WANDELEN door 26 eeuwen bewonings-geschiedenis in het Nationaal Landschap MIDDAG-HUMSTERLAND
‘Visit Wadden‘ – zo luidt de campagneslogan (en het webadres plus .nl) van het UNESCO Werelderfgoed Waddenzee – nodigt je uit de wandelschoenen aan te trekken. Na tal van zomeractiviteiten bestaat het ‘grote genieten’ bij de jubilaris in de herfst van 2019 uit het beleven van een wandeltocht langs de boorden van het Reitdiep en zijn voormalige, nog in het landschap zichtbare meanders. Waan je in de Middeleeuwen en zet schreden over de flanken van Nationaal Landschap Middag-Humsterland.
Eén van de oudste cultuurlandschappen van ons land
“Middag-Humsterland en het Reitdiepgebied zijn onderdeel van het Groninger wierdenlandschap. Dit landschap heeft zijn oorsprong in de spontaan opslibbende kwelders die omstreeks 600 v Chr. bewoonbaar werden. Vanaf de oorsprong was het een agrarisch landschap waarbij de nadruk op veeteelt lag. In de huidige tijd is dat nog altijd het geval. Het gebied vertegenwoordigt derhalve één van de oudste in tact gebleven cultuurlandschappen van ons land. In Middag-Humsterland en het Reitdiepgebied zijn bovendien veel karakteristieke elementen bewaard gebleven. Het landschap is een collage van stokoude wierden, waterlopen, kavelpatronen, wegen, dijken en dijktracés. Het is zeer rijk aan archeologische waarden die terug gaan tot de Midden IJzertijd (ca. 600 v Chr.).”
(Uit: ‘Landschappen van Noord-Nederland’, website van het Kenniscentrum Landschap van de Rijksuniversiteit Groningen.
Volledige tekst: ‘Middag-Humsterland en Reitdiepgebied’, Ben Westerink.)
Ben Westerink, de spreekwoordelijk wandelende encyclopedie
Ben Westerink is een van de drijvende krachten achter de in 1996 opgerichte Historische Kring Ubbega die zich voornamelijk richt op het in kaart brengen van de geschiedenis van het grondgebied van de dorpen Adorp, Sauwerd en Wetsinge – en die dit op een toegankelijke manier onder de aandacht wil brengen. Als je mazzel hebt kom je hem onderweg op zijn vouwfiets tegen. Mocht dit het geval zijn dan zal de door Visit Wadden aangegeven wandelduur wel iets oplopen – Westerink kan uitermate boeiend vertellen over de landschapsgeschiedenis van het gebied. De spreekwoordelijk wandelende encyclopedie, zeg maar.
Boek ‘Wierdenlandschap’ beschrijft het wel en wee van de Groninger wierden
Fijn dat Westerink’s kennis over meer dan twintig eeuwen oude wierden, omringd door een netwerk van oude wegen, waterlopen en dijken voor een breed publiek beschikbaar is. Op 12 oktober 2022 verschijnt bij uitgeverij Noordboek zijn boek ‘Wierdenlandschap‘, met daarin beschrijvingen van grote, soms deels afgegraven, dorpswierden tot bescheiden huiswierden die alleen bij een lichte nevel zichtbaar worden – oude woon-heuvels die ooit werden opgeworpen om de bewoners tegen de stormvloed te beschermen. De kuststrook van Groningen ligt er nog altijd mee bezaaid.
De schoonheid van het Groningse wierdenlandschap ontleed
Op de leestafel ligt een nieuw en monumentaal boek over de Groningse wierden, schrijft Joost Eskes in een boekbespreking op 6 december 2022 in historisch tijdschrift Historiek. ,,Op tafel want het is stevig en zwaar zodat in de handen houden wat vermoeiend is. Het titelblad vertoont een zacht glooiende wierde met boerderij en daaronder een foto van twee arbeiderswoningen in een paradijselijk landschap met pluizige paardenbloemen en bomen. Wierdenlandschap is de titel. Misschien zou een student over zo’n titel direct te horen krijgen dat de studie een probleemstelling of invalshoek mist. Westerink is echter geen student en zijn boek is een prachtige synthese van decennia onderzoek naar de wierden.
Theo Spek, hoogleraar landschapsgeschiedenis aan de Rijksuniversiteit Groningen, zegt in het voorwoord dat de Groningse wierden ‘tot dusverre veel minder aandacht’ kregen dan de Friese terpen en dat dat misschien ligt aan de ‘schroom’ bij onderzoekers uit deze provincie om ‘het verhaal hiervan in zijn volle rijkdom’ te vertellen. Dat is precies wat Westerink de lezer voorschotelt. Rijkdom zonder schroom.” Fijne recensie:
De schoonheid van het Groningse wierdenlandschap ontleed
Joost Eskes, Historiek, 6 december 2022
Lezing Ben Westerink in Museum Wierdenland: ‘Land van wierden’
Op 8 februari 2023 presenteert Ben Westerink zijn boek Wierdenlandschap tijdens de lezing ‘Land van Wierden‘, georganiseerd door Erfgoedpartners in samenwerking met Museum Wierdenland en Biblionet Groningen in het prachtige wierdendorp Ezinge. Heb je de lezing niet bij kunnen wonen? Geen nood. Hij is hieronder integraal terug te kijken, uiteraard ook – later – op het YouTube-kanaal van Kunst en Landschap Noord Nederland (abonneren mag):
Een zwerftocht door de geschiedenis van het wierden-landschap
In 1986 kocht Ben Westerink een nieuwbouwhuis aan de rand van de wierde van Adorp. Een prachtige plek aan een doodlopende straat met weids uitzicht over de graslanden waar ooit de brede getijdenrivier de Hunze meanderde voordat de bochten van het huidige Reitdiep werden afgesneden.
‘Een ding knaagde nog lang’, zegt Westerink tegen historicus, schrijver en docent Erik de Graaf, die hem bezocht voor een reportage over zijn nieuwe boek voor het tweemaandelijks verschijnende cultuurmagazine Blad, als ze vanaf de voordeur de trap naar de beneden-verdieping zijn afgedaald:
,,Om vier woningen te bouwen werd 400 vierkante meter wierdengrond afgegraven en afgevoerd. Veertig jaar geleden gebeurde dat nog zonder noemenswaardig gemor, tegenwoordig wordt dat als een archeologische en cultuurhistorische doodzonde beschouwd. Het bewustzijn voor erfgoed en cultuurhistorie is gelukkig fors toegenomen.”
Ben Westerink, emeritus hoogleraar Farmacie
‘Het was een flinke klus’, zo tekent De Graaf op: ‘Toen uitgeverij Noordboek uit Gorredijk hem vroeg om een boek over het ontstaan van het Groninger wierdenlandschap te schrijven dacht hij er een jaar voor nodig te hebben. Het werden er zes, maar het resultaat is ernaar. Vierhonderd pagina’s met heldere tekst, honderden prachtige foto’s en zelfgemaakte verklarende kaarten en tekeningen. Alles bij elkaar 2222 gram schoon aan de haak. Een mooie revanche voor de graafwerkzaamheden in zijn wierde’.
Een zwerftocht door de geschiedenis van het wierdenlandschap
Erik de Graaf, Bureau Graafwerk, april 2023
Henny Groenendijk: ‘Beperk je niet tot potten en pannen!’
Om je alvast een beetje voor te bereiden op je Visit Wadden-tocht, je een indruk te geven van wat je bij Middag-Humsterland kunt verwachten, kun je hieronder kijken naar een NCRV– documentaire uit 2008 – die is enigszins gedateerd, van belabberde kwaliteit, maar toch een boeiend relaas. Daarin komt (o.a.) Henny Groenendijk, gewezen provinciaal archeoloog en bijzonder hoogleraar Archeologie en Maatschappij aan de Rijksuniversiteit Groningen, aan het woord.
Een – meer ‘recent’ – interview van Joke Geelhoed-Oosterhuis (Trouw, 31 augustus 2019) over de rol van archeologie in de samenleving, wil ik je ook niet onthouden: ‘Archeoloog Henny Groenendijk spoort collega’s aan groot te denken: ‘Beperk je niet tot potten en pannen’.
Groot Wetsinge, onderdeel van ‘Visit Wadden’- wandeltocht
Omdat je tijdens je Visit Wadden-wandeling ook Groot Wetsinge aan zult doen – ik woon en werk er met veel plezier meer dan twintig jaar – breng ik graag een tweetal kunst- en landschap-gerelateerde items bij je onder de aandacht: ‘Kunstvloed‘ en ‘Kunst en Landschap Noord Nederland‘. Bekijk ze beide en laat je inspireren. Veel plezier met de Visit Wadden-wandeltocht in het waddenkustgebied van Groningen!
‘Kunstvloed’ overspoelt Sauwerd en Wetsinge letterlijk met kunst
‘Kunst en Landschap’, multimediaal (transitie)platform voor Noord Nederland
