatie hoeft dus niet altijd ingewikkeld te zijn. Marianne Wilschut interviewde Fransen voor Trouw op 30 april 2021. Een dag later is hij te gast in de Radio1-studio bij Mieke van der Weij en Peter de Bie in het programma ‘Nieuwsweekend‘.

Bevolkingsonderzoek ‘Waterpeil-2020’: klimaatverandering wordt voor mensen steeds urgenter thema

Ongeveer twee derde van de Nederlanders heeft regelmatig te maken met wateroverlast. Steeds meer mensen nemen zelf maatregelen, vooral voor meer groen in de tuin en de opvang van regenwater. Toch is er nog veel winst te behalen, blijkt uit het onderzoek ‘Waterpeil‘ van het samenwerkingsverband Ons Water, een samenwerkingsverband dat zich bezighoudt met het belang van schoon, veilig en voldoende water. Ons Water wil dat Nederlanders zich bewust blijven van de rol van water in ons land..

De publieksmonitor Waterpeil meet het waterbewustzijn van Nederlanders en brengt deze in kaart. Dit onderzoek wordt om het jaar gehouden. Er zijn 2.200 volwassenen vragen voorgelegd over onder andere klimaatverandering, waterveiligheid en wateroverlast. De uitkomsten zijn aan de vooravond van de Week van Ons Water (zie het Klimaat- en waterevenementenoverzicht 2020-2021 van Kunst en Landschap onderaan het blogboek) gepubliceerd.

Twee derde bevolking ervaart wateroverlast, vaker eigen maatregelen
H2O Actueel, 12 oktober 2020

Ontdek hoe Nederland z’n weg zoekt in droge tijden

,,Bekijk hoe Nederland opdroogt, maar vooral ook hoe we dat oplossen”, twittert minister Cora van Nieuwenhuizen op 28 augustus (2020). Ze wees met haar bericht op een interactieve pagina van NOS op 3, waar je aan de hand van verschillende vragen de weg gewezen wordt hoe zij daar op het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (momenteel) over denken. Duik de droogte in en bekijk hun oplossingen door op onderstaande illustratie te klikken: Interactief, en voor een breed publiek. Treed binnen!

Droogte-indicatoren voor anticiperend droogtebeheer

Na drie opeenvolgende droge jaren bruist het in Nederlandse ‘waterwereld’ van de ideeën om het watersysteem te hervormen. Voor een minder populair-wetenschappelijke blik op dit systeem wijs ik je graag op een afstudeeronderzoek van Rutger Weijers. Hij deed (samen met een team van andere droogtevorsers) bij Rijkswaterstaat voor zijn studie Watermanagement aan de TU Delft onderzoek aan alternatieve ‘droogte-indicatoren’ voor het huidige: ‘neerslagtekort’, dat momenteel als droogte-index gebruikt wordt. En, zo vraagt hij zich af, wat is droogte eigenlijk?

,,Oplossingen beginnen bij een heldere probleemdefinitie en scherpe indicatoren. Rutger Weijers ontleedt het droogteprobleem en testte de actiebereidheid op vijf verschillende droogte-indicatoren bij stakeholders.” Dat zegt ‘Flows‘, een platform dat met ‘TU Delft DeltaLinks‘ ‘waterprofessionals en betrokken burgers met overzicht’ inzicht en inspiratie biedt. Klik op de illustratie hieronder om Weijers‘ publicatie ‘Droogte-indicatoren voor anticiperend droogtebeheer‘ van oktober 2020 te bekijken.

Vanwege een regio-specifieke multidisciplinaire benaderingswijze, en om de verschillende droogte-indicatoren te testen, koos Weijers voor dit onderzoek waterschap Vallei & Veluwe als casestudie.

Hoe gaan we de toenemende droogte te lijf?

We zijn slecht voorbereid op lange periodes van droogte, zeggen ze bij Studium Generale van de Universiteit Utrecht. En dat is zorgelijk, want volgens universitair docent Hydrologie Niko Wanders (UU) dreigt een natuurramp. Zijn werk richt zich op hydrologische extreme situaties: niet alleen hoe deze invloed hebben op de maatschappij, maar ook hoe klimaatverandering invloed heeft op hoe vaak deze situaties voorkomen. Hoe gaan we de toenemende droogte te lijf?

‘Wetenschappers slaan alarm: ‘Droogte is een sluipmoordenaar’ kopte de Volkskrant in het late voorjaar-2020. Op dat moment was er nog minder regen gevallen dan in dezelfde periode in 1976, het droogste jaar ooit in Nederland. En dat terwijl ze op sommige locaties nog last hebben van de droge zomer twee jaar terug. Weilanden, bossen en parken kleurden bruin. Er gold een sproeiverbod.

Het laat zien hoe slecht we eigenlijk voorbereid zijn op lange periodes van droogte. Wat kunnen en wat moeten we doen om het tij te keren, vraagt programmamaker bij Studium Generale Erwin Maas aan Niko Wanders. een palet aan oplossingen komt voorbij. Kijken!

Hoogst gemeten temperatuur ooit op aarde: 54,5 graden in de woestijn van de Amerikaanse staat Californië Death Valley

Terwijl wij ons druk maken wanneer gedurende een week de temperaturen oplopen tot ver boven de dertig graden hebben ze in Death Valley andere zorgen; daar stijgt het kwik momenteel tot bijna dubbele hoogte, zoals onderstaande foto laat zien: 59 graden Celsius, 17 augustus 2020. (De officiële temperatuur werd vastgesteld op 54,5, later gecorrigeerd tot 54,4 graden)

Platform Kunst en Landschap heeft de ambitie verandering, de veranderopgaven (transities) waar we de komende decennia voor staan, te willen verbeelden, het gelooft in de kracht van (radicale) verbeelding. Ik wil bovenstaande graag illustreren aan de hand van een ‘Foto om de Dag‘ van journalist, programmamaker en presentator Chris Kijne, die hij, zoals de titel doet vermoeden, ‘om de dag’ voorziet van een prozaïsch bijschrift – op Facebook en Instagram.

De kracht die uitgaat van deze vorm van ‘fotojournalistiek’ bewonder ik zeer. Kijne gebruikt, met een fotografische blik, een (meestal door een ander gemaakt) beeld, dat om een of andere reden indruk op hem maakt(e), om jou er (anders, of beter) naar te laten kijken – te zien. Dat, gelardeerd met en ondersteund door sterk verhalend tonend proza, maakt hem in mijn ogen, in optima forma, tot beeldend kunstenaar – en – daardoor – potentieel ‘ambassadeur van Kunst en Landschap’. Vanzelfsprekend heb ik hem om permissie gevraagd de Foto om de Dag van 19 augustus hier op te nemen; Kijne: ‘By all means‘.

‘Foto om de Dag’ van Chris Kijne van 19 augustus 2020

Foto om de Dag: ,,Het was een tweekolomsberichtje in de rubriek ‘Kort’ in de Volkskrant. U weet wel: zo’n rijtje faits divers in een strookje aan de krantenrand. Bijna nieuws, maar niet helemaal. Er stond in dat wetenschappers van de Ohio State University hebben geconstateerd dat het ijs op Groenland nu zo hard smelt, dat het ijsverlies niet meer gecompenseerd wordt door sneeuw. Zodat de wetenschappers nu zeker weten dat die ijslaag gaat smelten. Weg. Verdwijnen. Kantelpunt bereikt. Point of no return, ‘zelfs als de opwarming van de aarde morgen stopt’, zei één van de onderzoekers er fijntjes bij. Niks meer aan te doen. En dus ook niet aan de meters zeespiegelstijging, de schattingen hangen ergens tussen de vijf of zes, die het gevolg zal zijn van dat smelten. Het kan nog even duren, maar het gaat gebeuren. En het is veel sneller gegaan dan ze verwachtten. Zo staat het er, in dat twee-kolomsberichtje in de rubriek ‘Kort’. Daar staan vrijwel nooit foto’s bij, dus ik geef u deze even mee, van nog wat smeltend ijs. Het staat op het hoofd van Steve Krofchick uit Las Vegas die even is doorgereden naar Death Valley. Steve doet er verder niet toe, laten we hem ‘de mens’ noemen. Daar staat hij, naast de thermometer die nog iets meer aangeeft dan de deze week gemeten recordtemperatuur van 54,4 graden Celsius. Met smeltend ijs op zijn hoofd. Het leek me nuttig om er even een plaatje bij te doen, want u had er misschien overheen gelezen, over dat berichtje over het kantelpunt dat nu bereikt is, een kantelpunt dat een aantal jaren geleden nog als een absoluut rampscenario werd aangemerkt. (Foto: David Becker/ Reuters)”

Chris Kijne

‘Bewoners Californische kust hebben geen drinkwater meer’

Verschillende dorpen en stadjes aan de kust in het noorden van de Amerikaanse staat Californië hebben geen drinkwater meer voor inwoners, meldt de lokale krant The Press Democrat een jaar later. Een lokale bestuurder noemt de situatie tegenover de krant ‘een benarde situatie, die grenst aan een catastrofe’.

Bewoners Californische kust hebben geen drinkwater meer
Redactie Trouw, 6 september 2021

Strenge vorst in Madrid en drukte op de Griekse stranden

Hoe groot kunnen de verschillen zijn! In Spanje is het volop winter, met op veel plaatsen een dik pak sneeuw, terwijl het aan de andere kant van de Middellandse Zee bijna zomers is, met daar veel zon en middagtemperaturen ver boven 20 graden. In de volle zon is zelfs al ruim 30 graden gemeten. Het was afgelopen weekend dan ook erg druk op de Griekse stranden, aldus Weer.nl op 11 januari 2021.

Ik volsta met het opnemen van twee videofragmenten die de verbeelding van de klimaatcrisis door ‘de media’ goed illustreren. De eerste video is nadrukkelijk gericht op de jeugdige kijker.

‘De komende veertig jaar is het alleen nog maar warmterecord na warmterecord’

Het is pas half oktober, maar nu al weten we dat dit jaar de boeken in zal gaan als één van de warmste jaren – of misschien zelfs wel hét warmste jaar – ooit gemeten. Meteoroloog Helga van Leur weet waarom de temperatuurstijging in ons land harder gaat dan in andere landen. En ze vertelt ook welke parallellen er te trekken zijn tussen de klimaat- en de coronacrisis. Hieronder de (sterk) ingekorte Op1-versie van haar betoog op YouTube, het volledige gesprek kijk je hier terug

Column Sybrand Frietema de Vries: ‘Weerrecords bestaan niet meer’

,,Het lijkt wel of de weermannen en -vrouwen er een nieuwe dagtaak bij hebben: het melden van wéér een nieuw weerrecord. Niet alleen afgelopen november, en niet alleen in Nederland.”, schrijft Sybrand Frietema de Vries, columnist bij het Friesch Dagblad, op 11 december 2020. Dat deed hij naar aanleiding van een eerdere tweet, waarin hij ”lichtjes’ uitviel richting NOS en meteorologen’. Columns zijn er niet om te becommentariëren, die zijn om te lezen. (Als je erop klikt is hij net wat beter leesbaar.)

Eurocommissaris Frans Timmermans: ,,Nederland moet er een schepje bovenop doen bij klimaatbeleid”

2020 was het warmste jaar ooit gemeten in Europa. De jaartemperatuur lag in 2020 zeker 0,4 graden hoger dan in de vijf voorgaande recordjaren. Het nieuwe kabinet zal er bij het klimaatbeleid nog een schepje bovenop moeten doen. Dat zegt Eurocommissaris Frans Timmermans, die over de aanpak van klimaatverandering gaat. Hij waarschuwt op 26 april 2021 bij Nieuwsuur dat de nieuwe Europese Klimaatwet tot grote veranderingen zal leiden.

Er moet een schepje bovenop, zegt Eurocommissaris Frans Timmermans over het Nederlandse klimaatbeleid. "We moeten leren te leven binnen de grens die de natuur ons stelt: en dat kunnen we nog niet." #Nieuwsuur pic.twitter.com/HE3nYoJ60e

— Nieuwsuur (@Nieuwsuur) April 26, 2021

De Atlantische Oceaan doet raar. Of lijkt dat zo?

Op 19 maart 2021 kwam journalist voor het NRC, Marcel Aan de Brugh, met verontrustend nieuws over de Atlantische Oceaan en de grote stroming die daarin rondgaat tussen het noorden en zuiden. Deze circulatie beïnvloedt het weerpatroon op de vier aangrenzende continenten. Maar hij is aan het afzwakken.

De afgelopen duizend jaar is hij niet zo traag geweest als nu, schreven onderzoekers eind februari in Nature Geoscience. Binnen- en buitenlandse media pikten het gretig op. Een al langer bestaand angstbeeld vlamde weer op: dat deze stroming, de zogeheten AMOC (Atlantic Meridional Overturning Circulation), door het verder opwarmen van de aarde nog sterker zal afzwakken en op den duur wellicht helemaal stilvalt.

Het klimaat in Noordwest-Europa zou er zomaar zes graden van kunnen afkoelen. Dat het op deze plek in de wereld nu zo relatief mild is, komt door de aanvoer van warm, tropisch oceaanwater vanuit de Golf van Mexico – die onderdeel is van de AMOC. Maar als die stilvalt…

Voor het ‘antwoord’ daarop lees je Aan de Brugh’s hele artikel: ‘De Atlantische Oceaan doet raar. Of lijkt dat zo?‘. Ter verduidelijking van deze – ook voor wetenschappers – best ingewikkelde materie neem ik een (fraaie) video op van ‘Just Have a Think‘, een YouTube-kanaal van Dave Borlace, die werkt voor de Open Universiteit in Groot Brittannië.

Mogelijk zijn de klimaatomslagpunten al bereikt, zeggen wetenschappers

Decennia van onderzoek en ervaring maakt duidelijk dat de gevolgen van klimaatverandering ingrijpende en verstrekkende gevolgen zullen hebben voor onze planeet. En hoewel sommige van die gevolgen voorspelbaar zijn – zoals extremer weer , zeespiegelstijging en verlies aan biodiversiteit – hangt het tempo waarin deze zich ontvouwen en hun uiteindelijke ernst af van wat er gebeurt met de belangrijkste omslagpunten in het klimaatsysteem, de zogenaamde ‘tipping points‘.

Een tipping point is een drempel, een ‘point of no return’ in het klimaatsysteem dat, eenmaal gepasseerd, niet meer teruggedraaid kan worden. Het overschrijden van zo’n omslagpunt betekent niet noodzakelijkerwijs onmiddellijke, ingrijpende gevolgen, maar wel dat die gevolgen onvermijdelijk worden, en na verloop van tijd kunnen de gevolgen dramatisch zijn. 

In een paper uit 2019 identificeerde professor Timothy Lenton, een vooraanstaand klimaatwetenschapper, negen klimaatomslagpunten, van smeltende permafrost in het noordpoolgebied tot het verlies van tropische koraalriffen. Hij legt het je hieronder uit:

Hieronder kun je kijken naar een video van CBS This Morning, waarin de volgens Lenton drie meest kritische omslagpunten besproken worden: die van het Amazone-regenwoud, de West-Antarctische ijskap en het Golfstroomsysteem. Mogelijk zijn die al bereikt.

IPCC waarschuwt voor klimaatomslagpunten in uitgelekt conceptrapport

Eind juni 2021 blijkt uit een uitgelekt IPCC-rapport dat in handen is van Agence France-Presse (AFP), dat mogelijkheden tot herstel en terugdringing van klimaatverandering wel eens op een ‘kritisch punt’ zou kunnen belanden door overschrijding van drempels – van ’tipping points’. Een eerder rapport van het IPCC hieromtrent is bekritiseerd omdat het geen rekening hield met kantelpunten. Het nieuwe rapport echter zal de sterkste waarschuwingen van de organisatie tot nu toe over dit onderwerp bevatten.

IPCC steps up warning on climate tipping points in leaked draft report
Fiona Harvey, The Guardian, 23 juni 2021

IPCC: Leven op aarde zoals we het kennen zal binnen enkele decennia onomkeerbaar veranderd zijn

Het gelekte rapport werpt een serieus licht op het domino-effect dat de opwarming van de aarde veroorzaakt, schrijft Lotte Schuengel de volgende dag op de website van VPRO Tegenlicht. De boodschap: het leven op aarde zoals we dat kennen loopt tegen zijn termijn. Lees hier haar – voorlopige, denk ik – reportage:

,,Het leven op aarde kan misschien herstellen van drastische klimaatveranderingen door te evolueren tot nieuwe soorten en nieuwe ecosystemen te creëren… maar mensen kunnen dat niet.”

IPCC, Intergovernmental Panel on Climate Change

IPCC: Leven op aarde zoals we het kennen zal binnen enkele decennia onomkeerbaar veranderd zijn
Lotte Schuengel, VPRO Tegenlicht, 24 juni 2021

Gelekt VN-klimaatrapport waarschuwt: ‘Het ergste moet nog komen’

Hoewel het rapport een opeenstapeling van rampenscenario’s is en de mensheid gedoemd lijkt, klinkt er toch nog wat hoop, zo stelt website Joop, al is die summier: ,,Wanneer vandaag nog krachtiger maatregelen worden genomen om de overexploitatie van hulpbronnen terug te brengen, de vernietiging van natuurgebieden wordt gestaakt en er meer werk gemaakt wordt van het terugdringen van milieuvervuiling en de verspreiding van ziektes, heeft de mens nog een kans.

Het uiteindelijke rapport wordt in november dit jaar voorgelegd aan de vertegenwoordigers van de 195 VN-lidstaten op de klimaatconferentie COP26 in het Schotse Glasgow (31 oktober t/m 12 november 2021, red.). In februari 2022 wordt de definitieve versie van het rapport gepubliceerd.”

‘Snelle decarbonisatie is zowel mogelijk als cruciaal. Politieke weerstand moet worden aangepakt.’

Hoewel het rapport een vrij grimmig toekomstbeeld schetst, zo tekent Vivian Lammerse op in Scientias op 24 juni 2021, hoeven we de hoop nog niet op te geven. Ze consulteerde een aantal vooraanstaande wetenschappers met kennis op het gebied van ’tipping points’ in: ‘Gelekt klimaatrapport windt er geen doekjes om: onomkeerbare veranderingen met rampzalige gevolgen zijn nabij‘.

,,Het probleem met omslagpunten is dat we pas weten dat we ze gepasseerd zijn als het te laat is. Maar we weten wel dat elke vermindering van de uitstoot de kans verkleint dat we drempels overgaan. Hoe eerder we beginnen, des te beter onze kansen zullen zijn. Het betekent dat we nu echt spijkers met koppen moeten slaan.”

John Quiggin, University of Queensland

,,De realiteit is dat klimaatverandering hier is. Maar hoe erg de gevolgen zullen zijn, is aan regeringen en besluitvormers. Snelle decarbonisatie is zowel mogelijk als cruciaal. Politieke weerstand moet worden aangepakt. Het IPCC maakt de noodzaak voor een snelle energietransitie duidelijk, nu, zonder excuses of vertragingen.”

David Schlosberg, directeur Sydney Environment Institute

Gelekt klimaatrapport windt er geen doekjes om: onomkeerbare veranderingen met rampzalige gevolgen zijn nabij
Vivian Lammerse, Scientias, 24 juni 2021

‘Deze tipping points bedreigen het voortbestaan van de mensheid’

Het is een beetje een gek contrast, zeggen ze medio juli 2021 bij VPRO Tegenlicht. ‘Twee weken geleden lekten stukken uit van een aankomend IPCC-rapport dat binnen enkele decennia een einde aan onze huidige manier van leven voorziet. Het is alle hens aan dek. Maar dan onze Nederlandse bestuurders:

• De directeur van Schiphol hoopt zo snel mogelijk het vliegniveau van 2019 weer aan te tikken;
• De directeur van Shell moet door een rechter gedwongen worden om versneld te verduurzamen en wil daartegen  beroep aantekenen;
• De directeur van het ABP laat het pensioenfonds niet desinvesteren in fossiele energie, maar juist extra aandelen Shell kopen.

Het lijkt alsof bestuurders er nog steeds niet van doordrongen zijn dat klimaatverandering een directe bedreiging vormt voor hun eigen kinderen. Een veel gehoord argument is dat te snel veranderen slecht zou zijn voor de economie of het vestigingsklimaat in Nederland. Maar wat voor zin heeft het om op de tent te passen als onze huidige samenlevingen binnen enkele decennia verdwijnen?’ Voor het antwoord op deze onheilspellende vraag klik je op de illustratie hieronder:

Het IPCC-rapport over de opwarming van de aarde is alarmerender dan ooit, maar hoelang praten we eigenlijk al over klimaatverandering?

Het nieuwste IPCC-rapport over de opwarming van de aarde is alarmerender dan ooit, maar hoe lang praten we eigenlijk al over klimaatverandering? Dat vraagt Jantien de Boer zich af in de Leeuwarder Courant op 11 augustus 2021. Ze maakt een bloemlezing die begint met een berichtje uit 1977 met daarin een glansrol voor dr. Roger Revelle.

,,Roger Revelle, een wetenschapper met een naam als uit een James Bond-film, schopte het op 25 juli 1977 tot pagina 4 van deze krant. De kop boven het bericht luidde: ‘Amerikaans rapport waarschuwt: Gebruik van kolen kan klimaat veranderen’.

In het artikel geeft Revelle toe dat de conclusie ‘nog zeer wankel’ is, maar hij zegt ook dat de opwarming van de aarde door koolzuurgas, oftewel CO2, ‘zeer ernstig genomen moet worden’. Daarom wil hij dat er 20 miljoen dollar aan onderzoeksgeld beschikbaar wordt gesteld ‘opdat men over vijftig jaar, wanneer het probleem ernstig begint te worden, zal weten wat de invloed van koolzuurgas op het klimaat zal zijn’.”

Jantien de Boer, journalist Leeuwarder Courant

De Boer duikt in 44 jaar krantenarchieven en tracht een lijn te ontdekken in de aanwezigheid van artikelen over het klimaat en probeert daaruit de toenmalige urgentie van klimaat-verandering te destilleren.

Ik ga ‘hetzelfde’ doen, met een tweetrapsraket: vanaf de verschijning van het laatste IPCC-rapport – 9 augustus 2021 – tot aan de klimaatconferentie COP26 in het Schotse Glasgow (31 oktober t/m 12 november 2021), waar het (uiteindelijke) rapport wordt voorgelegd aan de vertegenwoordigers van de 195 VN-lidstaten. Daarna maak ik de balans op in februari 2022, wanneer de definitieve versie van het rapport wordt gepubliceerd. Een nieuwe special voor Kunst en Landschap daarvoor is in de maak. Ik vermoed dat ik onderstaande column van Ilyaz Nasrullah (Trouw) als ‘startpunt’ verkies.

‘Tech-optimisme verdooft klimaatgeweten’

Ilyah Nasrullah maakt drie weken na het verschijnen van het klimaatrapport van de IPCC de balans op en concludeert: we gaan ons niet uit de klimaatcrisis innoveren. Dat schrijft Liza Jansen, een van de drie redacteuren die voor LinkedIn nieuwsberichten – ‘conversation starters‘ – schrijven (voor het Nederlands taalgebied) op het platform dat wordt gedreven door ideeënuitwisseling, dialoog en discussie door haar gebruikers:

,,In zijn laatste column in Trouw schrijft hij”:

“Tech-optimisten zetten de klimaatcrsisis neer als een techno-logisch probleem. Maar de klimaatcrisis vraagt om aanpas-singen van ons allemaal. CO2-reducties realiseren we niet op papier met (nog-)niet-gerealiseerde-technologie, maar in de praktijk met gedragsveranderingen van de industrie én onszelf.”

Ilyah Nasrullah, columnist Trouw

Hitte in Canada en deel VS, ‘koelcentra’ geopend voor inwoners

In het laatste weekend van juni 2021 teistert een extreme hittegolf het zuidwesten en midden van Canada en het westen van de Verenigde Staten, meldt NOS Nieuws op 28 juni dat jaar. ,,Meerdere warmterecords zijn gesneuveld en op sommige plaatsen zijn speciale centra ingericht waar bewoners naartoe kunnen om af te koelen. In de regio’s wordt het normaal gesproken ’s zomers niet zo warm.”

Het bericht werd op sociale media massaal gedeeld en leidde tot uiteenlopende reacties. Ik pik er eentje uit:

,,Koelcentra. Hadden we ons dat ooit kunnen voorstellen? Hoe vaak moeten we onze kop nog stoten tegen de klimaatmuur voor we wakker worden?”

Klaas Sietse Spoelstra

Hitte in Canada en deel VS, ‘koelcentra’ geopend voor inwoners
NOS Nieuws, 28 juni 2021

‘Als het te heet wordt voor warmbloedige mensen’

De week ervoor werd het rond de 45°C in bijvoorbeeld Phoenix, en 50°C in Palm Springs. Een paar weken daarvoor werden soortgelijke temperaturen gemeten in diverse delen van India. De aarde warmt op, hittegolven treden op veel plaatsen vaker op. Zijn er eigenlijk plekken op de wereld die, bij verdere opwarming, onleefbaar worden voor de mens, vraagt Marcel Aan de Brugh zich af in het NRC van 25 juni 2021.

Als het te heet wordt voor warmbloedige mensen
Marcel Aan de Brugh, NRC, 25 juni 2021

British Columbia in juni: 47° Celsius!

Een recordtemperatuur wordt in juni opgetekend in het Canadese British Columbia: het kwik stijgt er naar zo’n 47° Celsius. Is het een uitschieter, of is er sprake van een relatie met klimaatverandering? DW News zocht het uit.

Klimatologische hel in het Canadese dorpje Lytton: ‘Hitte is de dodelijkste natuurramp’

Niemand had het zien aankomen, geen weersvoorspelling had ervoor gewaarschuwd, maar binnen een kwartier na het uitbreken kreeg een enorme natuurbrand het dorp Lytton geheel in de greep, schrijft Jean-Pierre Geelen in de Volkskrant van 2 juli 2021. Er ontstond een angstaanjagende chaos waarin mensen halsoverkop met auto’s vluchtten voor het vuur. Over de straten hing een deken van rook, terwijl gebouwen ten onder gingen in een vlammenzee die van alle kanten kwam, aangewakkerd door harde wind.

Wat is het verband tussen klimaatverandering en de Canadese en Amerikaanse hittegolven?

Via een Twitterconnectie stuitte ik op 17 juli 2021 op een briljante uitlegvideo over klimaatverandering in relatie tot de Canadese en Amerikaanse hittegolven op BBC News (World). Verslaggever Ros Atkins brengt het verband tussen die twee op prachtige wijze puntig in beeld – in 7 minuten!

Hittegolven, bosbranden en de gevolgen

Een intens lagedruksysteem zorgt op maandag 15 november 2021 voor enorme stortregens in het zuiden van British Columbia en de noordwestelijke staat Washington. Met niet alleen verwoestende overstromingen tot gevolg, ook de stad Vancouver raakte vrijwel geheel van de rest van Canada geïsoleerd. De overstromingen vonden minder dan vijf maanden plaats, nadat de meest extreme hittegolf in de wereldgeschiedenis dezelfde regio trof en destructieve bosbranden aanwakkerde.

De overstromingen en aardverschuivingen als gevolg van hevige storm sneden de drie belangrijkste snelwegen af ​​die de kuststad Vancouver verbinden met de binnenste delen van Canada. De schade aan sommige van deze snelwegen was extreem en zal leiden tot maandenlange afsluitingen. Bovendien werd alle spoortoegang tot Vancouver afgesloten. Die zullen ongetwijfeld aanzienlijke gevolgen hebben voor de Canadese economie, aangezien de haven van Vancouver de grootste haven van Canada is en de vierde van Noord-Amerika.

Eerst hittegolf, dan watersnood – de ene catastrofe kan niet los gezien worden van de andere, zeggen wetenschappers

Na de hittekoepel en bosbranden van voorbije zomer, zijn grote delen van West-Canada nu verwoest door overstromingen. De ene catastrofe kan niet los gezien worden van de andere, zeggen wetenschappers, aldus Ine Renson in De Standaard van 22 november 2021.

,,Dit is het jaar dat de klimaatverandering diep en hard toeslaat. Het is nu de realiteit voor miljoenen Canadezen.“

David Philips, Hoofdklimatoloog Environment Canada

De Canadese westkust werd getroffen door een ‘atmosferische rivier’, een jetstream van geconcentreerde lucht die grote hoeveelheden waterdamp van de tropen naar de polen voert. Zulke luchtrivieren kunnen 400 tot 600 kilometer breed en 2.000 kilometer lang zijn. Volgens de Nasa kunnen ze tot ­15 keer zoveel water bevatten als de Mississippi. Wanneer ze aan land gaan en over bergen gestuwd worden, laten ze hun vocht neer in de vorm van regen of sneeuw. Roosmarijn Knol van Weerplaza legt het je via de video van NU.nl hieronder haarfijn uit.

Je kunt deze Canadese watersnoodramp volgen via een speciale afspeellijst van het YouTube-kanaal van Kunst en Landschap: ‘Watersnood Canada (B.C.) 15 november 2021‘.

Rampenfilms: ‘De tijd tikt door, het land staat stil, we kijken er verbaasd naar’

,,De snelheid waarmee het vuur om zich heen greep verraste allen. Er was geen tijd voor blussen, spullen pakken of afscheid. De stad viel brandend op de hielen van haar bewoners.”

Sybrand Frietema de Vries, columnist Fries Dagblad

Extreme hitte in het westen van Noord-Amerika vrijwel onmogelijk zonder door de mens veroorzaakte klimaatverandering

Er werden in de gebieden in het noordwesten van de Stille Oceaan van de VS en Canada temperaturen ervaren die nog nooit eerder zijn waargenomen, met records die op veel plaatsen met enkele graden Celsius zijn verbroken, waaronder een nieuw Canadees temperatuurrecord aller tijden van 49,6 ºC in het hierboven genoemde en getoonde dorp Lytton. Kort na het vestigen van het record werd Lytton grotendeels verwoest door een bosbrand.

De uitzonderlijk hoge temperaturen leidden tot pieken in plotselinge sterfgevallen en een sterke toename van ziekenhuisbezoeken voor hittegerelateerde ziekten en noodoproepen. Halverwege het jaar 2021 heeft het extreme weer opgeteld geleid tot acht rampen die volgens het National Center for Environmental Information minstens 331 levens hebben gekost en zo’n 1 miljard dollar aan schade hebben opgeleverd . Die lijst bevat vier uitbraken van zwaar weer, twee overstromingen, één winterstorm met een zeer strenge vorst en de door klimaatverandering veroorzaakte droogte.

Aanleiding voor een internationale groep wetenschappers, waaronder Nederlandse, die heeft samengewerkt om te beoordelen in hoeverre door de mens veroorzaakte klimaatverandering deze hittegolf heter en waarschijnlijker heeft gemaakt.

Extreme hitte in het westen van Noord-Amerika vrijwel onmogelijk zonder door de mens veroorzaakte klimaatverandering
Diverse wetenschappers uit de VS, Canada, het VK, Nederland, Frankrijk, Duitsland en Zwitserland (download volledige studie ingesloten), World Wheater Attribution, 7 juli 2021
.

Wetenschappers: extreme hitte VS en Canada vrijwel zeker door klimaatverandering
Heleen Ekker, NOS Nieuws, 8 juli 2021

‘Dodelijke hittegolf Noord-Amerika 150 keer waarschijnlijker door klimaatverandering’

Elke hittegolf die zich vandaag voordoet, wordt waarschijnlijker en intenser door de klimaatverandering. Om het effect van de klimaatverandering op deze hoge temperaturen te kwantificeren, heeft de hierboven genoemde groep van 27 wetenschappers van het World Weather Attribution (WWA) de waarnemingen en computersimulaties geanalyseerd om het klimaat van vandaag, na ongeveer 1,2 °C opwarming van de aarde sinds het einde van de 19e eeuw, te vergelijken met het klimaat in het verleden.

Een van deze wetenschappers is Maarten van Aalst, hoogleraar aan de faculteit Geo-Informatie Wetenschappen en Aardobservatie van de Universiteit Twente. Klimaatverandering, veroorzaakt door de uitstoot van broeikasgassen, maakte de hittegolf minstens 150 keer waarschijnlijker, zo ontdekten de wetenschappers. Dat schrijft Robin Kwakman, communicatieadviseur van de Twentse universiteit (faculteit ITC) in:

Dodelijke hittegolf Noord-Amerika 150 keer waarschijnlijker door klimaatverandering
Robin Kwakman, Universiteit Twente ( faculteit ITC), 9 juli 2021

‘Het menselijk lichaam kan dit niet aan’

O ja, in Death Valley was het ook dit jaar (2021, red.) weer raak.

In de ‘Doden vallei’ is het hitte record van de heetste op aarde gemeten temperatuur ooit verbroken; bijna 55 graden Celsius.

Dit type extreme uitschieters neemt toe door #klimaatverandering als gevolg van onze uitstoot van broeikasgassen. Het menselijk lichaam kan dit niet aan. https://t.co/7vYEYjXAHS

— Tom van der Lee (@TomvanderLee) July 10, 2021

Hitte treedt buiten kaders stoutste verwachtingen

Hittegolven worden heter; da’s logisch bij een warmer wordende aarde.
Dat die hitte soms buiten de kaders van de stoutste verwachtingen treedt, zet je aan het denken of dat dan ook met hitte in NL mogelijk is… https://t.co/47gjoBmBpx

— Helga van Leur ☀ (@helgavanleur) July 11, 2021

Hoe intense hitte ook ons in Nederland bedreigt

‘Er is steeds meer onderzoek naar de maximale hitte die mensen aankunnen’

Als de temperatuur en luchtvochtigheid een bepaald punt bereikt, lopen mensen een groter risico op overlijden. Dit soort omstandigheden komen steeds vaker voor, schrijft Audrey Carleton voor Vice Nederland op 16 juli 2021. De extreme hitte zoals in Canada en de Verenigde Staten – op één plek werd het bijna 50 graden, en er vielen meer dan honderd doden – is volgens wetenschappers vrijwel zeker toe te schrijven aan klimaatverandering. 

Er is steeds meer onderzoek naar de maximale hitte die mensen aankunnen
Audrey Carleton, Vice Nederland, 16 juli 2021

‘VN hopen dat landen eindelijk klimaatcrisis aanpakken, of de huidige rampen zullen kinderspel blijken’

Het extreme weer kan landen aansporen om ferme klimaatmaatregelen te nemen, hopen de Verenigde Naties (VN). Zo niet, dan kunnen de overstromingen, droogte en bosbranden kinderspel blijken bij later onheil, voorziet het klimaatpanel IPCC. Uit een eerste uitgelekte proefversie van het IPCC (24 juni 2021, red.) sprak al een dystopisch toekomstbeeld als landen er niet in slagen om de Parijs-doelen te behalen.

De wereld ontkomt er niet meer aan om zich te gaan wapenen tegen klimaatschade, zoals noodweer, zei de chef klimaat bij de VN, Patricia Espinosa, op 26 juli 2021. Maar het belangrijkste blijft volgens haar de CO₂-uitstoot verlagen, zodat de klimaatcrisis stopt. ,,We moeten veranderen voor het te laat is.”

VN hopen dat landen eindelijk klimaatcrisis aanpakken, of de huidige rampen zullen kinderspel blijken
Frank Straver, Trouw, 27 juli 2021

‘Zuidoost-Europa krijgt te maken met ‘lange en intense’ hittegolf, lokaal tot 45 graden’

Net voor het laatste weekend van juli, de 30e juli 2021, waarschuwt de WMO, de meteorologische organisatie van de VN, voor extreme hitte in het Middellandse Zeegebied. Grote delen van Griekenland, Zuid-Italië, Zuidwest-Turkije en de Balkan krijgen niet alleen een heet weekend te verduren, ze kunnen zich opmaken voor wellicht de warmste augustusweek ooit. Door warme lucht uit Afrika kan het kwik op sommige plekken oplopen tot ver boven 40 graden Celsius.

Extreme #heat is hitting the Mediterranean area.
Temperatures are forecast to be well above 40°C in inland areas ranging from #Tunisia, southern #Italy, #Greece and #Turkey, according to @DWD_presse which acts as one of WMO's regional climate centres. #ClimateAction pic.twitter.com/Zopu3l0vVb

— World Meteorological Organization (@WMO) July 30, 2021

In de Turkse kustplaats Marmaris, die op dat moment wordt geteisterd door hevige bosbranden, verwacht men temperaturen tot zelfs 45 graden. De Italiaanse krant La Repubblica noemt de naderende hitte de hevigste van de zomer tot dan toe. Tegen persbureau AP zeggen Griekse weerdeskundigen dat de hittegolf een van de hevigste is sinds de jaren 80 van de vorige eeuw, als de hitte inderdaad een week aanhoudt.

,,Er worden echt uitzonderlijke waarden verwacht, die lang zullen aanhouden. Ons land bereidt zich voor op een lange en intense hittegolf.”

La Repubblica

Zuidoost-Europa krijgt te maken met ‘lange en intense’ hittegolf, lokaal tot 45 graden
NOS, 30 juli 2021



.

Turkse bosbranden: toeristen weg, bossen verwoest, mensen in tranen
NOS, 30 juli 2021

Grootste bosbranden uit de Griekse geschiedenis

In de zomer van 2021 gingen grote delen van landen in het Middellandse Zeegebied in vlammen op. Dankzij die bosbranden vielen meerdere doden. Wat doet het met mensen die nu al te lijden hebben onder de gevolgen van extreem weer?

Klimaatverslaggever Marijn Duintjer Tebbens reisde voor Nieuwsuur af naar het Griekse eiland Evia, waar deze zomer 10 procent van al het bos is verwoest door de grootste bosbranden uit de Griekse geschiedenis. Terwijl de vrouwen en kinderen vluchtten, vochten de mannelijke bewoners met man en macht tegen de vlammen. Duintjer Tebbens vermoedt dat hij de komende jaren vaker die kant op zal gaan om verslag te doen.

Extreme weerfenomenen door klimaatverandering: ‘We zijn laat, maar niet té laat’

Terwijl Limburg zijn wonden likt na de heftige overstromingen, staan grote delen van Europa in brand, meldt Anita van Rootselaar op 3 augustus 2021 in het Brabants Dagblad. Extreem weer: door klimaatverandering komt het steeds vaker voor. Gevaarlijk voor de mensheid, waarschuwen deskundigen, maar ook peperduur. ,,De kosten van maatregelen zijn veel lager dan de schade als we niets doen.”

Beelden van vlammenzeeën in, onder meer, de Turkse toeristentrekpleister Marmaris gaan de wereld over. Filmpjes van mensen die door een inferno van smeulende bomen rijden. En dat terwijl de kolkende watermassa’s door straten in Limburg, België en Duitsland nog vers in het geheugen liggen.

Klimaatverandering? We moeten voorzichtig zijn met het koppelen van individuele gebeurtenissen aan klimaat, want dat is complex, zegt Patrick Verkooijen, directeur van het Global Center on Adaptation. Wat wél zeker is, is dat de opwarming van de aarde in de algemene zin voor meer extreem weer zorgt. AD-verslaggever Hilai Noorzai spreekt met hem.

'We willen waarschuwen.' Klimaatdoelstellingen van o.a. grote oliebedrijven zijn niet haalbaar, concludeert @OxfamNovib na bestudering van de plannen. @hutma is klimaatexpert bij de NGO. In #RadiOlympia : 'voor bebossing is alle landbouwgrond nodig, dat is niet mogelijk.' pic.twitter.com/Qphue86wTO

— NPO Radio 1 (@NPORadio1) August 3, 2021

Oxfam Novib: ‘CO2-uitstoot volledig compenseren met nieuwe bossen is luchtkasteel’

Per minuut sterven er nu waarschijnlijk elf personen door ernstige voedseltekorten en door klimaatverandering verdwijnt al vruchtbare landbouwgrond, zo waarschuwt Oxfam Novib in het nieuwe rapport ‘Tightening the Net‘ (‘het net aanhalen’) dat op 3 augustus 2021 is vrijgegeven, meldt Bob van Huet diezelfde dag in de Gelderlander.

Oxfam Novib: ‘CO2-uitstoot volledig compenseren met nieuwe bossen is luchtkasteel’
Bob van Huet, de Gelderlander, 3 augustus 2021

‘Tightening the Net’

Tightening the Net
Ox fam GB for Ox fam International (ISBN 978-1-78748-779-6), 3 augustus 2021

‘Het weer vergelijken met nieuwe ‘normaal’ verstopt de klimaatverandering’

Met de overgang naar het nieuwe ‘normaal’ – de normaal is het gemiddelde weer berekend over een periode van 30 jaar en wordt eens in de tien jaar bijgewerkt – ontstond er enige commotie over het door het KNMI gehanteerde meteorologische begrip. ,,Maar het weer is niet meer normaal”, tweette weerman en glaciologist Peter Kuipers Munneke op 31 december 2020. Hij stopt daarom, en met hem zijn collega’s Gerrit Hiemstra (tweet, red.), Willemijn Hoebert en Marco Verhoef, met het gebruik van deze term tijdens zijn weerpresentatie.

Woord ‘normaal’ leidt tot discussie

Nu de verandering sneller gaat door de uitstoot van broeikasgassen, leidt het woord normaal tot discussie. Dat schrijft Heleen Ekker op 30 december op de site van de NOS. De betekenis die meteorologen eraan geven (een gemiddelde over een bepaalde periode), kan volgens haar ‘anders zijn dan hoe de maatschappij het interpreteert: een tamelijk statische situatie die altijd zo blijft’. Er is dan ook kritiek op het besluit van het KNMI. Omdat bij de berekening wordt gekeken naar de afgelopen dertig jaar, vrezen wetenschappers dat de situatie van bijvoorbeeld veertig of vijftig jaar, of nog langer geleden, buiten beeld raakt.

Nieuw klimaatnormaal leidt tot discussie: is het weer nog wel ‘normaal’?
Heleen Ekker, NOS, 30 december 2020





.

Het woord normaal kan volgens poolbioloog en klimaatdeskundige Maarten Loonen van de Rijksuniversiteit Groningen beter niet meer gebruikt worden – hij vreest dat de ernst van de opwarming hierdoor onvoldoende doordringt. Sterker, ‘door het volgen van de trend in de grafieken over de afnemende ijsbedekking rond de Noordpool, heeft hij gezien dat een recente normaalwaarde de mate van verandering verstopt! Loonen trok hierover aan de bel bij Heleen Ekker en kreeg via haar een podium in het NOS-achtuur-journaal op 30 december 2020. Daar deed hij op zijn website verslag van. Je moet het vooralsnog even met een gebrekkige video doen – als het fragment online komt, zal ik het voor je opnemen in dit blogboek.

,,In die dertig jaar is er ontzettend veel veranderd in de wereld, het is veel warmer geworden. Daarom heb ik grote moeite om over het normaal te praten. Ik vind het een soort van volksverlakkerij als je het huidige weer vergelijkt met het normaal, want dan vergeet je dat het veertig jaar geleden aanzienlijk kouder was.”

Maarten Loonen, poolbioloog en klimaatdeskundige RuG

Weerapp ‘ThermoMate’ wil beter beeld geven van opwarming aarde

,,De klimaatverandering wordt eigenlijk vervaagd. Dat zorgt voor verwarring bij mensen over wat de werkelijke omstandigheden zijn.”

Dennis Botman

Het nieuwe normaal van het KNMI vervaagt de klimaatverandering, zegt TU-Delft-student Dennis Botman in Trouw op de eerste dag van het nieuwe jaar 2021: ‘Weerapp biedt tegenwicht voor ‘het nieuwe normaal’ van het KNMI‘. Hij wil met de weerapp ThermoMate een beter beeld geven van de opwarming van de aarde. Hoe? Dat zie je in onderstaande videoreportage van OOG TV Groningen en lees je op zijn website: ‘Verschuiving normale temperatuur vervaagt klimaatverandering‘.

Nieuw klimaatdashboard KNMI

Deze discussie hangt nauw samen met de lancering van het nieuwe Klimaatdashboard (met interactieve grafiek) van het KNMI, dat op 7 december 2020 online werd gezet. Dit Klimaatdashboard toont in één overzicht de gemiddelde temperatuur in De Bilt met daarin de trend, de verwachting en de verschillende klimaatscenario’s voor de toekomst. Het dashboard wordt in 2021 uitgebreid met andere klimaatvariabelen, zoals bijvoorbeeld neerslag. Je vindt hier achtergrondinfo en uitleg over (de werkwijze van) het interactieve dashboard.

Gemiddeldes en extremen

Als gevolg van klimaatverandering verandert het gemiddelde klimaat, maar ook de kans op extremen. Bovendien kunnen extremen anders veranderen dan gemiddelden. De kans op extreme neerslag kan bijvoorbeeld toenemen, terwijl de gemiddelde neerslag afneemt. Scenario’s voor een toekomstig klimaat moeten dus informatie geven over zowel de gemiddelde verandering als de verandering in extremen. Uitleg daarover vind je in ‘KNMI-klimaatscenario’s‘..

Hoe houden we Nederland weerbaar tegen droogte?

,,Nederland heeft een slim en doordacht watersysteem. Daar zijn wij Nederlanders trots op. Maar als we met ons waterbeheer doorgaan op de huidige weg dan zwemmen we op termijn in een fuik. Dat kunnen we voorkomen, maar dat vergt wel dat we nu keuzes maken.” Dat betoogden Marjolein Mens en Marjolijn Haasnoot afgelopen september op het Springtij Forum (2020).

,,Ruimtelijke ingrepen en transities in de landbouw en energie kunnen we aangrijpen om ook ons waterbeheer aan te passen aan klimaatverandering.”

Marjolein Mens en Marjolijn Haasnoot

Hoe houden we Nederland weerbaar tegen droogte?
Marjolein Mens en Marjolijn Haasnoot, Deltares, 13 oktober 2020

‘Nederland Droogteland’

Vandaag de dag kampt Nederland met lange droogteperioden. De bodem verdroogt, verzilt en verzakt, ondanks dat er ook perioden van extreme neerslag zijn. Hoe kan dat? En vooral: hoe lossen we het op?

In Nederland Droogteland reist wetenschaps- en milieujournalist René Didde langs droge beken en dorre landschappen. Hij verdiept zich in onderzoeken en spreekt bezorgde en vooruitziende experts. Al jaren schrijft hij ook over de systematische verdroging van ons land. Hij mag met recht de ‘droogtespecialist’ van Nederland heten. In Nederland Droogteland trekt hij aan de bel, maar wijst hij ook de weg naar oplossingen.

Nederland Droogteland, uitgeverij Lias. Voor meer info en bestellen klik je hier.

‘En woesjjj, daar pompen we al dat kostbare water weg’

In het laatste weekend van januari 2021, vlak voordat René Didde zijn nieuwe boek Nederland Droogland aankondigde, rees het waterpeil van de Rijn, de ‘hoofdkraan van Nederland’, tot de kolossale hoogte: 15 meter boven NAP. Kunnen we met de actuele hoogwaterpiek niet iets zinvollers doen dan domweg wegpompen naar zee, vraagt hij zich af. Ja, dat kan. Zonder de illusie te wekken dat we die hele huidige zondvloed kunnen bergen voor droge tijden. Didde zoekt naar ondergrondse oplossingen:

Boven de grond ontbreekt de ruimte in Nederland. De ondergrond is echter een nog goeddeels onontgonnen terrein voor opslag. Het teveel aan water dat valt als we het niet nodig hebben, kunnen we daar ‘parkeren’ om het langer uit te zingen als we er een tekort aan hebben.

René Didde

Opinie: En woesjjj, daar pompen we al dat kostbare water weg
René Didde, de Volkskrant, 4 februari 2021

‘Hoe ook Fryslân, een provincie die water ademt, steeds meer last van de droogte zal gaan krijgen’

In het extreem droge jaar 2018 dachten we nog dat het een toevallig incident was. Maar het daaropvolgende jaar was het weer droog en het jaar daarna weer. Hoe kan een typisch waterland als Nederland verdrogen? Wybe Fraanje zocht het voor je uit middels een boekbespreking van René Didde’s ‘Nederland Droogteland‘ in het Friesch Dagblad van 22 april 2021.

Hoe ook Fryslân, een provincie die water ademt, steeds meer last van de droogte zal gaan krijgen
Wybe Fraanje, Friesch Dagblad, 22 april 2021

‘Het ‘moonshot’ van René Didde: Niet (meer) pappen, maar nathouden’

Van 12 januari tot en met 18 mei 2021 organiseerde het advies- en ingenieursbureau Witteveen+Bos een 10-delige webinarreeks over klimaatbestendige en robuuste watersystemen waarbij telkens een Witteveen+Bos’er samen met een partner, klant of con-collega een webinar verzorgde.

Ter voortzetting van deze reeks vraagt het gerenommeerde ingenieursbureu een aantal wetenschappers, waterbeheerders, adviseurs en mensen uit de praktijk naar hun persoonlijke ‘moonshot’ en wat ze daarvoor doen. Doel: inspiratie en motivatie opdoen om het waterbeheer structureel anders, beter, eerlijker en klimaatrobuuster in te richten.

Twee gerespecteerde genodigden gingen hem (tot nu toe) voor, maar het moonshot van René Didde wil ik je vanaf deze plek niet onthouden:

Het moonshot van René Didde: Niet (meer) pappen, maar nathouden
Witteveen+Bos, 24 augustus 2021

‘We hebben een ministerie van WROK nodig: Water, Ruimtelijke Ordening en Klimaat’

Ik vertel niks nieuws als ik zeg dat water essentieel is: voor de inrichting van ons land, voor het bedrijfsleven, voor de natuur, voor de drinkwatervoorziening. Toch is het opvallend afwezig in de politiek. Dat zegt Jos Peters, adviseur Water bij Royal Haskoning DHV, een onafhankelijk internationaal ingenieurs- en projectmanagementadviesbureau op het gebied van duurzame ontwikkeling en innovatie, in een opiniestuk in watervakblad H2O Actueel op 7 november 2020.

Peters pleit daarin voor een ministerie van WROK: Water, Ruimtelijke Ordening en Klimaat. Hij vindt dat water een prominente plek moet krijgen in de verkiezingsprogramma’s en in de komende kabinetsformatie, én dat het een speerpunt moet zijn voor de lange termijn. Mirjam Jochemsen sprak met hem.

,,Veranderingen komen pas op gang als we als maatschappij de urgentie voelen. Met alleen beleid komen we er niet. We hebben behoefte aan lef en langetermijnvisie. Het hangt naar mijn stellige mening niet op enkel technologie.”

Jos Peters, adviseur Water (Royal HaskoningDHV)

‘Water verdient een ministerie van WROK’
Jos Peters, H2O Actueel (Opinie), 7 november 2020

‘Er is gestemd. Hierbij alvast de waterparagraaf ‘Slim omgaan met water’ voor het nieuwe regeerakkoord’

Zo, Nederland heeft gekozen, de stemmen zijn geteld. We weten hoe de Tweede Kamer er zal uitzien in de nieuwe kabinetsperiode, zegt diezelfde Jos Peters in onderstaand opiniestuk in het watervakblad H₂O, een dag na de Tweede Kamerverkiezingen van 2021. Om de formatie te bespoedigen, schreef hij alvast een waterparagraaf voor het Regeerakkoord 2021-2025: ‘Slim omgaan met water’. Heldere lijnen naar de toekomst? Opmerkelijk: Peters‘ ‘ministerie van WROK‘ (what’s in a name) is in zijn aanbevelingen verworden tot een ‘minister voor Water en Ruimte‘.

,,Lezers van H₂O weten het, water gedraagt zich volgens natuurkundige wetten. Daarom zijn keuzes mogelijk, puur op inhoud, die op kamerbrede steun kunnen rekenen.”

Jos Peters, adviseur Water (Royal HaskoningDHV) 

Er is gestemd. Hierbij alvast de waterparagraaf ‘Slim omgaan met water’ voor het nieuwe regeerakkoord
Jos Peters, H₂O, 18 maart 2021

‘Slim’ en ‘slank’ watermanagement

‘Slim Watermanagement’: het beter benutten van het Nederlandse watersysteem om problemen door watertekort en wateroverlast te verminderen

Hoe kunnen we het water in Nederland nog slimmer verdelen over het hele watersysteem? Die vraag staat centraal bij Slim Watermanagement. Een relevante vraag, want teveel water zorgt voor overstromingsgevaar en te weinig water veroorzaakt problemen voor bijvoorbeeld natuur, landbouw, industrie en scheepvaart.

Voor waterschappen en Rijkswaterstaat is het een ingewikkelde puzzel om het water via gemalen, stuwen en sluizen in de goede richting te sturen. Zeker omdat zij voortdurend voor de uitdaging staan om de gebruikers van het water tevreden te stellen en bovendien het energieverbruik voor het pompen zoveel mogelijk willen beperken.

In een tijd waarin het klimaat verandert en perioden met droogte en wateroverlast vaker kunnen voorkomen is het extra belangrijk om die puzzel zo ‘slim’ mogelijk (met elkaar) op te lossen. Bij de Helpdesk Water spreken spreken ze overigens niet alleen over ‘slim’, ook over ‘slank’ watermanagement.

Slim Watermanagement is een maatregel uit het uitvoeringsprogramma van het Deltaprogramma Zoetwater, die loopt tot en met 2021. Het Deltaprogramma Zoetwater brengt de langetermijn maatregelen en -ingrepen in het watersysteem in beeld.

‘Waterman’: Menno Bentveld onderzoekt de complexe strijd om iedere druppel water

‘Water, we komen eruit voort, en we leven ervan’. In de vierdelige BNNVARA-documentaire-serie ‘Waterman‘ onderzoekt presentator Menno Bentveld onze wonderlijke verhouding tot water. Hij volgt de loop van het water in Nederland en belandt in een wereld van botsende belangen en tegenstrijdige inzichten.

Dit persoonlijke vierluik, dat hij samen met regisseur Geertjan Lassche maakte, neemt je mee in een wereld vol uitersten, die je blik op het water voorgoed zal veranderen, zo luidt het persbericht. Vanaf 11 april 2021 kun je Waterman bekijken via de mini–special van Kunst en Landschap, met daarin interviews, achtergrondartikelen, recensies en radio- en tv-reportages over deze (terecht veelbekeken) docu-serie. Aanrader. Klik op Menno!

VN-rapport: aarde wordt ‘onbewoonbare hel’ door overstromingen en droogte

De 21ste eeuw is twintig jaar bezig en in die jaren zijn er 7348 rampen wereldwijd geteld. Dat is bijna twee keer zoveel als in de twintig jaar daarvoor (1980-1999). Een nieuw VN-rapport schetst een somber beeld voor de toekomst. Dat meldt RTL Nieuws op 16 oktober 2020.

Bij die ruim 7000 rampen in de afgelopen twintig jaar zijn vier miljard mensen getroffen en meer dan één miljoen mensen overleden. De toename is mede toe te schrijven aan klimaatverandering, zeggen de VN-onderzoekers in Human cost of disasters. An overview of the last twenty years (2000-2019).

Overstromingen komen vooral voor in landen in Azië zoals Pakistan, India en China, terwijl ze in Afrika juist te maken hebben met de gevolgen van droogte. In Europa leiden hittegolven tot de meeste doden.

In diezelfde maand verscheen ook een VN-rapport over waarschuwingssystemen voor het weer. Omdat extreem weer in de toekomst toeneemt moeten die snel verbeterd worden, met name voor ontwikkelingslanden. Lees hier het RTL Nieuws-artikel, dat – samen met de beide VN-rapporten – (ook) is opgenomen in het oktober-maandoverzicht onderaan dit blogboek.

VN-rapport: aarde wordt ‘onbewoonbare hel’ door overstromingen en droogte
RTL Nieuws, 16 oktober 2020

‘Kan het vijf jaar oude akkoord van Parijs klimaatverandering stoppen?’

Precies vijf jaar na het Klimaatakkoord van Parijs van zaterdag 12 december 2015, het akkoord dat ‘het einde inluidt van een economie die draait op fossiele brandstoffen’, maakte NRC de balans op met een uitgebreid (veel links naar eerdere artikelen) Klimaatdossier. Een groot aantal (klimaat)redacteuren is bij het project betrokken. Ze stellen zichzelf vijftien in hun ogen ‘feitelijke vragen’ en vragen zich af of de aarde opwarmt door menselijk toedoen en, zo ja, hoeveel dan? Is klimaatverandering te stoppen? Met die vragen gaan ze terug ‘naar de basis’. Wat moet je écht weten over het klimaat en de wetenschap erachter? Klik op de illustratie hieronder voor ‘Kan het vijf jaar oude akkoord van Parijs klimaatverandering stoppen?‘, je krijgt dan antwoord op die 15 vragen. Ze worden ondersteund door een mooie animatie-explainer:

Hoogwaterbeschermingsprogramma: van ‘sober en doelmatig’ naar ‘slim en doelmatig’

De aanpak van waterveiligheidsopgaven kan meer kwaliteit opleveren als de verantwoordelijke overheden slimmer samenwerken. Dat is de kern van het advies ‘Hoogwaterbeschermingsprogramma: van ‘sober en doelmatig’ naar ‘slim en doelmatig’‘ dat het College van Rijksadviseurs aan de Minister van Infrastructuur en Waterstaat en de programmadirectie van het Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP) aanbood op 20 juli 2020. Je kunt het hieronder downloaden. Het HWBP heeft door de veelheid en spreiding van de projecten minder dan haar voorganger Ruimte voor de Rivier het imago van een groot project, maar is dat nadrukkelijk wel.

Hoogwaterbeschermingsprogramma: van ‘sober en doelmatig’ naar ‘slim en doelmatig’
College van Rijksadviseurs, 20 juli 2020

Unie van Waterschappen en Vewin komen met manifest: ‘Water verbindt’

Op 25 februari 2021 lanceerden de Unie van Waterschappen en Vewin, de vereniging van waterbedrijven in Nederland, het rapport ‘Water verbindt‘, een manifest waarin ze pleiten voor een Nationale Watertransitie die een gezamenlijk toekomstperspectief moet bieden voor een klimaatrobuust watersysteem. Ze trekken met dit manifest nogmaals aan de bel – eerder vroegen de waterschappen en drinkwaterbedrijven (in april 2020 via ‘oproepen’) al aandacht voor de noodzaak van herstel van de natuurlijke balans van ons watersysteem. ,,Het roer moet om!”

Ze vragen met een gezamenlijke agenda – en een wenkend toekomstperspectief – aandacht van de politiek, de Rijksoverheid, maar ook van andere overheden en bovenal: de samenleving. Een herbezinning anno 2021 is volgens hen op zijn plaats.

,,Om het watersysteem klimaatrobuust en daarmee toekomstbestendig te maken zal water een leidende factor voor de samenleving moeten zijn.”

Unie van Waterschappen en Vewin (in Water verbindt)

Trouw-journalist Onno Havermans heeft het dertien pagina’s tellende Water verbindt-manifest voor je ‘samengevat’ in een tweetal artikelen. Hij sprak daarvoor met Vewin-voorzitter Peter van der Velden en Unie-voorzitter Rogier van der Sande, die dijkgraaf is van het Hoogheemraadschap van Rijnland. Het overigens prettig leesbare manifest heb ik uiteraard ook voor je opgenomen.

Waarschuwing drinkwaterbedrijven en waterschappen: de beschikbaarheid van water is niet vanzelfsprekend
Onno Havermans, Trouw, 25 februari 2021


.

We springen te nonchalant met ons water om: ‘Tijd voor een watertransitie’
Onno Havermans, Trouw, 25 februari 2021


.

Water verbindt
Unie van Waterschappen en Vewin, 25 februari 2021

Water als sturend principe in de leefomgeving

Om schade door weersextremen te beperken, is het nodig dat overheden water ‘sturend’ laten zijn voor de ruimtelijke inrichting. Waterschappen roepen in aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen-2021 dan ook op om bij het invullen van de woningbouwopgave toekomstbestendige keuzes te maken in water-, land en bodemgebruik.

In de regio is hier volgens hen meer samenwerking en regie nodig (een zogenoemde ‘gebiedsgerichte’ aanpak). Van het nieuwe kabinet vragen ze dit ordeningsprincipe nadrukkelijk te omarmen en daar structureel financieel aan bij te dragen. Voor meer achtergronden over een integrale gebiedsgerichte aanpak van de ruimtelijke inrichting van (Noord) Nederland verwijs ik je graag naar de hoofdpagina van Kunst en Landschap.

Unie van Waterschappen: kabinet moet sneller en op grotere schaal voldoende geld beschikbaar stellen voor decentrale overheden

Na de drie extreem droge zomers van voorgaande jaren en de overstromingen in de zomer van 2021 in Limburg (zie special Kunst en Landschap: ‘EXTREEM WEER in LIMBURG; gaan we ons in de toekomst ook op het land wapenen tegen KLIMAATVERANDERING?‘) roept Rogier van de Sande, voorzitter van de Unie van Waterschappen op 16 september 2021 het kabinet op om sneller en op grotere schaal voldoende geld beschikbaar te stellen voor decentrale overheden.

Podcastserie ‘Over Water & Klimaat – de toekomst van onze delta’

De discussies over zeespiegelstijging en klimaatverandering zijn dit jaar aardig op gang gekomen. Om daaraan (ook) een bijdrage te leveren kwam het Deltaprogramma met een primeur: op 22 januari (2020) werden de eerste twee afleveringen van de podcastserie ‘Over Water & Klimaat – de toekomst van onze delta‘ online gezet. In de loop van het jaar werden daar nieuwe afleveringen aan toegevoegd.

Wat doet Nederland om te zorgen dat we droge voeten houden? Hoe zorgen we voor voldoende water in droge tijden? Is Nederland wel voorbereid op een veranderend klimaat? Podcastproducent Hajo Magré praat met wetenschappers en experts die elke dag met die vragen – en de antwoorden – bezig zijn. Over Water & Klimaat kent zes concrete afleveringen.

Je kunt ze hier allemaal beluisteren. (Ze zijn ook in alle bekende podcastapps op je smartphone te beluisteren.)

1. Zeespiegelstijging
2. Droogte en verzilting
3. De crisis van een overstroming
4. Deltaprogramma in de stad
5. Young Professionals en water
6. In gesprek met deltacommissaris Peter Glas
   .

Bonusaflevering ‘Werken aan water en klimaat’ tijdens de coronacrisis

,,Coronacrisis of niet, klimaatverandering staat niet stil. En daarom mag het werken aan waterveiligheid ook niet stilstaan”, meldt Deltacommissaris Peter Glas op 13 mei 2020. Vanaf dat moment is er een speciale coronabonusaflevering aan het rijtje podcasts toegevoegd.

Anno 2020 zijn Nederlanders niet bang voor overstromingsrisico’s

De meeste Nederlanders zijn niet bang dat ze op termijn in grote problemen komen door overstromingen. Uit een onderzoek onder bijna 1.100 mensen van het Hoogwaterbeschermingsprogramma, een alliantie van de waterschappen en Rijkswaterstaat die werkt aan versterking van de dijken voor een waterveilig Nederland in 2050, blijkt dat ze ervan uitgaan dat de overheid op tijd maatregelen neemt. Tachtig procent van de ondervraagden heeft daar veel of tamelijk veel vertrouwen in.

Het onderzoek is uitgevoerd door onderzoeksbureau Kantar in opdracht van het Hoogwaterbeschermingsprogramma.

‘Hoogwaterbeschermingsprogramma’, veilig wonen, werken en recreëren door samenwerking

Het Hoogwaterbeschermingsprogramma wil meer zijn dan een alliantie van waterschappen en Rijkswaterstaat. Steeds vaker zoekt men naar samenwerking met ‘externe partijen’ om te werken aan de grootste dijkversterkingsoperatie ooit sinds de Deltawerken. Met nog minimaal 1.100 kilometer dijken en daarnaast 500 sluizen en gemalen te gaan, lijkt me dat een verstandige werkwijze, al was het maar omdat het Deltaprogramma uitgaat van een versterking gedurende de komende dertig jaar. Dan komen we wellicht op nieuwe, verfrissende ideeën, houden we er de vaart in omdat er minder geprocedeerd hoeft te worden en zijn we met elkaar verantwoordelijk – we doen het immers samen.

‘Nederland en de strijd tegen het water’, #hohohoogwater

In de laatste week van januari 2020, was het precies 25 jaar geleden dat meer dan 250.000 mensen huis en haard achterlieten vanwege extreem hoge waterstanden. Het was de grootste evacuatie in de Nederlandse naoorlogse geschiedenis. Ondertussen is er ongelofelijk veel werk verricht om de rivierengebieden veiliger te maken. Door de aanleg en verbetering van dijken én de rivier ruimte te geven.

Tijdens deze week werd met #hohohoogwater het verhaal van toen, nu en de toekomst in de Nederlandse delta verteld. Met een speciaal journaal, videodagboeken en met infographics over de belangrijkste ontwikkelingen. Ze staan hier allemaal op een rijtje. Hieronder het evaluatiefilmpje.

Groningse zeedijk officieel ‘dijk veilig’ én aardbevingsbestendig

Op donderdag 19 december 2019 is de zeedijk tussen Eemshaven en Delfzijl officieel ‘dijk veilig’ en aardbevingsbestendig. Minister Cora van Nieuwenhuizen (Infrastructuur en Waterstaat), de samenwerkingspartners en leerlingen van basisschool Karrepad uit Groningen onthulden samen een gedichtenbank op de dijk. De kunstwerken van Merijn Vrij met de gedichten van Rik Andreae, Famke Gussenhoven, Aly Freije en Lilian Zielstra werden naast die bij Delfzijl (Noord) geplaatst in Nansum, Spijksterpompen, Nieuwstad en bij het strandje van Bierum. Deze ‘dijkdichters’ dragen hun gedichten vanaf de dijk persoonlijk aan je voor – wel even de app ‘VERS‘ downloaden.

‘Wat als er geen dijken zouden zijn?’

Ter gelegenheid van de opening van de verbeterde dijk maakte daarnaast beeldend kunstenaar Manja Kindt samen met leerlingen van OBS Hiliglo uit Holwierde en OBS ’t Zigt uit Delfzijl een bijzondere animatie. Als basis voor dit project gebruikte ze de creatieve ideeën van leerlingen, opgeschreven en voorgelezen door henzelf en geïllustreerd met hun eigen slibschilderingen. Het centrale thema was: ‘Wat als er geen dijken zouden zijn?’

De zeedijk is de eerste in ons land die volgens de nieuwste veiligheidsnormen én met aardbevingsmaatregelen is versterkt. Bekijk hieronder een kort videoverslag van deze memorabele dag.

De reportage maakt deel uit van de playlist ‘Dijkverbetering Eemshaven-Delfzijl‘ van het YouTube-kanaal van Kunst en Landschap. Abonneren mag!

,,De overstromingen in 1993 en 1995 schudden de samenleving en politiek wakker. Iedereen is sindsdien weer met waterveiligheid bezig. Rijkswaterstaat en de waterschappen werken samen aan de grootste waterveiligheidsopgave sinds de Deltawerken”, schrijft Michèle Blom, Directeur-Generaal Rijkswaterstaat, in haar dagboek.

,,1 februari 1995. De waterstanden van de Rijn, Maas en Waal zijn extreem hoog en ik ben aan de buis gekluisterd.”

Michèle Blom

Versterking Lauwersmeerdijk (Lauwersmeer-Vierhuizergat)

Tussen Lauwersoog en de Westpolder ligt de Groningse Lauwersmeerdijk. Hij voldoet niet meer aan de eisen voor veiligheid, hij moet dus versterkt.

Het versterkingsproject bestaat het project uit drie fases.

• De eerste fase is de verkenningsfase. Die is gestart in 2017. In de verkenningsfase is op hoofdlijnen vastgesteld wat de beste oplossingen zijn voor dijkversterking en welke projecten ‘gekoppeld’ kunnen worden.
• De tweede fase is de planuitwerkingsfase. Die fase is in 2020 gestart. Plannen worden daarin concreet gemaakt: hoe hoog wordt de dijk, welk type bekleding wordt gekozen en hoe kunnen koppelkansen worden uitgevoerd?
• De derde fase is de realisatiefase. In die fase wordt er daadwerkelijk aan de dijk gewerkt. De realisatiefase start in maart 2023.

In 2025 hoopt men het project af te ronden; de dijk moet dan tot zeker 50 jaar tegen overstromingen bescherming bieden. Nu, eind 2020, staat men aan het begin van de planuitwerkingsfase.

Wetterskip Fryslân start met verkenning dijkversterking Koehool-Lauwersmeer

Op 14 augustus (2020) maakte Wetterskip Fryslân melding van de start van de verkenning om 47 kilometer Waddenzeedijk tussen buurtschap Koehool (boven Tzummarum) en het Lauwersmeer (net voorbij Paesens-Moddergat) te versterken. De komende periode wil het Friese waterschap in goede samenhang met het Deltaprogramma samen met de omgeving kijken welke oplossingen er zijn om de dijk te versterken om daarmee te voldoen aan de moderne veiligheidseisen in combinatie met het verbeteren van het landschap en de natuur. Het startdocument voor deze verkenning lag tot en met 28 september ter inzage. In deze periode kon men zienswijzen indienen. Na verwerking van de reacties wordt een definitief plan gemaakt. Dat moet uiterlijk 2023 worden opgesteld zodat men dan met de werkzaamheden kan beginnen. Het hele project moet in 2028 klaar zijn.

De versterkingsoperatie gaat ruim 300 miljoen euro kosten. Hoe de plannen er concreet gaan uitzien, wordt pas later duidelijk. De komende maanden wordt met andere partijen – gemeenten, provincie, Rijkswaterstaat, It Fryske Gea, landbouworganisatie LTO en bewoners gekeken naar de mogelijkheden en wensen om het gebied rondom de dijk landschappelijk, ecologisch en duurzaam te verbeteren. De ideeën die hieruit voortvloeien worden niet door het zogenoemde Hoogwaterbeschermingsprogramma ((HWBP), dat de gehele Nederlandse kustlijn bestrijkt, gedekt. ,,Voor het HWBP is het uitgangspunt dat de dijk veilig en toekomstbestendig moet zijn. Daarbij is het credo sober en doelmatig’’, aldus programmamanager Willem-Jan van Elsacker en projectleider Jan Hateboer.

Waddendijk voor honderden miljoenen op de schop
Koen Pennewaard, Leeuwarder Courant, 14 augustus 2020





.

Wetterskip Fryslân staat dus op het punt om 47 kilometer aan Waddenzeedijk op te knappen. ,,Dit is het grootste dijkverstevigingsproject van Nederland”, zegt bestuurder Bé de Winter tegen Friesch Dagblad-journalist Geert Veldstra op 15 augustus 2020:

Waddendijk klaargemaakt voor nog eens vijftig jaar hoog water
Geert Veldstra, Friescg Dagblad, 15 augustus 2020





.

De versterking van de Waddenzeedijk tussen Koehool en Lauwersmeer is voor Wetterskip Fryslân het grootste project in zijn bestaan. Het waterschap kiest voor een gebiedsgerichte aanpak en dat is nieuw. ,,Het is een geweldige, uitdagende, maar ook noodzakelijke opgave”, zegt diezelfde bestuurder Bé de Winter, die sprak met een redacteur van het vaktijdschrift H2O Actueel:

Wetterskip Fryslân begint aan ‘geweldige, uitdagende, maar ook noodzakelijke dijkversterking’
H2O Actueel, 15 augustus 2020


.

Er gaat veel gebeuren op de landelijke dijk! De dijk wordt een stuk hoger, gemiddeld 60 cm. En de steenbekleding aan de buitenkant wordt vervangen. De kruin van de dijk verschuift naar binnen en de weg wordt smaller. En er komt een natuurlijke overgang van de dijk in het water. pic.twitter.com/iMsETaK7ra

— Dijkversterking Lauwersmeerdijk-Vierhuizergat (@Dijkverbetering) November 29, 2021

‘Dit is mijn geboortegrond. Hier wil ik blijven wonen’

,,Dit is mijn geboortegrond. Hier wil ik blijven wonen. En als ik kinderen krijg, wil ik ook dat zij hier kunnen opgroeien’’, zegt Nynke Agnes Postma uit Oudebildtzijl. Maar wat betekenen klimaatverandering en de stijgende zeespiegel die daarvan het gevolg is, voor dit kenmerkende Friese landschap, met z’n binnendijkjes en terpen?

.

Postma dingt met ‘Sterk Water‘ mee naar de prestigieuze ‘LC Award‘. Samen met achttien andere (groepjes) studenten is zij één van de genomineerden voor deze jaarlijks door de Leeuwarder Courant uit te reiken prijs voor excellente studenten. Hij wordt op 8 juni tijdens de grote finale van de LC Awards-2021 in de stadsschouwburg De Harmonie in Leeuwarden uitgereikt.

Het publiek, jij dus ook, kan vanaf 26 mei t/m 6 juni 2021 van elk project een video bekijken en stemmen voor de ‘Publieksprijs’. Uiteraard kun je deze video’s (nadien) terugkijken via de afspeellijst ‘LC-Awards’ op het YouTube-kanaal van Kunst en Landschap.

‘Futuring Corona’: hoe verhoudt de huidige Coronacrisis zich tot de veel grotere en aanhoudende klimaatcrisis?

Hoe verhoudt de huidige Coronacrisis zich tot de veel grotere en aanhoudende klimaatcrisis? Dat is de vraag die ‘The Urban Futures Studio‘ zichzelf stelt in een – tot nu toe – zevendelige vlog-serie: ‘Futuring Corona‘. Maarten Hajer, hoogleraar Urban Futures aan Universiteit Utrecht, nodigt samen met onderzoekers een aantal (internationale) experts uit om de huidige Coronacrisis te bespreken en er lering uit te trekken. Dat zijn in – eerste instantie – Detlef van Vuuren (hoogleraar Universiteit Utrecht), Linda Steg (hoogleraar Rijksuniversiteit Groningen), Elena Bennett (hoogleraar McGill University) en Arjun Appadurai (hoogleraar New York University).

De eerste aflevering kun je hieronder bekijken. Aflevering 2 tot en met 7 vind je hier. 1 tot en met 4 zijn in het Nederlands. De vierde, waarin Maarten Hajer en Lisette van Beek spreken met de Groningse hoogleraar Linda Steg, beveel ik je van harte aan – niet in de laatste plaats omdat Steg aan het einde van de vlog een interessante aanbeveling doet voor een vervolgvlog. Bij de vijfde aflevering schakelen ze over op Engels vanwege hun internationale gasten. Ze zijn terwijl ik dit bericht post op zoek naar manieren om alle content (online) beschikbaar te maken voor een internationaal publiek.

HET GROTE STRAATBERAAD; een ongewone VERGADERING met gewone mensen over de TOEKOMST van het KLIMAAT

In de laatste week van augustus hebben ‘gewone’ bewoners van Friese en Groningse straten, stegen, streekjes en hofjes, pleinen, kades en oeverstroken een ongewone vergadering: ze doen mee met ‘Het Grote Straatberaad‘. Friesland bijt het spits af op zondag 23 augustus. Precies een week later, op 30 augustus, praten burgers uit Groningse steden, buurtschappen en dorpen over de toekomst van het klimaat.

De organisatie van deze grootschalige noordelijke klimaatvolksraadpleging, die overigens ook in de weken erna plaatsvindt in Amsterdam, Den Haag, Nijmegen en Rotterdam en culmineert in een bottom-up-verklaring tijdens het Warming Up Festival, is in handen van Warming Up.

Kunst en Landschap Noord Nederland brengt ‘Grote Straatberaaddagen’ van Fryslân en Groningen in beeld

Kunst en Landschap Noord Nederland gaat beide noordelijke Grote Straatberaaddagen op de voet volgen. In twee aparte blogs brengt het multimediale platform in oprichting alles wat je wilt weten over de voorbereidingen, het verloop en bijzondere momenten van beide dagen, en de ruimschootse media-aandacht (voor, tijdens en na) die dit bijzondere evenement ongetwijfeld zal opleveren. Klik op de illustratie hieronder:

Het klimaat redden kan nog net, staat in steeds alarmistischer rapporten

‘De bezorgdheid die spreekt uit de vele klimaatrapporten groeit. Net als de kans dat de gestelde doelen niet worden gehaald’, schrijft Paul Luttikhuis in de NRC van 1 oktober 2020. In een analytisch artikel zet hij een scala aan internationale rapporten en resoluties van de laatste decennia voor je op een rijtje: vanaf de eerste resolutie (43/53) van het IPCC, het wetenschappelijke klimaatpanel van de Verenigde Naties dat in 1988 werd opgericht, tot aan het moment van schrijven.

Ze dienen allemaal als uitgangspunt voor beleid wereldwijd om klimaatverandering en verlies van biodiversiteit tegen te gaan. Maar de opwarming en het verlies van natuur gaan vaak veel sneller dan in de rapporten wordt beschreven. Gaan we het nog redden? Klik op de illustratie hieronder voor het antwoord op die vraag.

Zorgen over klimaat flink toegenomen tijdens corona

Door het Coronavirus zijn Nederlanders zich meer dan ooit bewust van de gevolgen van klimaatverandering. Zo vindt maar liefst 80 procent dat we zuiniger moeten omgaan met het klimaat en is ruim de helft bereid het eigen reisgedrag hiervoor blijvend aan te passen. Dat blijkt uit onderzoek dat Ipsos in opdracht van ABN AMRO heeft verricht en publiceerde op 17 november 2020. Niet eerder sprak Nederland zich zo stellig uit voor het klimaat.

Als reden voor het sterk gegroeide milieubewustzijn noemen bijna 4 op de 10 Nederlanders de Coronacrisis. Ruim een derde beschouwt dit zelfs als een wake-up call om meer oog te hebben voor het klimaat. Ruim 40 procent woont daarbij graag in een maatschappij waarin we zowel financieel als persoonlijk om elkaars welzijn denken. Voordat de crisis begon, gebeurde dat nauwelijks, meent 85 procent. Klik op onderstaande illustratie om het hele rapport ‘Zorgen over klimaatverandering flink toegenomen tijdens corona‘ te lezen.

(Met dank aan Biojournaal, 17 november 2020)

‘Is de democratie opgewassen tegen klimaatverandering?’

Klimaatverandering is een urgent en acuut probleem. Tegelijkertijd is de oplossing er één van een langere termijn dan onze politiek doorgaans in het vizier heeft. Daar komt bij dat een nieuwe regering – om de vier jaar, dus – bestaand klimaatbeleid weer ongedaan kan maken. 

In de slotaflevering van de podcast ‘Stemmen‘ van De Correspondent spreken Armèn Hakhverdian en Tom van der Meer hierover met hoofdredacteur Rob Wijnberg en politicologen Brian Burgoon en Marlies Glasius. Klimaatverandering tegengaan kan niet zonder grote offers – maar lukt dat in een democratie?

THE CL!MATE MILES: Kunst en Landschap loopt virtueel mee! Van GRONINGEN naar GLASGOW (COP26) 6 t/m 29 oktober. Loop en help je mee?

Op 6 oktober 2021 gaat ie van start: ‘The Cl!mate Miles‘-wandeltocht van Groningen naar Glasgow, waar de internationale klimaat-conferentie ‘COP26‘ van de Verenigde Naties (31 oktober t/m 12 november 2021) plaatsvindt. Vanuit de Eemshaven in Groningen wandelt Marjan Minnesma, directeur van de duurzaamheidsorganisatie Urgenda, in 25 dagen via Rotterdam naar Glasgow langs duurzame initiatieven.

Doel van The Cl!mate Miles: wereldleiders aanzetten tot aanscherping van acties om de klimaatdoelen van ‘Parijs’ uit 2015 te halen. ‘Let’s accelerate!’, we hebben meer actie nodig en geen dag te verspillen’, zegt Minnesma. Noorderlingen kunnen in de eerste week op verschillende plekken in de regio aanhaken.

Je kunt je aanmelden via de special: THE CL!MATE MILES: Kunst en Landschap loopt virtueel mee! Van GRONINGEN naar GLASGOW (COP26) 6 t/m 29 oktober. Loop en help je mee?, of klik hieronder:

‘Een zee van Eilanden – Topstukken uit Oceanië’

De zeespiegelstijging is geen probleem van de toekomst, maar van nu. Dat weten ze nergens beter dan in Oceanië, waar de band tussen mens en water innig is. Museum Volkenkunde maakt dat op een prachtige manier zichtbaar. De expositie is te zien tot en met 5 april 2021.

EEN ZEE VAN EILANDEN – Topstukken uit Oceanië

De zee is altijd nauw verbonden geweest met de bewoners van Oceanië, de collectieve benaming voor duizenden eilanden in de Grote en Stille Oceaan. De eilanden vormen een verbindingsweg naar ‘anderen’, een middel om handel te drijven of om oorlog te voeren. Deze verschillende thema’s komen terug in de tentoonstelling Een zee van eilanden in Museum Volkenkunde in Leiden. Je ziet er adembenemende kano’s, sieraden, zeekaarten en objecten die verwijzen naar mythen rondom het water. Hier een preview:

Vanwege de coronacrisis namen de cultuurvloggers van My Daily Shot of Culture het initiatief om met Thuismuseum.nl de cultuurhuizen en musea van Nederland te ondersteunen en bij jou (t)huis te brengen. Dankzij hen – vlogger Jip was te gast bij het Museum Volkenkunde – kun je nu alvast een ‘glimp’ van het museum opvangen.

Kunst en Landschap brengt zeespiegelstijgingsdiscussie vanaf 2020 in beeld

Ik ga – op hoofdlijnen en met ingang van dit bericht, januari 2020 dus – trachten je via deze pagina op de hoogte te houden van de zeespiegelstijging- en klimaatverandering-discussie. Relevante artikelen, opiniestukken en rapporten neem ik daarbij mee. Hopelijk is dat een reden Kunst en Landschap regelmatig te bezoeken. Bookmarken mag. Vanzelfsprekend zijn alle suggesties voor opname in dit overzicht welkom. Alvast dank daarvoor. En, wellicht ten overvloede, hier vind je een aantal artikelen en video’s die een goede bijdrage kunnen leveren aan het debat: de door mij gekwalificeerde ‘Must Reads‘.

De Waddenzee spoelt over de veerdam van Ameland

Laat ik beginnen met een bericht dat op 10 februari 2020 via het YouTube-kanaal van Ameland bij Kunst en Landschap binnenkwam. Niet direct bijdragend aan discussie, maar wel aardig om een van de belangrijkste principes van Kunst en Landschap onder de aandacht te brengen, dat van verbeelding: Full screen aan!

Hoogwater maakt Kiekkaaste in Nieuwe Statenzijl onbereikbaar

Op 12 februari verbeeldde Luken Hulsker het hoge water op zijn Facebookpagina door onderstaande ‘plaatjes’ te schieten van de Kiekkaaste, de enige buitendijkse vogelkijkhut van Nederland die goed zicht geeft op de slikvelden van de Dollard – favoriete plek van vogelspotters en -fotografen en dankbaar object voor marketeers bij hun Groningen–promotie.

Maandoverzichten: artikelen en reacties op ‘Het water komt’ (vanaf januari 2020)

Maandoverzichten: artikelen en reacties op ‘Het water komt’ – 2021