Ondanks alle inspanningen in de afgelopen dertig jaar om de Nederlandse weidevogels te beschermen, gaat het bijzonder slecht met de broedvogels van het agrarische gebied. De belangrijkste oorzaken hiervan zijn verstedelijking en intensivering van de landbouw. Sinds de jaren zestig van de vorige eeuw is de populatie grutto’s met bijna 70 procent afgenomen.
In het spoor van de grutto, Koning van de Weide,YouTube-kanaal De Visdief. 25 oktober 2016.
Veel geschikt habitat is verdwenen en er worden te weinig kuikens ‘vliegvlug‘ om de jaarlijkse sterfte te compenseren. ,,Om daar iets aan te kunnen doen, moet je eerst begrijpen wáár het, en wát er precies mis gaat”, zegt Theunis Piersma, hoogleraar Trekvogelecologie aan de Rijksuniversiteit Groningen.
Piersma is (ook) verbonden aan het NIOZ, het Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee op Texel, waar hij (wereldwijd) onderzoek doet aan trekvogels – voornamelijk die van het open weide- en waddenlandschap – met een ruime blik, vanuit Noord Nederland. Zijn verbondenheid – van jongs af aan – met de grutto steekt hij daarbij niet onder stoelen of banken. Hij is mede-initiator van het in 2012 opgerichte burgerinitiatief Kening fan ‘e Greide, Fries voor ‘Koning van de Weide‘ – de grutto.
Wat doet Kening fan ‘e Greide, YouTube-kanaal Kening fan ‘e Greide, 5 december 2017.
Diepgaand populatieonderzoek over een langere periode op een grote ruimtelijke schaal
,,Ontstaat het probleem tijdens het broedseizoen door bijvoorbeeld lage nestoverleving, hoge kuikensterfte, of door bijvoorbeeld een slechte conditie van volwassen vogels? Of juist in een andere fase van de levenscyclus, door sterfte in het eerste jaar, of door problemen tijdens trek en overwintering? Dergelijke veelomvattende vragen vereisen diepgaand populatieonderzoek over een langere periode op een grote ruimtelijke schaal.”
Theunis Piersma, Conservation Ecology Group RuG
Dat onderzoek ging hij aan. In 2004 is Piersma bij de Groninger universiteit een langjarig internationaal Grutto-onderzoek gestart in Zuidwest Fryslân, waar – tot nu toe – plaatselijk (nog) veel grutto’s voorkomen:
Dat leverde hem tien jaar later de jaarlijks door de Nederlandse organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO)uit te reiken Spinozapremie op, de hoogste wetenschappelijke onderscheiding in Nederland, in de volksmond: de ‘Nederlandse Nobelprijs’. Hij stelt zich zelf aan je voor:
,,De grutto is de afgelopen twintig jaar (2014, red.) van een heel algemene vogel naar een hele zeldzame vogel gegaan; en dat geldt eigenlijk voor alle vogels van het boerenland.”
Theunis Piersma
Theunis Piersma, NWO-Spinozalaureaat 2014, YouTube-kanaal NWO, 9 september 2014.
,,Wat we al eerder ontdekt hebben is dat die vogels enorm flexibel zijn; misschien niet de geesten, maar in ieder geval hun lijven die voortdurend aan verandering onderhevig zijn, omdat ze iets moeten, of omdat de omgeving verandert. Die verandering, dat is een soort algemene fascinatie van me.”
Theunis Piersma
Historisch moment: ‘We kunnen kleine vogels hun leven lang volgen!’
NWO Spinozapremie voor Theunis Piersma, YouTube-kanaal RuG, 6 juni 2014.
De Spinozapremie maakte het voor Piersma mogelijk om verder onderzoek te doen naar de rol van omgevingsfactoren tijdens de groeifase van trekvogels. Niet alleen het zeer welkome onderzoekssubsidiebedrag, twee en een half miljoen euro, gaf reden tot vreugde en optimisme, ook de voortschrijdende techniek droeg bij aan onderzoeksmogelijkheden en -innovatie.
Voor het eerst in de geschiedenis konden Piersma en zijn team kleine vogels hun leven lang volgen – niet alleen door ze te zenderen en (voornamelijk demografische en genetische) gegevens te registreren, maar ook – wat volgens Piersma onderschat is – door de metingen te gebruiken voor onderzoek naar omgevingsinvloeden. Daar waar het onderzoek van biologen en ecologen voorheen een ‘wat beta-achtig’ karakter had, koos Theunis Piersma voor een (‘beetje een groezelige‘) holistische benaderingswijze, die er – simpel gezegd – van uitgaat dat alles (in de natuur) met elkaar verbonden is.
Wat dieren elkaar over onze wereld vertellen
In mei 2012 presenteerde het tijdschrift De Groene Amsterdammer de tien grootste doorbraken in de wetenschap van dat moment. 89 bèta-wetenschappers beantwoordden op hun verzoek vragen over de belangrijkste ontwikkelingen in hun vakgebied, de doorbraken die ze verwachtten, en de waarde van hun wetenschap voor de samenleving. Theunis Piersma was daar een van. Zijn antwoorden toentertijd lees je in: ‘Wat dieren elkaar over onze wereld vertellen‘.
,,Ons werk aan trekvogels kan de vensters openen naar universums van communicatie en wereldwijde connectiviteit waar we ons nu nog geen idee van kunnen vormen.” (2012, red.)
Theunis Piersma
Theunis Piersma en SiegfriedWoldhek bij ‘De Wereld Draait Door’
Op 10 maart 2020 mochten Piersma en Siegfried Woldhek, bekend tekenaar, maar ook oud-directeur van de Vogelbescherming en het Wereld Natuur Fonds, aanschuiven bij Matthijs van Nieuwkerk bij het populaire tv-programma De Wereld Draait Door, dat op 27 maart van dat jaar na 15 jaar zijn laatste uitzending beleefde.
Met het voorjaar in aantocht en daarmee het ‘huiswaarts’ keren van de grutto, plus de actie ‘Grutto’s JA! Vliegveld NEE!‘ van Nederlandse en Portugese vogelbeschermers tegen plannen voor aanleg van een nieuw vliegveld in Portugal, kreeg het duo (in allerijl) een uitgelezen moment om een aantal nijpende kwesties rond de vogeltrek van de ‘DWDD-Vogel van het Jaar-2019‘ voor een groot publiek onder de aandacht te brengen.
Trekvogels weer terug naar Nederland?, YouTube-kanaal DWDD, 10 maart 2020.
Global Flyway Network
Met een minitieuze voorbereiding wist van Nieuwkerk zijn kijkers op zijn minst te enthousiasmeren voor het werk dat Theunis Piermsma ‘zijn hele leven’ – inmiddels zo’n veertig jaar – doet: vogels kijken en bestuderen. De meeste aandacht van Matthijs ging uit naar de website van het Global Flyway Network, de internationale duiding van het Team Piersma, waar bezoekers de gang van de trekvogels live kunnen volgen. Zo ook die van de grutto’s, die elk jaar van het West-Afrikaanse Senegal en Guinee naar Nederland vliegen. Wil je weten waar ze nu – as we speak – zitten? Klik dan hieronder:
De grutto maakt – ondanks zijn ’topsportersconditie’ – graag een ‘pitstop’ in het Portugese plas-drasland van het Reserva Natural do Estuário do Tejo, één van de belangrijkste natuurgebieden voor trekvogels in Europa. De bouw van een nieuw vliegveld echter kan daar met ingang van 2023 verandering in brengen. Samen met Portugese vogelbeschermers kwam (en komt) Vogelbescherming Nederland in actie tegen deze plannen met de petitie Grutto’s JA! Vliegveld NEE!
NRC-journalist Koen Greven maakte een uitgebreide reportage over dit onheilspellende plan en sluit, na een gang naar de Portugese rechter, verder verzet bij de Europese Commissie niet uit:
Op 4 juni 2020 werd uit een bericht van Vogelbescherming Nederland duidelijk dat het die kant opgaat. Advocaten van ClientEarth en de Portugese vogelbescherming, SPEA, spannen een rechtszaak aan om het nieuwe vliegveld in de monding van de Taag te voorkomen. SPEA is partner van de wereldwijde natuurbeschermingsorganisatie BirdLife International waar ook Vogelbescherming onderdeel van is.
Friese natuurgedeputeerde Douwe Hoogland neemt het op voor de grutto, maar blijft realistisch
Eigenlijk had de Friese natuurgedeputeerde Douwe Hoogland in april zelf naar Portugal zullen vliegen om op te komen voor de grutto. Er was een gesprek voorzien met een minister en directeur Fred Wouters van Vogelbescherming Nederland zou een petitie met bijna 40.000 handtekeningen meebrengen tegen de bouw van vliegveld Montijo. Vanwege de coronacrisis werd de ceremonie geschrapt, dus werd het een brief. Leeuwarder Courant-journalist Cor de Boer interviewde Hoogland en polste de kansen van het protest.
Trouw en NOS-Nieuws pikten de steunbetuiging van Vogelbescherming Nederland en Friesland aan SPEA op, evenals Omrop Fryslân, die er een uitgebreide (video)reportage aan wijdde:
Groot internationaal verzet tegen nieuw vliegveld aan de Taag
Op 8 juni beleefde het verzet tegen de geplande luchthaven aan de Taag in Portugal zijn hoogtepunt: zo’n 40.000 handtekeningen van bezorgde burgers uit Nederland en vele andere landen werden aangeboden aan de president van Portugal, Marcelo Rebelo de Sousa én de Portugese regering. Ze gingen vergezeld van veertien brieven van belangrijke natuurbeschermingsorganisaties en een videoboodschap. Klik op Mouhamadou Aliouh Bah, directeur van de Senegalese natuurbeschermingsorganisatie NCD, om de video te bekijken.
Je kunt ook zelf in actie komen door de Portugese verantwoordelijke minister een e-mail te sturen. Dat kan hier.
Portugese grutto-onderzoekers luiden noodklok in Science
Het voor grutto’s rampzalige plan om bij Lissabon een vliegveld te bouwen, druist rechtstreeks in tegen Europese milieuafspraken, schrijft Marscha van der Vlies in de Leeuwarder Courant op 17 september 2020. Portugese onderzoekers luiden de noodklok. Ecoloog en vogelonderzoeker Jose A. Alves roept alle Europese landen op tegen de plannen in verweer te komen.
,,De aanleg van het vliegveld gaat recht in tegen de klimaatafspraken van de Europese Green Deal.’’
Het Portugese plas-drasland van het ‘Reserva Natural do Estuário do Tejo’
Onderzoeksleider Jos Hooijmeijer en Ruth Howison van het Team Piersma kwamen op 4 februari 2017 een enorme groep van 35.000 zwartstaart-grutto’s tegen in de Giganta-rijstvelden van de Tejo Estuary in Portugal. De gemengde groep Nederlandse en IJslandse vogels foerageerde of rustte, totdat een grote vrouwelijke slechtvalk ervoor zorgde dat ze vluchtten. De rijst geoogst uit die velden wordt gebruikt bij de productie van babyvoeding, er worden derhalve geen pesticiden of herbiciden gebruikt.
,,Waarschijnlijk verhoogt dit de beschikbaarheid van ongewervelde dieren voor foerageren, naast overgebleven rijstpitten.”
Jos Hooijmeijer en Ruth Howison
In 2017 stelden de twee onderzoekers vast dat dit gebied ‘onlangs uitgegroeid was tot een zeer favoriet ensceneringsgebied voor zwartstaart-grutto’s’.
Large group of godwits in the Tejo Estuary, YouTube-kanaal Kening fan ‘e Greide, 16 februari 2017.
,,Onze grutto’s worden gruwelijk bedreigd. Wat voor zin heeft het om de grutto’s in Nederland, onze nationale vogel, te beschermen als deze trekvogels in Portugal ernstig verzwakken of zelfs sterven?”
Vogelbescherming Nederland
Teken de petitie!
Teken hier de petitie!
De grutto houdt de aanleg van een vliegveld bij Lissabon tegen; of ‘onze’ grutto’s daar iets mee opschieten is echter de vraag
Op 3 maart 2021 – de eerste grutto’s zijn weer in ons land gesignaleerd – komt Onno Havermans, schrijvend voor Trouw, met heuglijk nieuws: het wordt, zo lijkt het, VLIEGVELD NEE!. De aanleg van een nieuw vliegveld bij Lissabon krijgt geen steun van de Portugese luchtvaartautoriteit. Deze luchtvaartautoriteit (Anac) heeft de bouwaanvraag een dag voor Havermans‘ bericht afgewezen, omdat de buurgemeenten Moita en Seixal bezwaar maakten wegens de gevolgen voor de natuur. Veel trekvogels, waaronder de grutto, foerageren in de natte delta van de rivier, waar het vliegveld is gepland. Ook Chris Koenis (NRC), Cor de Boer (LC), Anna Sofia From (FD) en Omrop Fryslân klommen in de pen.
Grutto-lobby wint vooral tijd in slag om Portugees vliegveld
,,Het ziet er naar uit dat we alleen wat tijd winnen’’, concludeert vogelwetenschapper José Alves van de universiteit van Aveiro. Hij is het Portugese boegbeeld van de internationale natuurlobby tegen het toeristenvliegveld Montijo. Alves’ onderzoekgroep doet er alles aan om voor de zitting harde gegevens te leveren over het belang van het Taag-estuarium voor honderdduizenden trekvogels. In dit onderzoek is ook een prominente rol weggelegd voor het team Piersma.
,,Het ziet er naar uit dat we alleen wat tijd winnen’’
José Alves, vogelwetenschapper uniiversiteit van Aveiro
Het gevaar is nog niet geweken. De Portugese regering laat weten de plannen te willen doorzetten
,,Het gevaar is nog niet geweken. De regering laat weten de plannen te willen doorzetten. In ieder geval is het ze nu een stuk moeilijker gemaakt.” Dat zegt persvoorlichter bij Vogelbescherming NederlandMarieke Dijksman een dag later tegen Anna Sofia From van het Friesch Dagblad. De Portugese regering wil nu gaan onderzoeken of ze de betreffende wetgeving kunnen wijzigen. Ook kijkt ze of er andere oplossingen mogelijk zijn, waaronder een andere bouwlocatie. Ik houd je op de hoogte.
Duizenden grutto’s halverwege februari in de rijstvelden van de Taag-monding (VIDEO), Omrop Fryslân, 3 maart 2021 (Uit: ‘Aanleg Portugees vliegveld in ‘gruttogebied’ loopt maanden vertraging op’)
Jaarlijkse vogeltrek – een gevaarlijke reis door veranderend landschap
Trekvogels moeten zich door wisselende (klimatologische) omstandigheden in steeds veranderend landschap aanpassen om de jaarlijkse migratietocht te kunnen doorstaan, lees overleven. Op de veelal duizenden kilometers lange tochten zijn ’tussenstoppen’ wenselijk, zo niet noodzakelijk – zo’n vijftig procent van de vogels redt het zonder deze niet. Alyssa Klavans bracht dat feit in 2013 in een award-winnende Ted Ed-animatie prachtig in beeld – daarmee de rol en het belang van (kunst- en ‘groen’) onderwijs onderstrepend.
Vogeltrek – een gevaarlijke reis, Alyssa Klavans, YouTube-kanaal Ted Ed, 17 september 2013.
Rusten, en vooral eten; op de Wadden kan dat
,,Ze vertrokken mee, met de de zuid-westelijke Sahara-winden, stegen tot wel vijf-en-een-halve kilometer hoogte, en dan, in drie dagen – zonder pauze – naar hier. Hoe krijgen ze dat nou voor elkaar? Zo luidt de introductie van een (korte) ‘Dwaalfilm‘.
terschelling striep rosse grutto aankomst voorjaar, Dwaalfilm, 28 april 2020.
Rosse grutto verpulvert het wereldrecord ver vliegen
De enorme afstanden die vogels non-stop kunnen afleggen, blijven de wetenschappers keer op keer verbazen. Dat schrijft Rob Buiter op 10 oktober 2020 in Trouw. Aanleiding is het aanscherpen van het record ‘non-stop langeafstandsvliegen voor vogels’ door een rosse grutto: bijna dertienduizend kilometer aan één stuk over de Stille Oceaan. Hoe doen ze dat?!
‘Grutto’s gaan ‘naar school”: dubbelpromotie Groningse weidevogelonderzoekers
Jonge grutto’s leren ook van elkaar. Beeld: Jan van de Kam
Ze kunnen dus grote afstanden (achter elkaar) afleggen, maar hoe ‘weten’ ze nu waarlangs ze moeten vliegen? Wat bepaalt hun trekroute, en welke condities zijn daarop van invloed? Om te ontdekken hoe jonge grutto’s hun trekroute bepalen, lieten Jelle Loonstra en Mo Verhoeven, beiden onderzoekers aan de Rijksuniversiteit Groningen en teamleden van de Piersma-groep, een groep Friese grutto’s in gevangenschap uit het ei komen en opgroeien. Een deel van die vogels lieten zij aan het begin van het trekseizoen los in het gebied waar hun eieren waren gelegd, een ander deel brachten ze naar Polen, waar ook grutto’s broeden. Eén van de conclusies van dit promotie-onderzoek: grutto’s leren de trekroute waarschijnlijk van soortgenoten en andere trekvogels.
Loonstra en Verhoeven verdedigden – gezamenlijk!, en in verband met verscherpte Coronamaatregelen online – op 18 december 2020 hun proefschrift ‘On the behaviour and ecology of the Black-tailed Godwit‘ aan de Rijksuniversiteit Groningen. Als je het leuk vindt om eens een promotie ‘mee te maken’, klik je op de onderstaande illustratie. Je komt dan – Jelle Loonstra valt meteen met de deur in huis – op het YouTube-kanaal van Kunst en Landschap. Abonneren mag. De prachtige slotrede van promotor Theunis Piersma is niet te missen.
Buluitreiking Rijksuniversiteit Groningen A.H.J. Loonstra, Dr, 18 december 2020.
Jelle Loonstra en Mo Verhoeven te gast bij radioprogramma ‘Vroege Vogels’
Jonge grutto’s die voor het eerst op trek gaan naar het zuiden, leren de route dus van soortgenoten, of misschien zelfs van andere vogels in de omgeving. ,,Ze gaan als het ware naar school.” Kersverse doctoren Jelle Loonstra en Mo Verhoeven leggen, twee dagen na hun promotie, aan interviewer Rob Buiter in ‘Vroege Vogels‘ uit, wat ze daar mee bedoelen.
Jelle Loonstra en Mo Verhoeven in het veld, screenshot interview Radio 1- Vroege Vogels. 20 december 2020.
Vanwege zijn ervaring met het in gevangenschap grootbrengen van grutto’s, werkt Mo Verhoeven inmiddels voor een project van de Engelse Vogelbescherming (RSPB). Ook daar worden grutto’s in gevangenschap grootgebracht en vervolgens uitgezet in gebieden waar de grutto is verdwenen.
,,Het lijkt me niet dat dit een oplossing is voor de problemen die de grutto heeft in ons land. Je kunt grutto’s opfokken wat je wilt, maar als het landschap niet in orde is, blijft dat dweilen met de kraan open.”
Mo Verhoeven
‘Gruttoleven’: Fryslân DOK-documentaire over veldonderzoek naar trekgedrag grutto’s
Filmer Herman Zeilstra kreeg de kans om tijdens het promotieonderzoek van Jelle Loonstra en Mo Verhoeven de jonge grutto’s, van ei tot uitvliegen en de terugkeer, van zeer dichtbij te filmen. Dat resulteerde in de documentaire ‘Gruttoleven‘, die werd uitgezonden op 13 maart (2021) bij NPO2 (15:30 uur) en op 14 maart bij Omrop Fryslân (17:00 uur; herhaling ieder uur). Uiteraard kun je hem (hieronder) meteen in deze Kunst en Landschap-special bekijken. Later terugkijken kan ook via ons YouTube-kanaal. Abonneren mag.
In de wetenschap gaat men ervan uit dat het gedrag van trekvogels in de genen zit. Maar is dat wel zo? Welke rol speelt de omgeving eigenlijk? En speelt die niet een veel grotere rol dan iedereen denkt? Kijk hier naar ‘Gruttoleven‘:
,,Het algemene verhaal vanuit de grutto is, dat we er weer eens op worden gewezen hoe groot de capaciteit van leren en meegaan van veranderingen is. En dat slaat waarschijnlijk ook op onszelf.”
Theunis Piersma
FRYSLAN DOK: Gruttoleven, Omrop Fryslân, 14 maart 2021.
De grutto’s ‘vertellen’ de Portugezen: ‘Doe dat nou niet op die plek!’
Theunis sprak in het DWDD-interview hierboven even namens de grutto’s: ,,Doe dat nou niet op die plek!”, daarmee de essentie van ‘zijn’ onderzoek onderstrepend. ,,De grutto’s vertellen ons namelijk iets over die plek! Het is een plek waar ze rijst voor kindervoeding verbouwen, waar geen agro-chemicaliën, geen gifstoffen worden gebruikt.” Jammer dat van Nieuwkerk het gesprek op dat moment onderbrak met ‘Zou het helpen, die petitie?’
,,Schieten we daar ook iets mee op, kunnen we er iets mee doen, gaan we anders naar vogels kijken? Het is natuurlijk fascinerend, maar…”
Matthijs van Nieuwkerk
De goede verstaander Siegfried Woldhek kwam gaandeweg het gesprek, nadat het publiek getrakteerd was op een aantal fascinerende onafgebroken trektochten van zo’n duizend kilometer per etmaal via de website van het Global Flyway Network, terug op het belang van omgevings-, landschaps- en bodemkwesties, die een verklarende, soms ook voorspellende waarde (kunnen) hebben voor trek, gedrag, dna, voedingspatroon en aanpassingsvermogen van de grutto.
,,Op basis van de plekken waar ze zitten weet je hoe het daar gesteld is. Ze vormen een soort netwerk van reizende verslaggevers. Ik ben tien jaar directeur van het Wereld Natuur Fonds geweest; ik wou dat ik dit netwerk in die tijd tot mijn beschikking had gehad.
Siefried Woldhek
Wat de grutto ons vertelt
‘Wat de grutto ons vertelt‘ is een tweedelige Fryslân-dok-documentaire, gemaakt door film- en televisiemaker Thom Verheul, die onlangs – naar eigen zeggen – alleen nog maar films wil maken die ‘gaan’ over biodiversiteit. Ik kom daar hieronder bij je op terug.
Wat de grutto ons vertelt is een project van Kening fan ‘e Greide, het Friese burgerinitiatief dat al jaren ijvert voor meer aandacht voor biodiversiteit in het (Europese) boerenland. Want ‘verlies van biodiversiteit is verlies van culturele verscheidenheid’. De grutto staat symbool voor deze ongewenste verandering.
Theunis Piersma reisde in 2015, samen met ThomVerheul en componist, geluidsartiest en vogelaar Sytze Pruiksma, langs de trekroutes van de grutto’s om in Spanje, Portugal en Frankrijk medestanders te vinden. De documentaire biedt je een prachtig kijkje achter de schermen.
Wat de grutto ons vertelt, Deel 1, YouTube-kanaal Kening fan ‘e Greide, 30 september 2015.
Wat de grutto ons vertelt, Deel 2, YouTube-kanaal Kening fan ‘e Greide, 1 oktober 2015.
Meest ambitieuze programma ‘Culturele Hoofdstad Leeuwarden-2018
Wat de grutto ons vertelt was als ‘De koning van het weidelandschap‘ (‘King of the Meadows‘) een van de meest ambitieuze programma’s van het megaproject ‘Culturele Hoofdstad Leeuwarden-2018‘. Reden voor het BNN/VARA-radioprogramma Vroege Vogels om daar in een drie uur durende uitzending speciale aandacht voor te vragen – in breed perspectief.
Op zondag 25 maart 2018 stonden het Friese landschap, natuur- en boerenlandherstel en natuurlijk de grutto, centraal. Zo was er een gesprek met Jelle de Boer, de oud Natuurmonumenten-beheerder van Skrok en Skrins, kwam Jeroen Wiersma te spreken over zijn boek ‘De Greidhoeke‘, en mocht Gijs van Reeuwijk vertellen over de cultuurhistorische waarde van windmotoren voor het landschap. Ook de ontwikkeling van natuurinclusieve landbouw in Fryslân, met Wiebren van Stralen en boer Auke Stremler (die boert in de Greidhoeke), kwam aan bod. En hoe was het in dat jaar met Piersma’s grutto Amalia gesteld? Die broedde toch altijd in dit gebied?
Vanzelfsprekend ook een gesprek met een van de initiatiefnemers van Kening fan’e Greide en gangmaker-organisator van het Europese hoofdstad-project: Klaas Sietse Spoelstra. Luister naar een twaalftal (!) interviews met alle ‘betrokkenen’. Ook een gesprek met theatermaker Jos Thie over ‘De Stormruiter‘, het spectaculaire Friese paardenmuziektheaterspektakelstuk maakt daar deel van uit. Klik op de illustraties hieronder voor heel wat minuten interessante radio.
Conference Of The Birds
Een jaar lang bruiste het in de culturele hoofdstad, Leeuwarden zette zich met dit ‘reusachtige’ project op de Europese kaart. Ik ga er in dit verband – hoewel ik dat graag zou doen – niet verder op in. Ik focus me in deze bijdrage op onze nationale vogel en de kunstzinnige wijze waarop de eerder vermelde Kening fan ‘e Greide’s muzikant-componist Sytze Pruiksma en trompettist Eric Vloeimans op 7 juli van dat jaar in recreatiegebied De Groene Ster in Leeuwarden aandacht vroegen voor zijn netelige positie in het Nederlands cultuur- en boerenlandschap, met ‘Conference of Birds‘.
,,Het verhaal van grutto’s, kieviten en andere weidevogels wordt ons al vijftig jaar via de kranten, vogelwachten en boeren verteld en we waren niet in staat het tij te keren, Dan is het nodig anders te leren kijken. Beter te luisteren. Zo werd de grutto een metafoor, die verder strekt dan de weilanden.” Dat schrijft Klaas Sietse Spoelstra, initiatiefnemer van Kening fan ’e Greide, op 10 oktober 2018, terugblikkend op een internationale conferentie over wad- en weidevogels, in Workum. De conferentie stond in het teken van Friese cultuur en landbouwinnovatie.
Een nazomers weekend lang was Workum gaststad voor zo’n 250 internationale experts op het gebied van steltlopervogels uit zo’n dertig landen. Ze confereerden in Kultuerhús Klameare en genoten (met boeren, burgers en buitenlui) van een uitgebreid en ’tot de verbeelding’ sprekend randprogramma. Spoelstra besloot zijn artikel met een veelzeggende vraag:
,,Dat afgelopen weekend in Workum had zo veel lagen. Van herinnering, van durven dromen en van anders durven doen. Is dat niet wat de legacy van LF2018 zou moeten zijn?”
Op weg naar drinkbare rivieren, voor ecosystemen in balans
Wat de symboliek van de grutto is voor Klaas Sietse Spoelstra, is een ‘drinkbare rivier’ voor collega-ecoloog Li An Phoa. Thom Verheul – ja , de filmmaker die zich beperkt tot het maken van films over biodiversiteit – maakte onlangs voor KRO/NCRV de driedelige documentaire ‘Drinkbare Maas’: voettocht van een vrouw met een missie‘.
,,Mijn hele denken is richting biodiversiteit gegaan. Ik maak uitsluitend daarover nog films.”
Thom Verheul
Dit documentaire-drieluik plus een portret van Li An Phoa vind je hieronder in een eerdere bijdrage van Kunst en Landschap. Het interview in het Friesch Dagblad met Verheul’s ontboezemingen over zijn twee maanden lange wandeltocht met Phoa (ruim duizend kilometer in zestig dagen), wil ik je niet onthouden:
Op deze dag namelijk kwam de gepassioneerd ecoloog, fotograaf en filmregisseur van natuurfilms, met de ’trotse’ aankondiging van de start van een nieuwe productie: de natuurdocumentaire ‘Grutto! De vlucht van een iconische weidevogel‘.
Smit en zijn team hopen in het najaar van 2021 – het jaar overigens, dat ook Kunst en Landschap van start gaat – in première te gaan. Ik ga het op de voet volgen en houd je van de ontwikkelingen via een aparte blogbijdrage op de hoogte. Hieronder alvast de eerste teaser.
,,De grutto is de ideale verhalenverteller van hoe de natuur ervoor staat in ons agrarische land en hoe onze nationale natuur verbonden is met die van elders in de wereld.”
Ruben Smit
Teaser Grutto! De vlucht van een iconische weidevogel, YouTube-kanaal RSP Nature, 20 april 2020.
Natuurdocumentaire ‘Grutto!’ bij online opening academisch jaar Wageningen University & Research
Een klein voorproefje kan ik je alvast wel geven: medio juli 2020 kwam mij namelijk een twitterbericht onder ogen van cameraman bij het team van Ruben Smit Productions, Melchert Meijer zu Schlochtern, die trots als een pauw melding maakte van het feit dat de ‘film’ ‘Grutto‘ als verrassende invulling van het thema ‘Natuur en Landbouw, een voortdurende balanceeract’ was gekozen bij de opening van het academisch jaar van Wageningen University & Research. Hij mocht tijdens die sessie (die op 31 augustus 2020 plaatsvond) alvast een tipje van de sluier oplichten. Ook de WUR-organisatie leek daarmee zeer in zijn nopjes:
Kunst en Landschap besteedde in april 2019 uitgebreid aandacht aan de lancering van de promotiecampagne en gelijknamige website ‘Visit Wadden‘. Ruben Smit’s ‘Wadfilm‘ maakte daar onderdeel van uit. De veelgeprezen film ging in de zomer van dat jaar op tour langs twintig theaters en festivals in een speciale muzikale hommage onder begeleiding van het Noordpool Orkest.
Smit en zijn team brachten in de maand mei van 2020 overigens opnieuw een ode aan de wadden. In vier afleveringen van elk bijna een uur werd ‘HET WAD‘ op tv uitgezonden met daarin veel niet eerder vertoonde beelden: vanaf 6 mei elke woensdagavond om 20:40 uur bij BNN/VARA op NPO1. Je kunt ze hieronder alle vier (terug)zien, evenals een trailer om alvast in de stemming te komen.
‘Wadfilm’- camera- en geluidsmannen op bezoek bij Op1
Om je een beetje een idee te geven wat het is (en wat erbij komt kijken) om onderdeel uit te (kunnen) maken van het Ruben Smit-team, kun je kijken naar een interview met cameraman Ruurd Jelle van der Leij en geluidsman Olivier Nijs bij Op1 – de ‘echte’ mannen achter de successerie ‘Het Wad’.
Ruurd Jelle van der Leij en Olivier Nijs over natuurserie ‘Het Wad’ | Op1, YouTube-kanaal Op1, 25 mei 2020.
,,De tv-serie laat de oneindige en magische rijkdom van het Waddengebied zien, van de allerkleinste algen onder water tot de razendsnelle slechtvalk in de lucht.”
Ruben Smit
TRAILER – WAD, overleven op de grens van water en land, YouTube-kanaal RSP Nature, 10 september 2018.
Expeditie Waddenkust van start
Op 23 november 2020 ging ‘Expeditie Waddenkust‘ van start. Expeditie Waddenkust is een samenwerking tussen Rijkswaterstaat, provincie Groningen, provincie Fryslân, Investeringskader Waddengebied (IKW), waterschap Noorderzijlvest, Eems-Dollard 2050, Klimaatadaptatie Groningen en Programma naar een Rijke Waddenzee (PRW). Doel van het project: het gezamenlijk in beeld brengen van klimaatadaptatie door mens, plant en dier langs de Nederlandse Waddenkust.
Expeditie Waddenkust – Waarden van het Werelderfgoed, Rijke Waddenzee, 22 november 2020
De gevolgen van klimaatverandering bedreigen het Waddengebied. Het wordt warmer, het regent harder, het is langere perioden droog en de verzilting in de kuststrook neemt toe. Die dreiging zal de komende jaren steeds groter worden. Daarom worden op verschillende plekken langs de Waddenkust maatregelen genomen. Welke locaties dat zijn kun je hier zien.
Zelf op expeditie
Vanaf april 2021 organiseren de partners van Expeditie Waddenkustexcursiesnaar de verschillende locaties. Je kunt daar dan zelf op expeditie om klimaatadaptatie ter plekke te zien, te horen – te beleven.
Eerste gedachtenkronkels Kunst en Landschap
In mijn blogbijdrage ‘Provinciale samenwerking bij promotie Waddengebied‘ lees je alles over hoe verschillende organisaties in Noord Nederland de handen ineen sloegen ter bescherming van het Werelderfgoed Waddenzee. Tevens tref je daarin enthousiaste gedachtenkronkels aan die het prille stadium van de ideevorming van en over Kunst en Landschap verraden, die een tip van de sluier oplichten over het multimediale platform in oprichting – en een ‘triggermoment’ duiden. Klik voor Kunst en Landschap (en Wadfilm) op de foto hieronder.
Neerlands Trots in Bange Dagen
DWDD organiseerde in samenwerking met Vogelbescherming Nederland en het BNN/VARA-programma Vroege Vogels in 2019 een ‘Vogel van het Jaar‘-verkiezing. Het werd de grutto! Vier jaar daarvoor had de trekvogel het al geschopt tot ‘Nationale Vogel‘, gekozen door het Nederlands publiek. Over populariteit heeft de grutto dus niet te klagen.
Media-aandacht en onderwijs
Die moet je wel zien vast te houden. Zo gewonnen, zo geronnen. Dat beseft ook de eerdergenoemde onderzoeksleider van het Team Piersma, Jos Hooijmeijer, die in het voorjaar van 2019 op ‘avontuur in de natuur’ ging met Sosha en Jonata in het kader van het school-tv-programma ‘De Buitendienst‘, dat elke vrijdagavond vlak voor zessen wordt uitgezonden bij NPO-Zapp. Het programma richt zich op jeugdigen van 9 tot 12 jaar. Jos legt uit waarom de grutto onze ‘Nationale Vogel‘ is:
Waarom is de grutto onze nationale vogel? YouTube-kanaal De Buitendienst, 10 augustus 2019.
Een alleraardigst (internationaal) gruttoproject voor leerlingen van een viertal basisscholen in Súdwest-Fryslân vond plaats in de zomer van 2020: ‘Greidhoeke Goes Onderwijs‘. Het leverde hen de (jaarlijks uit te reiken) Nuffic–internationaliseringsprijs op. Leerlingen werkten samen met leeftijdsgenoten uit het buitenland aan een project over de grutto dat resulteerde in een museumexpositie, een Friestalig poplied met videoclip en een eigen Greidhoeke-journaal. Het lied, gemaakt in samenwerking met pianist Wiebe Kaspers – hij komt later in deze blogbijdrage nogmaals voorbij – stond overigens eind vorig jaar in de Friese top 100.
Wat is iets waard wat onvervangbaar is? Onze weidevogels, laat ze niet verdwijnen!
Ook In het succesjaar 2014, het jaar van de toekenning van de Spinozapremie, werden alle pijlen, in nauwe samenwerking met Kening fan ‘e Greide, gericht op de jeugd en een breed publiek. Kunst en cultuur werden ‘ingezet’ ter onderstreping van het belang van de weidevogels in het Nederlandse landschap en biodiversiteit, en om aandacht te vragen voor de hachelijke situatie waarin die zich bevinden. Om te inspireren, enthousiasmeren, en om het integraal weidevogelbeheer een duwtje in de rug te geven. Met een educatief tintje laat componist, zanger, eizoeker en Fries Syb van der Ploeg zien hoe je dat doet:
Greidefugels lit se net fleane, YouTube-kanaal Kening fan ‘e Greide, 12 maart 2014.
,,Verlies van biodiversiteit is verlies van culturele verscheidenheid’. De grutto staat symbool voor deze ongewenste verandering.”
Kening fan ‘e Greide
De koning van de weide, een keizer in het veld
Ter ere van het Nationale Grutto-Vogeljaar deed de ‘Grutto-ambassadeur’ dat nog eens dunnetjes over door LIVEeen ode te brengen aan de ‘weidevogel met z’n oranje snavel’ in de BNN/VARA–Vroege Vogels-studio op zondag 22 november 2015, samen met z’n vaste pianist Wiebe Kaspers:
Syb van der Ploeg – De koning van de weide, YouTube-kanaal Vroege Vogels, 23 november 2015.
Als je op de foto hieronder klikt kom ook jij alles te weten over Neerlands Trots in Bange Dagen. Je belandt dan op de ‘Grutto-pagina’ van de website van Vogelbescherming Nederland. Mooie site, met een schat aan informatie! Wel weer terugkomen, want er volgt belangrijk nieuws!
De grutto als boegbeeld van de transitie naar meer biodiversiteit op het boerenland
Terug naar het onderzoek van het Team Piersma. De grutto is een oer-Hollandse weidevogel en nergens in Europa broeden zoveel grutto’s als in Nederland – maar liefst negentig procent van de populatie. Maar, hij heeft het niet makkelijk, de natuurwaarden van het boerenland staan zwaar onder druk.
Waar het boerenbedrijf nog ruimte laat voor natuur, daar gedijt de grutto. Dat vraagt om omschakeling en omdenken. Sommigen boeren doen dat al – in nauwe samenwerking met burgers en maatschappelijke organisaties. De aanpassingsmogelijkheden van weidevogels wordt steeds meer op de proef gesteld en predatoren zien hun kansen (mede daardoor) schoon. Kijk hieronder naar een prachtige, veertig minuten durende, documentaire van het BNN/VARA-programma Vroege Vogels, waarin de grutto een hoofdrol vertolkt. Ook hier geldt: terugkomen – je hebt, zoals beloofd, nog iets tegoed.
‘Vroege Vogels’ op zoek naar de laatste overlevingskansen van de grutto
Vroege Vogels TV, Weidevogels in Skrok, uitzending 24 april 2020 (deels herhaling 2019)
‘De staat van ons landschap: grutto’s meten het succes van de transitie in de melkveehouderij’
Dat Theunis Piersma, met in zijn kielzog ‘zwaargewicht’ Siegfried Woldhek, de publiciteit zocht voor zijn (nieuwe) onderzoek, Woldhek deed aan het eind van het DWDD-interview een dringend beroep op (potentiële) financiers om een vervolg en uitbreiding ervan mogelijk te maken, sterkt mij in het idee dat er sprake kan zijn van een vooropgezet plan om eens flink aan de boom te schudden. Ik hoop dat ik daar gelijk in heb.
Het onderzoek van de laatste zes jaar leverde immers weinig hoopvolle resultaten en conclusies: ,,de reproductie van de grutto zit in een neerwaartse spiraal. De helft van alle legsels sneuvelt voortijdig en van de kuikens die wel uitkomen komt 90 procent alsnog om, door een gebrek aan ‘dekking’ en (geschikt) voedsel”, schrijft Cor de Boer in ‘De grutto is de waakvogel van ons landschap‘. Daar komt bij dat aan de twee en een half miljoen onderzoeksgelden na een zestal jaren ook een einde komt.
Team Piersma gaat kennelijk in de aanval! Het roer moet om – en wel op meerdere fronten. Onder de welluidende naam ‘De staat van ons landschap: grutto’s meten het succes van de transitie in de melkveehouderij’, wordt nadrukkelijk ingezet op onderzoek dat moet leiden tot meer biodiversiteit op het boerenland. In Nederland, en het liefst ver daarbuiten.
Leeuwarder Courant-journalist – what’s in a name – Cor de Boer, maakte het veelbelovende en heuglijke nieuws in een tweetal berichten (een nieuwsbericht en een uitgebreide reportage) op één dag, 14 april 2020, wereldkundig:
Team Piersma kan de toekomst hoopvol tegemoet zien
De financiering van het integrale onderzoeksproject voor de komende jaren is nog niet geheel rond, maar Team Piersma kan de toekomst hoopvol tegemoet zien, want er is goedkeuring vanuit Den Haag (LNV) vanwege landelijke representativiteit van de onderzoeksgegevens.
Ook Vogelbescherming Nederland, de organisatie die een voortrekkersrol speelt in verschillende samenwerkingsverbanden, steunt het project – samen met een netwerk van boerenlandvogelboeren en dankzij steun van hun leden en vele andere partijen. Op 29 april 2020 klom Peter de Pater, hoofd Communicatie Vogelbescherming, in de pen om met ‘Tijd voor een groene Mansholt‘, het onderzoeksproject een hart onder de riem te steken.
,,Willen we een gezond land met een rijke natuur en een mooi boerenlandschap, waar nog grutto’s broeden en hoog boven ons veldleeuweriken zingen? Dat kan alleen door het landbouwsysteem te veranderen.”
Peter de Pater
Het laatste gat in de begroting moet worden gedicht door de Nederlandse provincies, Fryslân voorop. Ik hoop dat (in ieder geval) Groningen en Drenthe spoedig aan zullen haken, zodat we ook in de toekomst verzekerd (kunnen) zijn van beelden als deze, gemaakt door Petra Manche op 27 mei 2020:
,,BESCHUIT MET MUISJES voor ‘Warkumerwaard’, een gezenderde #grutto, die gisteren, op de Workumerwaard in zuidwest Fryslan, het leven schonk aan drie gezonde kuikens (vanochtend gefotografeerd door Petra Manche, wachtend op 1 onuitgekomen ei). Het is een heel beweeglijk mannetje.”
Twitterbericht Global Flyway Network (10:51 a.m., 27 mei 2020)
Media-aandacht en verrassende nieuwe onderzoeksresultaten
Dat voortzetting van onderzoeksmogelijkheden en -financiering niet direct tot de verbeelding spreekt bij (landelijke) media, mag geen verrassing heten. Wel, als je op basis daarvan – een paar dagen erna – met verrassende onderzoeksresultaten op de proppen komt.
Grutto met kleurringen en geolocator, Foto: Jan van de Kam
Op 21 april kwam eerdergenoemde Leeuwarder Courant-journalist Cor de Boer met berichtgeving over het onderzoek van promovendus en lid van het Team Piersma, Mo Verhoeven, die een ‘verrassend licht’ op het broedgedrag van de grutto wierp. Diezelfde dag mocht Verhoeven daarover vertellen bij Omrop Fryslân, die er een uitgebreid (radio)nieuwsitem aan wijdde.
Sanne Schelfaut, schrijvend voor het Algemeen Dagblad, besteedde een dag daarvoor aandacht aan de nieuwe natuurdocumentaire van Ruben Smit (gelardeerd met teaser en fraaie beeldreportage). Ik vermoed dat we van de tandem ‘Piersma-Smit‘ de komende tijd nog veel gaan horen.
Het ‘flink aan de boom schudden’ is natuurlijk ook oud bekende en ‘landschapspijn‘- journalist-Leeuwarder Courant, Jantien de Boer, niet ontgaan. Zij toog na de eerste berichtgevingen naar Zuid-West Friesland om Piersma in zijn woonplaats Gaast – op afstand – te bezoeken en te bevragen over de Corona-consequenties voor het onderzoek – in brede context en doorspekt met vogelgeluiden:
De grutto is de nieuwe dodo; weidevogelbeheer kan neergang niet stoppen
Ook Christien Boomsma, wetenschapsredacteur bij onafhankelijk nieuwsmedium voor de Rijksuniversiteit Groningen, UKrant, zette koers richting de Friese Zuidwesthoek. In de Skriezekrite Idzega – een verzameling polders van zo’n 1500 hectare boerenland waar (ook) het team Piersma jarenlang actief onderzoek deed en doet, ontmoet ze grutto-onderzoeker Egbert van der Velde, zittend in het gras. Hij is bijna klaar met de gegevens voor de Gruttomonitor 2012-2019, de eindrapportage van acht jaar grutto-onderzoek aldaar die in de eerste week van mei (2020) verscheen. Zijn eerste reactie bij hun ontmoeting: ,,Het is alsof je de dodo onderzoekt in de jaren voor zijn uitsterven.”
,,Kuikens, kuikens, kuikens” Dat is het pleidooi van het RUG-team dat onderzoek doet naar de grutto. Ondanks alle intenties, is het agrarisch natuurbeheer op dit moment niet voldoende om de grutto als soort in stand te houden. Een boodschap die we serieus moeten nemen, anders sterft de grutto uiteindelijk uit.”
,,Effectieve weidevogelbescherming en een gezond boerenbedrijf gaan echt niet samen’, zegt diezelfde onderzoeker Egbert van der Velde in een radio-uitzending van het BNN/VARA-programma Vroege Vogels op 1 mei 2020. Acht jaar onderzoek laat zien dat zelfs in de beste weidevogelgebieden de grutto’s niet genoeg jongen groot krijgen om de achteruitgang te stoppen.
Skriezekrite Idzegea, Van der Velde’s werkterrein, is zo’n topgebied. Het studiegebied is representatief voor ons land. ,,Nederland is de grootste bottleneck voor de grutto”, zegt Egbert van der Velde tegen Cor de Boer, de Leeuwarder Courant-journalist die het Piersma-onderzoek nauwlettend volgt. ,,Er worden hier te weinig kuikens groot en een toenemend aantal volwassen vogels legt het loodje.” Gruttomonitor-rugnummers:
,,Zelfs in de Skriezekrite Idzegea, waar de omstandigheden voor de vogels optimaal zijn, gaat het slecht met de grutto”, lees en hoor je (dan ook) in een nieuwsbericht van Omrop Fryslân op 9 mei. Ditmaal schuift Theunis Piersma aan om de net gepresenteerde resultaten uit het rapport Gruttomonitor 2012-2019 in een radiointerview (in het Frysk) toe te lichten.
Eindrapportage DE VINGER AAN DE POLS VAN DE GRUTTO-POPULATIE MET EEN ACTUEEL OVERZICHT VAN DE DEMOGRAFISCHE PARAMETERS OP BASIS VAN LANGJARIG VELDONDERZOEK IN SÚDWEST FRYSLÂN
Egbert van der Velde, Rosemarie Kentie, Theunis Piersma, Eldar Rakhimberdiev & Jos Hooijmeijer, Rijksuniversiteit Groningen, mei 2020
.
Dat het ‘bar slecht gesteld is met de grutto in het vogelweidegebied van het Friese Idzega‘ was ook de conclusie van de nieuwsredactie van Veldpost: ,,De kuikens van de grutto worden opgegeten of vinden niet genoeg insecten om groot te worden.” Waarom dit bericht in de Groninger editie is opgenomen is niet duidelijk.
Voor de weidevogels in de noordwestelijke Greidhoeke lijkt het broedseizoen dit jaar ook desastreus te verlopen. Voor het gehele kleigebied ‘liket it net goed’ zegt Albert van der Ploeg, voorzitter van het Kollektivenberied van agrarische natuurverenigingen en van de Noardlike Fryske Wâlden in een artikel van Jan Ybema in het Friesch Dagblad van 18 mei 2020.
Het is dit voorjaar droger dan ooit gemeten in Nederland. Vanwege watertekorten is op verschillende plekken in ons land het besproeien van land zelfs verboden. Dat treft vooral de volwassen grutto’s op zoek naar wormen in een ondoordringbare bodem. Om ook de kuikens – speurend naar (een slinkend aantal) insecten – bij te staan en op gewicht te krijgen voor de trek naar het zuiden, maakte de vereniging Noardlike Fryske Wâlden bij Oentsjerk eind mei twee zomerplasdrasgebieden.
‘Er zal geen burger of politicus zijn die er bewust naar streeft de grutto te laten uitsterven’
Je zou het weidevogelbeheer gekscherend dweilen met de (letterlijke) kraan open kunnen noemen, want er spelen natuurlijk meer (nauw verweven) zaken die de gruttopopulatie in ons boeren-cultuurland bedreigen: klimaatverandering, predatoren, waterpeilen en grondwaterstanden, biodiversiteit, maar bovenal de keuze hoe er in Nederland landbouw wordt bedreven: relatief grootschalig, intensief en efficiënt. De natuurkwaliteit staat daardoor enorm onder druk.
Trouw-redacteur Emiel Hakkenes bespreekt in een notendop in een columnachtig artikel drie decennia Nederlands natuurbeleid en de ‘lastige’ keuzes die door zowel politiek, belangenorganisaties en burgers gemaakt moeten worden in:
Het artikel van Hakkenes maakte onderdeel uit van een uitgebreide reportage dat het dagblad (Trouw) die dag maakte over de versnippering en slechte kwaliteit van de Nederlandse natuur. Verstedelijking, infrastructuur en industrie zijn de boosdoeners, maar nergens is het soortenverlies zo groot als op het boerenland, zo blijkt uit de bijdrage van Jasmijn Missler.
Schouten bestrijdt stelling dat huidige weidevogelbeheer niet werkt
Minister Schouten van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit is het niet eens met de stelling dat het huidige weidevogelbeheer niet werkt. De oorzaken voor de neerwaartse spiraal van de weidevogelpopulatie zijn complex, gebiedsafhankelijk en vragen volgens haar om een langetermijn-aanpak. Dat schrijft de minister aan de Tweede Kamer in een reactie op vragen van de Partij voor de Dieren in: ‘Beantwoording Kamervragen over achteruitgang grutto‘ (Kamerstuk: Kamervragen, 17 juni 2020).
Schouten deelt in de zorg, maar wil niet gezegd hebben dat het weidevogelbeheer niet werkt. Met een oordeel over de effectiviteit van het Agrarisch natuur- en landschapsbeheer (Anlb) wacht zij tot het einde van het jaar, als Wageningse onderzoekers een evaluatie afleveren. Aan zowel de Leeuwarder Courant als het Bio Journaal ging dit ‘doorschuiven’ niet voorbij:
Ook Trouw-journalist Joop Bouma hoeft niet te wachten op het Wageningse evaluatierapport om zijn oordeel over het Nederlandse weidevogelbeheer te vellen: de bescherming van de weidevogel faalt. Dat blijkt uit een tweetal reportages die op een dag, 22 juni 2020, in het dagblad verschenen.
,,Chris van Bruggen is melkveehouder in Hoornaar. Hij stoort zich aan een artikel dat maandag in Trouw verscheen: ‘Het gaat bergafwaarts met de weidevogel – ondanks de miljoenen die in hun bescherming zijn gepompt’. Een artikel dat een klok luidt, zonder te weten waar de klepel hangt. Waarom legt hij hieronder uit”, is de inleiding van een opiniestuk in Foodlog van 25 juni 2020: ‘Weidevogelbeheer: verdienmodel of schadevergoeding?‘.
Mark Kuiper vindt ‘falen van agrarisch natuurbeheer’ veel te somber gedacht
De alarmerende kop ‘Het gaat bergafwaarts met de weidevogel’ werd nog diezelfde dag ‘opgepikt’ door de redactie van het EO-radioprogramma ‘Dit is de Dag‘. Presentator Tijs van den Brink sprak met coördinator agrarisch natuurbeheer Mark Kuiper, die dat veel te somber gedacht vindt, en met – de inmiddels ook bij jou bekende – trekvogelecoloog Theunis Piersma, die vindt dat de huidige landbouwvisie niet samengaat met het herstel van de weidevogelpopulatie. Je kunt de uitzending hieronder beluisteren.
Wind als bepalende factor voor de trek naar het Noorden: ‘een interessante exercitie’
Hoe overleven trekvogels de klimaatverandering? Niet alleen temperatuurstijging, maar ook ‘gunstiger’ windomstandigheden zorgen ervoor dat sommige vogels eerder aankomen in hun broedgebieden, concluderen drie Duitse, Deense en Zwitserse ornithologen.
Theunis Piersma werd door Volkskrant-journalist Jean-Pierre Geelen gevraagd om een (eerste) reactie: hij noemt het onderzoek een ‘interessante exercitie’, maar plaatst ook kanttekeningen. Zo wijst Piersma erop dat de internationale onderzoekers enkel ‘statistische verbanden’ aantonen, maar die geven niet per se niet een volledige verklaring.
,,Nederland had dit jaar de droogste lente ooit, midden in het broedseizoen. Weidevogelonderzoekers houden hun hart vast. De populatie van typisch Nederlandse soorten als de grutto en kievit gaat al jaren achteruit en droogte kan een extra klap geven. Maar juist door gebrek aan kuikens vallen verbanden moeilijk te meten”, zegt Rolf Schuttenhelm op NU.nl. Ook Piersma-teamleider Jos Hooijmeijer komt aan het woord:
“Ik hou mijn hart vast voor kuikens die de lente wél hebben overleefd”
Op 1 juli 2020 organiseerde De Balie ’s middags een rondleiding in misschien wel het belangrijkste gruttogebied van Nederland, in Waterland vlak boven Amsterdam. Samen met (de hierboven ‘besproken’; zie ‘Het gaat bergafwaarts met de weidevogel − ondanks de miljoenen die in hun bescherming gepompt zijn’, Trouw, 22 juni 2020) natuurbeheerder Ton Pieters, die het gebied als geen ander kent omdat hij er al vijftig jaar werkt en er veel werk verzet om dit gebied voor weidevogels in te richten, vertelde Theunis Piersma over de jeugd van de grutto.
’s Avonds – vanaf juli waren de coronavoorschriften enigszins versoepeld, dus niet ‘slechts’ online – stond diezelfde Piersma op het lijstje van genodigden van Luuk Ex, programmamaker en gespreksleider van ‘Vogelen in De Balie‘, een programmareeks voor ‘nieuwelingen’ en vogelnerds. Dit keer stond de grutto op het menu.
Ook uitgenodigd waren Laura Bromet, GroenLinks-Kamerlid met de portefeuille ‘Landbouw’ en oud wethouder van de gemeente Waterland, Kas Koenraads, onderzoeker aan de ‘Biosphere Science Foundation‘ en Arnold van den Burg, eveneens onderzoeker aan diezelfde (in het Nederlands vertaalde) Stichting BioSFeer. Inhoudelijke en politieke bespiegelingen rond de trekvogel, maar ook live ontledingen. Komt het ooit nog goed met de voorheen algemene vogel van het Nederlandse boerenland?
Is de grutto nu een uitstervende soort?
Dat vroeg de Mirthe van der Drift vervangende presentator, Corné, van het radioprogramma ‘Fris‘, aan onderzoeksleider van het team Piersma, Jos Hooijmeijer, op de vroege zondagochtend van 5 juli. Hij wees bij de beantwoording van die vraag vooral naar de politiek, het CDA en de VVD in het bijzonder, omdat die het (huidige) landbouwbeleid willen voortzetten, en laten prevaleren boven dat van het behoud en bescherming van de grutto. Luister hier naar een kort radiofragment.
Weidevogelman: De vogels zijn (nog niet) gevlogen
,,Juist na dat ongekend droge voorjaar met op veel plekken stevige predatie moet je blijven loeren naar kuikens die er nog rondscharrelen. Onderzoekers die langjarig de resultaten in kerngebieden voor weidevogels vergeleken met omliggende gebieden legden er de vinger op dat kuikenoverleving het grote pijnpunt is”, zegt Weidevogelman in zijn column in Agraaf, het onafhankelijke regionale landbouwvakblad voor West Nederland, verwijzend naar de eerder genoemde Gruttomonitor 2012 – 2019 van teamPiersma.
Weidevogelman is een initiatief van het Louis Bolk-instituut en is in oktober 2019 gestart als een serie columns om boeren te inspireren rondom weidevogels.
Op 21 augustus was coördinator van het Team Piersma, Jos Hooijmeijer, te gast bij het NPO 1-radioprogramma Vroege Vogels en maakte samen met presentator Menno Bentveld de balans op voor het (grutto)jaar 2020: ‘In de zeventien jaar dat we nu onderzoek doen aan grutto’s hebben we nog niet eerder zo’n slecht resultaat gezien’. Wat de reden daarvan is lees en hoor je in:
Slechtste jaar ooit voor grutto BNN/VARA, Vroege Vogels, 21 augustus 2020 (Artikel + 2 radiofragmenten; w.o. interview Jos Hooijmeijer)
.
En zie je in:
‘Slechtste jaar ooit voor grutto’, Menno Bentveld interviewt Jos Hooijmeijer in Vroege Vogels (BNN/VARA)
Naar aanleiding van dit interview met Hooijmeijer werd bij Omrop Fryslân de ‘predatorenproblematiek’ nog eens benadrukt: het bestrijden van predatoren heeft op de lange duur geen zin. De oplossing moet gevonden worden in een andere inrichting van het platteland.
..Als je de vossen bestrijdt, dan springt de steenmarter gewoon in het ontstane gat. En als je ook díe gaat bestrijden, staan hermelijn, wezel en bunzing weer klaar.”
Ook Friesch Dagblad-journalist Jan-Peter Soenveld kwam tot een soortgelijke conclusie: het platteland moet veranderd worden, met als basiskwaliteit natuur; het aanpassingsvermogen van de grutto doet de rest.
,,Het hoeft voor weidevogels als grutto en kievit niet ingewikkeld te zijn. Die zijn niet zo moeilijk.”
Naast het Friese onderzoeksgebied was het monotone landschap ook in andere delen van (Noord) Nederland in belangrijke mate de (hoofd)oorzaak van het dramatische grutto-broedseizoen-2020. Hooijmeijer in gesprek Gerdt van Hofslot, journalist Dagblad van het Noorden:
,,Het landschap is veranderd. Het lukt niet om aan de vogels een landschap aan te bieden dat die predatie niet uitlokt. Rovers vinden de grutto’s nu heel makkelijk en het ontbreekt ze aan een goed alternatief.’’
,,Maatregelen om de grutto te behouden blijven beperkt tot kleinere weidegebieden. Het zou helpen als ook het omringende landschap rijker aan natuur wordt”, zegt Anne van Doorn, projectleider Natuurinclusieve Landbouw van Wageningen University & Research, in een artikel van diezelfde universiteit, waarin overigens ook aandacht besteed wordt aan de (online) ‘Opening van het Academisch Jaar‘ (31 augustus 2020) waarbij de grutto een prominente plek toebedeeld kreeg. Van Doorn gaat daarbij uitgebreid in op de relatie weidevogel- en landschapsbeheer en landbouw.
,,Boeren zijn de hoeders van het landschap. Wanneer we ze alleen betalen voor het voedsel dat ze produceren, doen we geen recht aan de cruciale rol die ze vervullen.”
Anne van Doorn, projectleider Natuurinclusieve landbouw, WUR
Hoe reageert de politiek op zo’n buitengewoon slecht weidevogeljaar? In Friesland, een provincie die jaarlijks ruim 20 miljoen in weidevogelbeheer steekt, lopen de spanningen hoog op. Er bestaat brede consensus over het feit dat er ‘iets’ moet worden gedaan. Maar wat, en hoe?
Noodkreet voor de grutto: ‘Slechter kan het niet’, RTVNOF, 7 september 2020.
CDA-Statenlid Attje Meekma kwam, naar aanleiding van de Startnotitie voor de aanpassing van de nieuwe provinciale Nota Beheer en Schadebestrijding, die medio september 2020 op de agenda stond, met een boude uitspraak:
„Het CDA-Friesland vindt dat er nu een duidelijke keuze gemaakt moet worden. Friesland heeft gekozen voor weidevogels: dan kan niet de kool én de geit gespaard worden.”
Attje Meekma, CDA-Statenlid
Lees ook de reacties op onderstaande artikelen en zie dat ‘emotie’ bij dit onderwerp een grote rol speelt, die de kern van de problematiek (veelal) onbesproken laat, c.q. uit de weg gaat.
Vossen die eieren uit een nest roven, of een reiger die er met een jong kuiken vandoor gaat. Voor weidevogels hoort de dreiging van roofdieren bij het leven. Alleen lijkt het er op dat de predatie onder weidevogels al tientallen jaren toeneemt. Draagt dat bij aan de sterke achteruitgang van weidevogels in Nederland? Dat vroegen onderzoekers van Sovon Vogelonderzoek Nederland zich af. Ze hoopten antwoord te krijgen op de volgende vragen:
Is predatie in de loop der jaren toegenomen? En hoe is dit verdeeld over het land?
Welke invloed heeft het landschap hierop?
Beïnvloeden de dichtheid aan weidevogels en de soortenrijkdom de predatiekans?
Helpt het beheer van predatoren tegen het verlies van legsels?
Hoe kunnen we met deze kennis weidevogels beter beschermen?
Bij het beantwoorden van deze vragen, richtten de onderzoekers zich specifiek op vijf weidevogels: scholekster, kievit, grutto, wulp en tureluur. Het antwoord laat zich raden: ja! Alle vijf soorten die de onderzoekers tussen 2004 en 2018 hebben gevolgd, verloren gemiddeld een derde van de legsels aan predatie. Ten opzichte van twintig jaar geleden zijn vooral in Friesland en Groningen de predatieverliezen toegenomen.
Predatiekaart van Nederland op basis van de berekende predatieverliezen per landschap voor de vijf vogelsoorten gecombineerd. Tussen haakjes is het predatieverlies vermeld (Bron: Sovon Vogelonderzoek Nederland)
Afrasteren beste medicijn tegen eierroof weidevogels?
,,De uitkomsten van het Sovon-onderzoek passen naadloos bij het pleidooi dat twee weidevogel-kongsi’s afgelopen jaar hielden om de vogelstand te redden”, schrijft Saskia van Westhreenen op 13 oktober in het Dagblad van het Noorden. Ze refereert hierbij aan het zogenoemde ‘Olterterp-overleg‘, waarin Friese terreinbeheerders en vogelbeschermers, samen met boeren en jagers over beheersmaatregelen voor de bescherming van weidevogels praten, dat in december vorig jaar met een plan kwam voor tien tot vijftien ‘robuuste’ vogelgebieden van 1000 hectare in Friesland.
Jaarbericht Weidevogels in Fryslân 2020, cijfers en trends
‘Een verloren jaar’, zo gaat het broedseizoen 2020 voor weidevogels in Fryslân de boeken in, stelt Staatsbosbeheer in ‘Weidevogels brengen nauwelijks kuikens groot‘ op 23 oktober. Uit telgegevens van zes organisaties blijkt dat het met grutto, kievit, tureluur en scholekster slecht gesteld is. Dat kun je opmaken uit het Jaarbericht Weidevogels in Fryslân 2020, met daarin de cijfers en trends.
Jaarbericht Weidevogels in Fryslân 2020 Sovon Vogelonderzoek Nederland, Kollektiven Beried Fryslân (KBF), It Fryske Gea, Staatsbosbeheer, de Bond Friese VogelWachten (BFVW) en Natuurmonumenten, oktober 2020
.
Het jaarverslag drukt politici, vogelliefhebbers, boeren en eigenlijk alle inwoners van Friesland opnieuw met de neus op de feiten. Alle campagnes, intenties en beleidsstukken ten spijt: de greidfûgel (weidevogel) is er nog niet mee geholpen.
,,Met steeds meer vijanden in het veld, heeft de grutto het steeds lastiger. Dêr ûntstiet in grutte disbalâns’’
Douwe Hoogland, gedeputeerde
Zes natuurorganisaties dringen er bij de politiek op aan om op korte termijn te zorgen voor een goede basiszorg, te doen aan droogtebestrijding en beter predatiebeheer. Om op de lange termijn de grutto een goede biotoop te bieden, waar hij op aaneengesloten grond kan leven en zich kan vermenigvuldigen, werkt gedeputeerde Douwe Hoogland momenteel aan een actieplan dat in november 2021 klaar moet zijn..
De provincie Fryslân neemt de regie om landelijk te komen tot nieuwe, grote weidevogelgebieden, meldt Pieter Atsma in het Friesch Dagblad op 24 oktober 2020. Gedeputeerde Douwe Hoogland zei op de dag van presentatie van het Jaarbericht dat onder Friese leiding gesprekken in gang zijn gezet om hier met verschillende stakeholders aan te werken. Het doel: uiterlijk in november volgend jaar moet er een landelijk plan liggen waarbij boeren een hogere melkprijs krijgen in ruil voor het ruim baan bieden aan weidevogels. Supermarkten zouden de melk dan tegen een hogere prijs kunnen verkopen.
Het overleg, dat door Hoogland het ‘Abe Lenstra-overleg‘ is gedoopt (naar de locatie van de gesprekken, het Abe Lenstra Stadion), moet leiden tot de selectie van een groot aantal ‘weidevogelkerngebieden‘ van duizend tot tweeduizend hectare.
Aantallen boerenlandvogels in open veld nemen verder af
Een week later, op 30 oktober, werd door een drietal organisaties de nieuwe Boerenlandvogelbalans aan het ministerie van LNV overhandigd. Daaruit blijkt dat vogels van het open boerenland, zoals de grutto en de patrijs, sinds 1990 met bijna 70% in aantal zijn afgenomen. Vogels die op erven en in struweel in het buitengebied broeden, bleven nagenoeg stabiel. Cijfers per provincie schetsen een somber beeld als het gaat om de broedprestaties van bekende vogels als de scholekster en kievit. Ze hebben te lijden onder het geïntensiveerde landgebruik en daarmee samenhangende verdroging, vermesting en versnippering. Minder voedsel en meer predatie zijn daar directe gevolgen van. De balans is samengesteld door Sovon, LandschappenNL de Bond Friese Vogelwachten en (veel) vrijwilligers en nazorgers (van deze organisaties).
Boerenlandvogelbalans 2020 Sovon Vogelonderzoek Nederland, LandschappenNL, de Bond Friese VogelWachten (BFVW) en vrijwilligers/nazorgers, oktober 2020
De Boerenlandvogelbalans 2020 is de opvolger van de Weidevogelbalans uit 2013. Die ging toen alleen over weide- en akkervogels van het open boerenland, zoals kievit, patrijs en veldleeuwerik. De huidige Boerenlandvogelbalans behandelt ook erf- en struweelvogels van het platteland, waaronder soorten als boerenzwaluw en ringmus.
De Boerenlandvogelbalans 2020 laat een uitermate somber beeld zien van de vogels van het open boerenland; de achteruitgang van deze groep sinds 1990 bedraagt maar liefst 70%. Dat is de balans die Vogelbescherming Nederland op 5 november 2020 opmaakt in ‘Boerenland–vogelbalans 2020: desastreuze achteruitgang‘. Hieronder bevinden zich vogelsoorten die zeer kenmerkend zijn voor het laaggelegen Nederlandse boerenland, de weidevogels. Scholekster, grutto en wulp laten de sterkste achteruitgang zien.
De verklaring van de achteruitgang van onze boerenlandvogels is complexe materie. Maar er is één grote, bepalende factor: het sterk geïntensiveerde landgebruik, zo concludeert Vogelbescherming. Ze wil daarom belangrijke weide- en akkervogelgebieden veiligstellen en uitbreiden en noemt een aantal voorbeelden waar de aanpak werkt. Kort gezegd komt de organisatie met een pleidooi voor natuurvriendelijke landbouw en dat die beloond en bevorderd moeten worden. Om dat te bereiken wil men niet wachten op de inwerkingtreding van het GLB, het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid van de Europese Unie (2023, red.). Daarom kiest ze ervoor om, samen met haar koepelorganisatie BirdLife International, alles op alles te zetten om met onmiddellijke ingang het (GLB-)beleid te beïnvloeden, c.q. ‘bij te sturen’. Zij schaart zich dan ook volmondig achter de actie #withdrawthecap.
,,Het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid van de Europese Unie (GLB; CAP in het Engels) dreigt nu een geheel verkeerde afslag te nemen naar een treurigmakende, industrieel-agrarische cultuurwoestijn.”
(Als je meer wilt weten over het GLB, het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid van de Europese Unie, raad ik je aan deKringlooplandbouwspecialvan Kunst en Landschap te raadplegen.)
BoerenNatuur: zorgen en oproep tot versterkte en integrale aanpak
Ook BoerenNatuur, een landelijke vereniging van boeren die zich verenigd hebben met collectieven op het gebied van agrarisch natuurbeheer, deelt de zorgen om de boerenlandvogels en roept op tot een versterkte en integrale aanpak van de problematiek. Zij ziet kansen in een inzet op gebiedsgerichte samenwerking en ‘het versterken van natuurinclusieve kringlooplandbouw die biodiversiteit integraal meeneemt’.
Daarnaast werkt ze aan manieren om verlies door predatie te beperken, dat volgens hen zeker niet gezien moet worden ‘als enige oplossing’, maar wel als maatregel die op de korte termijn is op te pakken. De samenwerking met Sovon, de BFVW en LandschappenNL in het monitoren en het lerend beheren zullen de komende jaren een belangrijk speerpunt blijven in het werk van BoerenNatuur. Lees hier hun uitgebreide verslag en oproep: ‘Boerenland-vogelbalans 2020: zorgen en oproep tot versterkte en integrale aanpak‘ (BoerenNatuur, 9 november 2020).
‘Natuur en landbouw: een voortdurende balanceeract’
Na de openingstoespraak van het WUR-Academisch Jaar door voorzitter van de Raad van Bestuur van Wageningen University & ResearchLouise O. Fresco, mocht de eerder genoemde Melchert Meijer zu Schlochtern, cameraman bij Ruben Smit Productions, hun nieuwe productie, de natuurdocumentaire ‘Grutto! De vlucht van een iconische weidevogel‘, toelichten. Dat deed hij met verve; vanaf ongeveer de veertigste minuut kun je ‘inzoomen’ op zijn presentatie, die ondersteunt wordt met (prachtige) niet eerder getoonde beelden.
Opening Academic Year 2020-2021, Wageningen University & Research, 31 augustus 2020.
Kening spreekt op Prinsjesdag-2020 ‘Grondrede’ uit: ‘Aan hem die van mij houdt, zal ik geven’
,,Bij zonsopgang in de Leonserpolder vertelden Peter Oosterhof, Drentse boer op Friese grond en Welmoed Deinum, boerin uit Sondel, over het magisch spel dat zich onder onze voeten afspeelt.” Zo opent de website van Kening bij de ‘verbeeldende’ aankondiging van hun ‘Grondrede‘, waarin ze het belang van de grond, ‘de bodem van ons bestaan’ onderstrepen en kracht bijzetten: ‘Kening sprak op 15 september 2020 de Grondrede uit‘.
,,Het is een prachtig organisme. Maar we gaan er te ruig mee om.” Daarna sprak en bewoog de aarde zelf, begeleid door trompet en didgeridoo.”
Kening
Grûnrede Kening, YouTube-kanaal Hatog Krøller, 15 september 2020.
,,Af! De registratie van die magische Prinsjesdag-ochtend waarop Kening de Grondrede uitsprak. Start van hopelijk een nieuwe traditie.”
Kening, 17 september 2020
Grondrede Kening 15 september 2020, YouTube-kanaal Hatog Krøller, 17 september 2020.
Brief aan de koning: leer van de grutto en de rode regenworm
Peter Oosterhof en Welmoed Deinum (Kening) stuurden een brief aan de Koning; deze werd op 17 september 2020, twee dagen na Prinsjesdag, op Twitter gepubliceerd. Ik heb hem hieronder integraal voor je opgenomen. Twee keer klikken voor het beste (lees)resultaat.
,,We spelen een gevaarlijk spel met de grond, de bodem van ons bestaan. Laten we leren van de grutto en de rode regenworm en anders gaan boeren en leven.”
Peter Oosterhof en Welmoed Deinum (Kening)
Grondrede, Peter Oosterhof en Welmoed Deinum (Kening)
Ook het Friesch Dagblad gaf Peter en Welmoed (Kening) op 16 september een podium door voor de Grondrede een volle (opinie)pagina in te ruimen. Ook hier geldt: twee keer klikken!
Opiniepagina Friesch Dagblad, 16 september 2020.
Blogboek Kening’s ‘Grondrede’, bodem(gebruik) en onderzoek ‘wormenman’ Jeroen Onrust
Kunst en Landschap heeft een speciaal blogboek(je) aangelegd voor Kening’s Grondrede. Je vindt daarin, naast bovenstaande berichtgeving, diverse artikelen, reacties in de media op het evenement en allerhande wetenswaardigheden over bodem(gebruik) en grondzaken. Ook (het onderzoek van) ‘wormenman’ Jeroen Onrust zul je daarin aantreffen. Klik op onderstaande illustratie om de grond weer onder je voeten te (kunnen) voelen.
Ook klimaatverandering doet aanslag op aanpassingsvermogen grutto
De zogeheten langeafstandstrekkers (de grutto is er een van), ze broeden in Noord-Europa en overwinteren in tropisch Afrika, gaan bijna allemaal hard achteruit, schrijven Britse onderzoekers in ecologisch vakblad Diversity and Distributions. NU.nl-journalist Rolf Schuttenhelm sprak met teamleider Stephen Willis van Durham University. die een vergelijk maakte. Daar kwam bij dat langeafstandstrekkers klimaatverandering als extra probleem hebben.
,,Dat komt door een optelsom van factoren: intensivering van de landbouw in Nederland, jacht tijdens de trek en waarschijnlijk verlies aan leefgebied om te overwinteren.”
‘De kievit broedt eerder dit jaar, de grutto past zich niet aan klimaatopwarming aan’
Niet eerder was het zo vroeg in het jaar zo warm van in Fryslân. En met zes dagen op rij van 15 graden of meer beleefde Zuidoost-Fryslân een recordlange reeks in de winter van 2021. Het betekent waarschijnlijk weer een vroeg kievitsei dit jaar, zegt bioloog en grutto-onderzoeker Jos Hooijmeijer. De kievit past zich al langer aan de klimaatopwarming aan. Dat staat in schril contrast met het broedgedrag van de grutto.
,,Je zou verwachten dat de grutto eerder gaat broeden, maar de eieren worden hier steevast pas vanaf begin april gelegd. Het zou de soort juist kunnen helpen als ze dat wat vroeger zou doen.”
CDA presenteert plan voor bescherming weidevogels aan Tweede Kamer
CDA-kamerlid Maurits von Martels heeft in de Tweede Kamer een Initiatiefnota ingediend voor de bescherming van weidevogels, zo meldt de Leeuwarder Courant op 2 november 2020. Met het initiatief, ‘Weidse blik op de Weidevogels‘, doet het CDA verschillende beleidsvoorstellen om de achteruitgang van de weidevogelpopulatie in Nederland een halt toe te roepen.
„Dit is een zorgelijke trend en toont aan dat het huidige weidevogelbeheer niet werkt. Met deze initiatiefnota doen wij verschillende voorstellen zodat het kabinet werk gaat maken van het verbeteren van het weidevogelbeheer in ons land”
Initiatiefnota weidevogels moet dalende trend ombuigen
Meer geld, vos en steenmarter op de vrijstellingslijst, betere samenwerking op gebiedsniveau tussen boeren en terreinbeherende organisaties en boeren actiever stimuleren met langere beheerscontracten en kennis. Dat zijn volgens Robert Ellenkamp, journalist bij Veldpost, ‘hét onafhankelijke regionale landbouwvakblad voor Noord-Nederland’, de belangrijkste kernpunten uit de initiatiefnota ‘Weidse blik op de weidevogels’ die Tweede Kamerlid Maurits von Martels (30 oktober 2020) heeft ingediend.
‘Nieuwe Oogst‘-journalist, René Bouwmeester, gaat ook in op de initiatiefnota van von Martels en relateert hem aan de net verschenen ‘Boerenlandvogelbalans‘ (Sovon), die laat zien dat de populatie vogels van het open boerenland, zoals de grutto en de patrijs, van 1990 tot en met 2019 met bijna 70 procent is afgenomen.
Weidevogelspecialist, boer en landbouwstatisticus bij het CBS, Cor Pierik uit Genemuiden, is blij dat de landelijke politiek met CDA‘er Maurits von Martels in actie komt. Von Martels hoopt dat het Kabinet nog voor zijn aangekondigde vertrek uit de Tweede Kamer, na de verkiezingen in maart, toekomt aan het behandelen van de nota. Hij wil deze maand al enkele onderdelen ter sprake brengen bij de behandeling van de begroting van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV). Want er komt geld kijken bij de realisatie van de plannen.
,,Het kritische punt is bereikt. Als we nu niets doen dan lopen we het risico dat we afscheid moeten nemen van de grutto en zijn soortgenoten.”
Om grutto te redden is de aanval de laatste verdediging
Zonder serieuze maatregelen loopt het slecht af met de grutto. Een robuust plan moet de weidevogel behoeden voor uitsterven, aangezien het aantal broedparen van deze steltloper de afgelopen dertig jaar gedaald is van 100.000 naar 35.000. Overheden, rijk en provincie, moeten nú de regie nemen om samen met boeren en natuurbeschermers weidevogels te behouden én om aan onze internationale verplichtingen te voldoen. Daar zijn stevige maatregelen en extra middelen voor nodig.
Dat staat in het ‘Aanvalsplan Grutto’ dat initiatiefnemer Pieter Winsemius (voormalig-minister van VROM, VVD) op woensdag 18 november aanbiedt aan Minister van Landbouw Carola Schouten. Mede-initiatiefnemers die bij haar alarmerend aan de bel trekken zijn It Fryske Gea, de Friese Milieu Federatie en Vogelbescherming Nederland. Het Aanvalsplan Grutto is met inbreng van zes weidevogelprovincies, landbouworganisaties, natuurorganisaties, en wetenschappers (w.o. Theunis Piersma) opgesteld.
Kijk en luister hieronder naar de Vroege Vogels-uitzending van zondag 15 november, waar Pieter Winsemius en Kees de Pater, directeur Vogelbescherming Nederland, te gast waren en het Aanvalsplan op hoofdlijnen duidden. Uiteraard werd ‘ingebeld’ naar trekvogelecoloog Theunis Piersma, die het plan prijst, maar zich net wat ‘radicaler’ op wil stellen, omdat hij vindt dat er in Nederland op een andere manier geboerd moet worden, omdat ‘het echt niet zo langer kán’. Hij geeft hiermee Carola Schouten een expliciete ‘veeg uit de pan’, omdat zij volgens hem te weinig doet aan bevordering en stimulering van (natuurinclusieve) kringlooplandbouw – terwijl zij die ‘visie’ wel uitdraagt.
Uitzending Vroege Vogels: ‘Om grutto te redden is de aanval de laatste verdediging’, 15 november 2020.
Vier maatregelen om de grutto er weer bovenop te helpen
Het Aanvalsplan Grutto moet de grutto dus helpen om er weer boven op te komen. Het plan stelt in grote lijnen voor om:
de kerngebieden te vergroten
het waterpeil tijdens het broedseizoen omhoog te brengen
het agrarische landgebruik aan te passen
en maatregelingen tegen predatoren in te zetten.
Vogelbescherming Nederland heeft een mooie samenvatting van het Aanvalsplan Grutto voor je gemaakt. Ik neem het hieronder op. De eerste initiatieven tot het Aanvalsplan dateren van zo’n anderhalf jaar geleden. Trouw-journalist Joop Bouma schreef er op 10 april 2019 een gedegen artikel over. Dat heb ik hieronder ook voor je klaar staan. Goed stuk!
Screenshot Vogelbescherming Nederland
Samenvatting Aanvalsplan Grutto Vogelbescherming Nederland (Bijlage bij ‘Om grutto te redden is de aanval de laatste verdediging‘, 15 november 2020)
Ook huiszwaluw vertelt veel over de stand van het boerenland
Op 30 november 2020, een dag voordat de Tweede Kamerleden stemden over de motie Von Martels c.s., circuleerde een alleraardigst filmpje op de sociale media, waarin Theunis Piersma op bezoek gaat bij een bio-dynamische boerderij in het Friese Gaasterland. Op Facebook, Twitter, Instagram, Linkedin en natuurlijk YouTube. Zembla-BNNVARA maakte deze (korte) videoreportage, waarin ditmaal niet de teloorgang van de grutto centraal staat, maar waar (de aanwezigheid van) de huiszwaluw ons veel over de stand van het boerenlandschap vertelt.
,,Het gaat slecht met de vogels in het boerenland, zeker met de huiszwaluw. Maar op een Friese bioboerderij gebeurt iets heel ongebruikelijks. We gaan er kijken met trekvogelspecialist Theunis Piersma:”
Zembla-BNNVARA
De zeldzame huiszwaluw laat zich weer zien op bioboerderij, Zembla, 30 november 2020.
Column Weidevogelman: ‘Ook eens heel goed nieuws!’
Boeren Noardlike Fryske Walden zetten plasdras-pomp aan om weiland maatschap Van Houten bij Lekkum onder water te zetten t.b.v. weidevogels. Beeld: Marcel van Kammen.
Het verschijnen van de jaarlijkse Boerenlandvogelbalans en de lancering van het Aanvalsplan Grutto was voor Weidevogelman reden ‘om flink rond te toeteren dat er ook hééél goed nieuws is’. Veehouders hebben afgelopen jaren namelijk’, volgens de columnist, ‘vrij massaal de greppel-plasdras omarmd’.
‘Gouden Grutto 2020’ voor boerenlandvogelboer Egbert Zorgdrager
Nog een sprankje hoop: biologisch melkveehouder en ‘Slimme Vogel‘ Egbert Zorgdrager uit Formerum op Terschelling won de Gouden Grutto 2020, een natuurprijs die jaarlijks wordt uitgereikt aan boeren die zich inzetten voor het beschermen en behouden van weidevogels door Vogelbescherming Nederland.
Gouden Grutto 2020 voor boerenlandvogelboer Egbert Zorgdrager, YouTube-kanaal VogelbeschermingNL, 28 mei 2020.
Waterland handelt over hoe het Friese land van wind, wad en water in de loop der eeuwen veranderde in een weidelandschap vol bloemen en vogels, waar boeren vooruit konden. In minder dan een halve eeuw is dat verworden tot een productielandschap dat ver afstaat van de samenleving, zo kun je lezen op de achterflap.
,,Hoe moeten we nu omgaan met klimaatverandering, bodemdaling en grootschalig verlies van biodiversiteit in het veenweidegebied? Een weg terug is er niet, maar er is wel een pad dat voor ons ligt naar een landschap waar boeren toekomst hebben mét ruimte voor water en biodiversiteit. Durf te veranderen!”
Eddy Wymenga, achterflap Waterland, Land van de toekomst
Omslag Wetterlân, Lân fan takomst, Uitgeverij Bornmeer Noordboek, september 2020.
Als er iemand ooit aanspraak maakt op een in de toekomst door Vogelbescherming Nederland uit te reiken ‘Platina Grutto‘ voor meerdere jaren onafgebroken inzet en diensten voor het behoud en beheer van weidevogels in Nederland, is dat ‘gruttoboer’ Murk Nijdam, de door Tommy Wieringa geduide ‘Grote Vriendelijke Reus’ in zijn column van 18 juli 2020 in de NRC. Over het waarom daarvan vertel ik je binnenkort meer in een geheel aan Murk Nijdam te wijden blogbijdrage. Die heb je dus nog van me tegoed. Eerst maar even genieten van Wieringa’s prachtige column: ‘Bij de Grote Vriendelijke Reus‘.
Godman Salvin-medaille voor vogelprofessor Theunis Piersma
Nu we het toch over prijzen hebben: Theunis Piersma (en zijn Global Flyway-team) werden op 10 oktober 2020 gelauwerd met de Godman Salvin Prize door de BOU, de Britse Ornithologen Unie voor hun verdiensten op het gebied van de ornithologie (vogelkunde). De uitreiking vond plaats tijdens de (online) IWSG conference 2020. Die kan mooi bijgezet in de steeds maar uitdijende prijzenkast. Klik op de illustratie hieronder voor het (volledige) juryrapport.
,,Theunis’ approach to science combines the pure fascination of a child asking Why?, How?, with the originality and creativity of an artist mixing media to find ways to express the meaning of these extraordinary migratory birds and their environments.”
British Ornithologists’ Union, fragment juryrapport
Juryrapport Godman Salvin-prijs, British Ornithologists’ Union, 10 oktober 2020.
Vanzelfsprekend was de redactie Súdwest-Fryslân van de Leeuwarder Courant er als de kippen bij om het heuglijke nieuws wereldkundig te maken. (Typfoutje in de kop heb ik hier aangepast.)
Melkveehouder Willem, bekend van de laatste reeks van het KRO/NCRV-tv-programma Boer zoekt Vrouw, ziet zichzelf als rentmeester van zijn boerderij. Hij wil zo goed mogelijk zorgen voor zijn dieren en het stuk land dat hij erfde van zijn vader om het hopelijk ook weer door te geven aan een nieuwe generatie. Hij vertelt presentator van een nieuwe reeks ‘Onze Boerderij‘ Yvon Jaspers over zijn liefde voor de grutto en over de lastige spagaat waarin hij zit. Het liefst zou hij nog veel meer doen om de weidevogels en andere dieren in zijn land ruimte te geven. Maar zo lang hij niet boven de kostprijs betaald krijgt, is dat voor hem niet haalbaar.
Screenshot ‘De liefde van boer Willem voor de weidevogel’.
‘Valuta voor Veen’ is een prettig hulpmiddel, een goed verdienmodel
Uit liefde voor de grutto koos Sjoerd Miedema uit Haskerdijken, net voorbij Heerenveen, er al voor om tijdens het broedseizoen het waterpeil op zijn land te verhogen (en later te maaien). Maar door het programma ‘Valuta voor Veen‘, dat tot doel heeft om met een verhoogd waterpeil in agrarische (veenweide)gebieden de CO2-uitstoot te verminderen en bedrijven en particulieren de mogelijkheid te bieden certificaten te kopen om hun CO2-uitstoot te ‘compenseren’, kan hij dat nu – zo’n twintig centimeter hoger, en betaald voor zijn ecologische dienst – jaarrond doen: een integrale aanpak waarbij (kringloop)boer, natuur, milieu, klimaat en weidevogels baat hebben, bodemdaling en biodiversiteitsverlies wordt tegengegaan.
Trouw-redacteur Onno Havermans sprak met Miedema en zijn kersverse echtgenote Janna van der Meer op de boerderij in het Friese veenweidegebied De Lytse Deelen en beschrijft het nieuwe spannende avontuur dat het duo is aangegaan in:
‘Foarút mei de Fryske Feangreiden’: ambitieus ontwerp-Veenweideprogramma 2021-2030 vraagt om ‘dynamisch programmeren’
‘Foarút mei de Fryske Feangreiden‘ heet het Ontwerp-Veenweideprogramma voor de jaren 2021-2030 dat de provincie Fryslân, Wetterskip Fryslân en acht gemeenten op 4 november 2020 presenteerden. Zij willen een weg inslaan die in 2050 leidt naar een blijvend evenwicht in de feangreiden (veenweiden), zonder veenafbraak, bodemdaling, CO2-uitstoot en funderingsleed, in een landschap waarin natuur en recreatie gedijen en de landbouw zichzelf opnieuw heeft uitgevonden. Zo vat Cor de Boer de ambities voor het vernatten van het Friese veenweidegebied samen in de Leeuwarder Courant van 4 november 2020. Die ambities zijn groot. ‘Er gaapt echter een flink gat tussen de kosten (549 miljoen euro) en het beschikbare budget (66,5 miljoen euro). Dat vraagt om ‘dynamisch programmeren’.’ Wat dat inhoudt lees je hier:
Grote inzet op behoud landbouw in nieuwe provinciale veenweideplannen
Opvallend is dat er wordt ingezet op het behoud van de landbouwfunctie van Friese veenweidegebieden. Dat meldt de nieuwsredactie van de NOS op de dag van de presentatie van het ontwerpprogramma Foarút mei de Fryske Feangreiden. Daarnaast benadrukt zij de integrale benaderingswijze van de plannen van de Friese provincie om de veenweideproblematiek het hoofd te bieden.
Boeren en natuurorganisaties nemen op de dag van presentatie al afstand van Veenweideplan
,,Het Friese veenweideprogramma voor de komende tien jaar was nog maar net gepresenteerd, of boeren en natuurorganisaties namen er nog dezelfde dag al afstand van”, schrijft Anne Roel van der Meer ’s avonds na tienen in de Leeuwarder Courant. Van der Meer: ,,Agrarische organisaties en natuurclubs nemen elkaar geregeld op de korrel, maar nu richt hun kritiek zich op de overheden die in Koufurderrige het langverwachte conceptplan lanceerden: de provincie, Wetterskip Fryslân en de acht veenweidegemeenten.”
,,Zowel landbouw- als natuurorganisaties zijn (dus, red.) niet blij met de plannen. Zeven verenigde boerenorganisaties vinden onder meer dat de resterende veengebieden, waar eerst geen peilverhoging wordt voorgesteld, ook volledig uit de plannen moeten worden gelaten. Natuurorganisaties vinden de plannen te vrijblijvend. Zij wijzen erop dat de nood tot maatregelen hoog is.” Dat schreef Pieter Atsma de volgende dag in het Friesch Dagblad.
Kunst en Landschap volgt ontwikkeling Veenweideprogramma op de voet in apart blogboek
Het Ontwerp-Veenweideprogramma 2021-2030 ligt ter inzage op de website Veenweidefryslan.frl. Tot 30 december 2020 kunnen mensen zienswijzen indienen. Omdat inspraakavonden en inloopsessies nu niet mogelijk zijn, worden de plannen in de weken daar naartoe toegelicht in klankbordgroepen en via webinars. In mei 2021 hakken de besturen van provincie Fryslân, Wetterskip Fryslân en de acht betrokken gemeenten Dantumadiel, De Fryske Marren, Heerenveen, Leeuwarden, Opsterland, Smallingerland, Súdwest-Fryslân en Westststellingwerf knopen door.
Kunst en Landschap gaat dit meerjarige proces natuurlijk op de voet volgen. Ik houd je via een apart blogboek van verdere ontwikkelingen omtrent het Veenweideprogramma op de hoogte.
WNF slaat alarm: het gaat slechter dan ooit met natuur in Nederland
De Nederlandse natuur op land staat er ‘slechter voor dan ooit’, constateert het Wereld Natuur Fonds (WNF) in een alarmerend onderzoeksrapport. Vooral op boerenland en in heidegebieden gaat het slecht: populaties van diersoorten die daar leven, zijn gemiddeld met 50 procent afgenomen sinds 1990, becijfert de natuurorganisatie in het verschenen Living Planet Report – 2020.
De onderzoekers wijzen intensivering van de landbouw en de hoge stikstofuitstoot aan als grote boosdoeners. Ze pleiten voor een ‘fundamentele omslag in de landbouw’. Samenwerking met boeren is volgens de natuurorganisatie cruciaal.
,,We moeten kijken hoe we gezamenlijk tot een oplossing kunnen komen”, zegt directeur Kirsten Schuijt. Ze hekelt het gepolariseerde debat, waarin de belangen van boeren en de natuur vaak tegenover elkaar worden gezet. ,,We moeten met alle partijen samen aan tafel zitten”, zegt ze. Het WNF hoopt dat de politiek snel met beleid voor de lange termijn zal komen. Lees hieronder het (geupdate) artikel van de Binnenlandredactie van het AD; ik heb het volledige WNF Nederland-rapport ook even voor je opgesnord.
‘Natuurbeleid moet af van de christelijke traditie van heersen over de natuur’
,,Het natuurbeleid bestaat vrijwel volledig uit symptoombestrijding. Dat kan ook niet anders, zolang we de mens als meester over de natuur zien.” Dat zeggen Sander Turnhout en Glenn Lelieveld in een opiniestuk in het Dagblad van het Noorden op Kerstavond. Zij stellen dat een belangrijk grondoorzaak van een falend landbouw- en weidevogelbeleid gezocht moet worden in het feit dat we ‘in onze joods-christelijke traditie gewend zijn om te heersen over ‘de dieren des velds’. Daarom botsen we volgens hen beleidsmatig zo vaak met de natuur waar zich in een gezond systeem nu eenmaal zowel prooidieren als predatoren ontwikkelen. ‘Dat heeft de evolutie ons (namelijk, red.) gebracht’.
,,De ministers en gedeputeerden die we de afgelopen vijftig jaar op landbouw gezien hebben, zijn nagenoeg allemaal van rechts-christelijke komaf waarin zaken als evolutie of natuurlijke processen maar in beperkte mate worden erkend. En de liberalen met wie ze doorgaans regeren zijn het ermee eens of het kan ze gewoon niet zoveel schelen.”
Wereld Natuur Fonds financiert nieuwe leerstoel ‘Veerkrachtige agrarische landschappen voor natuur en mens’
Op weg naar een toekomstbestendige landbouw voor natuur én boer was er dit jaar ook heuglijk nieuws te melden. Om in de behoefte te voorzien meer inzicht en kennis te krijgen over hoe landbouw en natuur elkaar kunnen versterken is een nieuwe leerstoel gestart aan de Rijksuniversiteit Groningen. Het Wereld Natuur Fonds financiert deze leerstoel met ingang van 2020: ‘Veerkrachtige agrarische landschappen voor natuur en mens’, van Prof. dr. Pablo Tittonell. Wat kan deze bijzondere bijzonder hoogleraar voor Noord Nederland betekenen?
Rijksuniversiteit Groningen benoemt Martijn van der Heide tot bijzonder hoogleraar Natuurinclusieve Plattelandsontwikkeling
Prof. dr. ir. Martijn van der Heide. Beeld: Eigen foto
Een dag na de Opening van het Academisch Jaar, 1 september 2020, maakte de Rijksuniversiteit Groningen de benoeming tot bijzonder hoogleraar Natuurinclusieve Plattelandsontwikkeling van Martijn van der Heide bekend. Met deze nieuwe – bij de faculteit Ruimtelijke Wetenschappen ondergebrachte – bijzondere leerstoel richt de universiteit zich (vanuit een integrale landschapsinclusieve benaderingswijze, red.) op een wetenschappelijke onderbouwing van natuurinclusieve maatregelen in de landbouw vanuit ruimtelijk en sociaaleconomisch perspectief. De leerstoel wordt voor een periode van vijf jaar door de provincie Groningen gefinancierd (200.000 euro). Lees hier over de annonce in het Dagblad van het Noorden: ‘Rijksuniversiteit Groningen benoemt Martijn van der Heide tot bijzonder hoogleraar Natuurinclusieve Plattelandsontwikkeling. Provincie financiert leerstoel‘.
Golven van onheil of verandering?
,,We komen niet meer verder met het voor ons uitschuiven van duidelijke keuzes over hoe we produceren en consumeren”, schrijven Caspar van den Berg, hoogleraar Global and Local Governance aan de RUG/CampusFryslân. Theunis Piersma, hoogleraar Trekvogelecologie aan de RUG en onderzoeker bij het NIOZ en Klaas Sietse Spoelstra, strategisch veranderaar bij Nij sicht, in een opiniestuk in de Leeuwarder Courant van 24 september 2020.
Hun betoog spitst zich (voornamelijk) toe op verduurzaming van de landbouw en herstel van biodiversiteit (stap 3). Ze stellen dat de landbouwtransitie een verandering vraagt van alle spelers in de keten (overheid, boer, bank, verwerker, retail, toeleveranciers en consumenten), en dat die alleen kan slagen als die verankerd is voor de lange termijn. Ze roepen op tot politiek en maatschappelijk leiderschap, van mensen uit de mainstream van het politieke landschap. En achten de overheid verantwoordelijk voor de regie van dat transformatieproces. Klikken voor het beste (leesbare) resultaat.
Eerste NWO ‘Stairway to Impact Award’ voor Theunis Piersma
Op 3 december 2020 maakte de Rijksuniversiteit Groningen bekend dat Theunis Piersma een nieuwe NWO-prijs, de ‘Stairway to Impact Award‘, aan zijn prijzenkast kon toevoegen. Hij was een van de drie ‘gelukkigen’, die ‘effectieve stappen heeft gezet om met zijn wetenschappelijke resultaten maatschappelijke impact te bereiken. Piersma kreeg € 50.000 om de impact en toepassing van kennis verder te vergroten. Vanzelfsprekend feliciteer ik Theunis Piersma met deze erkenning voor zijn grote maatschappelijke invloed, tegelijkertijd begrijp ik zijn onverholen ‘ergernis’ om deze prijs, in het licht van zijn pleidooi voor een ‘Topsector voor ecologie en leefbaar landschap‘. Daarover lees je hieronder meer in een scan van een artikel uit Bionieuws, een nieuwsblad voor biologen, dat mij via een tweet van Trouw-columnist Patrick Jansen onder ogen kwam. Ook daarop klik je voor een leesbaar interview.
,,De Stairway to Impact is net zo’n illusie als de Stairway to Heaven”
Theunis Piersma: ‘Waarom bestaat er geen Topsector Ecologie en Landschap?’
Interview Theunis Piersma, Gert van Maanen, Bionieuws (bewerkte scan, RR).
‘Godwit Landscapes Project’: bio-indicatoren van ecologisch duurzame landbouw
Uit bovenstaand interview wordt duidelijk wat Piersma’s aspiraties zijn, en wat wellicht zijn ‘laatste kunstje’ wordt: hij zint op het opzetten van een internationaal werkplatform met trekvogels als integratieve vertellers over hun omgeving. Op 17 december 2020 kwam het team Piersma met de aankondiging van openstelling voor aanvragen van vijf promotieplaatsen aan de Rijksuniversiteit Groningen voor een prachtig (nieuw) project: het Godwit Landscapes Project: bio-indicators of ecologically sustainable farming.
Binnen een ecosysteemgerichte benadering op landschapsschaal, die een op lange termijn bewaakte populatie grutto’s verbindt met veranderingen in landgebruik, distributie van voedselbronnen en roofdieren, wil men met een groot en samenwerkend team van onderzoekers gaan onderzoeken hoe dalende trends in de biodiversiteit van landbouwgronden kunnen worden ‘omgekeerd’ in een duurzamere landbouwpraktijk.
De vijf PhD-posities zijn onderdeel van een groter project gefinancierd door LNV (Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit), Europese LIFE geïntegreerde projecten (LIFE IP), de Provincie Fryslân en Birdlife Nederland met de grutto (Limosa limosa limosa) als focale soort.
Alle vijf posities staan hieronder uitgebreid beschreven. Belangstellenden voor aanmeldingen dienen voor 10 januari 2021 van zich te laten horen.
Ook al wordt het zijn laatste kunstje, Theunis Piersma legt de lat hoog met het binnenhalen van vijf promovendi: niet dat hij de grutto’s als bedreigde diersoort ziet, of als relict van vervlogen tijden, nee, ‘het wordt tijd dat we naar het verhaal van de grutto luisteren’, zo vertelt hij Gemma Venhuizen, die hem eind december 2020 voor NRC in zijn woonplaats Gaast bezocht en interviewde. Hij vervolgt
„Dat we ons landschap niet duurzaam inrichten en beschadigen. Grutto’s zijn cultuurvolgers, die zich in grote mate hebben aangepast aan het boerenleven. Maar hun flexibiliteit kent een grens: als de landbouw té veel intensiveert en de bodem vernielt, dan geven de vogels dat aan.”
Kunst en Landschap volgt de ontwikkeling en (over)gang naar een natuur- en landschaps-inclusieve kringlooplandbouw in Noord Nederland op de voet. Vanaf januari 2020 bood en biedt het multimediale platform in spé je allerhande informatie – artikelen, belangwekkende rapporten, opiniestukken en initiatieven – over (extensieve) natuur- en landschapsinclusieve kringlooplandbouw. Ook het agro-ecologische werk van de Argentijnse hoogleraar Pablo Tittonell wordt uitgebreid besproken. Je treft er (bijna) dagelijks updates aan.
‘Kening fan ‘e Greide‘ – dat om verschillende redenen voortaan door het leven gaat als ‘Kening‘ – was een van initiatiefnemers van de KringLoop van Delfgauw naar Den Haag, die op 14 januari 2020 plaatsvond, en waarbij zo’n zestig natuur-, milieu-, landbouw- en landschaps-organisaties met hun achterban aandacht vroegen voor kringlooplandbouw.
Het burgerinitiatief is een belangrijke inspiratiebron van Kunst en Landschap Noord Nederland. Niet voor niets prijkt onderstaande video (bijna) bovenaan de pagina van het multimediale platform (in oprichting).
Journalist Leeuwarder Courant Jantien de Boer in gesprek met ecoloog en schrijver Dave Goulson in ‘Landschapspijn in Friesland’, GPTV, 12 juli 2016.
Weidevogels alleen nog maar in natuurhistorische musea te zien?
Via een aparte blogbijdrage – meer in de breedte, en me daarbij niet alleen richtend op het onderzoek van het Team Piersma – ga ik binnenkort in op de (algemene) problematiek van weidevogels in relatie tot het (veenweide)landschap, bodem(daling), klimaat, watermanagement, gewasbescherming, biodiversiteit, burger- en boerenbetrokkenheid, et cetera. Ik richt me daarbij voornamelijk op Noord Nederland. Een kunst- en culturele invalshoek zal daarbij niet ontbreken. Ook de ‘Grote Vriendelijke Reus’, Murk Nijdam, krijgt daarin alle aandacht die hij verdient. Stay tuned.
,,In de zoektocht naar oplossingen voor de transities die op ons afkomen kunnen kunst en cultuur de motor voor verandering (sgezindheid) zijn, als spiegels van en voor ‘verbeelding’ van een hoopvolle toekomst.”
Robert Rosendal, Kunst en Landschap
Tentoonstelling ‘Vervlogen tijden?’ in Het Natuurhistorisch
Impressie ‘Vervlogen Tijden? – weidevogelportretten’, Rafael Martig, Beeld: Rafael Martig.
In dat kader vraag ik graag je aandacht voor beeldend kunstenaar en bioloog Rafael Martig, die in verband met het coronavirus zijn tentoonstelling ‘Vervlogen tijden? – weidevogelportretten‘ in het ‘doodleuke’ Natuurhistorisch museum uitgesteld zag tot na de zomervakantie. Kijk hier naar de livestream van opening van de expositie op 19 september 2020 (17:30 uur).
Er waren wat technische opstartprobleempjes, maar als je doorscrolled naar minuut 8:10 kun je het hele openingsritueel volgen. (Bekijk hem via YouTube!) Je raadt overigens nooit wie de expositie plechtig opende!
Je bent na deze dag twee maanden lang welkom in het Natuurhistorisch om het werk van Rafael Martig (coronaproof) te bekijken. Veel plezier daarbij.
Opening Vervlogen tijden? weidevogelportretten door Rafael Martig, Het Natuurhistorisch, 19 september 2020.
Voor zijn olieverfschilderijen stonden een grutto, kievit, kemphaan en scholekster uit de collectie van dit museum model. Zoals je ziet – levensgroot en niet op een paaltje in de polder maar in een museale setting.
Gevederd staatsieportret
Beeld: Het Natuurhistorisch
Of als staatsieportret, zoals Kester Freriks het op 17 oktober (2020) in de NRC beschreef: ‘niet op het geijkte paaltje, niet omringd door grassprieten, maar op gedrapeerd zwart laken.’ Freriks kijkt na het zien van Vervlogen tijden? ‘anders naar een weiland met deze schoonheden’. ‘Mocht zo’n weiland er tenminste nog zijn’. Lees hier zijn recensie: ‘Gevederd staatsieportret‘. Klik op de foto hiernaast voor een vergrote weergave. op ‘Grutto‘ hieronder voor meer informatie en (actuele) openingstijden.
.
,,Ooit was het drassige Nederland een paradijs voor enorme aantallen broedende grutto’s en kieviten. Grootschalige landbouw maakt het de weidevogels bijna onmogelijk hier nog langer te leven.”
Kester Freriks
‘Grutto’ – olieverf op doek. (Rafael Martig) Beeld: Natuurhistorisch museum.
‘Kringloop’, Zonder natuur geen voedsel. Beeld: Kening fan ‘e Greide.
Op dinsdag 14 januari 2020 liepen zo’n zestig natuur-, milieu-, landbouw- en landschaps-organisaties met hun achterban van Delfgauw naar Den Haag om aandacht te vragen voor kringlooplandbouw. Aan het eind van de wandeling, ‘Kring-Loop‘ gedoopt, werd een tien-stappenplan aan Carola Schouten overhandigd.
,,In deze blogbijdrage – hij is inmiddels uitgegroeid tot een soort blogboek – doe ik verslag van deze memorabele dag. Ook heb ik reacties – op die dag en de dagen daarna in de media – voor je op een rijtje gezet. Maar er is meer! Veel meer.
Ik ga je ook – op hoofdlijnen, vanaf deze dag, het hele jaar door en de jaren daarna – op de hoogte houden van de ontwikkeling en (over)gang naar een natuur- en landschapsinclusieve kringlooplandbouw in Noord Nederland. Landelijk gevoerde discussies, belangwekkende rapporten, initiatieven en resultaten neem ik daarbij mee. Hopelijk is dat voor jou een reden om deze pagina van Kunst en Landschap regelmatig te bezoeken. Bookmarken mag.”
Robert Rosendal, initiatiefnemer Kunst en Landschap
,,Biologisch, natuurinclusief, kringlooplandbouw, circulair, agro-ecologie – welk label er ook aangehangen wordt, een integrale, gebiedsgebonden landschapsinclusieve aanpak is nodig om de omslag in de (Noord) Nederlandse landbouw te kunnen realiseren.”
Kunst en Landschap Noord Nederland
Handen uit de mouwen voor kringlooplandbouw
,,Werk maken van de overgang naar kringlooplandbouw en een duurzame visserij. Dat staat voor het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit centraal in het begrotingsjaar 2020″, prijkt bovenaan het nieuwsbericht waarin het ministerie haar begroting toelicht, die dit jaar de 1 miljard euro overstijgt. LNV wil zich inzetten voor het in balans brengen van landbouw en natuur, een opdracht die, naar zij zegt, door de huidige stikstofdiscussie alleen maar urgenter wordt.
,,2020 wordt het jaar dat we vol energie de handen uit de mouwen gaan steken om de omslag naar kringlooplandbouw te maken. We gaan met de benodigde financiële middelen hard aan de slag voor een duurzamere landbouw en visserij, en een beter beschermde natuur.”
Carola Schouten
In tien stappen naar een natuurinclusieve kringlooplandbouw
Beeld: screenshot K&L cover ’10 stappen’
Dat ‘handen uit de mouwen steken’ werd door de zestig ‘Kring-Loop’-ers aan het begin van het jaar meteen met de voeten onderstreept. Met een tienstappenplan hopen de wandelaars de minister van Landbouw te motiveren om – samen met haar, en stap voor stap – de transitie naar kringlooplandbouw te realiseren. .
Doel is niet alleen de natuur te herstellen maar ook te zorgen voor duurzame landbouw, een beter klimaat, schonere leefomgeving en een brede welvaart. De initiatiefnemers, waaronder het Friese Kening fan ‘e Greide, dat – zeg ik met gepaste noordelijke trots – een voortrekkersrol vervulde, ondersteunen hiermee de visie van de minister en deden een voorstel voor de lange termijn – met concrete eerste stappen die volgens hen vandaag al gezet kunnen worden richting 2040.
Hoeve Biesland, bakermat van een veelbelovende kringloopvisie
Natuurinclusieve landbouw: Jan Duijndam – Hoeve Biesland, Future Farmers Film Productions, 30 januari 2019.
De wandeltocht startte op Hoeve Biesland in Delfgauw waar Schouten in 2018 haar veelbelovende kringloopvisie lanceerde. Emiel Hakkenes en Bart Zuidervaart schreven er voor het Dagblad Trouw destijds een tweetalartikelen over.
Beeld: screenshot K&L cover
De initiatiefnemers ondersteunen deze visie, maar zien in haar aanpak vooralsnog geen vervanging voor of aanpassingen aan het door hen zo versmade intensieve landbouwsysteem. Ze adviseren ‘Den Haag’ om daarom vol in te zetten op een transitie naar kringlooplandbouw en een consistent beleid te voeren vanuit het Kabinet. Zij beroepen zich daarbij op het rapport ‘Benut stikstofcrisis als kans voor natuur en álle Nederlanders‘, dat op 3 oktober 2019 verscheen namens een tiental natuur, milieu- en landschapsorganisaties.
.
,,Op dezelfde voet doorgaan heeft onvermijdelijk tot gevolg dat problemen de kop op blijven steken en telkens opnieuw ontaarden in crises. Met alle juridische, ecologische, economische en maatschappelijke gevolgen van dien.”
Bron: Benut stikstofcrisis als kans voor natuur en álle Nederlanders, 3 oktober 2019.
Alleen echte transitie van intensieve landbouw lost crises op
Daarnaast voelen de organisatoren van de Kring-Loop zich gesterkt door een gezamenlijke brief die boeren, wetenschappers en Vogelbescherming Nederland op 27 november 2019 aan minister Schouten en minister-president Rutte stuurden. Die stellen daarin dat alleen een ‘echte transitie van de intensieve landbouw alle crises die we op dit moment ervaren, kan oplossen’.
,,De stikstofcrisis is een symptoom van hetzelfde probleem: een landbouwsysteem dat zodanig is geïntensiveerd dat het de draagkracht van onze ecosystemen ver overschrijdt.”
Bron: Brief boeren, wetenschappers en Vogelbescherming Nederland, 27 november 2019.
Vroege Vogels in gesprek met een koning(in) van de weide en een stikstofprofessor
Klik op de foto voor de uitzending van Vroege Vogels (12-1-’20).
Met kringlooplandbouw 70% meer voedsel produceren, WUR, 15 juni 2018.
In 2050 is de wereldbevolking gegroeid tot zo’n 10 miljard mensen. Om de aarde niet uit te putten, moeten we anders gaan consumeren en produceren. Met kringlooplandbouw is het mogelijk voldoende voedsel te produceren binnen de grenzen van de planeet. Hoe komen we ertoe een kringlooplandbouw te realiseren waar mens, dier, natuur en klimaat bij gebaat zijn? Een, waarbij een zo groot mogelijke biodiversiteit in acht wordt genomen en wordt nagestreefd. Het kan. De vraag is hoe, in welk tempo, en (wat) moeten we veranderen?
Hoe moeten we straks 10 miljard monden voeden? Het kan, maar er moet wel wat veranderen
Het waren deze vragen die bestuurskundige Jeroen Candel en historica Ingrid de Zwarte, beiden verbonden aan Wageningen University, zichzelf stelden. Ze vroegen tachtig Wageningse collega’s, van bedrijfseconomen tot voedseltechnologen en van filosofen tot insectenexperts, om op te schrijven wat hun specifieke vakgebied kan bijdragen aan het oplossen van het voedselvraagstuk. Dat resulteerde in de bundel ‘10 miljard monden’, die door Trouw-journalist Emiel Hakkenes op 31 oktober 2020 prachtig gerecenseerd werd:
.
,,Voldoende voedsel voor tien miljard aardbewoners hoeft het probleem niet te zijn.”
De (inmiddels demissionair) verantwoordelijk minister, Carola Schouten geeft hieronder – in grote lijnen – haar visie op een toekomst met kringlooplandbouw.
Toekomstvisie | Minister Carola Schouten, Ministerie LNV, 8 september 2018.
De veranderende wereld van voedsel en landbouw beter begrijpen
Joris Lohman is mede-oprichter van Food Hub (Nederland), een organisatie die opleidingen, trainingen en vernieuwende vormen van voedseleducatie maakt. Hij legt je in nog geen halfuur tijd – in ‘begrijpelijk Nederlands’ – uit wat er zoal speelt bij de huidige voedseltransitie. Om de veranderende wereld van voedsel en landbouw net wat beter te kunnen begrijpen.
Wat gaat er gebeuren met ons voedselsysteem? Wat kunnen we leren uit de geschiedenis van onze voedselproductie? En wat betekent dat voor jou als boer of als consument?
De huidige voedseltransitie met Joris Lohman, Food Hub, 7 april 2020.
Kringlooplandbouw, wat is het nou eigenlijk en wat is het niet?
Kringlooplandbouw is dus de toekomstvisie voor ons toekomstige voedselsysteem. Maar wat is het nou eigenlijk en wat is het niet? Martin Scholten van Wageningen University en Research (WUR) vertelt je, opnieuw via het YouTube-kanaal van Food Hub, alles wat je moet weten over kringlooplandbouw. Als boer, ondernemer en als burger. Je kunt ook goed terecht op een speciaal op kringlooplandbouw gerichte afspeellijst van de WUR: ‘Kringlooplandbouw – De wetenschap en de boerderij‘.
Alles over kringlooplandbouw met Martin Scholten, Food Hub, 7 april 2020.
,,Biologisch, natuurinclusief, kringlooplandbouw, circulair, agro-ecologie – welk label er ook aangehangen wordt, een integrale landschapsinclusieve aanpak is nodig om de omslag in de (Noord) Nederlandse landbouw te kunnen realiseren.”
Kunst en Landschap Noord Nederland
Via ‘small wins’ naar een toekomstbestendige kringlooplandbouw
Katrien Termeer, hoogleraar Bestuurskunde aan de WUR, Wageningen University & Research, zet in op small wins en taboes doorbreken. Op verzoek van de Tweede Kamercommissie van LNV stelde Termeer een expertpaperop. Onderstaande video is gemaakt in de zomer van 2019, kort voordat de minister haar plannen voor 2020 uiteenzette.
Katrien Termeer: via small wins naar een toekomstbestendige kringlooplandbouw, WUR, 19 juni 2019.
‘Leuk fimpje’ over John Arink’s kwartjesmoment
Van de Kamer naar de praktijk, in dit geval naar die van ekoboer John Arink, van de gelijknamige boerderij in de Achterhoek. Het ‘kwartje viel’ voor hem, nadat hij in contact was gekomen met collega-boeren elders in het land tijdens een excursie ‘Biologisch Boeren‘, en nadat hij daarvoor zo’n dertig jaar (niet al te intensief) gangbaar geboerd had.
Ik stuitte op Twitter op een videopresentatie van zijn bedrijf die hij introduceerde met: ‘Leuk filmpje met tekst en uitleg over onze werkwijze.‘. ‘Leuk filmpje’ is in dit geval een understatement! Zelden stuit ik op YouTube op zo’n mooie promotievideo voor kringlooplandbouw. Kijk en oordeel zelf.
Ekoboerderij Arink, Wink, 15 november 2019.
Samenwerking tussen boeren, natuur, gebieden en landschap
Nog zo’n voorvechter van landschapsinclusieve kringlooplandbouw. Peter Oosterhof, biologisch melkveehouder uit Foxwolde, Drenthe. Hij ging samenwerking aan met Het Drentse Landschap, een stichting die momenteel zelf ook drie biologische kringloopboerderijen in beheer heeft.
Rayonbeheerder van de stichting Jantinus Dokter: ,,De samenwerking met Peter is ideaal. Peter is een biologische boer en we willen als Drentse Landschap meer met dit soort bedrijven gaan samenwerken; samenwerking tussen boeren, natuur, gebieden en landschap.”
Duurzame Melkveehouderij Drenthe: deelnemer Peter Oosterhof, Provincie Drenthe, 27 mei 2020.
Realisatieplan Visie LNV ‘Op weg met nieuw perspectief’
In het ‘Realisatieplan Visie LNV ‘Op weg met nieuw perspectief‘ dat in nauwe samenwerking met boeren en andere partijen tot stand is gekomen, beschrijft minister Carola Schouten hoe de beweging naar kringlooplandbouw in gang is gezet en onomkeerbaar is. Je kunt het hier downloaden. Daarnaast vind je op dit adres uitgebreide relevante informatie, waaronder deze infographic – een verkorte weergave van het plan. Je kunt er op klikken voor een betere weergave.
Animatie over de toekomstvisie van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit
Toekomstvisie | Landbouw, natuur en voedsel: waardevol en verbonden, LNV, 8 september 2018.
Nieuw platform kringlooplandbouw: ‘Groeien naar morgen’
Na eerst een platform met informatie, nieuws en initiatieven tot inspiratie voor kringlooplandbouw ingericht te hebben waar (toekomstige) boeren terecht konden met vragen, komt het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit in mei 2021 met een nieuw klankbord: ‘Groeien naar morgen‘.
Als agrariër en ondernemer wil je vooruit, luidt de wervende tekst van het ministerie, die vervolgt wordt met: ,,Maar vaak heb je gevoel klem te zitten tussen bijvoorbeeld markt en overheid, of tussen bank en burger. Perspectief is nodig. Op Groeien naar morgen lees je verhalen van agrariërs die kringlooplandbouw handen en voeten geven. Wil je ook de volgende stap voor je bedrijf zetten? Er is een uitgebreid aanbod aan regelingen en ondersteuning. Zo werken we samen aan een toekomstbestendige landbouw.” De hopelijk steeds uitdijende verzameling verhalen kun je hier bekijken.
‘Groeien naar morgen’: compilatievideo kringlooplandbouw (ministerie LNV), Kunst en Landschap (Bron: Ministerie LNV, 20 mei 2021), 2 oktober 2022.
Joke Brinkman en haar man Jans uit het Drentse Amen boeren met oog voor biodiversiteit en bodemkwaliteit
In bovenstaande compilatievideo komt ook Joke Brinkman aan het woord. Brinkman en haar man Jans, runnen een melkveehouderij in het Drentse Amen. Het bedrijf draait om de koeien en de gras- en maisproductie. Joke boert met oog voor biodiversiteit en bodemkwaliteit.
,,We zijn vrijwel zelfvoorzienend met het voer. En ruilen onze grond uit met andere boeren. De ene keer staan er aardappels op, dan weer uien, of maïs. Dat is goed voor de bodemkwaliteit en dat levert ons uiteindelijk een eiwitrijk top-product op. Goed voor de koe, de melk en het milieu. En goed voor onze portemonnee!.”
Joke Brinkman, melkveehouder
Joke Brinkman en haar man Jans uit Drentse Amen boeren met oog voor biodiversiteit en bodemkwaliteit, Kunst en Landschap (Bron: Ministerie LNV, 20 mei 2021), 22 oktober 2022.
Akkerbouwer Anco van der Bos uit het Friese Holwerd: ,,Op een gegeven moment is de rek uit de grond”
Anco van der Bos is akkerbouwer in het Friese Holwerd. Samen met zijn vader Kees richt hij zich op het telen van pootaardappelen. ,,De grond is hier erg goed, dus we richten ons op kwaliteit. Op hoogwaardig pootgoed.” Volgens Van der Bos klinkt dat eenvoudiger dan het is. ,,De productie is enorm gegroeid, we gaan de komende jaren tegen de grenzen aanlopen van wat de grond kan hebben. Daarom zijn we erg bezig met de bodem- en waterkwaliteit.” Om de grond gezond te houden, zoekt Anco de samenwerking met boeren uit de buurt.
,,In de toekomst wil ik van een 1-op-3-rotatie naar een 1-op-4-rotatie. Dat je iets vaker een rustgewas inbouwt, waardoor je een optimale bodem krijgt. Zodat we goeie pootaardappelen kunnen blijven leveren. En een goeie boterham blijven verdienen. Daar draait het natuurlijk allemaal om.”
Anco van der Bos, akkerbouwer
Akkerbouwer Anco van der Bos uit het Friese Holwerd: ,,Op een gegeven moment is de rek uit de grond”, Kunst en Landschap (Bron: Ministerie LNV, 20 mei 2021), 22 oktober 2022.
‘Breng optimisme in de transitie, boeren moeten ernaar gaan verlangen’
Op 17 september 2021 interviewt Esther de Snoo voor boerenvakblad Nieuwe Oogst de (voormalige) Rijksbouwmeester Floris Alkemade, die na zes jaar het stokje doorgeeft aan Francesco Veenstra. Tijdens zijn ambt, op 6 december 2018, werd Panorama Nederland, een toekomstperspectief voor de ruimtelijke inrichting van Nederland, gelanceerd. Het laat zien hoe de grote maatschappelijke vraagstukken van nu de sleutel kunnen zijn voor welkome, structurele verbeteringen in de toekomst.
Nederland staat voor een aantal complexe vraagstukken. De klimaatverandering, de vergrijzende samenleving, de overstap naar hernieuwbare energie, het nijpende tekort aan woningen en de verduurzaming van de landbouw. Stuk voor stuk opgaven waarvan we allemaal de gevolgen zullen ervaren, in ons landschap en in onze levensstijl. Een rijk boerenland is voor de Rijksbouwmeester en zijn twee Rijksadviseurs (samen vormen ze het College van Rijksadviseurs) een heel belangrijk thema. Hieronder legt hij uit waarom.
20181207 RijksBouwmeester Panorama, Nieuwe Oogst, 7 december 2018.
Floris Alkemade: ‘We hebben eerder meer boeren nodig dan minder’
Alkemade heeft een zwak voor boeren, hun cultuur en bijdrage aan het landschap, schrijft De Snoo. Stoppende boeren zijn een verlies. Hij roept boeren op het voortouw te nemen in de transitie. Op naar een ‘New Deal‘. Wat dat inhoudt, lees je verderop in dit blogboek.
,,Wees radicaal en verzet je niet tegen verandering. Nieuwe boerentrots is nodig.´´
Regiodeals | Natuurinclusieve landbouw in Noord-Nederland, Ministerie LNV, 29 maart 2019.
Via Regio Deals werken diverse overheden en partijen samen om de ‘brede welvaart‘ in verschillende regio’s in Nederland te verbeteren. De minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) is binnen het kabinet verantwoordelijk voor de Regio Deal-aanpak. Het ministerie van LNV heeft het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) gevraagd kennis te ontwikkelen en (inter)nationale kennis te ontsluiten ten behoeve van het Regiodealbeleid. Dit moet leiden tot nader inzicht in wát wáar werkt om de opgaven in de verschillende regio’s effectief te kunnen aanpakken.
Op Regio Deals voor brede welvaart, een speciale plek op de website van het Planbureau (PBL), wordt alle kennis die uit dit onderzoeksprogramma voortkomt verzameld. Daarnaast kun je er terecht voor aankondigingen van bijeenkomsten.
Noordelijke provincies ondertekenen Regio Deal Natuurinclusieve landbouw
Tijdens de Natuurtop in Groningen op woensdag 2 oktober 2019 zetten de provincies Friesland, Groningen en Drenthe en het Ministerie van LNV hun handtekening onder de ‘Regio Deal Natuurinclusieve landbouw‘.
,,Zowel de drie provincies als het Rijk investeren 10 miljoen in de Regio Deal. Het doel van deze deal is een economisch sterke landbouwsector te creëren, ‘die bijdraagt aan de biodiversiteit, een gezonde bodem en een gevarieerd en (be)leefbaar platteland’. De drie noordelijke provincies gaan zich hiervoor, samen met het Rijk, inzetten. Dit doen zij samen met onder andere boeren, landbouwpartners, grondeigenaren en natuurorganisaties”, aldus ‘hét onafhankelijke regionale landbouwvakblad voor Noord-Nederland’, Veldpost. Kunst en Landschap voegt burgers gemakshalve aan dit rijtje toe!
V.l.n.r.: Gedeputeerde Henk Jumelet (provincie Drenthe), Johan Osinga, directeur-generaal van het ministerie LNV, gedeputeerde Henk Staghouwer (provincie Groningen) en gedeputeerde Johannes Kramer van de provincie Fryslân. Beeld: Veldpost, 3 oktober 2019.
Regiodeal natuurinclusieve landbouw: Noord-Nederland als koploper voor een duurzaam platteland
Natuurinclusieve landbouw: van gedeelde urgentie naar een wenkend perspectief
De eerste ambities en aanpak van de Regiodeal werden op 31 mei 2018 gepresenteerd tijdens een discussiebijeenkomst van de partners van de Agro Agenda Noord Nederland. Hij kwam in gezamenlijkheid tot stand met inbreng van vertegenwoordigers uit de landbouw- en natuursector, de wetenschap en de overheid. Men verkoos met de Regiodeal destijds een aanpak langs een drietal routes richting 2030 waarlangs de omslag naar een natuurinclusieve landbouw plaats moest hebben. De Regiodeal Natuurinclusieve Landbouw moest als voorbeeld dienen – men had zelfs de ambitie om koploper te zijn – voor toekomstige (inter)nationale ontwikkelingen op het gebied van natuurinclusieve landbouw.
‘Regio Deal Natuurinclusieve Landbouw’: samen werk maken van een vitaal platteland in Noord-Nederland
Cover Regio Natuurinclusieve Landbouw Noord Nederland – 2019
,,De tijd is rijp voor een nieuwe aanpak waarin economie, ecologie en landschap meer in balans zijn”, aldus de ondertekenaars van de Regio Deal. Er gebeurt overigens al veel op dit gebied in het noorden, maar de komende jaren willen de drie noordelijke provincies met de Regio Deal Natuurinclusieve Landbouw bestaande initiatieven ondersteunen en nieuwe mogelijk maken. Zo wordt er toegewerkt naar een gezonde landbouw die in 2030:
• winstgevend en trendsettend is; • gezond kwaliteitsvoedsel produceert; • bijdraagt aan de biodiversiteit, de bodemvruchtbaarheid en denatuurlijke kringloop; • zorgt voor een (be)leefbaar platteland.
uit: ‘Regio Deal Natuurinclusieve Landbouw’
Regio Deal Natuurinclusieve Landbouw slideshow, Provincie Groningen, 3 oktober 2019,
Gebiedsgerichte aanpak
De Regio Deal gaat uit van een gebiedsgerichte aanpak, omstandigheden zijn immers (veelal) gebiedsgebonden. Denk daarbij aan de verschillen in grondsoort, grondgebruik, natuur- en landschapswaarden. Per gebied stellen deelnemers aan de Regio Deal een streefbeeld op met de insteek: ‘waar willen we met onze streek over tien jaar staan? Hoe staan landbouw, biodiversiteit, natuur en het landschap er dan voor en hoe verhouden ze zich tot hun lokale gemeenschap?’
Acht gebieden met een gemeenschappelijk doel
In de Regio Deal is de keus gemaakt voor acht gebieden die sterk van elkaar verschillen en representatief zijn voor bodemsoort, waterhuishouding en grondgebruik in (Noord) Nederland. Deze gebieden worden een proeftuin voor nieuwe vormen van natuurinclusieve en duurzame landbouw.
Hieronder een voorbeeld: het Groningse Westeresch, waar kleinschalige akkerbouw en meer aandacht voor bodem en landschap het insectenleven en de vogelstand verbetert.
Natuurinclusieve Landbouw, Ministerie LNV, 3 juni 2020.
Doel is dat partijen uit die gebieden, die belang hebben bij een goede balans tussen landbouw, natuur en bodemleven, (gebiedsgericht) gaan samenwerken met – op hun beurt – een gemeenschappelijk doel: het ontwikkelen en testen van instrumenten die natuurinclusief boeren aantrekkelijk en rendabel maken.
Elke groep boeren die in een gebied aan de slag wil, stelt dus eerst een streefbeeld op van hoe het gebied er in 2030 bij moet liggen. In een actieplan wordt vastgelegd hoe ze dat willen bereiken. Eind 2023 loopt de regiodeal af. Voor die tijd wordt een eindmeting gedaan om te zien in hoeverre de doelen bereikt zijn. Deze drie boeren: Jan Reinier de Jong uit Drenthe, Detmer Wage uit Groningen en Hans Kroodsma uit Fryslân, vertellen en laten zien wat hen aanspreekt in natuurinclusieve landbouw. Programmamanager Frank Mennega licht de Regio Deal toe.
Regio Deal Natuurinclusieve landbouw, Regio Deal Natuurinclusieve landbouw, 21 oktober 2021.
Friese boeren lopen warm voor regiodeal
Dat de belangstelling (in Friesland) om deel te nemen aan de Regio Deal groot is mag blijken uit een artikel van Jan Ybema, journalist bij het Friesch Dagblad, dat op 8 juli 2019 verscheen – drie maanden voor ondertekening van de Regio Deal door de provincies in oktober van dat jaar: ‘Friese boeren lopen warm voor regiodeal‘. Zo’n honderd Friese boeren waren toen al in beeld om deel te nemen aan Regio Deal-projecten:
Voorbeeldprojecten
Ruim voor de Regio Deal gesloten werd kende het Noorden ook al tal van initiatieven die op natuurinclusieve leest geschoeid zijn (zie illustratie hieronder). Daar wil men nu op voortbouwen. Klik hier om nogmaals de Regio Deal te openen en om (de voorlopige) voorbeeldprojecten uitgebreid toegelicht te bekijken (even scrollen). Klik op de illustratie hieronder voor de korte maar beter leesbare weergave.
Voorbeeldprojecten natuurinclusieve landbouw in Noord Nederland.
Kunst en Landschap licht, als je verder leest, alvast wat tips van de sluier op van van deze voorbeeldprojecten, bijvoorbeeld die van de boeren op Schiermonnikoog. De andere zeven Regiodeal-projecten, en natuurlijk alle spontane nieuwe initiatieven, zullen op de voet worden gevolgd, en mogelijkerwijs in aparte blogbijdrages worden behandeld. Om te informeren, inspireren, en om potentiële deelnemers (aan de Regio Deal) een duwtje in de rug te geven om om te schakelen naar natuurinclusieve landbouw (in Noord Nederland).
Uit: Samen werk maken van een vitaal platteland in Noord Nederland.
Landschapsinclusieve landbouw-pilot De Marne
CRa, op weg naar een New Deal tussen boer en maatschappij: De Marne, 9 juli 2020
Een van de projecten – uitgevoerd onder auspiciën van het College van Rijksadviseurs in het kader van ‘Naar een rijk boerenland‘- licht ik er voor je uit, met name omdat het uitgaat van landschapsinclusiviteit: het Noord Nederlandse project ‘De Marne‘. Het College onderzocht in drie regio’s hoe landbouw ‘landschapsinclusief’ kan zijn: de Krimpenerwaard, Salland en dus De Marne. De vruchtbare zeeklei in combinatie met het milde klimaat maken van de Marne een van de beste landbouwgebieden ter wereld. De afgelopen decennia heeft het gebied zich echter steeds meer gespecialiseerd in een beperkt aantal gewassen. De intensieve landbouw van vandaag de dag leidt tot opgaves op het gebied van bodemkwaliteit, gesloten kringlopen, biodiversiteit, waterkwaliteit en waterkwantiteit.
De pilot, die op 9 juli 2020 werd gepubliceerd, bevat een voorstel voor een mogelijk toekomstperspectief en een aantal concrete stappen en adviezen naar de overheid. Je kunt hem hier downloaden: ‘op weg naar een New Deal tussen boer en maatschappij: De Marne‘. De directeur van Het Groninger Landschap, Marco Glastra, was op die dag, blijkens onderstaande tweetover het project, met het verschijnen van deze publicatie wel zeer in zijn nopjes:
,,Dit is wat we nodig hebben: goede en praktische ideeën hoe ontwikkeling van de landbouw hand in hand kan gaan met landschap en biodiversiteit! ‘Landschapsinclusieve landbouw pilot De Marne’ van @rijks_adviseurs met inbreng van betrokken boeren.”
Marco Glastra
Pilot De Marne voorpaginanieuws Dagblad van het Noorden
Ook bij de (hoofd)redactie van Het Dagblad van het Noorden viel de publicatie van de Rijksadviseurs klaarblijkelijk in goede aarde: onderstaand artikel van Gerdt van Hofslot werd paginagroot – ik heb het logo van de krant in verband met de leesbaarheid verwijderd – op 15 juli 2020 gepubliceerd. Klik op de illustratie voor een betere (leesbare) weergave.
Uitsnede (K&L) voorpagina Dagblad van het Noorden, 15 juli 2020. Beeld: archief Kees van de Veen.
Op weg naar een New Deal tussen boer en maatschappij
De Marne-pilot maakt deel uit van het ‘totaaladvies‘ ‘Op weg naar een New Deal tussen boer en maatschappij‘ van het College van Rijksadviseurs, dat op 9 september 2020 werd aangeboden aan Minister Schouten van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit. .
,,De landbouwtransitie is wellicht de grootste transitie voor de maatschappij”, schrijft Rijksadviseur Berno Strootman in het nieuwsbericht waarmee het Advies werd aangekondigd. En:
,,We moeten toe naar een landschapsinclusieve landbouw, waarin boeren een eerlijk inkomen ontvangen voor het produceren van gezond voedsel en een aantrekkelijk, toegankelijk, biodivers landschap en waarbij het zorgen voor schoon water, schone lucht en een vitale bodem vanzelfsprekend zijn.”
Berno Strootman, Rijksadviseur
Als het aan Berno Strootman ligt, gaan de boeren het landschap redden. ‘Je krijgt het landschap dat je kiest’
Beeld: Patrick Post
Die omslag gaan we maken, de vraag is in welk tempo en wat er allemaal nog fout moet gaan, zegt Strootman in een interview met Onno Havermans in dagblad Trouw (29 oktober 2020). ‘Bijna alle Nederlandse landschappen zijn gemaakt door boeren en dat ging goed tot na de Tweede Wereldoorlog. Over honderd jaar kijken we terug en zien we dat we tussen 1950 en 2040 niet wisten hoezeer we de weg kwijt waren’. Lees hier:
,,Dit land is van ons allemaal, het behoort tot ons maatschappelijk kapitaal, net als schone lucht, een vitale bodem en biodiversiteit. Alle Nederlanders samen stellen het ter beschikking aan de boeren, en daar moeten we veel meer eisen aan stellen.”
Berno Strootman
New Deal tussen boer en maatschappij, Kunst en Landschap, 9 september 2020.
De economie van de landbouw en de mogelijkheden voor regio’s om te verduurzamen
Jan Willem Erisman, tot 1 september 2020 directeur-bestuurder (na een periode van acht jaar) van het Louis Bolk instituut (een kennisinstituut op het gebied van duurzame landbouw voeding en gezondheid) schreef in het kader van deze landbouw-pilots op 20 augustus 2020, vlak voor de benoeming tot zijn nieuwe functie als hoogleraar Environmental Sustainability bij het CML, het Centrum voor Milieuwetenschappen aan de Universiteit Leiden, een essay:
Hij stelt in dit essay dat de boeren en stakeholders in deze gebieden het er uitdrukkelijk over eens zijn dat de marktprijs voor voedsel en wet- en regelgeving belemmerend zijn voor de verduurzaming van de landbouw en het behoud van het landschap. Hij beschrijft (ook) dat veel boeren zich ondergewaardeerd voelen voor het werk dat zij doen, de kwaliteit die zij leveren ten aanzien van de voedselproductie en het landschapsonderhoud, en de stappen die zij al in verduurzaming hebben gezet. De vraag is welke belemmeringen er precies leven en hoe deze aangepakt kunnen worden om tot potentiële oplossingen te komen.
In dit essay schetst hij eerst de economische krachten en belemmeringen rond de landbouw in de gebieden. Vervolgens duidt hij de bottlenecks in het verduurzamen voor de regio’s en tot slot beschrijft hij potentiele oplossingen en bijbehorende instrumenten met verantwoordelijke partijen.
Koplopers als breekijzer voor maatschappelijke vraagstukken
De vraag die Jan Willem Erisman hierboven stelt, kwam (ook) aan de orde in de eerste uitzending van een nieuwe serie van debatcentrum De Balie: De Koplopers. Op 2 november ging journalist, columnist en programmamaker Teun van der Keuken op zoek naar de belemmeringen voor transitie in de (kringloop)landbouw.
Hij ging in gesprek met Laura Bromet, GroenLinks Kamerlid met de portefeuille Landbouw en oud wethouder van de gemeente Waterland, Alex Datema(voorzitter BoerenNatuur), Marleen Janssen Groesbeek, lector Sustainable Finance and Accounting Avans Hogeschool en lector Omgevingsinclusief Ondernemen Ron Methorst. Carel de Vries deelde de lessen die hij leerde tijdens het opzetten van Vruchtbare Kringloop Achterhoeken ProefboerderijDe Marke. Drie jonge agrariërs van Hogeschool Aeres die de uitzending (live) bijwoonden deelden hun visie op het, c.q. hun agrarische bedrijf van de toekomst.
De Koplopers #1: Kringlooplandbouw met Laura Bromet, Alex Datema & Carel de Vries, De Balie, 3 november 2020.
Regio Deal Natuurinclusieve Landbouw Noord Nederland en het coronavirus
Aan het credo ‘Samen werk maken van een vitaal platteland in Noord-Nederland‘ zal in verband met het Coronavirus de komende tijd op een andere manier dan voorzien invulling (moeten) worden gegeven. Om je enigszins tegemoet te komen neem ik (voorlopig) de Regio Deal Natuurinclusieve LandbouwNoord Nederland–Nieuwsbrief-april 2020 op.
Vruchtbare Kringloop Noord Nederland (VKNN), een initiatief van LTO Noord, maakt deel uit van een landelijk project dat kringlooplandbouw en het duurzaam bodem- en waterbeheer wil stimuleren. Het project wil agrarische ondernemers inspireren en faciliteren in het creëren en benutten van kansen om hun bedrijven verder te verduurzamen en ‘toekomstproof’ te maken.
Sluiten van kringlopen raakt vrijwel alle aspecten van bedrijfsvoering
Het sluiten van kringlopen, dat is het doel van Vruchtbare Kringloop Noord Nederland. Dat raakt vrijwel alle aspecten van de bedrijfsvoering: veevoeding, bemesting, bodembeheer, gewasteelt en diergezondheid. Samen met deskundigen organiseren ze verdiepingsbijeenkomsten, pilots, demo’s en praktijkexperimenten. Ze roepen daartoe alle boeren en belangstellenden in Noord Nederland op om met hen mee te doen. Geïnteresseerd? Klik op de foto hieronder!
Kringlooplandbouw.nl: meer winst voor boer en milieu met kringlooplandbouw
,,Het sluiten van bodem-plant-dier-mest-kringlopen is van groot belang voor de verduurzaming van de landbouw. Kringloopboeren bieden oplossingen om bodemvruchtbaarheid te verbeteren, efficiënties te verhogen, verliezen te beperken, succesvol natuurinclusief en grondgebonden te boeren, maar vooral ook om economisch beter te presteren. Een goede kwaliteit mest, een optimaal functionerend bodemleven en integraal werken en denken worden daarbij gezien als sleutels tot succes”, zo presenteert een grote groep enthousiaste kringloopboeren zich op hun website. What’s in a name!
Kringlooplandbouw.nl
De website Kringlooplandbouw.nl biedt een schat aan kennis en verhalen van en over kringloopboeren, laat zien wat zoal bereikt is en waar kringlooplandbouw invulling krijgt. Er is een film, ‘Winst met kringlooplandbouw’, beschikbaar voor vertoning en bespreking – in een korte en een lange versie. Ook is er een onderwijsleerpakket samengesteld. Je leest er hier alles over.
‘Winst met kringlooplandbouw’, Huib Schoonhoven, 15 januari 2018.
Kringlooplandbouw? Deze duurzame boeren doen het gewoon
Caring Farmers is een nieuwe (sinds 2019, red.) boerenbelangenbehartiger voor alle boeren die op weg zijn naar een natuurinclusieve kringlooplandbouw. Voor boeren die al kringlooplandbouw bedrijven, of die de eerste stappen in die richting (willen) maken. En dat dragen ze uit! .
In de eerste week van mei 2020 kreeg de prille organisatie het via een crowdfundactie voor elkaar om zo’n 10.000 euro bij elkaar te sprokkelen – nodig voor de eerste uitzending van een reclamespot voor natuurinclusieve kringlooplandbouw op de landelijke televisie – als tegenwicht tegen de rijk gesubsidieerde spots van onder andere Farmers Defence Force, Agractie en LTO.
Caring Farmers Kringloopcommercial, Caring Farmers, 8 mei 2020.
De ledenorganisatie Caring Farmers streeft naar verbinding met de vereniging van dierenartsen die zich uitspreekt over structurele schendingen van dierenwelzijn, ‘Caring Vets‘, consumenten, wetenschappers en ngo’s, en met elkaar.
Caring Farmers is ontstaan uit een afsplitsing van een drietal leden van de Klankbordgroep Landbouw LNV-visie (2019), die zich niet kon vinden in het ‘Realisatieplan Visie LNV, Op weg met nieuw perspectief’.
Hoewel de organisatie het lovenswaardig vindt dat de minister met haar realisatieplan een nieuwe visie neerzet en een poging doet om het huidige systeem te veranderen, ziet Caring Farmers echter ook dat ze ‘vast zit in het politieke systeem’ en dus goed steun kan gebruiken van een brede groep van maatschappelijk betrokken boeren, burgers en buitenlui buiten dat systeem. En dat dragen ze met de nieuwe commercial graag uit! Ruth van Schriek van Veldpost hielp ze een handje; klik op het spandoek voor haar artikel ‘Caring Farmers timmert aan de weg met commercial‘ (12 mei 2020).
Twee maanden en vele steunbetuigingen en sympathisanten later – de commercial had zijn werk gedaan – liet Caring Farmers opnieuw nadrukkelijk van zich horen: op 17 juli riep de organisatie op tot een (landelijke) ‘Dag van de Kringlooplandbouw‘ (22 juli 2020), als tegenwicht tegen.de actie van Farmers Defence Force, die juist opriep om die dag een dagje thuis te blijven, om ‘zo stikstofuitstoot te besparen’.
Caring Farmers komt met 10-puntenplan voor gemeenten
Nog in datzelfde jaar kwam Caring Farmers, samen met de Natuur- en Milieufederatie Utrecht, met een ambitieus plan dat bij en in gemeenten kringlooplandbouw moet stimuleren: het ‘10-Puntenplan‘. Ze doen daarin suggesties die alle gemeenten in Nederland op kunnen pikken, en pleiten voor (integrale) samenwerking op regionaal niveau met ‘korte ketens’. Lees hier hun bericht van 2 december 2020: ‘Kringloop-10-puntenplan voor gemeenten‘.
.
,,We horen vaak wat de minister moet doen, of de provincie. Maar ook gemeenten kunnen bijdragen aan het verwezenlijken van onze (kringlooplandbouw, red.) ambitie.”
Caring Farmers
Als je meer wilt weten over hoe het allemaal begon, of als je je wilt aansluiten bij deze organisatie, dan kun je (met zorg) klikken op het neusje van het varkentje hieronder. Daarnaast wil ik je een artikel uit Trouw van diezelfde journalist Emiel Hakkenes (van 19 juli 2019) niet onthouden: ‘Kringlooplandbouw? Deze duurzame boeren gaan het gewoon doen‘.
Boerderij Kloosterplaats pleit voor onafhankelijk advies en belangeloze sparring partners
Bij Caring Farmers zijn 270 boeren aangesloten, van groot en gangbaar tot kleinschalig en met lokale afzet, maar ze hebben één overeenkomst: ze willen een landbouwtransitie en zijn daar zelf vast mee aan de slag. Dat is vaak niet zo makkelijk als het lijkt, gaat niet zonder tegenslag en hulp komt soms uit onverwachte hoek. Van Urgenda bijvoorbeeld, een organisatie die in eerste instantie geassocieerd wordt met klimaat, maar de actiegroep, een initiatief van Marjan Minnesma en hoogleraar Transitiekunde Jan Rotmans, richt zich vooral ook op het sneller duurzaam maken van ons land.
Peter Harry Mulder en Eline Ringelberg, twee gangbare akkerbouwers van Boerderij Kloosterplaats in Groningen, zijn veranderaars van het eerste uur. Al jaren zijn ze bezig met het stimuleren van natuur op en rondom hun boerderij in Muntendam. Niet in de laatste plaats omdat het volgens hen gewoon nuttig is voor hun (akkerbouw)bedrijf. Ze worden in hun transitie bijgestaan door het samenwerkingsverband van onafhankelijke adviseurs Caring Ketenpartner CO2L Farming. Deze hulp wordt mede mogelijk gemaakt door het gelieerde Caring NGO Urgenda.
Wat we nodig hebben, zegt Mulder op de website van Caring Farmers, is onafhankelijk advies en een sparring partner met ervaring. ,,Die krijgen we met het project CO2lfarming (spreek uit cool farming). Het allerbelangrijkst vindt hij hun onafhankelijkheid. ,,Kom daar maar eens om in de landbouw.”
,,Elke andere erfbetreder komt primair om je iets te verkopen, waarbij zijn advies hoofdzakelijk is gebaseerd op onderzoeks-resultaten van proeven op proefboerderijen, gefinancierd door de grote chemieconcerns. Die concerns houden daarmee voor hun eigenbelang het controlemodel in stand.”
Peter Harry Mulder, akkerbouwer (in transitie)
Waar Mulder zich daarnaast zorgen (lees: boos) over maakt is de verdeling van het geld gemoeid met de transitie in de landbouw. ,,Er is momenteel aardig wat overheidsgeld beschikbaar, maar helaas komt dat niet op de boerenerven terecht. Waarom verdwijnen zoveel subsidies bij projectorganisaties en komen ze niet terecht bij de transitie-adviseur of nog beter: bij de pionierende boer?”
– voorBoeren – : boeren op weg naar duurzaamheid door van elkaar te leren
Eline Ringelberg, ‘-voorBoeren’. Foto: Hans Banus (Boerderij)
-voorBoeren- is een nieuw Drents-Gronings initiatief waarmee boeren elkaar (kunnen) helpen duurzame uitdagingen aan te gaan. ,,Kom in contact en leer van elkaar!, zo luidt de slogan op de homepage van hun website, die wil inspireren en een steeds groeiend pakket aan praktische (contact)informatie biedt.
.
Uitgebreide interviews met boeren zul je er niet vinden. Wel beknopte boer-bedrijf-profielen met daarbij korte toelichtingen op maatregelen, systeemwijzigingen of vernieuwingen. Verder biedt de site verwijzingen naar specialisten, adviseurs en subsidiemogelijkheden.
,,We kunnen de maatschappij laten zien dat landbouwers zelf het beste kunnen uitzoeken hoe duurzaamheid in de landbouw eruit moet zien. Ook leerzaam voor beleidsmakers!”
-voorBoeren-
Ze zijn klein begonnen, maar groeien snel, zoals ze zelf zeggen. Leuke no-nonsense-houding. Ik ben benieuwd of dit initiatief ook Friese boeren zal doen opveren, c.q. aanhaken. Als je ‘Niet luisteren, maar sparren‘, van freelance redacteur Aart van Cooten in de ‘Boerderij‘ van 5 juli (2020) leest, kom je denk ik snel tot de conclusie dat dat wel goed zal komen, gezien de inspanningen die Eline Ringelberg zich (ook na corona weer) getroost.
Kringlooplandbouw: een nieuw perspectief voor de Nederlandse landbouw
In ‘Kringlooplandbouw: een nieuw perspectief voor de Nederlandse landbouw‘, een longread van WUR-Wageningen University & Research, wordt in het kort een perspectief voor circulaire landbouw in Nederland geschetst. Aanrader! Deze longread maakt onderdeel uit van en prijkt (nagenoeg) bovenaan het ‘Dossier Kringlooplandbouw‘ van de WUR, waar je nog veel meer info over (natuurinclusieve) kringlooplandbouw kunt vergaren.
Kringlooplandbouw: een nieuw perspectief voor de Nederlandse landbouw, WUR-Wageningen University & Research.
In onderstaande video onderstreept Martin Scholten, strategisch adviseur van de Raad van Bestuur (WUR), te midden van de blaarkoppen van de Drentse natuurboerderij de Eytemaheert van Maurits Tepper en Jessica Tepper-Kuiper, het belang van samenwerking tussen wetenschap en de kringlooplandbouwpraktijk. De wisselwerking tussen de universiteit en de onderzoeksboerderij zorgt voor een prima leerschool voor studenten en onderzoekers (van de WUR), en de resultaten kunnen op basis daarvan (overal) in de praktijk worden toegepast.
WUR onderzoekt kringlooplandbouw op natuurboerderij Eytemaheert, WUR, 8 juli 2019.
Maurits en Jessica Tepper: ‘Wij willen niet vertellen hoe het moet, maar tonen hoe het kan‘
Maurits en Jessica Tepper runnen sinds 2015 de Eytemaheert – kleinschalig begonnen in Sandebuur (Roderwolde). Zo’n drie jaar geleden zijn ze met de agrarische activiteiten verhuisd naar een pachtlocatie in Leutingewolde. Ze zijn onderzoeksboerderij in samenwerking met WUR en één van de pilotbedrijven in het project ‘Natuurinclusieve Landbouw‘ van Staatsbosbeheer.
,,Met onze boerderij, en met name met de functie als onderzoeks- en kennisplek, hopen wij niet alleen binnen ons eigen bedrijf, maar juist ook daarbuiten een positief effect te hebben. Wij willen niet vertellen hoe het moet, maar tonen hoe het kan.”
Maurits en Jessica Tepper, Eytemaheert
In de rubriek ‘Farmers aan het woord‘ op de website van Caring Farmers vertellen ze je alles over hoe ze dat doen. Klik op de foto hieronder voor een uitgebreid interview met Maurits en Jessica.
Maurits en Jessica Tepper (Eytemaheert). Foto: Caring Farmers.
De Groene Amsterdammer bezoekt ‘De veranderaars’ van de Eytemaheert tijdens Coronacrisis
Terwijl het Kabinet in de nazomer van 2020 de Corona-voorschriften (nogmaals) aanscherpt, bezoekt journalist bij De Groene AmsterdammerMarieke Rotman een groep vooraanstaande landbouw- en voedselspecialisten om van gedachten te wisselen over de impact van het virus (en het klimaat) op ons landbouw- en voedselsysteem in relatie tot kringlooplandbouw. Ze nam de bedrijfsvoering van de Eytemaheert van Maurits en JessicaTepper daarbij als uitgangspunt. Fijn en diepgravend artikel met hoop op een ‘gezonde’ toekomst.
Beeld: Reyer Boxem
De veranderaars Marieke Rotman, De Groene Amsterdammer, 30 september 2020
,
(Beide interviews zijn vanzelfsprekend ook opgenomen in de maandoverzichten van Kunst en Landschap,die je – naast veel andere artikelen – onderaan dit blogboek aantreft.)
Wageningen University & Research maakt werk van kringlooplandbouw
Het belang van samenwerking tussen wetenschap en de boerenpraktijk wordt vanaf eind oktober 2020 door de Wageningse universiteit kracht bijgezet met de lancering van een nieuw digitaal Kringlooplandbouw-platform.
Het biedt handvatten, wetenschappelijke inzichten en inspiratie voor boeren die overwegen stappen te zetten richting kringlooplandbouw. Ook boeren die de beweging richting een meer duurzame en toekomstbestendige landbouw al gemaakt hebben, kunnen er terecht om tegemoet te komen aan wat de samenleving, de natuur, de bodem, het water en het ecosysteem van hen vraagt. Zo kunnen starters en ingewijden van elkaar leren, verhalen en ervaringen met elkaar delen, en bevindingen en onderzoeksresultaten van een breed pallet aan wetenschappers en experts raadplegen. Het platform is daarmee ‘dynamisch’ van opzet. Nieuwe(re) inzichten en ervaringen op het gebied van (natuurinclusieve) kringlooplandbouw zullen er de komende jaren op worden gedeeld. Je boft maar.
Op het platform komen verschillende aspecten van kringlooplandbouw aan de orde. Denk aan de rol van bodem, biodiversiteit, robuuste teeltsystemen en mest. Maar ook: hoe maak je als boer kringlooplandbouw financieel rendabel en hoe kan kringlooplandbouw bijdragen aan een versterking van de band tussen boer en burger? En waar moet je bijvoorbeeld beginnen als je van een gangbaar bedrijf wilt omschakelen naar een kringloopbedrijf? Treed binnen:
Platform Kringlooplandbouw Wageningen University & Research
Wetenschap en boeren verkennen samen mogelijkheden kringlooplandbouw
Kringlooplandbouw is een vorm van landbouw die minder gericht is op productie-maximalisatie, maar waarbij de productie onderdeel is van een ecologisch systeem, waar zo min mogelijk inputs in gaan, waar reststromen het systeem niet verlaten en waar biodiversiteit wordt ingezet voor voedselproductie. Dat vraagt om een grote omschakeling voor boeren, maar ook voor de samenleving, die bereid moet zijn om meer te betalen voor haar landbouwvoedsel.
Anne van Doorn, ecoloog en projectleider/coördinator Natuurinclusieve Landbouw bij de WUR, neemt je mee in een videoreportage, waarin boeren en wetenschappers samen de mogelijkheden, kansen en stappen verkennen, die ze kunnen nemen richting een meer toekomstbestendige landbouw.
Kringlooplandbouw – De wetenschap en de boerderij, Wageningen University & Research, 29 oktober 2020.
Noordoost-Friese boeren kijken naar ander verdienmodel
De landelijke overheid en een groeiende groep boeren, bedrijven en burgers hebben dus een meer circulaire en duurzamere landbouw voor ogen. De leidende vraag daarbij is: hoe bereiken we die? En hoe krijgen we – in goede samenspraak – de consument zover om de op die wijze gerealiseerde producten af te nemen?
In het noordoosten van Fryslân buigt men zich al langer over dit vraagstuk. Onder de paraplu van Fjildlab, de naam zegt het al – een veldlaboratorium voor het versterken van de circulaire economie en een duurzame landbouwsector in Noordoost-Fryslân – denkt men daarop een antwoord te hebben, en hebben ze zich doelen gesteld om een en ander de komende jaren vorm te geven.
Simon Talsma, journalist van het Friesch Dagblad, deed op 16 februari jongstleden uit de doeken hoe daar over wordt gedacht in: ‘Noordoost-Friese boeren kijken naar ander verdienmodel‘. Talsma sprak met Durk Durksz, projectleider van Fjildlab, eerder onder meer werkzaam bij de Dairy Campus, een proefboerderij voor innovatieve melkveehouderij in Leeuwarden.
In het RTL-7-programma ‘Ondernemen doen we zo‘ van 29 oktober 2017 kun je kijken naar een uitgebreid interview met directeur Wendy Zuidema-Haans over ‘Smart Farming‘, bij het Food Application Center for Technology (FACT). Er is een aparte playlist ‘Dairy Campus Leeuwarden‘ aangemaakt op het YouTube-kanaal van Kunst en Landschap. Abonneren mag!
Dairy Campus en Van Hall Larenstein op RTL7, playlist ‘Dairy Campus Leeuwarden’, Kunst en Landschap.
Klik op de foto hieronder om naar de website van Fjildlab te gaan. Opnieuw Friesland in een voortrekkersrol!
Kening (fan ‘e Greide) aan de basis van het ‘Living Lab Natuurinclusieve Landbouw Fryslân’
De ‘eigenlijke’ voortrekkersrol bij de gang naar een (meer) natuurinclusieve landbouw in Fryslân ligt bij het burgerinitiatief Kening fan ‘e Greide, dat overigens met ingang van 2020 aan de weg timmert onder de naam ‘Kening‘. Zij kwam in 2016 met een plan dat Friese agrariërs aan moest zetten natuurdoelen in hun bedrijfsvoering op te nemen, om met name de biodiversiteit te versterken.
Op 24 augustus 2016 werd het startsein gegeven voor het ‘Living Lab Natuurinclusieve Landbouw Fryslân‘. Kening (ver)kreeg dat jaar opdracht van de provincie Fryslân om hun ideeën voor een soort ‘levend laboratorium’ (verder) uit te werken. Doel: praktische gereedschappen ontwikkelen voor boeren om met een meer natuurinclusieve landbouw aan de slag te gaan. Daartoe werd een werkgroep in het leven geroepen. Deze bestond uit leden van Kening fan ‘e Greide, de Agrarische Collectieven, natuurorganisaties, LTO en de Versnellingsagenda Melkveehouderij Noord-Nederland. Ook het ministerie van Economische Zaken was betrokken; in het kader van het EZ-programma ‘Natuurvisies/Tweede Natuur’ werd het Living Lab opgenomen als landelijk voorbeeldproject.
120 natuurinclusieve landbouwprojecten, meer dan 200 biodiversiteit- en ruim 300 voedselinitiatieven
In vier jaar tijd vonden er in Friesland behoorlijk wat experimentele landbouwprojecten plaats. Voor de provincie Fryslân was dit aanleiding om met gepaste trots een tussenbalans op te maken: 120 natuurinclusieve landbouwprojecten, meer dan 200 biodiversiteit- en ruim 300 voedselinitiatieven. De projecten richten zich op bodemverbetering, grazen, weidevogels, milieuvriendelijke stallen, waterkwaliteit, verzilting, kringlooplandbouw of kennis en onderwijs.
De lijst, mede opgesteld door Living Lab Fryslân, werd op 23 oktober 2020 openbaar gemaakt, zodat de kennis die met deze projecten wordt opgedaan makkelijker gedeeld kan worden tussen boeren en andere agrarische bedrijven. In een interview met Omrop Fryslân steekt gedeputeerde Klaas Fokkinga de ambities van de provincie Fryslân niet onder stoelen of banken: ze wil natuurinclusieve landbouw stimuleren en ermee voorop blijven lopen. Klik op onderstaande foto voor de reportage.
“Onze landbouw is traditioneel een wereldwijde koploper. In de transitie naar de natuurinclusieve landbouw willen en kunnen we ook weer de koploper zijn.”
Klaas Fokkinga
Staatsbosbeheer Friesland zoekt boeren voor samenwerking natuurinclusieve landbouw
Om zo’n koppositie te kunnen innemen is ook Staatsbosbeheer Friesland ‘aangeschoven’ bij Living Lab Fryslân. Zij gaat binnen de provincie Friesland actief op zoek naar boeren met wie kan worden samengewerkt op het gebied van natuurinclusieve landbouw. De focus ligt daarbij op bedrijven in de directe omgeving van de eigen natuurterreinen van de beheerder.
Op 11 november 2020 organiseerde FMF, de Friese Milieufederatie, en Living Lab Fryslân het webinar: ‘Grond; hét instrument voor landbouw in balans met de natuur‘ vanaf het erf van boer Van der Bij in Aldeboarn. Jelle de Boer, adviseur natuurinclusieve landbouw bij Staatsbosbeheer, was een van de genodigden en maakte binnen dit kader (grond) de actieve zoektocht van de natuurbeheerder bekend. Vanaf het beginbeeld moet je even een kwartiertje doorscrollen. Moderator Hans van der Werf, directeur FMF, loodst je er daarna verder doorheen. Klik hier om naar de video te gaan (start op 14:31 min.)
Een dag na het webinar ging Ida Hylkema in Nieuwe Oogst wat dieper in op de plannen van Staatsbosbeheer: ‘Staatsbosbeheer Friesland zoekt boeren voor samenwerking‘. Dit artikel is uiteraard opgenomen in het november-maandoverzicht dat je onderaan dit blogboek kunt vinden.
Grond vaak knelpunt bij extensivering en overstap naar natuurinclusieve landbouw
Grond is in de praktijk vaak een knelpunt als het gaat om extensivering en de overstap naar een natuurinclusieve landbouw.
,,Grond is schaars. Wil je een goed verdienmodel hebben, dan moet de grond worden afgewaardeerd en het verschil worden gecompenseerd.”
Harmen van der Bij
Samen met enkele collega’s heeft gastheer van het webinar en biologisch melkveehouder Harmen van der Bij plannen voor de vorming van een weidevogelkerngebied van circa 1.000 hectare. Daarvoor is volgens hem wel compensatie nodig voor de waardedaling van de grond en een grondbank om via kavelruil een aaneengesloten extensief weidevogelgebied te krijgen.
Interview met boer Harmen van der Bij door Living Lab Fryslân (Carla Boonstra), Living Lab Fryslân natuurinclusieve landbouw, 12 november 2020.
De TELOORGANG van de GRUTTO, de ‘Kening fan ‘e Greide’ op een VERARMD BOERENLAND
Als je meer wilt weten over het burgerinitiatief Kening (en de weidevogelproblematiek), verwijs ik je graag naar het blogboek ‘De TELOORGANG van de GRUTTO, de ‘Kening fan ‘e Greide’ op een VERARMD BOERENLAND‘, een special van Kunst en Landschap, waarin het onderzoek van trekvogelecoloog Theunis Piersma centraal staat en waarin de benarde positie van onze nationale vogel beschreven wordt in relatie tot het Nederlandse boerenland.
De grutto dient – als iconische weidevogel – natuurlijk als voorbeeld, maar ook de aanwezigheid van huiszwaluwen vertellen ons veel over de stand van het boerenlandschap. Kijk maar eens naar deze korte Zembla-reportage, waarin Theunis Piersma op bezoek ging bij een bio-dynamische boerderij in het Friese Gaasterland.
De zeldzame huiszwaluw laat zich weer zien op bioboerderij, Zembla, 30 november 2020.
Was Living LabFryslân in de aanvangsfase druk bezig met het laden van het begrip ‘natuurinclusieve landbouw’, inmiddels zit het in de fase van ‘concretisering’ en wordt er gewerkt aan de missie voor de komende jaren: men gaat zich ‘in samenwerking met de Landbouwadviespool (LAP) nog meer op kennisontwikkeling en -deling concentreren’, zo blijkt uit hun jaarlijkse terugblik en een bericht van Blik op Nieuws: ‘Friese boeren krijgen advies op eigen erf (4 februari 2021).
Jaarlijkse terugblik op natuurinclusieve landbouw in Fryslân en vooruitblik op 2021, Living Lab Fryslân natuurinclusieve landbouw, 23 december 2020.
Klik op de illustratie hieronder om naar hun website te gaan.
Drentse melkveehouders pakken samen verduurzaming op
Ook in Drenthe heeft men op het gebied van (natuurinclusieve) landbouw de afgelopen jaren niet stilgezeten. Vanaf 2017 voert de provincie Drenthe een beleid waarbij geld beschikbaar gesteld wordt aan boeren die hun bedrijfsvoering (willen) verduurzamen en maatregelen (willen) nemen op het gebied van sociaal-economische bedrijfsvoering, kringloop, biodiversiteit, watermanagement, bodem en energie. Na drie jaren pionieren, waarbij zo’n vijftig boerenbedrijven betrokken waren, gaat het vanaf nu om het ‘echie’, zo lijkt het.
De provincie Drenthe heeft samen met de landbouwsector en een groot aantal belangenorganisaties een programma samengesteld voor het stimuleren en versterken van een toekomstgerichte landbouw en agribusiness (in Drenthe). Het richt zich op de melkveehouderij en opereert onder de naam ‘Duurzame Melkveehouderij Drenthe‘ (DMD). Een kwart van alle melkveehouders in Drenthe – welgeteld 230 in het najaar van 2020 – heeft zich er bij aangesloten.
Omdat met name de melkveehouderij de komende jaren voor forse uitdagingen staat (o.a. stikstof), wordt de sector ondersteund door, en gaan de melkveehouders samenwerken met, een ‘uniek samenwerkingsverband’: LTO Noord, Drents Agrarisch Jongenkontakt (DAJK), Natuur en Milieufederatie Drenthe, Het Drentse Landschap, Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer. De regie is in handen van de provincie Drenthe.
‘Duurzame Melkveehouderij Drenthe’ gaat met acht gebiedscontactpersonen de boer op
Vanaf 22 oktober 2020 werkt Duurzame Melkveehouderij Drenthe – een van de acht eerder genoemde Regio Deal-projecten – met acht gebiedscontactpersonen. Doel: duurzaamheid behapbaar en realistisch maken voor de melkveehouder – perspectief bieden. Deze gebiedscontactpersonen – zelf boer en deelnemer aan het project – zien in duurzame (kringloop)landbouw nadrukkelijk een toekomst voor de Nederlandse melkveehouderij. Zij vormen een laagdrempelige vraagbaak en willen inspirerende gesprekspartners zijn voor de (nieuwe) deelnemers aan DMD. Ze stellen zichzelf – na een korte introductie van het project door gedeputeerde Henk Jumelet – één voor één aan je voor:
,,De kennis en het vakmanschap die bij de boeren aanwezig is, moet je als overheid juist gebruiken. Wij vinden het belangrijk om weg te blijven van een dit-mag-niet-dat-mag-niet-beleid. En het principe van belonen wordt heel goed ontvangen.’’
Henk Jumelet
Duurzame Melkveehouderij Drenthe-persfilm, Provincie Drenthe, 26 oktober 2020.
Sparren met een collega over Duurzame Melkveehouderij Drenthe?
Drentse melkveehouders die wel eens willen sparren met een van deze gebieds-contactpersonen kunnen contact met hen opnemen! Zelf gaan de gebiedscontactpersonen dit najaar ook aan de slag om de interesse te polsen onder de (nog) niet aangesloten boeren. Elke contactpersoon is, en wordt, gekoppeld aan een aantal deelnemers uit zijn of haar eigen gebied. Via de website van de duurzame melkveeboeren kun je contact opnemen met (een van) deze acht gebiedscontactpersonen. Je vindt er alle info die je nodig hebt.
Op de dag van hun installatie en presentatie (aan de pers) maakte journalist Arnoud Bodde een prachtige reportage voor het Dagblad van het Noorden:
Boeren belonen voor het herstel van biodiversiteit
Boeren zijn een belangrijk onderdeel van de oplossing om de achteruitgang van de biodiversiteit in Nederland te keren. Maar maatregelen om biodiversiteit te herstellen vragen vaak om grote investeringen zonder dat daar een beloning voor boeren tegenover staat. Daarom slaan Provincie Drenthe, FrieslandCampina en Rabobank in samenwerking met de Nederlandse tak van het Wereld Natuur Fonds de handen ineen.
Melkveehouders die verbeteringen laten zien op duurzaamheidaspecten waaronder biodiversiteit, kunnen rekenen op subsidie vanuit de provincie, een premium prijs van FrieslandCampina en rentekorting op leningen van de Rabobank. Boeren worden op deze wijze beloond voor hun inspanningen om biodiversiteit te herstellen. Ook melkveehouder (en gebiedscontactpersoon) Jappie Riedstra uit Veenhuizen doet mee.
Boeren belonen voor het herstel van biodiversiteit, Rabobank, 8 oktober 2020.
Deze video maakt deel uit van de afspeellijst ‘Duurzame Melkveehouderij Drenthe‘ (die wordt bijgehouden door de Provincie Drenthe), die je kunt bezoeken via het YouTube-kanaal van Kunst en Landschap. Abonneren mag.
De boer op met verduurzaming
Gebiedscontactpersoon Tijmen Nagel ging de laatste maanden van 2020 meteen aan de slag, hij ging op bezoek bij een aantal Drentse boeren die hun boerenbedrijf willen verduurzamen en daar graag over van gedachten willen wisselen met iemand uit de praktijk. Voor zijn eerste cliënt hoefde hij niet ver te reizen: hij schoof aan aan de keukentafel van zijn buren, Arjan en Wenda Bolhuis, die net als hem een melkveehouderij runnen. Nagel doet verslag in ‘Drenthe Dichtbij‘ in ‘De boer op met verduurzaming‘ op 7 januari 2021.
‘Midwolder Bouwten’: akkernatuur waarbij boer én natuur profiteren
Bij landgoed Ennemaborg in Midwolda, Groningen, wordt met het (Regio Deal Natuurinclusieve Landbouw)-project Midwolder Bouwten op een unieke manier samengewerkt om natuurinclusieve landbouw mogelijk te maken, aldus de website van Het Groninger Landschap, waar je een beschrijving van het project vindt. In de komende vijf jaar wordt er op een akkergebied van 60 hectare, beheerd door een natuurbeheerder van de stichting, Silvan Puijman, een aantal natuurinclusieve maatregelen genomen. Al deze maatregelen zijn gericht op een gezonde bodem en herstel van biodiversiteit.
Het Groninger Landschap stelt de grond beschikbaar om te onderzoeken hoe akkerbouw ontwikkeld kan worden met een rijke natuur waar boeren een goede boterham aan kunnen verdienen. Het onderzoek is een initiatief van provincie Groningen, Rijksuniversiteit Groningen, LTO, Agrarisch Collectief ANOG, Grauwe Kiekendief – Kenniscentrum Akkervogels, Maatschap Boonman en Het Groninger Landschap, allen Regio Deal Natuurinclusieve Landbouw-partners. Hieronder een introductie van het project, dat in 2019 officieel van start ging.
Introductie Midwolder Bouwten, Het Groninger Landschap, 13 oktober 2020.
Groene toekomst voor jonge boeren
,,Tot voor kort lag de focus van het agrarische onderwijs op gewaskennis, schaalvergroting en techniek. Het werken met natuur kreeg niet veel aandacht. Maar dat gaat veranderen, want op die voet doorgaan is geen optie meer in een wereld in biodiversiteitscrisis”, aldus ‘Greener future for young farmers’. ,,Om natuurinclusieve landbouw verder te ontwikkelen, zijn boeren nodig die daadwerkelijk met natuur gaan werken op hun bedrijf. Die jonge boeren moeten dan wel weten wat hun kansen en mogelijkheden zijn, dus dat vraagt om aangepast onderwijs en doeltreffende lespakketten.”
Greener future for young farmers
Vanuit de Europese Unie is subsidie toegekend voor het project ‘Greener future for young farmers’. Dit initiatief van Vogelbescherming Nederland maakt het mogelijk voor docenten om samen met het Kenniscentrum Natuur en Leefomgeving en Hogeschool Van Hall Larenstein onderwijsondersteunend materiaal over natuurinclusieve landbouw te verzamelen en te ontwikkelen voor alle niveaus in het groene mbo en hbo.
Impressie Onderwijsdag Greener future for young farmers 2019, Jamal Oulad-Eddib, 13 januari 2020.
Green Deal Natuurinclusieve Landbouw in het Onderwijs
Het groene onderwijs, van mbo tot wo, is voor de ontwikkeling van de landbouw altijd belangrijk geweest en heeft – zeker nu, in tijden van biodiversiteitscrisis – een belangrijke rol te vervullen.
Deze rol is bevestigd in de ‘Green Deal Natuurinclusieve Landbouw in het Onderwijs’, die door alle groene onderwijsinstellingen, de universiteiten van Groningen en Utrecht, de provincies, BoerenNatuur, Het Nederlands Agrarisch Jongeren Kontakt (NAJK) en drie ministeries is ondertekend. Vanuit deze Green Deal wordt onderwijsmateriaal op het gebied van natuurinclusieve landbouw ontwikkeld, gedeeld, ontsloten en vooral – hopelijk – gebruikt.
Men heeft niet stilgezeten; het mede door de Europese Unie gefinancierde project ‘Greener future for young farmers’ werd medio juni 2020 afgerond. Dat heeft heeft nu al tot prachtige resultaten geleid, waaronder een portaal natuurinclusieve landbouw, waarbij speciaal voor dit project ontworpen onderwijsmateriaal geschikt en toegankelijk gemaakt is. Lees er alles over in onderstaand bericht van Vogelbescherming Nederland.
Stimulering van het natuurinclusieve groene onderwijs wordt en is een van de speerpunten van Kunst en Landschap waar het de landbouwtransitie betreft. Kunst en Landschap zal als ‘verzamelpunt’ van expertise middels ambassadeurs nadrukkelijk en actief bijdragen en meewerken aan de omschakeling naar ‘echt’ groen onderwijs.
Het groene onderwijs van de toekomst
Klik op onderstaande foto om op de site van initiatiefnemer Vogelbescherming Nederland terecht te komen. Je vindt er uitgebreide informatie (plus adressen) die je wegwijs maken in het groene onderwijs van de toekomst.
‘Expert-Leertraject Kringlooplandbouw’ met de ‘Online Kringloop Coach’
Met ingang van 1 mei 2020 start, op initiatief van FarmHack.nl, een online ‘Expert-Leertraject Kringlooplandbouw‘.
Te meer in tijden van het coronavirus neemt het online delen van kennis en ervaringen een steeds belangrijkere plek in. In nauwe samenwerking met professionals en inhoudsdeskundigen heeft FarmHack.nl een inspirerende en praktijkgerichte cursus samengesteld voor bedrijven, overheden, scholen, agrarische natuurverenigingen (ANV’s) en belangstellenden. Het delen van kennis met medecursisten staat daarbij centraal.
Online Kringloop Coach, Vimeo-kanaal Farmhack.nl, 20 maart 2020.
Doel van deze ’trekker van deze cursus’ is digitalisering in de landbouw om te zetten in innovatiekansen voor de boer. Boerenverstand ondersteunt de cursus met vakkennis over kringlooplandbouw en contacten met koplopers. Naast het verzorgen van de crossovers tussen de projectonderdelen vervult LTO Noord een rol als kennis- en netwerkorganisatie. Bekijk de trailer hierboven (als je dat niet al gedaan hebt).
Geïnspireerd geraakt? Klik dan op de de ‘Online Kringloop Coach’ hieronder. Wellicht dat ook jij je binnen vier weken tijd na het volgen van deze cursus ‘kringlooplandbouwexpert’ kunt noemen!
Groen Kennisnet: meer dan 300.000 digitale vrij toegankelijke kennisbronnen voor het domein voedsel en groen
Met meer dan 300.000 digitale vrij toegankelijke kennisbronnen is Groen Kennisnet de grootste Nederlandstalige verzameling actuele en betrouwbare kennisbronnen voor het domein voedsel en groen.
Groen Kennisnet faciliteert bedrijven, onderzoekers, docenten en studenten bij het ontsluiten, zoeken en vinden van kennisbronnen, leermateriaal en onderzoeksresultaten op het gebied van voedsel en groen en maakt daarvoor gebruik van de nieuwste technologie.
De beoogde gebruikers zijn agrarsich ondernemers, docenten en studenten in het groen onderwijs (AOC’s, het groene HBO en WUR) en ook iedereen die op zoek is naar groene kennis. Om gebruikers wegwijs te maken in de mogelijkheden verzorgt Groen Kennisnet workshops.
Groen Kennisnet beweegt vooruit, Groen Kennisnet, 20 november 2020.
Nieuw lespakket Groen Kennisnet: melkveehouderij-docenten op AOC’s kunnen het van eind april tot begin juni 2021 testen!
Biodiversiteit, kringlooplandbouw en natuurinclusieve melkveehouderij staan de laatste tijd sterk in de belangstelling. Wat kun je er aan doen en hoe kan het bijdragen aan het verdienmodel van de melkveehouder, zijn belangrijke vragen. Niet alleen voor boeren, maar ook voor studenten die mbo-onderwijs voor de opleiding melkveehouderij volgen.
Er is via Groen Kennisnet vanaf het voorjaar van 2021 voor het MBO een lespakket beschikbaar over de toepassing van biodiversiteit en kringlooplandbouw op melkveebedrijven.
Van eind april tot begin juni 2021 kunnen melkveehouderij-docenten op AOC’s het testen! Ze kunnen dan beoordelen of ze het willen inzetten in hun onderwijs. Ook melkveehouders en bedrijfsadviseurs worden uitgenodigt om een kijkje te nemen. Het lespakket is ontwikkeld door samenwerking tussen WUR en bijna alle Nederlandse groene MBO-scholen. .
Studenten actief betrekken bij deze thema’s en leren om doelgericht te werken aan een meer natuurinclusieve melkveehouderij zijn de belangrijkste doelen van het pakket. De ontwikkelaars gebruiken de testervaringen om in de zomermaanden nog kleine aanpassingen te doen. Begin september 2021 komt dan de definitieve versie beschikbaar die in het nieuwe schooljaar gebruikt kan worden. Meer info vind je hier.
Wereld Natuur Fonds financiert nieuwe leerstoel ‘Veerkrachtige agrarische landschappen voor natuur en mens’
Voor een toekomstbestendige landbouw voor natuur én boer is er op wetenschappelijk niveau ook aardig nieuws te melden. Om in de behoefte te voorzien meer inzicht en kennis te krijgen over hoe landbouw en natuur elkaar kunnen versterken komt er een nieuwe leerstoel aan de Rijksuniversiteit Groningen. Het Wereld Natuur Fonds financiert deze leerstoel met ingang van 2020: ‘Veerkrachtige agrarische landschappen voor natuur en mens’, van Prof. dr. Pablo Tittonell.
Compilatie Inaugurele Rede Pablo Tittonell 18 februari 2020, Rijksuniversiteit Groningen, Pablo Tittonell, 23 februari 2020.
Een belangrijk doel van deze leerstoel binnen het GELIFES, het Groningen Institute for Evolutionary Life Sciences, is het onderzoeken hoe natuur en landbouw dichter bij elkaar gebracht kunnen worden. Bijvoorbeeld door onderzoek te doen naar de rol van landbouwgebieden als leefgebied voor wilde dieren. Deze kennis draagt bij aan de ontwikkeling van een landbouwsysteem dat winstgevend is voor boeren, voorziet in behoeften vanuit de samenleving én meerwaarde biedt voor natuur.
‘Afkijken van de kleine boer – Agro-ecologie is op den duur rendabeler’
,,50% van de wereldbevolking wordt nog steeds gevoed door kleine, vaak traditioneel en biologisch werkende boeren, op 20% van de beschikbare landbouwgrond.”
Pablo Tittonell
,,De reislustige hoogleraar zoekt de oplossing voor de mondiale agrarische problemen in ‘natuurgedreven landbouw’, de agro-ecologie. Boerenbedrijven van alle soorten en maten op de hele wereld onderzocht hebbende, laat hij zich vooral inspireren door de methoden van de kleine boer”, zo luidt de inleiding van een prachtig interview in het ‘juli ’20-alumnimagazine’ van de Rijksuniversiteit Groningen, van Jurgen Tiekstra met Pablo Tittonell: ‘Afkijken van de kleine boer – Agro-ecologie is op den duur rendabeler‘ .
Hoe agro-ecologie kan zorgen voor meer waardering voor de boer
,,De landbouwsector moet hervormen, zo luidt het devies (ook, red.) uit ‘Den Haag’. Het moet milieuvriendelijker, richting de kringlooplandbouw. De coronacrisis heeft de roep om kleinschalige lokale landbouw versterkt“, schrijft VPRO Tegenlicht-redacteur Jelle Baars op 31 juli 2020 in ‘Hoe agro-ecologie kan zorgen voor meer waardering voor de boer‘.
Maar kan het wel kleinschaliger, vraagt ook hij zich af. Nederland produceert toch voedsel voor de hele wereld? Het lijkt een onmogelijke taak: de landbouw milieuvriendelijker maken, meer waardering voor de boer creëren met eerlijker agrarisch werk én de wereld voeden. Pablo Tittonell doet hieronder haarfijn uit de doeken hoe hij daar over denkt en komt met een oplossing: overstappen op de ‘agro-ecologie’! Klik op de illustratie hieronder om er kennis van te nemen.
Met de drietrapsraket ‘science-practice-movement’ zet Pablo Tittonell de samenleving in beweging
Agro-ecologie is een ecologische benadering van de landbouw waarbij optimaal gebruik wordt gemaakt van de natuurlijke hulpbronnen en diensten, zonder deze te beschadigen. Naast de ecologische aspecten worden ook de sociale aspecten van het landbouwsysteem integraal meegenomen.
,,Ecologische boeren zijn juist pioniers, niet mensen die in het verleden blijven hangen.”
Pablo Tittonell
De term wordt gebruikt voor de wetenschappelijke discipline, de landbouwpraktijk, en de sociale en politieke beweging die zich voor deze benadering inzet. Agro-ecologie is niet gekoppeld aan één bepaalde landbouwmethode, maar sluit aan bij diverse benaderingen in de duurzame landbouw die een alternatief bieden voor de gangbare industriële landbouw. Kijk hieronder naar de TedEx-Ede-presentatie (uit 2014) hieronder, waarin Tittonell aan de hand van zijn ‘gebruikelijke’ drietrapsraket ‘science-practice-movement‘ agro-ecologie uitlegt.
Pablo Tittonell, Feeding the world with Agroecology, TEDxEde 2014, African Conservation Tillage Network, 14 september 2015.
,,Boeren zijn als artsen”
Het zijn ideeën die hij al zo’n vijftien jaar in Nederland verspreidt, zegt Marieke Rotman, die Pablo Tittonell voor De Groene Amsterdammer interviewde in het voorjaar van 2021. Die ideeën laten zich scharen onder de noemer ‘agro-ecologie’. Dat betekent natuurgedreven boeren met oog voor ‘de ecologie van het hele landbouwsysteem’: niet gericht op monocultuur en een zo hoog mogelijke opbrengst, maar op een veerkrachtig systeem.
De stroming wordt in de landbouwdiscussie gezien als tegenhanger van het ‘ecomodernisme’, waarvan de aanhangers pleiten voor verdere intensivering en modernisering van de landbouw, inclusief gentech en chemische bestrijdingsmiddelen. De twee visies zijn een voortdurende basis voor debat. Lees hier Rotman’s hele artikel, waarin Tittonell een vurig pleidooi richting informateur Herman Tjeenk Willink houdt voor meer ruimte voor samenwerking tussen boeren én tussen landbouw en natuur.
Voor meer informatie over de nieuwe leerstoel kun je op de foto hieronder klikken. Vanzelfsprekend vind je de hierboven besproken artikelen verderop ook in de handige maandoverzichten van Kunst en Landschap met publicaties onder het kopje ‘Natuur- en landschapsinclusieve kringlooplandbouw 2020 in beeld‘.
Rijksuniversiteit Groningen benoemt Martijn van der Heide tot bijzonder hoogleraar Natuurinclusieve Plattelandsontwikkeling
Een dag na de Opening van het Academisch Jaar, 1 september 2020, maakte de Rijksuniversiteit Groningen de benoeming tot bijzonder hoogleraar Natuurinclusieve Plattelandsontwikkeling van Martijn van der Heide bekend. Met deze nieuwe – bij de faculteit Ruimtelijke Wetenschappen ondergebrachte – bijzondere leerstoel richt de universiteit zich (vanuit een integrale landschapsinclusieve benaderingswijze, red.) op een wetenschappelijke onderbouwing van natuurinclusieve maatregelen in de landbouw vanuit ruimtelijk en sociaaleconomisch perspectief. De leerstoel wordt voor een periode van vijf jaar door de provincie Groningen gefinancierd (200.000 euro). Lees hier over de annonce in het Dagblad van het Noorden: ‘Rijksuniversiteit Groningen benoemt Martijn van der Heide tot bijzonder hoogleraar Natuurinclusieve Plattelandsontwikkeling. Provincie financiert leerstoel‘.
In december 2020 had Johan Boonen voor Nieuwe Oogst een gesprek met Martijn van der Heide. Alle aspecten van natuurinclusieve plattelandsontwikkeling passeren de revue, incluis de rol van de verschillende actoren die de transitie ‘gangbaar-natuurinclusief’ moeten vormgeven. Plus het ‘prijskaartje’ dat daar aan hangt.
,,Ik zie de boer in dit alles niet als de kwade genius, hij vormt zich naar het systeem. Wil je naar een natuurinclusief platteland, dan zal iedere schakel een bijdrage moeten leveren. Ook overheid, onderwijs, banken, consumenten en supermarkten.”
Hogeschool Van Hall Larenstein start met nieuw lectoraat ‘Gebiedsgerichte transities naar kringlooplandbouw’
Bij de Hogeschool Van Hall Larenstein, een instituut dat ‘professionals opleidt die bijdragen aan een duurzame en betere wereld’, met vestigingen in Velp en Leeuwarden, heeft men in haar onderwijs- en onderzoeksinrichting – om de transitie naar natuurinclusieve kringlooplandbouw (beter) vorm te geven – ook volop aandacht voor de sociaal economische, ecologische, ruimtelijke en landschappelijke implicaties van de (landbouw)veranderingen, die moeten leiden tot een maatschappelijk verantwoord voedselsysteem. In januari 2021 start men een nieuw lectoraat: ‘Gebiedsgerichte transities naar kringlooplandbouw‘.
Lector Rik Eweg gaat namens de hogeschool praktijkgericht onderzoek doen naar een belangrijke systeemverandering in de landbouw die aansluit op de circulaire economie. In Living Labs (veldlaboratoria die constant in ontwikkeling zijn) worden projecten opgezet waarbinnen studenten, onderzoekers, (agrarische) ondernemers en andere belanghebbenden gebiedsgericht samenwerken om vorm te geven aan kringlooplandbouw.
Friesland heeft al zo’n labaratorium sinds augustus 2016, zoals je hierboven hebt kunnen lezen: het Living Lab Natuurinclusieve Landbouw Fryslân. De kennis, kunde en ervaring die daar aanwezig is, is mijns inziens van onschatbare waarde voor Noord Nederland – ze kan uitstekend ‘ingezet’ worden als ‘gangmaker’ voor de drie noordelijke provincies. Niet in de laatste plaats omdat het lectoraat dat nu van start gaat, zich verbindt aan de door het ministerie van Landbouw, Natuur en Visserij (LNV) aangewezen experimenteerruimtes in de Achterhoek, Twente en Noord Nederland. Biojournaal besteedde er uitgebreid aandacht aan:
Jaring Brunia: ‘De logica die ik miste in de gangbare landbouw vond ik in de natuur’
,,De natuur heeft overal een oplossing voor”. zegt de Friese Boer Brunia in onderstaande video, waar Pablo Tittonell overigens ook in ‘figureert’. Hij maakt onderdeel uit van de mini docu-serie ‘Bodemprijs’, gemaakt door Jasper Spanjaart, in samenwerking met het Wereld Natuur Fonds.
Brunia is een gepassioneerd boer die, naast een uitgesproken visie op het boerenbedrijf, een ontegenzeggelijke voorkeur aan de dag legt voor ecologisch en natuurlijk boeren – letterlijk en figuurlijk, hij treedt ook veelvuldig op als keynote spreker om andere boeren te inspireren met zijn gedachtegoed.
Aflevering 1 mini docu-serie ‘Bodemprijs’, WWF, 15 oktober 2019.
Journaal-presentator Winfried Baijens betreedt het erf van boer Jaring Brunia
Brunia timmert aardig aan de weg. Zo kreeg hij eind november 2019 bezoek van NOS-verslaggever Winfried Baijens, die toen startte met een nieuwe YouTube-serie: ‘Achter de Headlines’.
Baijens vraagt zich in de eerste aflevering daarvan af of de alternatieve manier van boeren van Jaring Brunia realistisch is en of zijn werkwijze op grote schaal toepasbaar is. Kunst en Landschap maakte daarvan een korte reportage. Klik op: ‘NOS-verslaggever Winfried Baijens start nieuwe YouTube-serie: ‘Achter de Headlines’, of op de illustratie hieronder om hem te bekijken.
Stichting BD Grondbeheer geeft impuls aan kringlooplandbouw in Friesland
,,Medio mei gaf de stichting BD Grondbeheer een impuls aan de kringlooplandbouw in Friesland door een koopakte te tekenen van 28 hectare en deze in erfpacht uit te geven aan biodynamisch melkveehouder Jaring Brunia in het Friese dorp Raerd”, zo meldt ons BioJournaal op 26 mei 2020.
Eind 2014 heeft Jaring 40 hectare familiegrond plus 15 hectare pachtgrond van It Fryske Gea omgeschakeld naar biologisch. In 2018 is hij doorgeschakeld naar de biodynamische landbouwmethode. Hij had echter nog te weinig land voor zijn droombedrijf. Nu dus wel. Klik op de foto hieronder voor zijn relaas.
,,Dankzij de grondaankoop van Stichting BD Grondbeheer heb ik nu betaalbare hectares tot mijn beschikking waarop ik mijn missie verder kan gaan ontwikkelen.”
Jaring Brunia
‘Nieuw boeren’: tien (ook gangbare) boeren schakelen om naar kringlooplandbouw
In zijn boek ‘Nieuw Boeren, je leent het land van je kinderen‘ beschrijft Kees Kooman – zonder bekeringsdrang en met boerenverstand – tien boerenfamilies, van Schiermonnikoog tot Zeeland en Limburg, die de transitie naar een nieuwe landbouw hebben ingezet. ,,De sector staat onder grote druk: regelgeving vanuit de overheid, klimaatverandering, een uitgeputte bodem, dierenwelzijn, te lage prijzen. Wat doen deze boeren om zich van de toekomst te verzekeren?, vraagt Kooman zich af. ,,Ze wachten niet op de overheid, en spelen op verschillende manieren in op de behoefte van de consument. Johan Jansen bijvoorbeeld stapt over naar een onverwacht gewas – thee –, Styn Claessens ontwikkelt een kippenschuur die duurzaam en diervriendelijk is, en een groep boeren op Schiermonnikoog keert terug naar een kleinschalig en traditioneel werkende coöperatie.”
‘Nieuw Boeren’, radiointerview Kees Kooman en Corneel van Rijn bij Vroege Vogels
Naar aanleiding van alle boerenprotesten rondom de stikstofdiscussie vond de redactie van het BNN/VARA-radioprogramma Vroege Vogels het tijd om ook een ander geluid te laten horen. Zij nodigde schrijver van Nieuw Boeren, Kees Kooman, en een van de tien boeren die het roer om durfde te gooien, Corneel van Rijn, uit voor een boekbespreking. Kijk en beluister hieronder de uitzending van zondag 27 oktober 2019. Voor meer informatie over ook de andere boeren klik je hier.
Nieuw Boeren in NPO Radio 1 Boekenpodcast ‘De Beste Boeken’
Op vrijdag 20 december 2019 deden Jellie Brouwer (Kunststof) en Menno Bentveld (Vroege Vogels) in het radioprogramma ‘De Beste Boeken‘, een NPO Radio 1-boekenpodcast, het nog eens dunnetjes over. Het boek Nieuw Boeren, maar met name de rol die de consument speelt in de transitie naar kringlooplandbouw worden daarin uitgebreid besproken. De uitzending start bij minuut 7.44.
Boeren op Schier: zeven ’toekomstboeren’ op weg naar hun eigen zuivelcoöperatie
Vanaf 2014, het moment dat de provincie Friesland alerteerde voor een te hoge stikstofuitstoot op het Nationaal Park Schiermonnikoog (schakel in het Natura 2000-netwerk), zijn (alle) zeven melkveebedrijven op Schiermonnikoog (noodgedwongen) meer en meer met elkaar gaan samenwerken. Er moest op instigatie van landelijke wetgeving een buffer van zo’n 30 hectare gecreëerd worden tussen polder en natuurgebied. ‘Tom Poes, bedenk een list’, want de mogelijkheid kon bestaan dat één van de zeven boeren het veld moest ruimen. Toenmalig directeur van het Louis Bolk Instituut, Jan Willem Erisman, werd ‘ingevlogen’.
Boeren Schiermonnikoog gaan samenwerken, Omrop Fryslân, 6 juli 2016.
Gaandeweg ontwikkelde zich het idee om gezamenlijk een zuivelonderneming op te zetten, die ervoor moest zorgen dat er een ‘boeren’-toekomst blijft voor de zeven melkveehouders op het eiland. Melkveehouder Ludie van der Bijl laat zijn licht over zo’n coöperatieve opzet schijnen.
Zuivelonderneming moet toekomst melkveehouders Schiermonnikoog veiligstellen, Nieuwe Oogst, 28 mei 2018.
Op een andere manier boeren: meer ruimte voor vee, kringlooplandbouw en geen bestrijdingsmiddelen
‘Deze boeren op Schier zijn de weg van verduurzaming en extensieve landbouw al ingeslagen. Omdat ze denken dat dat de beste weg is, de weg die ze moeten inslaan om ons land te behouden’, schrijft Vroege Vogels. ‘Ze bleven geloven in hun dromen ondanks financiële tegenslagen en collega-boeren die vinden dat ze onverantwoorde beslissingen nemen. Het zevental wil op een andere manier boeren: meer ruimte voor hun vee, kringlooplandbouw, en geen gebruik maken van bestrijdingsmiddelen.’ In een radio-uitzending van het BNN/VARA-programma (28 feb 2020) komen twee van hen aan het woord.
(Klik op de illustratie hieronder voor een vijftal (!) radioreportages, waarvan de eerste over de Friese boeren gaat. Ook de andere vier reportages gaan over ’toekomstboeren’.)
De eilanderboeren zijn al ruim 80 jaar verenigd in de Vereniging Boerenbelang Schiermonnikoog, maar nog nooit werkten zij zó breed en intensief samen als tijdens dit unieke biodiversiteitsproject. Allen delen zij de passie voor het eiland, de schone lucht, het vee, de bodem en zijn zij blij met de gezelligheid die de toeristen op het eiland met zich meebrengt.
Alle Schiermonnikoger boeren zijn tevens recreatieondernemer. Ieder op zijn eigen manier, en met een grote verscheidenheid. Zo ook Peter Visser van de Duinhoeve. Omrop Fryslân maakte op 26 november 2019 voor het programma De Oertocht een beeldverslag van Peter’s overtocht naar het vaste land. Wat hij daar ging doen, zie je in deze uitzending.
DE OERTOCHT: Boeren op Schiermonnikoog, Omrop Fryslân, 26 november 2019.
Project voor duurzaam boeren op Schiermonnikoog loopt achter op schema
‘De zeven boeren op Schier die hun bedrijf met 30 procent in willen krimpen en natuurinclusief willen boeren, lopen flink achter op schema’, meldt Omrop Fryslân op 6 maart 2020. Maar de boeren die meedoen aan het project, houden er vertrouwen in dat het goedkomt. Dat zegt Ludie van der Bijl, een van de zeven boeren in: ‘Project voor duurzaam boeren op Schiermonnikoog loopt achter op schema‘.
Dat goede moed en doorzettingsvermogen zijn vruchten af kan werpen, lees je in: ‘Steun voor eigen zuivellijn Schiermonnikoog‘, een nieuwsbericht van de Provincie Friesland, en in Tienke Wouda’s ‘Boeren Schier kiezen locatie zuivelboerderij‘ (Nieuwe Oogst, 21 april 2020). Gedeputeerde Klaas Fokkinga is blij met de plannen van de eilander boeren. Volgens hem is het een voorbeeld voor de toekomstige landbouw in Friesland:
,,Sa as de plannen oppakt wurde op Skiermûntseach is foar my in moai foarbyld foar de takomstige lânbou yn Fryslân. In lânbou yn balâns mei de natuer mei in oanpak dy’t betocht is troch de eilanners sels.”
Klaas Fokkinga, Gedeputeerde Provinsje Fryslân
Omschakeling boeren op Schiermonnikoog, Omrop Fryslân, 7 november 2019.
De contracten zijn getekend. Met ingang van januari 2021 kan de Zuivelcoöperatie Schiermonnikoog van start!
Het gaat lukken. Het project dat landbouw en natuur op Schiermonnikoog voor eens en, als het goed is, voor altijd moet verenigen, komt van de grond. Dat schreef Anne Roel van der Meer op 14 november 2020 in een uitgebreide reportage over de ‘Schierboeren’ in ‘De zeven boeren van Schiermonnikoog willen samen de toekomst van het eiland en zichzelf veilig stellen: zo doen ze dat‘, in zowel het Dagblad van het Noorden als de Leeuwarder Courant. De contracten zijn getekend. Met ingang van januari 2021 kan de Zuivelcoöperatie Schiermonnikoog officieel van start!
Voor het project van de Schiermonnikoger zuivelboeren hoopt men ergens in januari een ‘bestuurlijk moment’ te vinden om alle intenties vast te leggen met onder anderen landbouwminister Carola Schouten. Het zal dan onder auspiciën van de Regio Deal Natuurinclusieve Landbouw Noord Nederland als pilot van het Gemeenschappelijk Landbouw Beleid (GLB) officieel voor vijf jaar worden vastgelegd.
(Over (pilots van) het Gemeenschappelijk Landbouw Beleid (GLB) kun je verderop in dit blogboek lezen)
Met de eigen stroom mee Anne Roel van der Meer, Leeuwarder Courant (Open Publicatie), 14 november 2020 (geen foto’s ingesloten, enigszins gemankeerde tekst)
.
Kunst en Landschap gaat GLB-pilot ‘Zuivelcoöperatie Schiermonnikoog’ op de voet volgen
Provinciebestuur geeft Groninger boeren stof tot nadenken
Van het Friese Schiermonnikoog naar de provincie Groningen, waar het biologisch boeren wel een duwtje in de rug kan gebruiken: ,,van alle landbouwgrond is nog geen drie procent (2016) in het bezit van biologische boeren”, zo meldt de voiceover van onderstaande video. ‘Daar lag (en ligt) dus een mooie uitdaging’, volgens het Groninger provinciebestuur.
Biologische landbouw: Leren voor de toekomst, Provincie Groningen, 21 november 2016.
Crossbaan omgetoverd tot sociaal ecologisch energielandschap, gedragen door de omgeving
We blijven in de provincie Groningen, gemeente Midden-Groningen. Daar is met ingang van april 2020 het innovatieve Zonne-energiepark Meeden aan het Servicepunt Lokale Energie Voorwaarts,dat lokale energie-initiatieven in die provincie ondersteunt, toegevoegd. Een mooie combinatie van duurzame energie, ecologische tuinbouw, kunst, educatie en recreatie. Bovenal een ontmoetingsplaats voor jong en oud.
,,Wat we willen is bewijzen dat je op lokaal niveau een sociaal energielandschap kunt maken, dat wordt gedragen door de omgeving. De opbrengst blijft hier en investeren we volledig in het project.’’
Jaap Keuning
Met het coöperatieve zonne-energiepark ‘De Zonne Akkers’ hopen de initiatiefnemers Jaap Keuning en partner Henriëtte Hartgers uit Meeden, en medebestuurslid Lylian Dwarkasing uit Groningen, een sociaal energielandschap te creëren dat de inwoners van Meeden en omgeving meer dan (groene) zonne-energie alleen biedt.
Onder en om de 6768 zonnepanelen – op ‘bokken’ – gaat nogal wat bedrijvigheid plaatsvinden – er komen ateliers, een biologisch tuin(bouw)- en ecologisch recreatieproject en er verrijst binnenkort een gezellige oogstkantine waar ,,we op kleine schaal onze spullen aan de man brengen en waar we met z’n allen van ons landje kunnen eten en drinken.’’
,,Toen we drie jaar geleden ons plan bespraken in het dorp merkten we dat er behoefte was om een soort tuin- en recreatieproject met scholen te doen. We geloven dat we via de kinderen ook ingang krijgen bij de ouders.’’
De stichting heeft Econnetic betrokken bij de ontwikkeling van het project. Econnettic ondersteunt bij het aanvragen van SDE+subsidie, de onderhandelingen met de installatiepartij en aanvraag voor de omgevingsvergunning. Ook na realisatie blijft de organisatie betrokken als beheerder van het zonne-energiepark.
De website van De Zonne Akkers komt eraan, zo beloofde het drietal. Kunst en Landschap gaat die en de ontwikkelingen van dit energie-tuin- en recreatieproject op de voet volgen. Ik houd je op de hoogte.
Het gaat goed met de kleinschalige landbouw in Groningen
Het gaat goed met de kleinschalige landbouw in Groningen. In de afgelopen zeven jaar kwamen er maar liefst zeven tuinderijen bij. Deze kleinschalige initiatieven telen groenten voor lokale afzet in de vorm van zelfoogst, pakketten of losse verkoop. De Groningse tuinders zien elkaar meer als collega dan als concurrent. Het werkt versterkend om samen hetzelfde ideaal na te streven.
Binnenkort zal de provincie weer een tuinderij rijker zijn, als het aan Esther Kuipers ligt. In het dorp Kiel Windeweer (gemeente Midden-Groningen) hoopt ze na een crowdfundactie met Tuinderij Het Groeipunt van start te kunnen gaan. Om de tuinderij op te kunnen zetten is een startinvestering nodig van twintigduizend euro – meer dan de helft van dit bedrag is op het moment van schrijven al binnen. Ze legt hieronder uit wat haar plannen zijn. Bio Journaal besteedde (op 24 augustus 2020) aandacht aan dit project. Daarover kun je lezen in het artikel ‘Groningen krijgt nieuwe kleinschalige tuinderij‘. Dat vind je natuurlijk ook terug in de handige maandoverzichten van Kunst en Landschap onder aan deze pagina.
Tuinderij Het Groeipunt Promofilm, 11 augustus 2020.
Gaan ‘Herenboeren’ (Noord) Nederland veroveren?
Vanaf 1 november 2020 hoopt Herenboeren Assen, ‘Herenboerderij Hof van Rhee‘, van start te gaan. In Groningen zijn plannen om onder de vlag van ‘Herenboeren‘ het concept ‘uit te rollen’ en een coöperatie Herenboeren Groningen in het leven te roepen. Ik ga beide initiatieven volgen en kom er binnenkort bij je op terug in een aparte blogbijdrage ‘Herenboeren in Noord Nederland‘, waarbij ik natuurlijk ook oog blijf houden voor eventuele nieuwe initiatieven in die richting (in onze regio). Om je alvast een indruk te geven van wat het is om Herenboer te zijn, of te worden, kun je kijken naar de twee video’s hieronder.
Animatie Herenboeren, Herenboeren Nederland, november 2019.
Herenboerderijen bevrijden de landbouw van de supermarkt: ‘Van akker naar bord’
In ‘Herenboerderijen‘ vormen boeren en burgers samen een groep buitenlui die eten van wat het land opbrengt, zegt Evert de Vos op 14 juli 2021 in De Groene Amsterdammer. Direct van de grond naar de mond. Een ideaal, circulair model, zou je zeggen. ‘Voor heel Nederland kan het voedsel verbouwd worden op een derde van het huidige landbouwarsenaal.’ De Vos maakte een prachtige reportage over de collectieve boerderij De Groote Modderkolk aan de rand van het bos midden in de idyllische omgeving van het Gelderse Loenen (Veluwe). In 2015 startte in Boxtel de eerste Herenboerderij, in 2019 volgde De Groote Modderkolk in Loenen
De Vos legt het concept van een Herenboerderij uit: een beweging van inmiddels tien collectieve boerderijen waar burgers lid van worden, eenmalig tweeduizend euro investeren, eventueel vrijwillig op werken – ‘mag, hoeft niet’ – en vervolgens hun groenten, fruit en vlees van betrekken. Direct van het land op het bord, zonder tussenkomst van veiling, groothandel of supermarkt.
Kan de productie van ons voedsel anders, beter en duurzamer? Herenboeren denkt van wel. Namelijk door mensen te betrekken bij hun voedselproductie. En door landbouw en natuurherstel hand in hand te laten gaan. Wat dit oplevert? Blije mensen, een betere leefomgeving voor mens en dier en eerlijk eten. Jeannine Brand van ‘Atlas Natuurlijk Kapitaal‘, een initiatief van de Rijksoverheid om onze natuurlijke omgeving beter en duurzamer te gebruiken, ging in gesprek met twee herenboeren en oprichter van Herenboeren Geert van der Veer.
Nog een stap; van natuurinclusieve naar landschapsinclusieve landbouw
Bovenstaande voorbeelden van ‘nieuw boeren’ – de Drentse natuurboerderij de Eytemaheert, biodynamisch melkveehouder Jaring Brunia, een boek, een groep boeren op Schiermonnikoog, de biologische (recreatie)boeren in de provincie Groningen en de Herenboeren – zijn slechts een greep uit de talrijke initiatieven die overal in het land genomen worden om (gezamenlijk) tot een natuurinclusieve – nogmaals, ik spreek liever van een landschapsinclusieve – landbouw te komen.
Landschapsinclusieve landbouw: duurzame landbouw landschappelijk op z’n plaats middels participatief werken
Waarom mijn voorkeur uitgaat naar de term ‘landschapsinclusievelandbouw’ illustreer ik graag aan de hand van een artikel van Jan Willem Erisman, directeur van hetLouis Bolk Instituut, dat mij op 19 maart 2020 (via een nieuwsbericht van het College van Rijksadviseurs, red.) onder ogen kwam. Erisman onderstreept daarin het belang van het vertrekpunt natuurinclusieve landbouw en pleit voor een landschappelijke benadering (binnen kaders en middels participatief werken) van het toekomstig landbouwbeleid.
,,Er is een veel stringenter beleid nodig op het gebied van ruimtelijke ordening om goede keuzes te maken over welke gebieden je waarvoor gebruikt. Er wordt nog te weinig in kaders gedacht.”
Jan Willem Erisman
Dat Erisman’s bericht mij bereikte via de Rijksadviseurs is geen toeval. Een nadrukkelijk pleitbezorger van landschapsinclusieve kringlooplandbouw is – landschapsarchitect en een van die adviseurs – Berno Strootman. Hij publiceerde op 9 juli 2020 een prachtig essay, waarin hij een vurig pleidooi houdt voor een landschapsinclusieve landbouw met een New Deal voor boer en maatschappij. Je kunt het hier downloaden: ‘Essay Landschap is alles‘.
,,Het Nederlands cultuurlandschap is voor het grootste deel ontstaan door boeren, laat het nu weer opbloeien samen met de boeren.”
Berno Strootman, Rijksadviseur
Tweedaags congres ‘Natuurinclusieve landbouw’ – 27/28 november 2019
Kunst en Landschap beveelt dit boek graag aan, ‘Biodivers boeren‘ biedt voor tal van doelgroepen uitstekende handvatten om te komen tot een veerkrachtiger, natuurlijker landbouwsysteem.
,,Biologisch, natuurinclusief, kringlooplandbouw, circulair, agro-ecologie – welk label er ook aangehangen wordt, een integrale landschapsinclusieve aanpak is nodig om de omslag in de (Noord) Nederlandse landbouw te kunnen realiseren.”
Zij gaf er een reactie op, verbond haar betoog aan haar ‘Visie‘ en kwam met een welluidend slotwoord om te kunnen boeren in ‘balans met de natuur, met een goed verdienmodel’. Zij dichtte daarbij een belangrijke rol toe aan het ‘groene onderwijs’, waarbij zij hoopt dat het boek via diverse ‘relevante’ kanalen ingezet gaat worden. Schouten in een glansrol in ‘bange dagen’.
Toespraak Carola Schouten, congres ‘Natuurinclusieve landbouw’, Louis Bolk Instituut, 12 december 2019.
Natuurinclusieve landbouw: laat de natuur voor je werken
Precies een week voor zijn afscheid, Jan Willem Erisman verruilde per 1 september 2020 zijn functie als directeur-bestuurder van het Louis Bolk Instituut voor een hoogleraarschap ‘Environmental Sustainability’ bij het CML, het Centrum voor Milieuwetenschappen aan de Universiteit Leiden, lanceerde het Louis Bolk Instituut een hagelnieuwe website, specifiek gericht op natuurinclusieve landbouw (met een nadrukkelijke landschappelijke component; what’s in a name?), als kroon op Erisman’s achtjarige loopbaan bij het instituut.
In heldere bewoordingen geeft de website antwoord op de vraag hoe je er voor kunt zorgen dat je agrarische bedrijf goed samenwerkt met de natuur en (ook nog) rendabel voedsel produceert. Je zult daarbij beseffen dat jouw bedrijf niet geïsoleerd staat, maar afhankelijk is van zijn omgeving. Aan de hand van een viertal gezichtspunten en onderling samenhangende maatregelen die je kunt nemen, zal je zien dat natuurinclusieve landbouw een robuuste vorm van landbouw is, waarbij de natuur je partner wordt en geen kostenpost, aldus de website. Kijk hier naar een video waarin het conceptuele kader van natuurinclusieve landbouw wordt uitgelegd:
Natuurinclusieve landbouw: het conceptuele kader, Louis Bolk Instituut, 18 augustus 2020.
De informatie op de website is (voornamelijk) ontleend aan het hierboven beschreven boek ‘Biodivers boeren, de meerwaarde van natuur voor het boerenbedrijf‘. Klik op: ‘Natuurinclusieve landbouw: laat de natuur voor je werken‘ of op de illustratie hieronder om naar de website te gaan:
De boer van de toekomst bestaat al!
‘Boer doet Leven’, boekpresentatie LNV, Kunst en Landschap, 2 december 2020.
Net voor de feestmaand, de maand waarin opnieuw verscherpte maatregelen werden afgekondigd in verband met het Coronavirus, verscheen op 27 november 2020 bij uitgeverij Lecturis ‘Boer doet leven. Portretten van landschapsboeren‘, van Berno Strootman, Caspar Janssen en Jantien de Boer. In dit boek staan twintig ‘landschapsboeren’ in de schijnwerpers: boeren die duurzamer werken, met meer aandacht voor biodiversiteit, dierenwelzijn en het landschap. Toekomstboeren die al bestaan, en die zorgvuldig omgaan met de kwaliteit van water, bodem en lucht. Ze zijn geportretteerd in de landschappen die ze produ-ceren. Een uitgebreide aankondiging van een van de auteurs op Facebook, Caspar Janssen, wil ik je niet onthouden; ik neem hem hieronder integraal op. Zie het als een geste om de komende donkere dagen toch een beetje hoopvol door te komen. Fantastisch geschenk voor onder de kerstboom! Je kunt het hier bestellen.
Aankondiging ‘Boer doet leven’ door Caspar Janssen
Veranderen vergt moed. Toneelgroep Jan Vos neemt voorstelling MANSHOLT in reprise
De portretten van de landschapsboeren van het drietal schrijvers-journalisten hierboven tonen dat het dus kan: boeren die duurzamer werken, met meer aandacht voor biodiversiteit, dierenwelzijn en het landschap. Toekomstboeren die al bestaan, en die zorgvuldig omgaan met de kwaliteit van water, bodem en lucht.
Dat vergt moed, zo meldt het affiche van de theatervoorstelling MANSHOLT, die in de zomer van 2021 rondtoerde langs zes boerenerven, verspreid door heel Nederland. Toneelgroep Jan Vos bracht met deze voorstelling (over landbouwhervormer Sicco Mansholt), een expositie en een talkshow, een grote groep boeren en niet-boeren met elkaar in contact.
Met de 41 voorstellingen hoopt Toneelgroep Jan Vos de kern van de realiteit (van de landbouwproblematiek) naar boven te halen, er fictie van te maken, om vervolgens weer terug te keren naar de realiteit. Toneelschrijver Tjeerd Bischoff legt die vertaalslag helder uit tijdens een korte sfeerimpressie van MANSHOLT.
Een korte sfeerimpressie van de voorstelling Mansholt, Toneelgroep Jan Vos, 22 september 2021.
Special Kunst en Landschap over toneelvoorstelling MANSHOLT en over Sicco Mansholt zelf natuurlijk
Schrijvers, journalisten, theatermakers, wetenschappers en andere creatieve geesten storten zich met veel passie op de hervorming van ons landbouw- en voedselsysteem. De transitie waarvan velen voelen dat ie moet gaat plaatsvinden, maar hoe dan? Kunst en Landschap gelooft (daarbij) in de kracht van verbeelding. Theater in een setting en opzet zoals verkozen door Toneelgroep Jan Vos leent zich daar wat mij betreft bij uitstek voor.
Klik op de illustratie hieronder voor een uitgebreide reportage van Kunst en Landschap over de voorstelling MANSHOLT, en over Sicco Mansholt zelf natuurlijk.
Samen biodiversiteitsverlies ombuigen naar biodiversiteitsherstel
Van verlies naar herstel van biodiversiteit: hoofddoel van het Deltaplan Biodiversiteitsherstel. Wat is biodiversiteit eigenlijk? En waarom is het zo belangrijk? Aan de hand van prachtige beelden uit de serie ‘Our Planet’ van het Wereld Natuur Fonds legt Sir David Attenborough het je uit!
Our Planet – Wat is biodiversiteit?, Wereld Natuur Fonds, 17 mei 2019.
Deltaplan Biodiversiteitsherstel
De overheid, publieke- en private partijen hebben zich op 19 december 2018 verenigd in (de landelijk opererende) stichting ‘Deltaplan Biodiversiteitsherstel‘. Biodiversiteit in Nederland herstelt zich immers niet vanzelf. Het vraagt om een systeemverandering die samen moet worden aangepakt.
Lancering Deltaplan Biodiversiteitsherstel, 19 december 2018, Deltaplan Biodiversiteitsherstel, 11 mei 2020.
Met boeren, terreinbeheerders, particulieren, onderzoekers en overheden zet Deltaplan Biodiversiteitsherstel zich in voor een Nederland waar mensen én natuur zich kunnen ontplooien. Zodat Nederland een voorbeeld kan worden van een dichtbevolkte delta waar biodiversiteit en economische ontwikkeling samengaan. De ambitie daarbij is biodiversiteitsverlies in Nederland om te buigen naar biodiversiteitsherstel. Klik voor een korte samenvatting van het Deltaplan op de illustratie links. Om alles te weten te komen over hun ambities en dromen voor 2030 klik je op de banner hieronder. Kijk hoe ook jij kunt bijdragen aan biodiversiteitsherstel in (het Noorden van) ons land. Je kunt zelfs partner of supporter worden!
Deltaplan publiceert leidraad voor gebiedsgerichte aanpak biodiversiteitsherstel
Op 2 september 2020 publiceerde de stichting ‘Deltaplan Biodiversiteitsherstel‘ de ‘Leidraad voor een gebiedsgerichte aanpak‘. Deze leidraad is opgesteld door de werkgroep ‘Gebiedsgerichte aanpak van het Deltaplan Biodiversiteitsherstel‘. De leidraad is ontwikkeld om organisaties en instanties op weg te helpen die via een gebiedsgerichte aanpak een regionale opgave op het gebied van biodiversiteit willen oplossen. Men gaat daarbij Eerst in op wat volgens de werkgroep de voorwaarden voor een succesvolle gebiedsgerichte aanpak is. Vervolgens wordt toegelicht welke processtappen nodig zijn voor een succesvol gebiedsproces.
Project ‘It Heidenskip-Duurzaam Vogelgebied’ één van de winnaars van de ‘Samen voor Biodiversiteitsprijs’
Project ‘It Heidenskip-Duurzaam Vogelgebied‘ is een van de winnaars van de ‘Samen voor Biodiversiteitsprijs‘. Deze prijs waardeert projecten waarin boeren en particulieren samenwerken aan het herstel van biodiversiteit. Op 5 maart 2020, tijdens de ‘Partner- en Supporterdag‘ van het Deltaplan Biodiversiteitsherstel, ontvingen de twee prijswinnaars elk een cheque van €25.000 om hun projectideeën te realiseren. Klik hieronder op de gelukkige winnaars van het Friese It Heidenskip, Jitske Draijer en Ysbrand Galama, om alles te weten te komen over dit prachtige project.
Het Deltaplan blijft It Heidenskip natuurlijk op de voet volgen. Op 10 juli 2020 maakten Ysbrand en Jitske de balans op van de eerste vier maanden biodiversiteitsherstel(werkzaamheden) via de website samenvoorbiodiversiteit.nl.
Samen voor Biodiversiteitsprijs voor ‘It Heidenskip’
Samen voor Biodiversiteitsprijs, It Heidenskip, 23 juni 2020.
De eerste Partnervlog van het Deltaplan is een feit!
Het aantal partners en supporters neemt gestaag toe; en dat willen ze weten bij het Deltaplan. Om dat kracht bij te zetten introduceerde de stichting op 11 mei 2020 haar eerste ‘Partnervlog‘. De eerste beurt viel toe aan partner Cruydt-Hoeck Wildebloemenzaden uit Nijeberkoop, Friesland. Jasper Helmantel neemt je in deze vlog mee in een rondje om zijn kwekerij:
Partnervlog Cruydt-Hoeck | Samen voor Biodiversiteitsherstel, Deltaplan Biodiversiteitsherstel, 11 mei 2020.
‘Naar een rijk platteland’: manifest voor Groningse uitwerking van Deltaplan Biodiversiteit
Een landelijk gebied met een fraai cultuurlandschap en een rijke biodiversiteit, versterking van het toekomstperspectief voor boerenbedrijven én een actieve betrokkenheid van de Groningers hierbij, dat is het streefbeeld van 14 natuur- en landbouworganisaties en kennisinstellingen. Gezamenlijk overhandigden zij op 26 mei 2020, op ludieke wijze, op een trekker met een groot boeket wilde bloemen, het manifest ‘Naar een rijk platteland‘ aan gedeputeerde Henk Staghouwer. Het manifest is de Groningse uitwerking van het Deltaplan Biodiversiteitsherstel: een brede landelijke coalitie om natuurverlies om te buigen naar herstel van biodiversiteit.
Manifest Naar een rijk platteland, NMF Groningen, 26 mei 2020.
.
Overhandiging manifest, Provinciehuis Groningen. Beeld: NMF, Marco Glastra
Boer krijgt bieten ‘niet aan de gang’ en verpacht akker aan biodiversiteitsduo
Wat een dikke bult met bieten had moeten worden, wordt waarschijnlijk een iets minder dikke bult met bieten, schrijft Bram Koster voor het Groningse Oog TV. De Thesinger bietenvelden van boer Menko Oosterhuis stonden er in het voorjaar van 2021 ondermaats bij. Oosterhuis: ‘Het was een natte periode. We hebben het gewas niet goed aan de gang gekregen.’ Hij staat echter open voor ‘iets nieuws’ en laat twee ‘idealisten’, Bas Hoorn en Thekla de Jong, los op één van zijn akkers.
Boer krijgt bieten ‘niet aan de gang’ en verpacht akker aan biodiversiteitsduo, Oog Groningen, 16 augustus 2021.
Lees hieronder Bram Koster’s reportage van 16 augustus 2021: Uiteraard tref je dit artikel ook aan in het augustus (2021)-‘Maandoverzicht‘ van Kunst en Landschap, onderaan dit blogboek.
Ook de provincie Drenthe participeert in het Deltaplan Biodiversiteitsherstel
Ook de provincie Drenthe doet mee met het Deltaplan Biodiversiteitsherstel. Gedeputeerde Henk Jumelet, hij heeft onder andere ‘Natuur en Landschap’ in zijn portefuille, legt aan de hand van drie woorden uit waarom en hoe ze in de provincie Drenthe werken aan natuur- en biodiversiteitsherstel: ‘beschermen, beleven en benutten’. Dat doen ze samen met een aantal landbouw- en natuurpartners, zoals bijvoorbeeld het project Duurzame Melkveehouderij Drenthe dat eerder in dit blogboek al voorbij kwam.
Partnervlog provincie Drenthe, Samen voor Biodiversiteitsherstel, Deltaplan Biodiversiteitsherstel, 12 november 2020.
Partnerwebinar Stichting Deltaplan Biodiversiteitsherstel – 19 juni 2020
De bovengenoemde Partnerdag was amper een week voorbij of het coronavirus sloeg (in ons land) toe. Dat noodzaakte tot andere manieren van communiceren en doelen nastreven. Op 19 juni 2020 werd er derhalve een webinar georganiseerd voor partners en supporters. Tegelijkertijd werd de balans (tot en op die dag) opgemaakt: 59 partners en 48 supporters. Doel voor eind 2021: zo’n 100 partners en 200 supporters. Vol goede moed leggen voorzitter Louise Vet en bestuurslid Alex Datema je uit hoe – en de wijze waarop – ze dat willen bereiken:
Schat aan informatie over een van de meest prangende problemen van deze tijd
Op 24 april stond de presentatie van het boek ‘Bescherming van Biodiversiteit, een weerbarstige uitdaging’, van Jan van der Straaten, Willem van Kruijsbergen en Henk Sierdsema, in het Natuur-museum in Tilburg geprogrammeerd. Het eerste exemplaar zou worden overhandigd aan Alex Brenninkmeijer, voormalig Ombudsman van Nederland. Dit evenement is vanwege de coronacrisis geannuleerd. Zoeken naar publiciteit via de (kwaliteits)kranten is dan wellicht een slimme optie – vooral als je aanleiding hebt om – op basis van ‘onderzoek’ – ze te prijzen voor de aandacht die ze met eerdere berichtgeving over biodiversiteit gegenereerd hebben.
Het gaat slecht met de natuur in Friesland, blijkt uit deze vier boeken
,,Hoe kan het toch dat al die honderdduizenden kleine boeren zo makkelijk meegingen in die plotselinge maalstroom van vernieuwingen, met onzekere gevolgen”, vroeg Correspondent-journalist Thomas Oudman zich af in een prachtige recensie van het boek ‘De geur van hooi‘ van journalist en schrijver Tialda Hoogeveen. ,,Zij die vaak zo hielden van hun vak en van hun land dat ze het harde bestaan al generaties lang voor lief namen?” Het antwoord op die vraag krijg je van Oudman door ‘De biodiversiteitscrisis én het stikstofprobleem ontstonden bij de boer aan de keukentafel‘ te lezen (Thomas Oudman, De Correspondent, 26 augustus 2020).
Waterland, land van toekomst / Wetterlân, lân fan takomst
De hier bovengenoemde (en biodiversiteitsprijswinnende) Ysbrand Galama van It Heidenskip is ook op een ander vlak actief om aandacht te vragen voor een landschap waar boeren toekomst kunnen hebben met ruimte voor water en biodiversiteit: hij verzorgde de illustraties bij het in september 2020 verschenen ‘Waterland, land van toekomst‘, geschreven door Eddy Wymenga, vertaald door Jantien de Boer – uit het Fries: ‘Wetterlân, lân fan takomst‘. Het wordt uitgegeven door Bornmeer Noordboek.
Op 11 oktober waren Eddy Wymenga en Ysbrand Galama te gast bij het radioprogramma Buro de Vries van Omrop Fryslân. Verslaggever René Koster ging met beide ‘veldmannen’ het boezemland bij It Heidenskip in.
Waar het debat over landbouw en natuur nogal gepolariseerd is geraakt, hoopt Eddy Wymenga dat het boek helpt om mensen met elkaar in gesprek te laten gaan. Journalist Jan Sybma had een gesprek met de makers en levert voor dat gesprek de munitie met een recensie van In Wetterlân. Lân fan takomst: ‘Hoe de veenweide was, werd en moet worden‘ (Friesch Dagblad, 14 oktober 2020).
„Want wy moatte de transysje mei ús allen meitsje. It giet wol oer de grûn en it ynkommen fan boeren, dat sy fertsjinje stipe om dy omslach meitsje te kinnen. Konsuminten sille ree wêze moatte om dêr in passende priis foar te beteljen.”
Eddy Wymenga
Tienke Wouda schreef op 24 december 2020 ook een recensie over Wetterlân, Lân fan takomst – voor Nieuwe Oogst. Voor haar bleef de grote vraag of de burger wel bereid is (wat) meer voor zijn voedsel te betalen en ‘of het boek hiermee niet te optimistisch is ingestoken’. En, ‘worden de melkveehouders niet alsnog het kind van de rekening in het veenweidegebied, zolang er geen goed verdienmodel ligt voor de veenweideboer?’
Natuurdoelen opnemen in de bedrijfsvoering van agrariërs om de biodiversiteit te versterken
Natuurdoelen opnemen in de bedrijfsvoering van agrariërs om de biodiversiteit te versterken, dat is het uitgangspunt van Living Lab Natuurinclusieve Landbouw Fryslân. Een plan van Kening fan ‘e Greide (Kening) waarvoor op 24 augustus 2016 het startsein werd gegeven in Oudega. Hiermee wordt gezocht naar oplossingen om de afnemende biodiversiteit in het Friese boerenland een flinke impuls te geven. Bijvoorbeeld door melk te produceren met oog voor insecten, bloemen en weidevogels.
,,We zien de afgelopen jaren steeds meer initiatieven en ervaren steeds meer energie rond de verduurzaming van onze Noordelijke agrofood-opgave. De balans tussen economie en natuur vraagt een lange termijnvisie waar gefaseerd veranderingen doorgevoerd moeten worden.” Dat meldt Living Lab Fryslân op 27 september 2020 op haar website.
Inmiddels zijn er in Fryslân meer dan 115 organisaties met de transitie naar natuurinclusieve landbouw, meer dan 300 initiatieven met duurzame voeding en zo’n 120 lopende projecten op het gebied van natuurinclusieve landbouw actief. Daar wil het Lab iets aan doen: ze roept op tot samenwerking om de versnippering van activiteiten tegen te gaan – om er meer structuur in aan te brengen. Nog dezelfde dag werd er een enquête ‘Agrarisch Brûsplak‘ gelanceerd.
Het bericht en de enquête vind je hieronder. ,,Vul hem in, de agrofoodtransitie is immers een opgave van ons allemaal”, zo spoort het Living Lab aan. Beide berichten vind je uiteraard ook in het september-maandoverzicht van Kunst en Landschap.
In december 2020 en de eerste twee maanden van 2021 vinden er een aantal online Agro-food Brûsplak-bijeenkomstenplaats. Doel is om informatie om te zetten in inspiratie, die aanzet tot ‘vrij en mogelijk anders denken’, waarbij de deelnemers elkaar ontmoeten en los kunnen komen van de (belangen van de) waan van de dag. Bijeenkomsten, die tot nieuwe ideeën kunnen leiden, wellicht zelfs tot kansrijke acties, aldus de website. De eerste online meeting die moet leiden tot input voor de nieuwe Friese Landbouwagenda 2021 – 2025 vond plaats op 7 december: ‘Veranderend Beleid. Hoe ziet de Agro-food sector eruit in 2030?‘
(Ook) voor de andere sessies laat men zich inspireren door een aantal prominente (gast) sprekers. Daarvoor ga je naar het speciaal daarvoor ingerichte en ‘bruisende’ YouTube-kanaal ‘Brûsplak’.
Veranderend Beleid. Hoe ziet de Agro-food sector eruit in 2030?, Brûsplak, 8 december 2020.
Bijna twee derde van Nederland weet niet waarvoor het begrip biodiversiteit precies staat
In opdracht van stichting Deltaplan Biodiversiteitsherstel deed marktonderzoeksbureau Motivaction onderzoek naar de kennis van het begrip ‘biodiversiteit’ onder ruim 1.200 Nederlanders. Uit dit onderzoek blijkt dat veel mensen biodiversiteit belangrijk vinden, maar toch weet bijna twee derde van Nederland niet waar het voor staat. Laat staan hoe we biodiversiteit kunnen beschermen en herstellen.
Het onderzoek was de aanloop naar de publiekscampagne ‘Maak Grijs Groener’ die dinsdag 13 oktober 2020 op tv (en andere media) van start ging. Ook jij kunt bijdragen aan biodiversiteitsherstel:
De ambitie van het Deltaplan is om in 2030 biodiversiteitsverlies in Nederland omgebogen te hebben naar biodiversiteitsherstel. Het herstel van biodiversiteit richt zich op drie focusgebieden: openbare ruimte, landbouw en natuur, omdat dit de drie belangrijkste vormen van grondgebruik in Nederland zijn én omdat daar volgens de stichting de meeste winst behaald kan worden. Ook de stad speelt een belangrijke rol en biedt kansen voor biodiversiteitsherstel.
Indrukwekkende lijst van partners van ‘Samen voor Biodiversiteit’
Op 4 maart 2020 werd het Nationaal Groenfondspartner van het Deltaplan Biodiversiteitsherstel. Het sloot zich aan bij de inmiddels indrukwekkende lijst van publieke en private partners. Sinds september 2019 kwamen er maar liefst 25 bij. (Ministeries, provincies, gemeenten en waterschappen vallen in de categorie publieke partners, bedrijven, organisaties, kennisinstellingen en ‘initiatieven’ zitten in de categorie private partners.)
Nationaal Groenfonds, financieel verbinder voor veelzijdig groen
Om met elkaar tot een natuurinclusieve landbouw te komen is het hebben van een imposante lijst van gelijkgestemden alleen natuurlijk niet genoeg, invulling van plannen en omschakeling vergt immers ook ‘doelmatige’ financiering. Het ‘binnenhalen’ van het Nationaal Groenfonds als (nieuwe en belangrijke) partner biedt uitstekende kansen voor een ruimhartige en deugdelijke op de problematiek afgestemde financiële ondersteuning.
Het Groenfonds is in 1994 op initiatief van Pieter van Vollenhoven door Rijk en provincies opgericht om met (voorheen lastig te verkrijgen) leningen projecten te financieren die de kwaliteit van onze groene leefomgeving moest verbeteren. Daarbij werd het accent gelegd op natuur en landschap, maar ook lucht en water, biodiversiteit en beleving.
Daar is in de loop van tijd en met de transities die – ook volgens het ministerie van LNV – gemaakt dienen te worden enige verandering in gekomen. Omschakeling in de landbouw vergt natuurlijk grote sommen geld, die ‘in samenhang’ besteed moeten worden. Kijk hieronder, in vogelvlucht, naar een animatievideo van het huidige Nationaal Groeifonds.
Nationaal Groenfonds in vogelvlucht, Nationaal Groenfonds, 3 juni 2019.
Wat betekent natuurinclusieve kringlooplandbouw voor ondernemers in de praktijk?
,,De uitdaging is om meer ondernemers, met name jongeren, financieel te ondersteunen om over te schakelen naar natuurinclusieve bedrijfsvoering. Het ontbreekt namelijk niet aan ideeën en enthousiasme onder – in dit geval – Noord Hollandse boeren”, aldus de voiceover van LTO Noord in onderstaande video. Kijk naar een korte documentaire van Nieuwe Oogst over natuurinclusieve kringlooplandbouw, waarbij ook wordt ingegaan op de financierings’problematiek’.
Documentaire ‘Natuurinclusieve Landbouw in Noord-Holland in beeld’, Nieuwe Oogst, 19 november 2018.
Resultaat: niet minder, wel minder kosten!
Wat dichter bij huis: de 33-jarige Doeko van ’t Westeinde, heeft een akkerbouwbedrijf in Oost-Groningen, in Nieuweschans op de zware klei. Hij teelt voornamelijk witte tarwe en daarnaast suikerbieten, koolzaad en luzerne voor de grasdrogerij. Hij doet aan agrarisch natuurbeheer. Zijn financieel resultaat is daardoor niet minder, wel maakt hij minder kosten.
Op weg naar een natuurinclusieve landbouw: akkerbouwer Doeko van ’t Westeinde, Groen Kennisnet, 16 mei 2018.
Friese boer zoekt verdienmodel voor ecologische diensten
,,Hoe kun je ecologische diensten verwaarden, zodat het een economische factor van je bedrijf wordt? Die vraag was het uitgangspunt van het studietraject dat de Friese melkveehouder en innovatiemanager Pieter van der Valk vorig jaar (2019) in het kader van de Nuffield Scholarships doorliep. Die zoektocht gaat door in de vorm van projecten op zijn bedrijf”, schrijft freelance journalist Ida Hylkema op 18 maart 2020 in agrarisch vakblad Nieuwe Oogst.
,,We moeten een oplossing zoeken om de input in de kringloop te verwaarden”
Pieter van der Valk
Pieter van der Valk – Nuffield Scholar 2019, Nuffield Nederland, 12 mei 2019.
Kunst en Landschap is bekend met het werk en onderzoek van Pieter van der Valk en gaat zijn innovatieve plannen en projecten de komende tijd op de voet volgen. Natuurlijk bericht ik je over de voortgang daarvan – hoogstwaarschijnlijk in een aparte blogbijdrage. Hij stelt zichzelf even aan je voor:
Natuurlijk boeren, Regio Deal Natuurinclusieve landbouw, 9 juli 2020.
Hieronder alvast een indruk van zijn visie op hoe de innovatie van ons landbouwsysteem via de weg van wetenschap vanuit een kaderstellende integrale benaderingswijze – met vallen en opstaan – plaats zou moeten vinden. Ik neem zijn opiniestuk, ‘Mist aan de horizon hindert vooruitgang‘ (Leeuwarder Courant, 16 mei 2020; zonder foto), waarin hij de polarisatie in de landbouwdiscussie hekelt, integraal op:
Op naar het húsketontsje 2.0
Melkveehouder Pieter van der Valk en ondernemer Evert Schoneveld uit het Friese Ferwoude werken aan een agrarisch, coöperatief recyclingbedrijf dat uiteindelijk ook de nutriënten uit de menselijke ontlasting weer terug brengt op boerengrond, meldt Dirk van der Meulen op 5 december 2021 in Leeuwarder Courant. Alleen op die manier, zeggen ze, kan de landbouw echt verduurzamen en ontstaat er voor boeren bovendien een echt rendabel verdienmodel.
,,Recyclen van mineralen kan alleen op een landbouwbodem. Een unieke uitgangspositie voor een circulair verdienmodel. Door als boeren een ketenpositie te organiseren via de collectieve toegang tot die bodem kan dit! Hier is eigenaarschap voor nodig!“
Pieter van der Valk, melkveehouder
Erfsessie – Een natuurinclusieve melkveehouderij: lit sjen dat it kin!
In Fryslân wordt door boeren, ketenpartijen en de omgeving al hard gewerkt aan een duurzame en natuurinclusieve landbouw, zeggen ze bij de Friese Milieufederatie (FMF): een landbouw die grondgebonden en circulair is, bijdraagt aan herstel van biodiversiteit, maatschappelijk draagvlak heeft en duurzaam economisch renderend is. De ambitie en eerste voorbeelden zijn er. Maar hoe realiseren we dit op veel meer boerenerven in Fryslân, op zo’n manier dat het ecologisch bijdraagt maar ook economisch haalbaar is?
Over die vragen gingen gedeputeerde Klaas Fokkinga, landschapsarchitect Peter de Ruyter en melkveehouder Pieter van der Valk op 26 november 2021 in gesprek tijdens het FMF-webinar ‘Erfsessie: Een natuurinclusieve melkveehouderij, lit sjen dat it kin!‘. Toehoorders konden via deze fysieke en online bijeenkomst vragen stellen.
De derde spreker is boer Pieter van der Valk. Zijn bijdrage gaat in het derde deel van het webinar van start op minuut 1:00:47. Van der Valk’s ideeën – hij riep daartoe de stichting Agricycling in het leven – krijgen inmiddels vorm via een pilot van Agrarisch Natuurbeheer Zuidoost-Friesland.
Erfsessie – Een natuurinclusieve melkveehouderij: lit sjen dat it kin!, Friese Milieu Federatie, 30 november 2021.
‘Natuerlik Fryslân 2050, natuur en landschap als basis voor onze toekomst‘
Zonder gedeputeerde Klaas Fokkinga tekort te willen doen, sta ik in deze kringlooplandbouwspecial even stil bij de tweede spreker: landschapsarchitect Peter de Ruyter:
In opdracht van It Fryske Gea, de Friese Milieu Federatie, Staatsbosbeheer en Natuur-monumenten is een integrale denkwijze geschetst, gebaseerd op de unieke bodemopbouw van Fryslân en een weerbaar, toekomstbestendig watersysteem. De visie is geen blauwdruk, wel een uitnodiging om met elkaar in gesprek te gaan over de vraag hoe de provincie Fryslân zich de komende decennia zou kunnen ontwikkelen in het licht van de grote maatschappelijke opgaven.
Special Kunst en Landschap
Een kolfje naar de hand van Kunst en Landschap, het multimediale platform in oprichting maakt(e) er uiteraard een special over:
Elke boer moet voldoende geld verdienen, dat geldt ook natuurinclusieve boeren
,,Elke boer moet voldoende geld verdienen, dat geldt ook voor natuurinclusieve boeren”, kun je lezen op de geheel aan natuurinclusieve landbouw gewijde (nieuwe) website van het Louis Bolk Instituut, waar je ook deze video kunt vinden. In deze korte film vertelt landbouweconoom Krijn Poppe (Wageningen UR) welke verdienmodellen er zijn voor natuurinclusieve (kringloop)landbouw. Ook laat de film enkele concrete voorbeelden zien, zoals boer John Arink, hij kwam al eens eerder voorbij, die een inkomen haalt uit verschillende bronnen.
Natuurinclusieve landbouw: verdienmodellen, Louis Bolk Instituut, 18 augustus 2020.
‘Omschakelprogramma duurzame landbouw’: nieuw financieringssysteem moet overstap naar kringlooplandbouw aantrekkelijker maken
Voor boeren en tuinders die willen omschakelen naar een stikstofarme(re) en meer duurzame manier van produceren is financiering vaak een belemmering. Om hierin tegemoet te komen, heeft minister Schouten van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) 175 miljoen euro uitgetrokken voor het ‘Omschakelprogramma duurzame landbouw’ (voorheen: ‘Omschakelfonds’).
Het Omschakelprogramma duurzame landbouw bestaat uit:
een investeringsfonds van 70 miljoen euro
een subsidieregeling voor ondersteuning bij het maken van een bedrijfsplan voor omschakeling
een subsidieregeling voor het opstarten van demonstratiebedrijven en een borgstellingsregeling voor werkkapitaal.
De Minister stuurde de contouren van het Omschakelprogramma op 18 november 2020 naar de Tweede Kamer. Het is de bedoeling om met het het Omschakelprogramma in 2021 van start te gaan. Je kunt de Kamerbrief en de Contouren van het programma hier inzien en downloaden: Contouren van het Omschakelprogramma duurzame landbouw (Omschakel-fonds)
Pilot-Investeringsfonds Duurzame Landbouw van start
Voor boeren en tuinders die willen omschakelen naar een stikstofarmere, meer extensieve en meer duurzame bedrijfsvoering is het vanaf 13 juli 2021 mogelijk financiering aan te vragen bij het Pilot-Investeringsfonds Duurzame Landbouw. Minister Schouten (LNV) maakte op die dag bekend te starten met een pilot van het Investeringsfonds van 9 miljoen euro, uitgevoerd door het hierboven beschreven Nationaal Groenfonds. Het Investeringsfonds is de kern van het Omschakelprogramma Duurzame Landbouw.
Met deze pilot wil Schouten ervaring opdoen en kijken of het fonds aan de verwachtingen voldoet om de gewenste omschakeling naar bijvoorbeeld biologische of natuurinclusieve landbouw op gang te brengen.
,,Voor veel boeren is de keuze om duurzamer te ondernemen afhankelijk van de financiële mogelijkheden om te kunnen investeren. Ik ben blij dat we nu een start maken met het Investeringsfonds als onderdeel van het Omschakelprogramma Duurzame Landbouw. Deze steun helpt het boerenbedrijf toekomstbestendig te maken. Het is een pilotfase dus we gebruiken alle inzichten die we opdoen ook voor de toekomstige vormgeving van het fonds.”
Carola Schouten, minister LNV
LTO Nederland positief over Pilot Investeringsfonds Duurzame Landbouw
LTO Nederland voorzitter Sjaak van der Tak is positief over het Investeringsfonds en de lange termijnsteun die dit boeren en tuinders gaat geven. Van der Tak heeft ook een paar kritische kanttekeningen. Want alleen het Investeringsfonds is volgens hem niet genoeg.
Reactie LTO Nederland voorzitter Sjaak van der Tak op Investeringsfonds Duurzame Landbouw, Nationaal Groenfonds, 13 juli 2021.
Hoe de (complexe) voedselketen te kraken?
De boer maakt onderdeel uit van een complexe voedselketen. De positie van de boer hierin is een ‘lastige’. Ook minister Schouten wil oneerlijke handelspraktijken tegengaan. Met haar Kamerbrief van 29 juni 2018 geeft ze hieraan haar invulling. Kort samengevat stelt ze vier maatregelen voor:
een wettelijk verbod op oneerlijke handelspraktijken in de land- en tuinbouwsector,
publiek toezicht en geschilbeslechting,
stimulering van samenwerking in de land- en tuinbouwsector door aanpassing van mededingingsregelgeving en het wetsvoorstel ‘Ruimte voor Duurzaamheidsinitiatieven‘,
inzicht in misstanden te verkrijgen door regulier onderzoek van de ACM naar verhoudingen in de sector.
De onderhandelingsmacht tussen de verschillende partijen in de keten zijn ‘onevenwichtig’ verdeeld en ‘prijs’ is bij consumenten een belangrijk aankoopcriterium. Dat zorgt voor een continue druk om verkoopprijzen te verlagen. Minister Schouten wil in het kader van het (nieuwe) GLB, het (Europese) Gemeenschappelijk Landbouwbeleid de positie van de boer in de keten versterken.
,,Bij de herziening van het GLB sta ik een aanpak voor ogen waarbij de kosten van maatschappelijke eisen in principe in de marktprijs worden verdisconteerd. En waar dat niet mogelijk is, is gericht financiële steun vanuit het GLB gerechtvaardigd.”
Carola Scouten, Minister LNV (Kamerbrief, 15 maart 2018)
Boeren claimen omzet van supermarkten: hebben ze een punt?
Op 11 december 2020 blokkeerden boeren de vrachtwagens van supermarkt Jumbo. Actiegroep Farmers Defense Force legt een eis neer: ze willen dat de supermarkten 3 procent van hun omzet afdragen aan de boeren. Hoe reëel is dat? Ik denk dat ze zeker een punt hebben, maar deze instructieve video van RTL Z laat uitstekend zien hoe complex het is om de voedselketen te kraken en het verdienvermogen van agrariërs te verbeteren.
Boeren claimen omzet van supermarkten: hebben ze een punt? RTL Z, 11 december 2020.
Nog te veel barrières bij financiering landbouwtransitie
,,Boeren en tuinders die de omslag naar een duurzamer bedrijfsmodel willen maken, krijgen de financiering daarvan moeilijk rond. Banken zien een dergelijke omschakeling vaak nog als te risicovol.” Dat schrijft Peter Smit op 23 december 2020 in Nieuwe Oogst. Hij had (o.a., red.) ‘Financiering transitie naar duurzame landbouw‘ doorgespit, een rapport dat in opdracht van Carola Schouten is opgesteld door Wageningen Economic Research. De landbouwminister had gevraagd het financieringslandschap van de land- en tuinbouwsector in kaart te brengen om daarmee de financieringsbehoefte bloot te leggen die gepaard gaat met de verduurzaming van de landbouw. Prima artikel met uitstekende verwijzingen (links). Het WUR-rapport neem ik hieronder ook even voor je op.
Nog een voordeel: (regionale) kringlooplandbouw speelt in op klimaatverandering
Er zijn dus – ook in het noorden – in toenemende mate akkerbouwers en veetelers die initiatieven nemen om (regionaal) samen te werken aan kringlooplandbouw. Pieter de Wolf, senior onderzoeker bij Wageningen University & Research, geeft in de video hieronder een voorbeeld van die samenwerking, legt uit hoe onderzoek kan helpen om dit nog verder te ontwikkelen en wijst op een ander voordeel: je speelt in op klimaatverandering.
Regionale samenwerking tussen akkerbouwers en veetelers, WUR, 5 december 2018.
Verdienmodellen slim koppelen aan bodemproblematiek: integrale aanpak veenweidegebieden
,,De grondwaterstand in de veenweidegebieden moet omhoog. Dat helpt om CO2-uitstoot uit het veen en bodemdaling tegen te gaan. Dat advies bracht de Raad voor Leefomgeving en Infrastructuur op donderdag 3 september 2020 uit.” Als reactie daarop, en om aan te geven wat Wageningen University & Research (WUR) momenteel doet om bij te dragen aan het onderzoek naar vernatting van de veengebieden, stuitte ik op een aardig filmpje dat ik tegenkwam in een artikel van ‘WUR Nieuws‘ van 4 september: ‘De polder wordt nat, houdt de boer het droog?’
In dit artikel komen zowel het Zegveldse project Boeren bij hoog water als de Groene Cirkel Kaas en Bodemdaling uit de Alblasserwaard naar voren, waarin diverse partners samenwerken om – met een integrale aanpak – bodemdaling tegen te gaan, biodiversiteit te verbeteren en – last but not least – nieuwe verdienmodellen voor boeren te ontwikkelen. Het betreft hier weliswaar oplossingen voor Het Groene Hart, maar die kunnen natuurlijk ook gebruikt worden voor de veenweidegebieden in bijvoorbeeld Noord Nederland.
Groene Cirkel Kaas en Bodemdaling volop in actie, DGS de Graafstroom, 17 april 2020.
Stad en land op veengrond zakken langzaam weg, in een hoger tempo dan de zeespiegel stijgt
De bodem in het veenweidegebied van groten delen van West– en Noord-Nederland daalt in rap tempo. Stad en land op veengrond zakken langzaam weg, in een hoger tempo dan de zeespiegel stijgt. Dat heeft gevolgen voor de bewoners en gebruikers én voor de overheden die hiermee te maken hebben. Als er nu niks gedaan wordt tegen het vertragen van de bodemdaling, kunnen maatschappelijke kosten oplopen tot ruim 20 miljard in 2050 en gaat een typisch Nederlands cultuurlandschap langzaam ten onder. Aldus het Platform Slappe Bodem.
Kijk hier naar ‘Het zinkende land‘, een film van Manfred van Eijk (56:29 min.). Je kunt deze film ook bekijken bij De Kennis van Nu, een NTR-programma dat verdieping biedt op het gebied van wetenschap. Ze gaan met deze reportage letterlijk de diepte in.
Het zinkende land, Platform Slappe Bodem, 11 oktober 2018.
‘Waterman’: Menno Bentveld onderzoekt de complexe strijd om iedere druppel water
‘Water, we komen eruit voort, en we leven ervan’. In de vierdelige BNNVARA-documentaire-serie ‘Waterman‘ onderzoekt presentator Menno Bentveld onze wonderlijke verhouding tot water. Hij volgt de loop van het water in Nederland en belandt in een wereld van botsende belangen en tegenstrijdige inzichten.
Uiteraard behandelt Bentveld de problematiek van grondwaterstanden in relatie tot de landbouw, evenals de gevolgen van klimaatverandering (verzilting, droogte en extreme regelval) voor het boerenbedrijf.
Dit persoonlijke vierluik, dat hij samen met regisseur Geertjan Lassche maakte, neemt je mee in een wereld vol uitersten, die je blik op het water voorgoed zal veranderen, zo luidt het persbericht.
‘Waterman’: Menno Bentveld onderzoekt de complexe strijd om iedere druppel water, Robert Rosendal voor Kunst en Landschap, 1 april 2021.
Culturele normen onder boeren kunnen belangrijke rol spelen in transitie naar natuurinclusieve landbouw
,,Voor een transitie naar natuurinclusieve landbouw maakt het veel uit of boeren zelf deze vorm van landbouw kunnen zien als een mogelijke en gewenste koers voor hun bedrijf. Begrip van de rol van culturele normen in de landbouw is dan ook van groot belang voor partijen die beslissingen van boeren zouden willen beïnvloeden”, schrijft Judith Westerink in een Nieuwsbericht van Wageningen University & Research op 17 maart 2020: ‘Culturele normen onder boeren kunnen belangrijke rol spelen in transitie naar natuurinclusieve landbouw‘. Deze bijdrage maakt onderdeel uit van, en verwijst naar het rapport ‘Kan een goede boer natuurinclusief zijn?‘.
Kan een goede boer natuurinclusief zijn?
Wat is een goede boer? En wat is een goed landschap? Boeren zien andere dingen in het landschap dan niet-boeren. Kan een ‘goede boer’ natuurinclusief zijn, als een ‘net landschap’ voor boeren belangrijk is om aan elkaar en zichzelf te laten zien dat ze een goede boer zijn? Het rapport wijst uit dat boeren zelf een cultuurverandering zien – dat geeft hoop voor een bredere toepassing van natuurinclusieve praktijken.
Kan een goede boer natuurinclusief zijn? ‘De rol van culturele normen in een beweging richting natuurinclusieve landbouw’, J. Westerink, T.A. de Boer, M. Pleijte & R.A.M. Schrijver, WOt-technical report 161, WUR Wageningen
.
Het wetenschappelijk artikel over de rol van culturele normen in de landbouw is in december 2021 ook gepubliceerd in Journal of Rural Studies:
Alex Datema over het herdefiniëren van ‘de goede boer’
Alex Datema is voorzitter van BoerenNatuur, een landelijke vereniging van boeren die zich verenigd hebben met collectieven op het gebied van agrarisch natuurbeheer. Hij runt een regulier melkveebedrijf met 110 melkkoeien in Briltil in de provincie Groningen. Zijn bedrijf heeft 70 hectare grasland waarvan 15 hectare bestemd is voor weide- en akkervogelbeheer met onder andere kruidenrijk grasland, bloemenranden, heggen en hagen, en zogeheten ‘plas-dras’-land. Wat is en doet BoerenNatuur? Alex legt het je hieronder uit:
Wat is BoerenNatuur, BoerenNatuur Agrarische Natuur- en Landschapsbeheer, 16 oktober 2019.
Nadat individuele boeren zich vanaf de jaren zeventig van de vorige eeuw schoorvoetend meer gingen bezighouden met natuur en landschap op en rond hun bedrijf, ontstond gaandeweg een beweging onder groepen boeren, die zich – op hun beurt – verenigden in collectieven – samen met agrarisch natuurbeheerders.
Dit resulteerde uiteindelijk in 2016 in de oprichting van BoerenNatuur, een vereniging die zich – in goed overleg met de (provinciale en landelijke) overheid – in ging zetten voor beheer van het agrarisch landschap en stimulering van biodiversiteit.
,,Ons beeld van de toekomst is een natuurinclusieve landbouw waarin landschap, biodiversiteit, klimaat, bodem en waterkwaliteit en -kwantiteit structureel onderdeel is van een gezonde bedrijfsvoering.”
Alex Datema, voorzitter BoerenNatuur
Natuurinclusieve landbouw en BoerenNatuur, BoerenNatuur Agrarisch Natuur- en Landschapsbeheer, 14 juli 2021.
‘Samen voor Biodiversiteit’ in gesprek met Alex Datema van ‘BoerenNatuur’
Je zag Datema al eerder voorbijkomen in een video hierboven over de stichting Deltaplan Biodiversiteitsherstel, waarvan (ook) BoerenNatuur ‘partner‘ is. Op welke wijze hij denkt een goede partner te zijn voor dit plan doet hij uitvoerig uit de doeken in een interview dat deze stichting met hem had in ‘In gesprek met Alex Datema – BoerenNatuur‘.
Dat deed hij op 14 september 2020 nog een keer dunnetjes over in het kader van de reeks partnervlogs van het Biodiversiteitsherstelplan:
Partnervlog BoerenNatuur | Samen voor Biodiversiteitsherstel, Deltaplan Biodiversiteitsherstel, 14 september 2020.
Alex Datema: Het herdefiniëren van ‘de goede boer’
Is Alex Datema een ‘goede boer’? Die vraag stelt hij zichzelf in een blogbijdrage op BoerenNatuur op 6 april 2020, daarmee refererend aan het rapport ‘Kan een goede boer natuurinclusief zijn?‘ van eerdergenoemde Judith Westerink. Zichzelf beantwoordend stuurt Datema aan op een herdefiniëring van het begrip. Je leest het in ‘Het herdefiniëren van ‘de goede boer’.
,,Wat betreft het agrarisch natuur- en landschapsbeheer weten we wel zo’n beetje wat we moeten doen, maar wat betreft het klimaat, de waterkwaliteit en stikstof is er nog een lange weg te gaan en moeten we snel aan de slag. Daarvoor hoeven we niet te wachten op de politiek, we kunnen en moeten gewoon beginnen!”
Alex Datema
Alex Datema pleit voor verbeeldingskracht ‘voor het oplossen van de grote problemen waarmee we te maken hebben’
Natuur, landschap en biodiversiteit zijn een beetje onderbelicht in de visie, zegt Datema in zijn eerste column voor het tijdschrift Veldpost op 26 december 2018. Hij doelt daarbij op de in september van dat jaar door Carola Schoutengelanceerde toekomstvisieRealisatieplan Visie LNV Op weg met nieuw perspectief | Landbouw, Natuur en Voedsel: Waardevol en Verbonden.
,,Dan heeft ze pas echt alle aspecten te pakken die we nodig hebben voor de landbouw van 2030. Maar nu ben ik, wil ik, alleen maar even tevreden zijn met een minister die een trendbreuk met het verleden durft aan te kondigen en daarbij een helder beeld heeft van de toekomst.”
Alex Datema (december 2018)
In de nazomer van 2021, het Corona-virus heeft de wereld inmiddels zo’n anderhalf jaar in zijn greep, blikt Datema terug op wat de ruim tweeënhalve jaar kringlooplandbouw- en biodiversiteitsvergaderingen hem (en ons, red.) nu eigenlijk opgeleverd hebben. Soms stemt het hem moedeloos, maar uit de aflevering van het tv-programma Zomergasten met Floris Alkemade put hij hoop.
De ‘optimistische’ Alkemade weet hem te inspireren, blaast hem moed voor de toekomst in – ‘mits we lef, visie en daadkracht tonen‘. En als we er maar in slagen een beeld te schetsen van hoe de toekomst er uit kan zien. Wat wij nodig hebben is – hoofdpijler van Kunst en Landschap – verbeeldingskracht! Alex Datema kruipt in de pen en wijdt er twee ‘stukjes’ aan, respectievelijk op 10 augustus en 7 september 2021:
De ‘Overheid van Nu’-zomertour op bezoek bij Alex Datema
Hoe komen we tot een duurzame landbouw? En wat is daarbij nodig in de samenwerking tussen boeren en overheden. Voor antwoord op die vragen ging ‘De Overheid van Nu‘ in de zomer van 2021 op bezoek bij Alex Datema, melkveehouder en ‘vergaderboer’. Datema zit vol met concrete ideeën over hoe het anders kan.
,,Het moet een reële keuze worden om meer voor de natuur te doen, in plaats van twintig extra koeien te melken.”
Alex Datema, melkveehouder en ‘vergaderboer’
Overheid van Nu sprak Alex Datema op zijn boerderij in Groningen, over hoe boeren bij kunnen dragen aan de (integrale) ‘strijd’ tegen klimaatverandering, biodiversiteit, een mooi landschap en waterbeheer. En wat daar volgens hem voor nodig is.
De Overheid van Nu zomertour – Alex Datema, Kunst en Landschap (Bron: De Overheid van NU), 11 september 2021.
Agrarisch Natuur- en Landschapsbeheer van de 21ste eeuw: vijf jaar landbouw die natuur en landschap versterkt
Ter viering van het 5-jarig bestaan van BoerenNatuur (en dus ook dat van het ANLb) brengen de ‘collec-tieven’ op 11 oktober 2021 het BoerenNatuur-Magazine uit, in druk en digitaal. Vol trots laten ze zien waar ze zich met hart en ziel voor inzetten: een landbouw die natuur en landschap versterkt. In dit magazine nemen ze je mee in het Agrarisch Natuur- en Landschaps-beheer van de 21ste eeuw. Boeren, medewerkers van collectieven en betrokken over-heden komen aan het woord, laten zien wat dit beheer inhoudt, hoe er wordt gemonitord en hoe er wordt samengewerkt. Men blikt terug, maar kijkt zeker ook vooruit: wat gaan de 40 collectieven betekenen voor de landbouw van de toekomst in Nederland? Wat BoerenNatuur betreft gaat die er heel anders uitzien dan nu.
Het gedrukte magazine kun je via info@boerennatuur.nl aanvragen, de digitale versie lees je via deze link. (Tip: lees het online magazine in internetbrowser Microsoft Edge, die toont het in een optimale indeling.)
Vogelbescherming Nederland: ‘Tijd voor een groene Mansholt’
,,Nederland moet afstappen van een landbouw gebaseerd op maximale productie voor de wereldmarkt waarbij vele tonnen veevoer worden geïmporteerd en de mest hier achterblijft. We moeten de weg inslaan naar een grondgebonden landbouw met ruimte voor natuur”, zegt Kees de Pater, hoofd Communicatie Vogelbescherming Nederland.
,,Boeren wegzetten als dé oorzaak van de grote achteruitgang van biodiversiteit en vernietiging van natuurrijke landschappen lost niets op. Maar dat geldt net zo hard voor het ontkennen of bagatelliseren van de negatieve invloed van ons landbouwsysteem op natuur en landschap.”
Kees de Pater
In zijn artikel ‘Tijd voor een groene Mansholt‘ (Vogelbescherming Nederland, 29 april 2020) prijst hij de initiatieven van boeren, burgers en natuurorganisaties die laten zien dat het anders kan en duidt hij de voortrekkersrol die Vogelbescherming hierin graag speelt – in verschillende samenwerkingsverbanden, samen met het netwerk van boerenland-vogelboeren en dankzij steun van leden en vele andere partijen.
De grutto is de waakvogel van ons landschap
Een van die partijen is de Rijksuniversiteit Groningen. Vogelbescherming Nederland is sinds april 2020 medefinancier van het nieuwe onderzoek van het team van hoogleraar trekvogelecologie Theunis Piersma, dat met ingang van die datum – en na jarenlange inspanningen daarvoor – nieuwe wegen inslaat. De financiering van het integrale onderzoeksproject voor de komende jaren is nog niet geheel rond, maar Team Piersma kan de toekomst hoopvol tegemoet zien, want er is goedkeuring vanuit Den Haag (LNV) vanwege landelijke representativiteit van de onderzoeksgegevens.
De komende vijf jaar willen de onderzoekers gefundeerde kennis en inspiratie leveren aan alle partijen die toewerken naar een melkveehouderij met een bedrijfsmodel dat is gebaseerd op natuurlijke processen in bodem, water en lucht.
,,De grutto is als boerenlandvogel in staat ons te laten zien of het met deze transitie de goede kant op gaat. De aanwezigheid en een toenemend broedsucces van grutto’s indiceren namelijk een hoge biodiversiteit, een gebalanceerd voedselweb en bodems die horen bij een duurzame melkveehouderij, kortom het aantrekkelijke landschap waar we met z’n allen naar toe willen.’’
‘DE ONTSNAPPING VAN DE NATUUR’: kunnen we wel beschermen wat we niet kennen?
In 2018 verscheen ‘De ontsnapping van de natuur‘: een boek waarin de getalenteerde jonge ecoloog en journalist voor De CorrespondentThomas Oudman en zijn succesvolle leermeester, hoogleraar trekvogelecologie Theunis Piersma, een hartstochtelijk pleidooi houden voor een werkelijk duurzame omgang met onze aarde. Het staat vol met mooie verhalen die dat onderstrepen. Op de website van Vogelbescherming Nederland, Piersma’s leerstoel aan de Rijksuniversiteit Groningen wordt mede gefinancierd door Vogelbescherming, publiceert Piersma (in zeven delen) een blog naar aanleiding van dit boek.
Drijfmest: het gif van de grutto-weide
Op 11 januari 2021 kwam het zesde deel online: ‘Het gif van de grutto-weide‘. In deze blogbijdrage toont Piersma vijf ‘gezichten’ van de ‘killer’ van ons (boeren)weidelandschap: drijfmest, het moderne mengsel van koeienpis en koeienpoep. Het gebruik van drijfmest, volgens hem de verwoestende kracht achter de teloorgang van onze nationale grasmat, is de voornaamste reden waarom alle investeringen aan goedwillende menskracht, en miljoenen euro’s voor deeloplossingen in het weidevogelbeheer, welhaast weggegooid geld zijn. Hij pleit dan ook voor een meer structurelere aanpak en verwijst naar het ‘Aanvalsplan Grutto‘ in de hoop de vrije val van grutto’s te keren.
November 2020: noodklok luidt voor bescherming weidevogels
In november 2020 ging een nieuw Kunst en Landschap–blogboek van start: ”AANVALSPLAN GRUTTO’ als laatste verdediging; de NOODKLOK luidt ter bescherming van WEIDEVOGELS‘. In dit Aanvalsplan luiden het CDA, Vogelbescherming Nederland, natuur-, milieu- en boerenorganisaties, (ex-) politici en wetenschappers – ook het ‘Team Piersma‘ – de noodklok ter bescherming van weidevogels.
‘Valuta voor Veen’ is een prettig hulpmiddel, een goed verdienmodel
Uit liefde voor de grutto koos Sjoerd Miedema uit Haskerdijken, net voorbij Heerenveen, er al voor om tijdens het broedseizoen het waterpeil op zijn land te verhogen (en later te maaien). Maar door het programma ‘Valuta voor Veen‘, dat tot doel heeft om met een verhoogd waterpeil in agrarische (veenweide)gebieden de CO2-uitstoot te verminderen en bedrijven en particulieren de mogelijkheid te bieden certificaten te kopen om hun CO2-uitstoot te ‘compenseren’, kan hij dat nu – zo’n twintig centimeter hoger, en betaald voor zijn ecologische dienst – jaarrond doen: een integrale aanpak waarbij (kringloop)boer, natuur, milieu, klimaat en weidevogels baat hebben, bodemdaling en biodiversiteitsverlies wordt tegengegaan.
Valuta voor Veen, Platform CO2-Neutraal, Friese Milieu Federatie, 1 oktober 2020.
Trouw-redacteur Onno Havermans sprak met Miedema en zijn kersverse echtgenote Janna van der Meer op de boerderij in het Friese veenweidegebied De Lytse Deelen en beschrijft het nieuwe spannende avontuur dat het duo is aangegaan in:
‘Foarút mei de Fryske Feangreiden’: ambitieus ontwerp-Veenweideprogramma 2021-2030 vraagt om ‘dynamisch programmeren’
‘Foarút mei de Fryske Feangreiden‘ heet het Ontwerp-Veenweideprogramma voor de jaren 2021-2030 dat de provincie Fryslân, Wetterskip Fryslân en acht gemeenten op 4 november 2020 presenteerden. Zij willen een weg inslaan die in 2050 leidt naar een blijvend evenwicht in de feangreiden (veenweiden), zonder veenafbraak, bodemdaling, CO2-uitstoot en funderingsleed, in een landschap waarin natuur en recreatie gedijen en de landbouw zichzelf opnieuw heeft uitgevonden. Zo vat Cor de Boer de ambities voor het vernatten van het Friese veenweidegebied samen in de Leeuwarder Courant van 4 november 2020. Die ambities zijn groot. ‘Er gaapt echter een flink gat tussen de kosten (549 miljoen euro) en het beschikbare budget (66,5 miljoen euro). Dat vraagt om ‘dynamisch programmeren’.’ Wat dat inhoudt lees je hier:
Grote inzet op behoud landbouw in nieuwe provinciale veenweideplannen
Opvallend is dat er wordt ingezet op het behoud van de landbouwfunctie van Friese veenweidegebieden. Dat meldt de nieuwsredactie van de NOS op de dag van de presentatie van het ontwerpprogramma Foarút mei de Fryske Feangreiden. Daarnaast benadrukt zij de integrale benaderingswijze van de plannen van de Friese provincie om de veenweideproblematiek het hoofd te bieden.
Boeren en natuurorganisaties nemen op de dag van presentatie al afstand van Veenweideplan
,,Het Friese veenweideprogramma voor de komende tien jaar was nog maar net gepresenteerd, of boeren en natuurorganisaties namen er nog dezelfde dag al afstand van”, schrijft Anne Roel van der Meer ’s avonds na tienen in de Leeuwarder Courant. Van der Meer: ,,Agrarische organisaties en natuurclubs nemen elkaar geregeld op de korrel, maar nu richt hun kritiek zich op de overheden die in Koufurderrige het langverwachte conceptplan lanceerden: de provincie, Wetterskip Fryslân en de acht veenweidegemeenten.”
Kunst en Landschap volgt ontwikkeling Veenweideprogramma op de voet in apart blogboek
Het Ontwerp-Veenweideprogramma 2021-2030 ligt ter inzage op de website Veenweidefryslan.frl. Tot 30 december 2020 kunnen mensen zienswijzen indienen. Omdat inspraakavonden en inloopsessies nu niet mogelijk zijn, worden de plannen in de weken daar naartoe toegelicht in klankbordgroepen en via webinars. In mei 2021 hakken de besturen van provincie Fryslân, Wetterskip Fryslân en de acht betrokken gemeenten Dantumadiel, De Fryske Marren, Heerenveen, Leeuwarden, Opsterland, Smallingerland, Súdwest-Fryslân en Westststellingwerf knopen door.
Kunst en Landschap gaat dit meerjarige proces natuurlijk op de voet volgen. Ik houd je via een apart blogboek van verdere ontwikkelingen omtrent het Veenweideprogramma op de hoogte.
Manifest tot herleving van het landbouwdebat; over de toekomst van de Nederlandse landbouw
,,Het debat over de toekomst van de Nederlandse landbouw is de afgelopen jaren sterk in intensiteit toegenomen. Dat is ook nodig; er zijn veel uitdagingen en onzekerheden – rond boereninkomens, milieu, klimaat, en gezondheid – die vragen om een uitwisseling van ideeën en visies”, schrijven Joris Lohman en Jeroen Candel op 9 mei in hun ‘Manifest’ dat – in eerste instantie – door 42 medestanders is ondertekend.
Zij roepen daarin op met hen mee te doen. Na jaren van polarisatie vinden zij het tijd, en noodzakelijk, samen het publieke debat te koesteren en te beschermen – om de landbouw, het landschap, en de toekomst van ons voedsel ‘veilig te stellen’. Lees hier hun Manifest tot herleving van het landbouwdebat‘.
De Transitiecoalitie Voedsel is een coalitie van Nederlandse koplopers in de wereld van landbouw, voedsel, natuur en gezondheid. Ze werken aan nieuwe oplossingen voor het huidige landbouw- en voedselsysteem dat ecologisch, sociaal en economisch volgens hen steeds meer vastloopt. Ze noemen de situatie waarin dat systeem verkeert ‘urgent’ en vinden ‘het spel groener spelen’ niet de oplossing. Wat wel, lees je in: ‘Op weg naar een nieuw voedselsysteem‘.
Transitiecoalitie Voedsel, TcV, 16 december 2019.
‘Het tijdperk van het individu is voorbij, ook in de landbouw’
Op 12 mei zou in De Rode Hoed in Amsterdam een groot debat plaatsvinden over de toekomst van ons landbouw- en voedselsysteem. Vanwege het coronavirus werd (en wordt!) het ‘debat’ online gevoerd, in twee episodes.
.
Tijdens het eerste viergesprek voerden gespreksleider en moderator Felix Rottenberg en Foodfriend-ridders van het eerste uur Bert van Ruitenbeek en Wouter van der Weijden een diepgaand gesprek met Herman Wijffels, boerenzoon, voorheen voorzitter Rabobank en SER en hoogleraar ‘Duurzaamheid en Maatschappelijke Verandering’, bovenal revolutionair denker en begenadigd spreker.
Mediapartner van en deelnemer aan de interview-gesprekkenserie, Foodlog, registreerde de eerste online bijeenkomst integraal en zette hem op 10 mei online. Hij duurt ongeveer een uur, maar je mag hem niet missen; compacte wijsheid uit de mond van een (herboren en ‘groene’) Mansholt 2.0. Je kunt hem hieronder bekijken, of – als je nu even geen tijd hebt – terugkijken op het YouTube-kanaal van Kunst en Landschap. Abonneren mag.
Herman Wijffels: ‘Het tijdperk van het individu is voorbij, ook in de landbouw’, Foodlog, 10 mei 2020.
‘Het grote gesprek moet gevoerd worden, anders blijven we rommelen’
Deze interviewsessie kreeg aan het eind van de derde coronacrisismaand een vervolg. Daarbij ging het in de (uitgebreide) paneldiscussie wederom over ‘de speelruimte voor veranderingen in ons voedselsysteem’. Ditmaal ‘schoven’ Melanie Peters, directeur Rathenau Instituut, Dick Veerman, initiator en moderator Foodlog, Alex Datema, melkveehouder en voorzitter BoerenNatuur en Lianne de Bie, directeur van het Slow Food Youth Network ‘aan’.
‘Het grote gesprek moet gevoerd worden, anders blijven we rommelen’, Foodlog, 26 mei 2020.
Een boer, wetenschapper, journalist en een jongerenvertegenwoordiger plaatsten dus hun observaties bij gezondheid als landbouwparadigma van de toekomst. Waar zit de speelruimte voor verandering? Gaat het om landbouw of om ruimtelijke ordening? Hoe gaan we de schuldenlast van de landbouw oplossen? Hebben we niet een heel andere grondpolitiek nodig? Allemaal vragen die in bovenstaande online paneldiscussie aan bod kwamen. Alexis de Roode deed opnieuw namens Foodlog (op 27 mei 2020) verslag in: ‘Het grote gesprek moet gevoerd worden, anders blijven we rommelen’.
Ons landbouw-model raakt sleets
Beeld: RR/K&L
De coronacrisis laat de kwetsbaarheid zien van de voedselvoorziening. Het is echt ernst. Dat zegt Emeritus hoogleraar, oud-minister van LNV en oud-voorzitter van NatuurmonumentenCees Veerman op 29 oktober 2020 in het economenvakblad ESB in: ‘Ons landbouw-model raakt sleets‘. ‘De hier en daar te beluisteren opvatting dat het na een bepaalde tijd weer business as usual zal zijn’, is volgens Veerman ‘wensdenken’. Hij vindt dat het de valse hoop wekt dat men de noodzakelijke veranderingen zou kunnen ontlopen – vindt het zelfs ‘gevaarlijk’. Sommigen lieten zich in het publieke debat (op sociale media) ‘verheugd’ uit over deze publicatie: ,,Soms kunnen dingen op één A-4tje.” Klik op de illustratie hiernaast voor een leesbare weergave.
‘We have broken the cycle of life. And the missing link is biodiversity in our fields’
Grote gesprekken worden jaarlijks gevoerd in de Alemene Vergadering van de Verenigde Naties: ,,We have broken the cycle of life. And the missing link is biodiversity in our fields”, zegt Emmanuel Faber, Voorzitter en CEO van het multinationale Franse voedingsmiddelbedrijf Danone, tijdens de 74e editie van deze Vergadering, die plaatsvond in september 2019. Faber was daar onder andere voor de lancering van ‘op2b‘, een ‘WBCSD-coalitie‘ van toen 19 bedrijven die biodiversiteit wil beschermen en herstellen.
Wellicht niet direct de hoek van waaruit je dit soort uitspraken verwacht, maar toch, ze zijn gedaan. De vergadering van 2020 is in verband met het coronavirus tot nader order uitgesteld. Over de ambities de coalitie uit te breiden en in hoeverre het Covid-19-virus daar ‘spelbreker’ is, blijven we nog even in het ongewisse, zo vermoed ik.
Emmanuel Faber launches OP2B, a coalition for biodiversity, at the United Nations General Assembly, Danone, 25 september 2019.
In het kader van Brede Maatschappelijke Heroverwegingen (BMH) is het rapport ‘Tenminste houdbaar tot: bewegen naar een duurzaam voedselsysteem’ gepubliceerd. Hiermee worden belangrijke aanbevelingen gedaan voor beleidskeuzes voor de toekomst van Nederland op de lange termijn. De aanbevelingen zijn samengesteld door een interdepartementale werkgroep, zijn tot stand gekomen na brede maatschappelijke consultatie, en dienen ter input voor de politiek en het komende kabinet.
Er wordt daarin onder andere gepleit voor een stevigere (regie)rol voor de overheid, een meer regionale (gebiedsgerichte) aanpak en het beprijzen van maatschappelijke kosten.
In het voorwoord van het rapport wordt melding gemaakt van het feit ‘dat het aannemelijk is dat de coronacrisis ook gevolgen zal hebben voor het functioneren van het voedselsysteem. Tegelijk, ‘dat er onverminderd een beleidsopgave ligt om het voedselsysteem te verduurzamen’ en dat ‘het belangrijk is om de lessen die ze uit de crisis trekken met de beleidsopgave moeten verbinden.’ Een toekomst met (grote) onzekerheden en waarbij stippen op de horizon lastig te zetten zijn.
De transitie naar een duurzaam voedselsysteem is daarmee een grote omslag. Een dergelijke omslag brengt kansen met zich mee, maar vraagt ook van alle betrokkenen aanpassingen. Boeren, banken, supermarkten, en consumenten zullen op een nieuwe, meer duurzame manier invulling moeten geven aan hun rol in het systeem.
Geen laaghangend fruit binnen landbouw- en voedselbeleid
Het PBL, het Planbureau voor de Leefomgeving, heeft in het rapport Kansrijk landbouw- en voedselbeleid op basis van het politieke en maatschappelijke debat een breed spectrum aan mogelijke beleidsmaatregelen geïnventariseerd en geanalyseerd op effectiviteit, uitvoerbaarheid en juridische legitimiteit. Het rapport is een analyse van beleidsopties voor de Tweede Kamerverkiezingen van 2021 vanuit verschillende perspectieven. Uiteindelijk zijn 27 beleidsmaatregelen beschouwd in de kernthema’s: gezond en duurzaam voedsel, het sluiten van kringlopen, de balans tussen landbouw en natuur en het duurzaam verdienvermogen in de landbouw.
Uit het rapport blijkt dat er geen laaghangend fruit is, dat wil zeggen dat geen van de maatregelen positief werkt voor alle beschouwde opgaven op het gebied van de leefomgeving, de economie en sociale aspecten, en tegelijkertijd gemakkelijk te nemen is. Welke maatregelen met welke effecten het meest relevant zijn om problemen binnen het landbouw- en voedselsysteem op te lossen is volgens het Planbureau dan ook een politieke keuze.
Kansrijk landbouw- en voedselbeleid, PBL, 26 mei 2020.
(Noord) Nederland proeftuin voor onszelf, voor Europa, voor de wereld?
‘Geen laaghangend fruit’ is wellicht een wat eufemistische duiding, bezien vanuit de huidige sterk gepolariseerde blik op de toekomst van ons landbouw- en voedselsysteem van de ‘uitvoerenden’: politiek, overheid, ngo’s, boeren, burgers en buitenlui. Wij allemaal dus!
Ik denk dat dáárin de grootste uitdaging besloten ligt voor het multimediale platform Kunst en Landschap: het ‘in beeld’ brengen en (hopelijk ook daardoor) het enthousiasmeren van de totstandkoming van een ‘reële’ dialoog over het proces van aftasten, de mogelijke wegen die (met vallen en opstaan) ingeslagen (kunnen) worden, en de (missiegedreven) innovaties die kunnen leiden tot een voor alle belanghebbenden ‘aanvaardbaar’ land(bouw)- en voedselsysteem op weg naar – in eerste instantie – 2030. Landschapsinclusief, ‘aan de hand’ van regiodeals en met een doordacht verdienmodel waarmee (Noord) Nederland een voorbeeld – een proeftuin – kan zijn – voor onszelf, voor Europa, voor de wereld!
Hoe de boerenwereld zich splitst
Compilatie (K&L). Met dank aan Melk van het Noorden, Houssam Diab en Ellen Meinen
Dat ook in de boerenwereld zelf de meningen verdeeld zijn zal niemand zijn ontgaan. Sjoerd Hofstee, journalist Melk van het Noorden, sprak met Henk Schoonvelde, melkveehouder in Koekange en voorzitter van de Nederlandse afdeling van de European Dairy Farmers (EDF), en Alex Datema, voorzitter van BoerenNatuur, over de huidige tegenstelling in opvattingen hoe de landbouw- en voedseltransitie (al of niet) in te gaan. Hij ‘signaleert’ een splitsing onder boeren en neemt de laatste (ook Europese) ontwikkelingen aan de hand van een aantal prominenten uit de agri- en foodwereld onder de loep in: ‘Hoe de boerenwereld zich splitst‘.
Re-Rooting the Dutch Food System; From More to Better
Voor wat betreft visieontwikkeling op de inrichting van ons landbouw- en voedselsysteem heeft de naoorlogse politiek zijn oor veelal te luisteren gelegd bij onderzoek verricht aan de Wageningse universiteit, die – mede vanwege een voortreffelijke internationale reputatie – heden ten dage onder de naam Wageningen University & Research opereert. Ook daar vindt momenteel een omslag in het denken plaats – meer gericht op regeneratie, her- of terugwinnen.
Regeneratieve landbouw is een systeem van landbouwprincipes dat de bodem verrijkt, biodiversiteit verhoogt, waterhuishouding verbetert, koolstof vastlegt en de ecosysteemdiensten verbetert. Daarmee heeft het de belofte in zich dat het weerbaarheid tegen klimaatuitdagingen vergroot, landschappen verrijkt en de verdiencapaciteit van het boerenbedrijf vergroot.
Wat is regeneratieve landbouw?, coolbox13, 4 oktober 2021.
Hoogleraar Dierlijke Productiesystemen en hoofdaanvrager van het onderzoeksteam ‘Re-Rooting the Dutch Food System – From More to Better‘, Imke de Boer, neemt je mee op een reis langs zes unieke regio’s in Nederland, die sterk verschillen in agro-ecologische en sociaal-economische omstandigheden, en beschrijft hoe hun ideale voedselsysteem er in 2050 in die regio’s uit kan zien.
Imke FoodVision, Wageningen University & Research, 30 januari 2020.
“A transition to a healthy and regenerative food system requires collective knowledge and action. I am honoured to be surrounded by so many inspiring thinkers with whom we have built this food future.”
Imke de Boer
‘Je kunt heel erg dromen, maar ik vind het ook realistisch; het zou zo maar waarheid kunnen worden’
Om een en ander wat meer concreet te maken bezoekt De Boer een tweetal prachtige (en ook prijswinnende, ik kom daar op terug) Nederlandse ‘voorbeeldbedrijven’: Kipster en Herenboeren (Boxtel). Ze spreekt met respectievelijk oprichters Ruud Zanders en Geert van der Veer.
Re-rooting the Dutch food system – from more to better, WUR, 4 juni 2020.
‘Terug naar de roots van het Nederlandse voedselsysteem: van meer naar beter’
Om te zien hoe zo’n regeneratief en gezond voedselsysteem er in 2050 uit kan zien, kun je op de kipjes hieronder klikken – je komt dan op de website van de WUR, waar het onderzoeks-team van boeren, vertegenwoordigers van milieu- en landbouworganisaties en weten-schappers van de WUR, geleid door hoogleraar Imke de Boer en onderzoeker Evelien de Olde hun voedselvisie voor Nederland in 2050, evenals de veranderingen die nodig zijn om daar te komen, (in een longread) presenteren.
Een radicaal andere landbouw zou de boeren kunnen redden
,,Het is mogelijk: een duurzaam voedselsysteem. Twee Wageningse wetenschappers laten het zien”, schrijven Marcel aan de Brugh en Martine Kamsma in NRC op 24 juli 2020. Zij spraken met Imke De Boer en onderzoeker Evelien de Olde overhet Nederlandse voedselsysteem van de toekomst, zoals zij dat met een groep boeren, burgers, weten-schappers en landbouwvertegenwoordigers voor ogen hebben. Ik raad je aan, voordat je aan het ‘interactieve’ ‘Re-Rooting the Dutch Food System‘ (hieronder) begint, eerst zijn prachtige artikel te lezen. Datzelfde geldt overigens voor de longread van Tim Luimes, die hij schreef voor Vrij Nederland:
,,Proud and excited to share that we are one of 10 Finalist Visionaries in the #FoodVision2050 Prize! Next step: a virtual 3-month Accelerator starting in September. Check out our submission and the rest of the amazing Visions from around the world!”
‘Re-Rooting The Dutch Food System’ – ,,De impact van deze prijs is enorm.”
10 finalisten dingen mee naar de ‘Food System Vision Prize’
De Rockefeller Foundation, een vooraanstaande filantropische instelling, organiseert sinds oktober 2019 in samenwerking met SecondMuse en OpenIDEO de ‘Food System Vision Prize‘, en nodigde organisaties over de hele wereld uit om een visie te ontwikkelen op een regeneratief en voedend voedselsysteem dat de deelnemers tegen het jaar 2050 willen creëren. Team Imke de Boer dingt mee naar de hoofdprijs – het behoort tot een groep van 10 finalisten die na een uitgebreide selectieprocedure uitgenodigd is om deel te nemen aan een drie maanden durende virtuele Accelerator waarin ze doorgaat met het bouwen en verfijnen van haar Vision. Een korte samenvatting van de visie vind je hier.
Dit heugelijke feit werd bekend gemaakt in de eerste week van augustus 2020. Over het verdere verloop van deze competitie houd ik je vanzelfsprekend op de hoogte. De winnaars worden – als de bestrijding van het Coronavirus dat toestaat – op 14 december bekendgemaakt.
‘Re-rooting the Dutch Food System; van meer naar beter’ ontvangt titel ‘Top Visionary’
Volgens de Wageningse wetenschappers Imke de Boer en Evelien de Olde van de Groep Dierlijke Productiesystemen is het voedselsysteem aan een grondige herziening toe, lees ik in het Jaarverslag Universiteitsfonds Wageningen 2020. ,,Samen met hun team kwamen ze tot een holistische visie op een gezond en circulair voedselsysteem in Nederland in 2050, getiteld ‘Re-rooting the Dutch Food System; van meer naar beter‘. De visie leverde hen een plaats op als een van de tien finalisten van de prestigieuze Food System Vision Prize, waar ze de titel ‘Top Visionary’ ontvingen en 200.000 dollar ontvingen. Rerooting the Dutch Food Systems schetst een getransformeerd, circulair Nederlands voedselsysteem dat natuurlijke hulpbronnen beschermt, gezondere en duurzamere plantaardige voeding bevordert en onvermijdelijke verliezen en verspilling recyclet.” Klik op de illustratie hieronder om daar kennis van te nemen.
,,We zitten nu op een spannend moment, want terwijl de Food System Vision Prize formeel is afgelopen, begint het werk nog maar net en ondersteunen we het team en het belangrijke werk dat voor ons ligt.”
Sara Farley, Managing Director, Food Initiative, The Rockefeller Foundation
Imke de Boer: ‘Noord-Nederland als demonstratieregio van kringlooplandbouw: dat zou een geweldig eindresultaat zijn’
Op 3 september 2020 kreeg ik een persbericht van Wageningen University & Research onder ogen: ,,Wetenschappers van Wageningen University & Research (WUR), de Rijksuniversiteit Groningen (RUG) en belanghebbenden in Noord-Nederland gaan de komende vier jaar samen aan het werk om de principes van kringlooplandbouw te vertalen naar uitdagende toekomstbeelden en concrete handelingsperspectieven voor de regio.
,,Noord-Nederland als demonstratieregio van kringloop-landbouw: dat zou een geweldig eindresultaat zijn.”
Imke de Boer
Kringlooplandbouw als duurzame toekomst voor het voedselsysteem in (Noord) Nederland
,,Veel partijen in Nederland omarmen het principe van de kringlooplandbouw. Maar wat betekent dit in de praktijk, bijvoorbeeld voor een regio als Noord-Nederland? Kunnen we een gedeelde kringlooplandbouwvisie ontwikkelen die voortbouwt op de vele bestaande initiatieven en deze vertalen naar concrete handelingsperspectieven voor iedereen in het voedselsysteem? Dat zijn de centrale vragen in het ‘CAN-DO-IT’-project (Circular Agriculture in North-Netherlands: Daring scenarios and Interlinked Transformation).” Het volledige perbericht lees je hier:
In het kader van de eerste uitvoeringslijn lichtte Imke de Boer toe wat het project CAN-DO-IT (Circular Agriculture in North-Netherlands: Daring scenarios and Interlinked Transformation) van WUR en RUG inhoudt en hoe dit project initiatieven in Noord-Nederland kan ondersteunen bij de zoektocht naar kringlooplandbouw. Het hele webinar kun je hier terugkijken, De Boer’s toelichting op het CAN-DO-IT-project start op 1 uur en 4:52 minuten. Niet te missen!
Screenshot tweet AgroAgenda Noord Nederland, 22 oktober 2020.
Fryslân DOK ‘Beklimmers van het vlakke land’ (deel 3): over de toekomst van de landbouw
In het weekend voor de geplande bekendmaking van de Food System Vision Prize (14 december 2020, ik heb vernomen dat dat nu voor januari 2021 op de rol staat, red.) waren Imke de Boer en Evelien de Olde te zien in een Fryslân DOK-documentaire van Omrop Fryslân. In de derde aflevering van ‘Beklimmers van het vlakke land‘, een prachtige serie gemaakt door Albert Jensma, Bart Kingma en cameraman Jan Bensliman, staat de ’toekomst van de landbouw’ centraal en gingen De Boer en De Olde uitgebreid in op hun ‘voedselvisie’, hun inzending voor de Rockefeller Food System Vision Prize. Het idee achter hun visie: de boer is naast efficiënte producent ‘steward’ van het landschap en wordt daarvoor ook betaald.
De programmamakers brachten daarnaast een bezoek aan foeragehandelaar Theo Mulder uit Kollumerzwaag en ze gingen langs bij zelfoogsttuin ‘Us Hôf‘ in het dorpje Sibrandabuorren. De eigenaren daarvan, Bregje Hamelynck en Michel Paulius, werken er op basis van permacultuur. Klik hieronder voor een hoopvolle blik op een toekomstig landbouw- en voedselsysteem, met – hopelijk – Noord Nederland als voorbeeld.
FRYSLÂN DOK: Beklimmers fan it flakke lân diel 3: Lânbou, Omrop Fryslân, 13 december 2020.
‘Wageningen team awarded Top Visionary title for their vision for the Dutch Food System 2050’
‘Zo zou ons voedelsysteem eruit kunnen zien in 2050’
‘We lopen tegen die grenzen van onze planeet aan,’ zegt Evelien de Olde tegen Ineke van der Hurk, die haar en Imke de Boer voor VPROTegenlicht interviewde. ‘Daarom hebben we gekeken wat de ruimte nog is binnen die grenzen. Maar we hebben ook gekeken hoe de boer kan opereren binnen het sociaal fundament. Met oog voor werkgelegenheid, recht op goed voedsel, maar ook dierenwelzijn.’ Op deze zes gebieden zijn volgens hen grootschalige systeemveranderingen mogelijk:
1. Milieu: voer alleen restproducten aan dieren
2. Economie: voer een maatschappelijk binnenlands product in
3. Technologie: gebruik het niet voor schaalvergroting, maar voor ecologische doelen
4. Dieet en gezondheid: we zullen nieuwe planten moeten leren eten
5. Cultuur: van consument naar prosument
6. Beleid: geef de boer de ruimte
Van der Hurk bespreekt ze alle zes in een uitgebreide redactionele VPROTegenlicht-reportage, waarbij De Boer en De Olde via een korte (drie minuten durende) video toelichting geven op hun gelauwerde visie.
Zo zou ons voedelsysteem eruit kunnen zien in 2050, Ineke Van der Hurk, VPRO Tegenlicht, 27 januari 2021.
De Maaltijd van Morgen; over een gezond en duurzaam voedselsysteem
Hoe creëren we een gezond en duurzaam voedselsysteem? Wie hebben we daarvoor nodig? Wat is nu al mogelijk en welke innovaties zijn nodig? Welke voorbeelden bestaan er op nationale en internationale schaal? Belangrijkste vraag: wat eten we morgen? Met die vragen lanceert Pakhuis de Zwijger op 9 februari 2021 een nieuwe serie: ‘De Maaltijd van Morgen; over een gezond en duurzaam voedselsysteem‘. Een serie die gemaakt wordt in samenwerking met het team–Re-Rooting The Dutch Food System en Food Hub. Die gaat Kunst en Landschap natuurlijk volgen.
Bekijk hieronder de eerste aflevering, gepresenteerd en gemodereerd door – voor Noorderlingen geen onbekende – Wilbert van de Kamp. Voor de volgende afleveringen kun je terecht op het YouTube-kanaal van Kunst en Landschap – er is een aparte playlist voor je aangemaakt. Handig? Veel plezier bij deze prachtige uitzending!
De Maaltijd van Morgen #1: Voedselvisie: terug naar de roots, Pakhuis de Zwijger, 10 februari 2021.
Principes, drijfveren en kansen van een circulaire bio-economie
Het is een wrede zomer geweest. De pandemie woedt voort, terwijl grote delen van de wereld in brand staan, schrijft David Vetter, senior onderzoeker klimaat, hernieuwbare energie en circulariteit in het toonaangevende tijdschrift Forbes op 18 augustus 2021. Vetter refereert – een maand na de heftige overstromingen in Limburg, België en Duitsland – aan het zesde IPCC-rapport, dat waarschuwt voor het feit dat de tijd dringt om de opwarming van de aarde binnen beheersbare (hoewel nog steeds crisisveroorzakende) grenzen te houden.
Het IPCC-rapport verscheen op dezelfde dag als het onderzoekspaper, gepubliceerd in Nature Food, waaraan Imke de Boer en Evelien de Olde bijdroegen, evenals mede-auteur Abigail Muscat. Het is die laatste die David Vetter voor Forbes interviewt en de vraag voorlegt of dit paper, waarin een circulaire, biogebaseerde economie beschreven wordt, de weg zou kunnen zijn naar een duurzame toekomst.
Ik zie mezelf als een redelijk verantwoordelijke consument als het om eten gaat, zegt fotograaf Saskia Wesseling op haar website. Toch heeft ze dagelijks het gevoel dat ze faalt. Ze maakte een prachtige artistieke verbeelding van de Re-Root Our Food-voedselvisie. Sterk staaltje Kunst én Landschap!
,,Hoe kan ik mijn koop- en eetgewoonten verbeteren om een gezondere consument te worden? Hoe kan ik mijn voedsel opnieuw wortelen in een samenleving die overladen is met verpakkingen en gemak?Welke stappen zijn nodig om mijn ecologische voetafdruk te verkleinen en de toekomst van onze kinderen te ondersteunen?”
Er zijn nogal wat visies, nota’s, plannen en ver-gezichten op, voor en over (natuur- en landschaps-inclusieve) kringlooplandbouw over ons uitgestort na het verschijnen van Carola Schouten’s Realisatieplan Visie LNV ‘Op weg met nieuw perspectief’ sinds de herfst van 2018. De beweging naar kringlooplandbouw was vanaf dat moment met dit plan in gang gezet en ‘onomkeerbaar’, aldus ministerie LNV. In de zomer van 2020 – vele discussies, publicaties, bijeenkomsten en (door corona online) seminars later – kwamen Jan Willem Erisman, voormalig lid van de commissie-Hordijk en met ingang van1 september 2020 benoemd als hoogleraar Milieu en Duurzaamheid aan de Universiteit Leiden, en Frank Verhoeven, consultant bij Boerenverstand, met een rapport dat verscheen in opdracht van ministerie LNV:
,,De landbouw presteert weliswaar zeer goed als het gaat om de export, de efficiëntie in de keten en de milieudruk per kilogram product, maar is wel buiten haar grenzen getreden als het gaat om de leefomgevingkwaliteit, biodiversiteit en klimaat”, zo meldt de samenvatting van het rapport. Erisman en Verhoeven pleiten voor een kringlooplandbouw die (nieuw) perspectief biedt om tot een volhoudbare landbouw in Nederland te komen.
Zij bieden met het rapport handvatten om de prestaties van de kringlooplandbouw te toetsen aan een meetlat met negen criteria, zogeheten KPI’s – Kritische Prestatie Indicatoren – zoals het sluiten van de kringloop, beperken verliezen, bijdrage aan klimaat- en andere leefomgevingopgave, vitaliteit platteland, het leveren van een bijdrage aan de waarde van voedsel, het versterken van de relatie tussen boer en burger en van de Nederlandse positie als ontwikkelaar en exporteur van integrale oplossingen voor klimaatslimme en ecologisch duurzame voedselsystemen.
Verkennend onderzoek vanuit een integrale gebiedsgebonden benadering dus, waarbij de set van KPI’s (m.i.v. 2023, red.) kan dienen binnen het nieuwe Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) als optie voor een nog te ontwikkelen beloningsmodel richting de boer voor prestaties op klimaat, bodem, water en biodiversiteit.
Zowaar geen gemakkelijke opgave; na veel politiek gekrakeel en jarenlang traineren (of ‘pleisterplakken’) plus een hoop ingewikkelde termen die over en weer ge- en misbruikt werden om de aandacht af te leiden van het daadwerkelijke probleem, terugdringing van stikstofdepositie, probeert Jan Willem Erisman opheldering te verschaffen. Op 8 september 2020 werd hij geïnterviewd door de kennisbank Omgevingsweb over het ogenschijnlijk ‘ingewikkelde’ AERIUS, een rekeninstrument voor de leefomgeving: ‘AERIUS een nuttig instrument voor het stikstofbeleid?’.
Pilots KPI’s in experimenteergebieden kringlooplandbouw
Met ingang van januari 2020 ging het project ‘Kritische prestatie-indicatoren voor kringlooplandbouw‘ van start. Daarin werken Wageningen University en Research (WUR), het Louis Bolk Instituut en adviesbureau Boerenverstand samen met de praktijk aan een KPI-kringlooplandbouw-systeem om de voortgang in kringlooplandbouw op het boerenbedrijf te kunnen monitoren. Dit project ontwikkelt en test een basisset van indicatoren die inzetbaar is voor meerdere duurzaamheidsdoelen en sectoren in meerdere regio’s.
Er zijn al kritische prestatie-indicatoren in de zuivel en in de akkerbouw. Dit project bouwt voort op ervaringen in die sectoren en ontwikkelt en testen de indicatoren met de praktijk in de experimenteer-gebieden voor kringlooplandbouw. Deze gebieden – Drenthe is er een van – zijn aangewezen door de minister en bieden boeren de ruimte om tijdelijk af te wijken van regelgeving om te kunnen experimenteren met kringlooplandbouw. De pilots binnen het project lopen tot en met december 2022 en sluiten daarmee mooi aan bij de start van het nieuwe GLB, waarover ik je een eindje verderop in dit blogboek uit de doeken doe.
Eerst legt secretaris-generaal Jan-Kees Goet van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit je uit waarom het ministerie van LNV de ontwikkeling van kritische prestatie-indicatoren voor kringlooplandbouw steunt.
Waarom LNV de ontwikkeling van kritische prestatie-indicatoren voor kringlooplandbouw steunt, Wageningen Economic Research, 23 maart 2021.
Integraal sturen op doelen voor duurzame landbouw via KPI’s
Een gezamenlijke taal en kader is belangrijk om met gebieds- en keten partijen samen te werken. De samenwerkende instellingen publiceerden een white paper waarin deze gemeenschappelijke taal en kader worden gepresenteerd. Het biedt een overzicht van doelen, definities, randvoorwaarden en vervolgstappen voor de ontwikkeling van een landelijk kpi-systeem.
Een gezamenlijk kader is belangrijk doordat aan de vergader- en keukentafels verschillende beelden en verwachtingen ontstaan over de ontwikkeling van een KPI-systematiek voor kringlooplandbouw, wat de samenwerking in de weg kan staan. Deze notitie geeft daarom richting aan de verdere ontwikkeling en toepassing van een KPI-systematiek voor kringlooplandbouw.
Boer kan straks progressie naar kringlooplandbouw meten
Het ministerie van LNV gaat vanaf 1 juni 2021 samen met ketenpartijen, kennisinstellingen en verschillende experimenteergebieden een set van zogenoemde ‘kritische prestatie-indicatoren‘ (KPI’s) (verder) ontwikkelen waarmee agrarisch ondernemers aan de slag kunnen om hun bedrijf in te richten naar de principes van kringlooplandbouw. Dit staat in het tweede resultatenoverzicht van de Visie ‘Waardevol en verbonden’, dat minister Schouten (LNV) op die dag naar de Tweede Kamer stuurde. In het overzicht staat het verdienvermogen bij duurzaam ondernemen centraal, aldus de minister.
,,Voor ondernemers die de omslag willen maken naar een vorm van landbouw die meerdere generaties houdbaar is, telt uiteindelijk de vraag of en hoe zij dit in bedrijfseconomisch opzicht voor elkaar krijgen.”
Minister Carola Schouten
Ook geeft de minister aan dat er al grote stappen gezet zijn in de omslag naar kringlooplandbouw.
,,Het is echter een proces van jaren en daarom is het van belang om de lange termijn in het oog te houden en samen met de sector, overige partijen uit de voedselketen en de overheid vast te houden aan de ingezette koers.”
Minister Carola Schouten
De KPI’s kunnen aan een ondernemer laten zien in hoeverre zij op koers liggen voor bepaalde doelstellingen op het gebied van klimaat, stikstof, bodemkwaliteit, biodiversiteit en dierenwelzijn. Ondernemers kunnen op deze manier zelf bepalen op welke gebieden zij nog betere resultaten moeten realiseren. Bovendien is het voor de overheid dan ook makkelijker om bedrijven te belonen voor de prestaties die zij leveren. Eind 2021 moet er een eerste ‘basisset’ van KPI’s beschikbaar zijn.
Naast financiële ondersteuning via onder meer het eerder genoemde Omschakelfonds is er ook ruimte nodig om (verder) te experimenteren met kringlooplandbouw. Op het moment van het tweede resultatenoverzicht zijn 14 experimentovereenkomsten afgesloten. De komende 2 jaar kunnen daar nog 26 bij komen.
Drenthe zet als experimenteel gebied in op KPI’s ‘biodiversiteit’ en ‘landschap‘ voor verdere verduurzaming landbouw
Drenthe is een van die experimenteergebieden. Er is voor de provincie gekozen omdat ondernemers in de melkveesector, samenwerkend in het project ‘Duurzame Melkveehouderij Drenthe‘ (DMD), al beloond zijn voor verbeteringen in de bedrijfsvoering op het gebied van klimaat, stikstof, bodemkwaliteit, biodiversiteit en dierenwelzijn. Die ervaring kan bijdragen aan de nieuwe experimenten, die onder auspiciën van de Regiodeal Natuurinclusieve Landbouw (Noord Nederland) en de Agenda Boer, Burger en Biodiversiteit plaats (zullen) vinden.
,,Dat Drenthe is aangewezen als experimenteergebied zie ik als blijk van waardering voor onze aanpak. Deze aanpak werkt voor Drenthe en kan een voorbeeld zijn voor de rest van Nederland.”
Henk Jumelet, gedeputeerde provincie Drenthe
Wat de provincie Drenthe doet op het gebied van KPI’s en belonen van bewezen prestaties, Wageningen Economic Research, 19 april 2021.
FarmHack organiseert ‘Online Café’ en ‘gebiedsgesprekken’ via een soort ‘langzame chat’
FarmHack verzorgt cursussen en begeleidt gebiedsprocessen in landbouw. Het platform faciliteert (online) gebiedsgesprekken om met boeren, agrobedrijfsleven en betrokkenen uit diverse (vak)gebieden na te denken over een basisset van indicatoren en kennis uit te wisselen.
Eind mei 2021 is het platform (ook in Drenthe) gestart met een online café en een plek waar deelnemers en geïnteresseerden ‘gebiedsgesprekken‘ met elkaar kunnen voeren. Farmhack biedt een soort ‘langzame chat’, bedoeld om op momenten dat het deelnemers uitkomt even te (kunnen) kijken naar informatie, discussies te volgen en om (eigen) ideeën te delen.
In onderstaande video spreekt kennismobilisator bij FarmHackJosien Kapma met projectleider en coördinator natuurinclusieve landbouw aan Wageningen University & ResearchAnne van Doorn over het belang van deze gebiedsgesprekken. Hoe passen deze gesprekken in het KPI-onderzoek en waar gaat dit onderzoek heen? Wordt de invoering van de KPI-systematiek straks algemeen (nieuw) beleid?
Interview met Anne van Doorn (WUR), FarmHack.NL, 10 juni 2021.
Het nieuwe GLB gaat toekomstbestendige landbouw sterker belonen
Het GLB, het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid wordt vernieuwd per 2021. Het ministerie van LNV gaat er echter (om verschillende redenen) van uit dat het (‘volgroeide’) nieuwe GLB pas op 1 januari 2023 (‘officieel’) van start gaat. Er is daarom ruimte om meer pilots op te zetten in de aanloop daar naartoe.
Met de besluiten zoals die in oktober 2020 zijn genomen door de Raad van Landbouw-ministers en het Europees Parlement over het GLB 2023 – 2027 kan Nederland goed leven, zegt Ad Tabak in een bericht van GLB-Toekomst op 30 oktober: ‘GLB-NSP eind 2021 naar Brussel‘.
,,Er is weliswaar nog geen definitief akkoord, maar de contouren zijn nu wel zichtbaar. En die contouren bieden ruimte om in Nederland door te gaan op de ingeslagen weg. Daar ben ik blij mee.”
In de video hieronder leggen Tabak en melkveehouder Alex Datema, voorzitter bij BoerenNatuur, de koepel van agrarische collectieven in Nederland, uit, dat het nieuwe GLB moet bijdragen aan een verduurzaming van de landbouw. In verschillende pilots wordt daarbij getest met mogelijke nieuwe stimuleringsmaatregelen. Datema hoopt dat het nieuwe GLB inzet op een nieuwe landbouwontwikkeling ‘waar balans is tussen voedselproductie en de omgeving’.
Het nieuwe GLB gaat toekomstbestendige landbouw sterker belonen, RVO, Rijksdienst voor Ondernemend Nederland, 22 juli 2020.
Webinar ‘Puntensysteem & KPI’s‘: 22 september 2020
We hebben in Nederland grote uitdagingen op het gebied van klimaat, biodiversiteit, landschap en water. Doelstelling van het nieuwe GLB is dat het toekomstbestendige landbouw stimuleert, waarbij steeds meer wordt ingezet op een beloning voor maatschappelijke diensten. Hoe dat in zijn werk gaat – kan gaan – wordt helder uitgelegd in het webinar ‘Puntensysteem & KPI’s‘, waarbij deelnemers (ook per telefoon) vragen konden stellen aan Aard Mulders, senior adviseur bij het ministerie van LNV, bovengenoemde melkveehouder Alex Datema en Ben Haarman, agrarisch ondernemer en bestuurder-LTO (Natuur- en Landschapsontwikkeling). Het webinar vond plaats op 22 september 2020.
Het nieuwe GLB: ecoregelingen en het puntensysteem, Toekomst GLB, 12 oktober 2020.
De landbouw kan groener!
Het programmateam van Ad Tabak zag kans twee dagen voor de te houden online conferentie (op 3 december 2020) een en ander over de plannen voor na 2022 in beeld te brengen. In samenwerking met twintig Agrarische Collectieven en LTO Nederland heeft het in zeven pilots uitgezocht hoe het nieuwe GLB-beleid er in de praktijk uit zou kunnen komen te zien.
De landbouw kan groener!, BoerenNatuur Agrarisch Natuur- en Landschapsbeheer, 1 december 2020.
Crossmediale GLB- campagne over duurzaamheid in de praktijk
Onderstaande video maakt onderdeel uit van een crossmediale GLB-campagne voor een aantal pilots gemaakt door het community marketingbedrijf Communiteers uit Helmond. Om bewustzijn te creëren onder de doelgroep heeft het bureau (onder andere) een drietal video’s gecreëerd waarin boeren en tuinders uitleggen wat zij doen op het gebied van duurzaamheid.
In onderstaande video zie je Leendert Jan Onnes die een akkerbouwbedrijf heeft in het Groningse Finsterwolde. De dronebeelden zijn van Blik van Boven.
Gemeenschappelijk Landbouwbeleid – campagne Pilot, Communiteers, 2 juni 2020.
GLB-pilot Hoe? Zo!, vereniging Noardlike Fryske Wâlden, 31 maart 2020.
Drie Friese en Groninger boeren testen maatregelen voor meer natuurwaarde in kader van ‘Hoe? Zo!’
Drie boeren uit Noord Nederland, akkerbouwer Jan Wolthuis uit Den Andel, melkveehouder Ron Iwema uit Rasquert en – eveneens melkveehouder – Jappie Hooisma uit Kootstertille, voeren ‘de maatregel’ uit als onderdeel van de GLB–praktijkpilot ‘Hoe? Zo!‘. Hierin kijken ze naar welke maatregelen ze op het gebied van milieu, klimaat en biodiversiteit kunnen uitvoeren zodat die passen binnen hun bedrijfsvoering en tegelijk een bijdrage leveren aan vergroening van het landschap.
Lees hieronder wat zij nu al doen op de website van het Toekomstig Gemeenschappelijke Landbouwbeleid (GLB). De foto’s van deze experimenterende boeren zijn gemaakt door Mark Schuurman van ‘Anderbeeld‘ uit Sauwerd, Groningen.
,,We moeten op een iets andere wijze gaan boeren. De laatste tientallen jaren is er een te grote aanslag geweest op onze gronden. Dat past niet bij goed rentmeesterschap. Onze GLB-pilot-maatregel ‘sabbatical year’ of ‘rustgewas’ sluit hier naadloos op aan.”
‘Deelnemers GLB-pilot Hoe? Zo!: Duurzame maatregelen goed inpasbaar in bedrijfsvoering’
De maatregelen die deze ‘Hoe? Zo!-boeren‘ op het gebied van milieu, klimaat en biodiversiteit treffen, zijn goed inpasbaar in de bedrijfsvoering van de agrariërs, zo blijkt uit een enquête onder de deelnemers van de gezamenlijke praktijkpilot.
,,96 procent van de 71 uitvoerende deelnemers heeft het evaluatieformulier ingevuld. Dat levert waardevolle feedback op.”
Janneke van der Velde, projectleider bij Collectief Groningen West
De experimenterende boeren kunnen goed uit de voeten met het ‘veranderende Europese landbouwbeleid’. Dat blijkt uit het persbericht van 25 maart 2021 over de dan net afgeronde pilot van de gezamenlijke agrarische collectieven Noardlike Fryske Wâlden, Groningen West en Midden Groningen. Uit de GLB-praktijkproef komt naar voren dat agrariërs de gevraagde extra inspanningen die de natuur ten goede komen, kunnen leveren. Ook de begeleidende rol van de collectieven wordt gewaardeerd.
Binnen de pilot lag de focus op het ontwikkelen en testen van een zelfsturend puntensysteem. Boeren kunnen voor maatregelen uit de zogenoemde ecoregelingen punten verdienen met een bijbehorende vergoeding. Het puntensysteem werkt op basis van naburigheid. Maatregelen krijgen extra punten als ze ‘naast elkaar liggen’ en ook daadwerkelijk in de nabijheid van elkaar worden uitgevoerd.
In een aantal andere gebieden in Nederland zijn ook pilots uitgevoerd voor het ontwikkelen en testen van een praktisch en uitvoerbaar puntensysteem voor de ‘vergroening-GLB’. Vanuit de pilot Hoe? Zo! gaat Collectief Groningen West samen met Water Land & Dijken en Flevolands Agrarisch Collectief in 2021 en 2022 meedraaien in een vervolgpilot. Dit doen zij onder auspiciën van en samen met BoerenNatuur en LTO Nederland. Zo werkt men gezamenlijk aan één puntensysteem dat door elke boer in Nederland in 2023 – het jaar dat het Nieuwe GLB van start gaat – kan worden toegepast.
Een dag voor publieke bekendmaking werden de ‘aansprekende resultaten’ van de pilot online met alle gebiedspartners gedeeld. Het programma vind je hier, de videoregistratie van deze bijeenkomst kan ik om technische redenen helaas niet tonen. Wil je hem toch graag terugkijken? Stuur dan een mail naar info@noardlikefryskewalden.nl, je ontvangt dan een link om het bestand te downloaden. De samenvatting van het Eindrapport van de GLB-pilot-Hoe? Zo! heb ik hieronder wel alvast voor je opgenomen.
Toekomstbestendig boeren sterker belonen, dat is de focus van het nieuwe GLB. Grote maatschappelijke onderwerpen als klimaat, milieu en biodiversiteit krijgen daarin meer aandacht. Maar het GLB alleen is niet genoeg om de transitie in de landbouw voor elkaar te krijgen. Dat is de belangrijkste boodschap die Ad Tabak wil meegeven. Hij wordt per 1 maart opgevolgd door Annemiek Hautvast als programmadirecteur voor het opstellen van het Nationaal Strategisch Plan.
Ad Tabak: ,,GLB kan het niet alleen” Toekomst GLB (Interview met scheidend programmadirecteur-Nationaal Strategisch Plan, Ad Tabak), 1 maart 2021
25 WUR-adviezen voor een groener Europees Landbouwbeleid
Ook in Wageningen hebben ze niet stilgezeten. Op 5 januari 2021 werd door projectleider en coördinator Natuurinclusieve Landbouw aan de WUR, Anne van Doorn, ‘25 adviezen voor een groener Europees Landbouwbeleid‘ gepresenteerd. Het onderzoeksrapport is door Minister Schouten aangeboden aan de Tweede Kamer. Het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit heeft Wageningen Environmental Research gevraagd om te analyseren hoe en op welke wijze het NSP (Nationaal Strategisch Plan GLB 2021-2027) voor de groene doelen het beste ingevuld kan worden. Hieronder het WUR-bericht en onderzoeksrapport: ‘Interventielogica voor de groenblauwe architectuur van het GLB‘.
‘Strijd om Brusselse miljarden: gaat de Europese landbouw nu wél vergroenen?’
In mei 2021 wordt in Brussel opnieuw gestreden om de Europese landbouwsubsidies tot 2027, met ruim 400 miljard de op één na grootste hap uit de Europese begroting, schrijft Mac van Dinther in de Volkskrant. ‘Net als in de afgelopen periode is vergroening van de landbouw een speerpunt. Tot nu toe kwam daar niets van terecht. Waarvan hangt het af of het dit keer wel gaat lukken?’
Minister lanceert concept Nationaal Strategisch Plan: ‘Het nieuwe GLB: toekomstbestendig boeren’
Bijna 40 procent van de begroting van de Europese Unie wordt aan landbouw besteed. Dit geld gaat vooral naar subsidies. Het huidige GLB bestaat uit twee onderdelen: landbouwsubsidies en subsidies gericht op plattelandsontwikkeling. Deze onderdelen zijn voornamelijk gericht op drie zaken; inkomenssteun voor de boeren, marktregulering en plattelandsontwikkeling. Met dit landbouwbeleid wil de Commissie het beleid groener, eerlijker, efficiënter, en effectiever maken.
Nieuwe hervormingen van het GLB zullen naar verwachting pas vanaf januari 2023 worden doorgevoerd, afhankelijk van het definitieve akkoord tussen het Europees Parlement en de Raad. De voorgestelde plannen van de Commissie zijn gericht op het stimuleren van de ontwikkeling van een duurzame en competitieve landbouwsector die een aanzienlijke bijdrage kan leveren aan de Europese Green Deal.
Nadat op 28 mei 2021 bekend werd dat de onderhandelingen over de vergroening van het GLB waren mislukt, werd er in de week van 21 juni opnieuw onderhandeld. Op 25 juni 2021 werd bekend dat er een voorlopig informeel akkoord is bereikt over het GLB vanaf 2023. Daar is onder meer besloten dat de inkomenssteun voor boeren voor een deel afhankelijk wordt van de vergroening die zij in hun bedrijf doorvoeren. Op 28 juni 2021 gaven de Europese Ministers van Landbouw akkoord aan de informele overeenkomst. Alleen het Europees Parlement moet deze nu nog goedkeuren.
Nederlandse invulling van het nieuwe GLB: zes leidende principes
In de plannen die nu op tafel liggen, krijgen Europese lidstaten de opdracht zelf ‘strategische plannen’ op te stellen, waarin ze aangeven hoe ze de landbouw in hun land groener willen maken, dat wil zeggen natuur- en klimaatvriendelijker. Die plannen moeten worden ingediend bij de Commissie, die ze toetst aan de vergroeningsdoelstellingen.
Het (concept) Nationaal Strategisch Plan (NSP) is dus de Nederlandse invulling van het nieuwe GLB. De in maart 2021 begonnen programmadirecteur GLB-NSP Annemiek Hautvast laat aan de hand van zes leidende principes zien wat Nederland concreet wil gaan doen om te komen tot een duurzame, toekomstbestendige landbouwsector. Daarbij wordt rekening gehouden met het karakter van de landbouwsector in Nederland, maar ook met de uitdagingen waar we in ons land voor staan op het gebied van natuur, klimaat en biodiversiteit.
Webinar LTO Nederland: toekomst GLB in Europese Unie en in Nederland
In aanloop naar de (online) conferentie ‘Het GLB onderweg naar nieuw perspectief‘ (1 juli 2021) over de invulling van het NSP organiseerde LTO Nederland op 11 mei een webinar over de toekomst van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid in de Europese Unie en in Nederland. Iris Bouwers, Brussels lobbyist bij LTO Nederland, spreekt met Jan Sevenster, manager GLB en woordvoerder in de onderhandelingen in ‘Brussel‘, en Arie van der Greft, NSP-programmamedewerker. Beide heren, werkzaam bij het ministerie van LNV, blikken vooruit.
Kijk terug! Webinar ‘Toekomst GLB in de EU en Nederland’, LTO Nederland, 17 mei 2021.
Concept Nationaal Strategisch Plan: ‘Het nieuwe GLB: toekomstbestendig boeren’
Klimaatverandering, het broeikaseffect, afname van biodiversiteit en een toename van extreem weer. Het is slechts een greep uit de uitdagingen op het gebied van klimaat, natuur en milieu waar Nederland voor staat. Deze vragen om aanpassingen van ons allemaal. Door schonere energie op te wekken, onze huizen anders te verwarmen, maar ook door duurzamer te boeren.
Met het nieuwe GLB wil men zich richten op het ondersteunen van boeren die hier werk van maken. De programmasamenstellers gaan uit van het idee dat agrariërs onderdeel zijn van de oplossing. Een groot deel van ons land is boerenland. Het zijn juist de agrariërs die kunnen helpen doelstellingen te halen. Het nieuwe GLB wil boeren helpen om die rol te gaan spelen, het beoogt ’toekomstbestendig boeren’.
GLB-Pilots publiceren gezamenlijke eindrapport met ervaringen en geleerde lessen
Vanaf 2019 hebben agrarische ‘Collectieven‘ en LTO in zeven pilots gewerkt aan ideeën voor de invulling van het GLB vanaf 2023 in Nederland. Met grote betrokkenheid van boeren is verspreid over het land verkend hoe het GLB in ons land kan bijdragen aan bodem, water, klimaat, biodiversiteit en landschap op een manier die ‘aansluit bij de werkelijkheid van het agrarisch ondernemen’.
De resultaten van de pilots laten zien dat regionaal maatwerk, kennis, keuzevrijheid voor de boer en beloning naar prestatie het mogelijk maken om de landbouw verder te vergroenen, zo meldt BoerenNatuur op 1 juli 2021, de dag dat de GLB-Pilots hun gezamenlijke eindrapport met ervaringen en geleerde lessen publiceren.
WUR-onderzoeker Jeroen Candel: ‘Nederlandse invulling GLB veel te vrijblijvend’
Met vrijwillige ecoregelingen alleen halen we wettelijk vastgestelde klimaat-, stikstof- en biodiversiteitsdoelen niet. Het Nationaal Strategisch Plan (NSP) moet voor het nieuwe GLB meer verplichtende maatregelen bevatten, stelt WUR-onderzoeker Jeroen Candel.
,,We komen niet meer verder met het voor ons uitschuiven van duidelijke keuzes over hoe we produceren en consumeren”, schrijven Caspar van den Berg, hoogleraar Global and Local Governance aan de RUG/CampusFryslân. Theunis Piersma, hoogleraar Trekvogelecologie aan de RUG en onderzoeker bij het NIOZ en Klaas Sietse Spoelstra, strategisch veranderaar bij Nij sicht, in een opiniestuk in de Leeuwarder Courant van 24 september 2020.
Hun betoog spitst zich (voornamelijk) toe op verduurzaming van de landbouw en herstel van biodiversiteit (stap 3). Ze stellen dat de landbouwtransitie een verandering vraagt van alle spelers in de keten (overheid, boer, bank, verwerker, retail, toeleveranciers en consumenten), en dat die alleen kan slagen als die verankerd is voor de lange termijn. Ze roepen op tot politiek en maatschappelijk leiderschap, van mensen uit de mainstream van het politieke landschap. En achten de overheid verantwoordelijk voor de regie van dat transformatie-proces. Twee keer klikken voor het beste (leesbare) resultaat.
Stappen naar natuur- en landschapsinclusieve kringlooplandbouw in Noord Nederland
Ik ga hieronder een poging doen je – op hoofdlijnen – op de hoogte te houden van de ontwikkeling en (over)gang naar een natuur- en landschapsinclusieve kringlooplandbouw in Noord Nederland. Landelijk gevoerde discussies, belangwekkende rapporten, initiatieven en resultaten neem ik daarbij mee. Hopelijk is dat voor jou een reden om Kunst en Landschap regelmatig te bezoeken. Bookmarken mag.
‘Kringlooplandbouw in Noord-Nederland: van marge naar mainstream’
Om die (over)gang goed te kunnen volgen en begrijpen is een blik op het (prille) verleden niet onbelangrijk. 2020 mag dan gezien worden als (wenselijk) kantelpunt, het is zeker niet zo dat er – met name in Noord Nederland – niet eerder al initiatieven genomen zijn om de weg naar kringlooplandbouw in te (willen) slaan.
Kringlooplandbouw in Noord-Nederland, de gemaakte stappen
Sinds 1990 wordt er in Noord-Nederland, waaronder de Noardlike Fryske Wâlden en de provincie Drenthe, door melkveehouders, wetenschappers en beleidsmakers geëxperimenteerd om de kringloop van mineralen op het boerenbedrijf zo goed mogelijk te sluiten. Steeds meer agrarisch ondernemers werden (en worden) zich bewust van het belang van het sluiten van de kringloop, ingegeven door aanscherping in mestwetgeving, schaarste van grondstoffen, hogere kosten van kunstmest en belasting van de omgeving. Efficiënt gebruik van grond- en hulpstoffen was daarbij de kerngedachte. Anno 2020 kunnen we daar de stikstofproblematiek (die natuurlijk toen ook al speelde) en discussie daarover aan toevoegen. Klik hier of op de foto om ‘Kringlooplandbouw in Noord Nederland, van marge naar mainstream‘ in te kijken of te downloaden.
Film: ‘Winst met kringlooplandbouw’
,,Winst met kringlooplandbouw, zowel economisch als voor de natuurlijke omgeving”, daarmee sluit the voice over van onderstaande film af. In een bijna uurlange reportage van Huib Schoonhoven wordt aan de hand van voormalig (kringloop)onderzoeker aan de WUR – in hart en ziel boer – Jaap van Bruchem, een positief beeld geschetst van het complexe vraagstuk hoe (gangbare) boeren aangezet kunnen worden om over te schakelen op kringlooplandbouw. Friese en Drentse boeren die dat al deden komen daarbij aan het woord. Kijken!
Winst met kringlooplandbouw, Huib Schoonhoven, 26 februari 2020.
‘Grutsk’, zes trotse boeren uit het Noorden over het ‘Nieuwe Boeren’
Nog meer film! Kunst en Landschap houdt van verbeelden. Voordat je je op de actuele artikelen hieronder stort, wijs ik je op een eerdere blogbijdrage over een educatief filmproject: ‘Grutsk‘, over het ‘Nieuwe Boeren‘. Het ging op 7 november 2019 in première op het Noordelijk Filmfestival. Kijk – (gratis) tachtig minuten lang – naar een zestal trotse boeren uit het Noorden.
Natuur- en landschapsinclusieve kringlooplandbouw in beeld
Hieronder houd ik je in handige maandoverzichten op de hoogte van de ontwikkeling en (over)gang naar een natuur- en landschapsinclusieve kringlooplandbouw in Noord Nederland. Landelijk gevoerde discussies, belangwekkende rapporten, evenementen, initiatieven en resultaten neem ik daarbij mee. Hopelijk is dat voor jou een reden om deze pagina van Kunst en Landschap regelmatig te bezoeken. Bookmarken mag.
Dit blogboek is gestart op 14 januari 2020, de dag dat zo’n zestig natuur-, milieu-, landbouw- en landschaps-organisaties met hun achterban ‘aandacht’ vroegen voor kringlooplandbouw door, met een tien-stappen-plan onder de arm, de KRING-LOOP van Delfgauw naar Den Haag te lopen, om het bij aankomst aldaar aan minister Schouten aan te bieden. Die dag was voor mij (mede) aanleiding om het ‘stappenproces’ voor Kunst en Landschap te gaan volgen en documenteren. In de zoektocht naar mogelijkheden voor een systemische verandering van ons landbouw- en voedselsysteem is (relevante) informatie en (doelgerichte) communicatie immers onontbeerlijk.
Er zijn – ondanks Corona – in 2020 en 2021 zeker stappen gemaakt en vele zullen volgen. Kunst en Landschap zette – en zet ze – voor je op een rijtje:
Maandoverzichten Kringlooplandbouw-special Kunst en Landschap (2020)
Maandoverzichten Kringlooplandbouw-special Kunst en Landschap (2021)
Maandoverzichten Kringlooplandbouw-special Kunst en Landschap (2022)
