De ‘BOEREN OP SCHIER’ in 2021 als ‘GLB-pilot’ officieel van start met ‘VAN SCHIER’. De nieuwe zuivelcoöperatie gaat in KAAS!
De contracten zijn getekend! Met ingang van 2021 kunnen de boeren van Schier als Zuivelcoöperatie Schiermonnikoog van start
Het gaat lukken! Het project dat landbouw en natuur op Schiermonnikoog voor eens en, als het goed is, voor altijd moet verenigen, komt van de grond. Dat schreef Anne Roel van der Meer op 14 november 2020 in een uitgebreide reportage over de ‘Schierboeren’ in ‘De zeven boeren van Schiermonnikoog willen samen de toekomst van het eiland en zichzelf veilig stellen: zo doen ze dat‘ – in zowel het Dagblad van het Noorden als de Leeuwarder Courant. De contracten zijn getekend. Met ingang van januari 2021 kan de zuivel-coöperatie Schiermonnikoog met ‘Van Schier‘ officieel van start!
Voor het project van de Schiermonnikoger zuivelboeren hoopte men ergens in januari 2021 een ‘bestuurlijk moment’ te vinden om alle intenties vast te leggen met onder anderen (toenmalig, red.) landbouwminister Carola Schouten. Het zal dan onder auspiciën van de Regio Deal Natuurinclusieve Landbouw Noord Nederland als pilot van het Gemeenschap-pelijk Landbouw Beleid (GLB) officieel voor vijf jaar worden vastgelegd.
(Over de Regio Deal Natuurinclusieve Landbouw Noord Nederland en (de pilots van) het Gemeenschappelijk Landbouw Beleid (GLB) lees je alles in de Kringlooplandbouwspecial van Kunst en Landschap Noord Nederland.)
De zeven boeren van Schiermonnikoog willen samen de toekomst van het eiland en zichzelf veilig stellen: zo doen ze dat
Anne Roel van der Meer, Dagblad van het Noorden, 14 november 2020
.
Met de eigen stroom mee
Anne Roel van der Meer, Leeuwarder Courant (Open Publicatie), 14 november 2020
(geen foto’s ingesloten, enigszins gemankeerde tekst)
Kunst en Landschap gaat GLB-pilot ‘Biodivers boeren op Schiermonnikoog‘ van de boeren van Schier op de voet volgen
Vanaf januari 2021 gaat het dus om het echie. Alle ogen zullen de komende vijf jaar gericht zijn op de inspanningen van de ‘Boeren op Schier’ – op de Zuivelcoöperatie Schiermonnikoog, die later zuivelcoöperatie Zuivelhoeve gaat heten. Met veel belangstelling gaat Kunst en Landschap ‘meekijken’ om belangstellenden te informeren, maar zeker ook te enthousiasmeren om dit mooie voorbeeld te (kunnen) volgen. Via deze pagina houd ik je op de hoogte van alle ontwikkelingen en wederwaardigheden rond deze prachtige noordelijke (GLB)-pilot, Biodivers boeren op Schiermonnikoog, die overigens niet zonder slag of stoot tot stand kwam.
Om je alvast een indruk te geven van het tot dan toe behaalde resultaat van dit project – ik heb het over het najaar van 2023 – neem ik hieronder een met veel trots gepresenteerde (eerste) video van ‘Biodivers boeren op Schiermonnikoog‘ op van hun eigen YouTube-kanaal. Uiteraard is deze video ook opgenomen in een speciale afspeellijst over deze successtory op het het YouTube-kanaal van Kunst en Landschap. Ik vervolg deze special over de Schierboeren met de voorgeschiedenis in een notendop:
Zeven ‘Boeren op Schier’ bouwen gezamenlijk aan een nieuwe toekomst en kiezen eendrachtig voor extensivering
Vanaf 2014, het moment dat de provincie Friesland alerteerde voor een te hoge stikstofuitstoot op het Nationaal Park Schiermonnikoog (Schier is een schakel in het Natura 2000-netwerk), zijn (alle) zeven melkveebedrijven op Schiermonnikoog (noodgedwongen) meer en meer met elkaar gaan samenwerken. Er moest op instigatie van landelijke wetgeving een buffer van zo’n 30 hectare gecreëerd worden tussen polder en natuurgebied.
‘Tom Poes, bedenk een list’, want de mogelijkheid kon bestaan dat één van de zeven boeren het veld moest ruimen. Toenmalig directeur van het Louis Bolk Instituut, Jan Willem Erisman, sinds september 2020 hoogleraar Milieu en Duurzaamheid bij CML aan de Universiteit Leiden, werd ‘ingevlogen’. Hij legt je eerst uit waarom (heel) Nederland een stikstofprobleem heeft. Daarna kun je een video bekijken over de consequenties daarvan voor de boeren op Schier.
.
Gaandeweg ontwikkelde zich het idee om gezamenlijk een zuivelonderneming op te zetten, die ervoor moest zorgen dat er een ‘boerentoekomst’ blijft voor de zeven melkveehouders op het eiland. Melkveehouder Ludie van der Bijl laat zijn licht over zo’n coöperatieve opzet schijnen.
Op een andere manier boeren: meer ruimte voor vee, kringlooplandbouw en geen bestrijdingsmiddelen
Deze boeren op Schier zijn de weg van verduurzaming en extensieve landbouw al ingeslagen. Omdat ze denken dat dat de beste weg is, de weg die ze moeten inslaan om ons land te behouden, schrijft Vroege Vogels in het voorjaar van 2020. ,,Ze bleven geloven in hun dromen ondanks financiële tegenslagen en collega-boeren die vinden dat ze onverantwoorde beslissingen nemen. Het zevental wil op een andere manier boeren: meer ruimte voor hun vee, kringlooplandbouw, en geen gebruik maken van bestrijdingsmiddelen.” In een radio-uitzending van het BNN/VARA-programma (28 februari 2020) komen twee van hen aan het woord.
(Klik op de illustratie hieronder voor een vijftal (!) radioreportages, waarvan de eerste over de Friese boeren gaat. Ook de andere vier reportages zijn de moeite waard – ze gaan (ook) over ’toekomstboeren’.)
Intensieve samenwerking bij uniek biodiversiteitsproject
De eilanderboeren zijn al ruim 80 jaar verenigd in de Vereniging Boerenbelang Schiermonnikoog, maar nog nooit werkten zij zó breed en intensief samen als tijdens dit unieke biodiversiteitsproject. Allen delen zij de passie voor het eiland, de schone lucht, het vee, de bodem en zijn zij blij met de gezelligheid die de toeristen op het eiland met zich meebrengt.
Alle Schiermonnikoger boeren zijn tevens recreatieondernemer. Ieder op zijn eigen manier, en met een grote verscheidenheid. Zo ook Peter Visser van de Duinhoeve. Op een eiland boeren is toch net even wat anders dan aan de vaste wal: Omrop Fryslân maakte op 26 november 2019 voor de serie ‘De Oertocht‘ (de Overtocht) een beeldverslag van Visser’s oversteek naar het vasteland. Wat hij daar gaat doen, zie je in deze uitzending.
De ‘boeren op Schier’ hebben eigen oplossing stikstofprobleem, maar Brussel gooit roet in het eten
De boeren rekenen erop dat ze ter overbrugging gebruik kunnen maken van de 2 miljoen euro die de provincie normaal gesproken beschikbaar stelt aan een boer die vanwege de stikstofproblematiek moet worden uitgekocht. ,,Dat geld ligt op de plank bij de provincie”, zegt Ludie Van der Bijl in onderstaande videoreportage van EenVandaag. ,,Er hoeft nu geen boer te worden uitgekocht, want wij gaan gezamenlijk minder dieren houden. Maar die 2 miljoen hebben we samen nodig om de eerste 5 jaar te overbruggen.”
De boeren gaan ervan uit dat hun kaasfabriek na 5 jaar rendabel is. Voordat de boeren verder kunnen hebben ze het geld van de provincie nodig. Volgens de provincie kan de 2 miljoen euro niet beschikbaar worden gesteld omdat Brussel dit ziet als staatssteun. En dat is verboden. ,,We zijn al 3 jaar bezig en wachten al die tijd op groen licht voor die 2 miljoen euro. Dit is een voorbeeldproject voor de rest van Nederland. Als je ziet hoe lang het hier duurt voordat de kringlooplandbouw van de grond komt, wat betekent dat dan wel niet voor andere boeren in het land die willen overschakelen? Dat gaat in mijn ogen heel lang duren”, zegt Van der Bijl.
De provincie is blij met het kringloopinitiatief van de boeren en zegt er alles voor over te hebben dat het op Schiermonnikoog gaat slagen. Maar het is volgens gedeputeerde Johannes Kramer uitgesloten dat de omschakeling van de boeren in zijn geheel door de Nederlandse belastingbetaler wordt betaald. ,,Nog los van het feit dat die 2 miljoen als staatssteun wordt gezien, is landbouw gewoon een economische activiteit en geen gesubsidieerde hobby”, zegt Kramer. Hij wil dat zuivelbedrijf FrieslandCampina, met wie de boeren een contract hebben, en de Rabobank ook een bijdrage gaan leveren aan de duurzame landbouw op het eiland. Van der Bijl ziet dat niet gebeuren. Hij rekent op de 2 miljoen euro die boeren ook elders krijgen als ze stoppen met hun bedrijf. Als dat geld niet komt is het snel gedaan met het initiatief op Schiermonnikoog, dan gaat de stekker er volgens hem uit.
De toenmalige directeur van het Louis Bolkinstituut Jan Willem Erisman die de boeren op Schiermonnikoog bijstaat in hun overschakeling naar duurzame landbouw: ,,Als het project op Schier slaagt, biedt het perspectief voor heel veel boeren.” Als het niet slaagt vreest hij dat er drie of vier boeren op het eiland overblijven die juist intensiever gaan boeren. ,,Voor de boeren is het de vraag: hoe kan ik rondkomen als ik aan productievermindering moet gaan doen? De minister ziet dat als een kans, maar op Schier krijgen we het nog niet eens geregeld. De tijd begint wel te dringen”, zegt Erisman.
Project ‘Duurzaam boeren op Schiermonnikoog’ loopt achter op schema
,,De zeven boeren op Schier die hun bedrijf met zo’n 30 procent in willen krimpen en natuurinclusief willen boeren, lopen flink achter op schema”, meldt Omrop Fryslân op 6 maart 2020. Maar de boeren die meedoen aan het project, houden er vertrouwen in dat het goedkomt. Dat zegt Ludie van der Bijl, een van de zeven boeren in: ‘Project voor duurzaam boeren op Schiermonnikoog loopt achter op schema‘.
Dat goede moed en doorzettingsvermogen zijn vruchten af kan werpen, lees je in: ‘Steun voor eigen zuivellijn Schiermonnikoog‘, een nieuwsbericht van de Provincie Friesland, dat ‘grutsk’ prijkt op de website van de zuivelcoöperatie, en in Tienke Wouda’s ‘Boeren Schier kiezen locatie zuivelboerderij‘ (Nieuwe Oogst, 21 april 2020). Gedeputeerde Klaas Fokkinga is blij met de plannen van de eilander boeren. Volgens hem is het een voorbeeld voor de toekomstige landbouw in Friesland:
,,Sa as de plannen oppakt wurde op Skiermûntseach is foar my in moai foarbyld foar de takomstige lânbou yn Fryslân. In lânbou yn balâns mei de natuer mei in oanpak dy’t betocht is troch de eilanners sels.”
Klaas Fokkinga, Gedeputeerde Provinsje Fryslân
‘Tweehonderd koeien minder op Schiermonnikoog, als voorbeeld voor aanpak stikstofreductie in Fryslân’
Januari wordt niet gehaald, maar op vrijdag 5 maart 2021 gaat tijdens een digitaal gesprek – het coronavirus waart inmiddels meer dan een jaar rond – tussen minister Carola Schouten van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV, ChristenUnie) en de Fryske Nasjonale Partij (FNP) de kogel door de kerk. Er wordt een (nieuwe) deal gesloten voor de boeren van Schier: ze stoten samen dik tweehonderd van hun ruim zeshonderd koeien af. De inzet is om dat dit jaar al te doen. Daarvoor krijgen zij twee jaar lang twee miljoen euro rijkssubsidie. Het geld wordt betaald uit het fonds voor proefprojecten van het toekomstige ‘Gemeenschappelijk landbouwbeleid (GLB)’ van het Rijk. Dat zegt Michiel Sybesma, projectleider bij de provincie Fryslân.
,,De komende drie maanden wordt duidelijk of de pilot wordt gehonoreerd door het ministerie van LNV. Dat is een formaliteit, we hebben goede hoop.”
Michiel Sybesma, projectleider provincie Fryslân
Daarmee zal het aantal koeien op Schiermonnikoog eind dit jaar met 35 procent zijn verkleind. De plannen om de stikstofuitstoot op het eiland stevig terug te brengen kunnen dus doorgaan. Voor de kaasmakerij – de boeren willen zo’n 50 procent van de eigen melk verwerken – zullen de boeren binnenkort een aanvraag bij de provincie doen (1 miljoen). Bovendien zal er na de ’toegekende’ twee jaar rijkssubsidie, nog drie jaar lang een bedrag van vier ton nodig zijn (in totaal 1,2 miljoen) voor de boeren. Dat bedrag hoopt de provincie ook met GLB-rijkssubsidie – het nieuwe GLB gaat (volgens planning) met ingang van januari 2023 van start – uit te keren, maar Fryslân staat garant als dat niet lukt.
©ANP Remko de Waal
Tweehonderd koeien minder op Schiermonnikoog, als voorbeeld voor aanpak stikstofreductie in Fryslân
Wouter Hoving, Friesch Dagblad, 8 maart 2021
‘Wing’ begeleidt overgang naar duurzame landbouw
De overgang naar duurzame landbouw heeft veel voeten in de aarde en er zijn veel partijen bij betrokken: overheden en organisaties zoals het Ministerie van LNV, provincie Fryslân, gemeente Schiermonnikoog, Wetterskip Fryslân, Louis Bolk Instituut, D&U Advies, Rabobank, Natuurmonumenten, Vogelbescherming Nederland en FrieslandCampina. Het project maakt onderdeel uit van de Regio Deal Natuurinclusieve Landbouw Noord-Nederland.
Wing, een organisatie die toeziet op processen die bijdragen aan de kwaliteit van de leefomgeving, begeleidt het project. Als projectleider organiseert Wing het overleg tussen de boeren en de betrokken partijen en bereidt het afspraken voor. Zo ook de feestelijke bekrachtiging met veel melk en kaas op Schier, waarbij alle partijen: de minister, de boeren, overheden en organisaties hun afspraken vast zouden leggen in een overeenkomst over de uitvoering van de plannen, ergens in februari 2021. Corona verhinderde dat – de reden dat er op 5 maart een digitaal gesprek plaatsvond.
Vanaf april pakken de Schierboeren hun zuivelplannen volop op
Naast de overeenstemming over de GLB-pilot, zijn er door de boeren ook onderling afspraken gemaakt over het leveren van melk aan de toekomstige zuivelhoeve. Omdat er eerst duidelijkheid moest komen over de landbouwkeuzes, zijn de zuivelplannen noodgedwongen wat naar de achtergrond verdwenen, maar vanaf 25 april 2021, de officiële indieningsdatum van de landbouwpilot, wordt dit (weer) volop opgepakt. Er is nog altijd veel enthousiasme op en buiten het eiland om hiermee aan de slag te gaan. De boeren zien er naar uit om een eigen kaasmakerij op het eiland te realiseren.
Met ‘Van Schier’ rollen nog in 2021 verschillende kaasproducten van de (kaas)plank!
Door zelf kaas te maken en te verkopen kunnen de boeren meer waarde uit hun melk halen, waardoor het mogelijk is de bedrijfsvoering te extensiveren en bij te dragen aan een meer natuurvriendelijk inrichting van de Bankspolder. Het één kan niet zonder het ander, en dat maakt dit project zo enorm mooi en bijzonder. De boeren zijn dan ook trots een zuivelboer ‘Van Schier’ te mogen zijn! Interesse in (al) hun kaasplannen, die ze nog dit jaar hopen te realiseren? Kijk dan gauw op de ‘Van Schier-website‘.
Deze wil ik je niet onthouden: een Twitterbericht (van 17 juni 2021) van de eerder genoemde hoogleraar Jan Willen Erisman, die vanaf het begin bij het Schierboerenproject betrokken is geweest. Ze hebben de vaart er nu goed inzitten, zo lijkt het.
Zuivelwinkel ‘Van Schier’ gaat van start in oude VVV-pand in dorpscentrum Schiermonnikoog
Op de ramen van het oude VVV-kantoor, verderop in het centrum, hangen grote ‘te huur’-posters. ‘Het oude pand gaat in de verhuur. Maar dat is een proces dat nog loopt. Daar moet natuurlijk weer een andere prachtige aanvulling op het eiland komen’, zegt Joke Eijer, coördinator namens de VVV-Schiermonnikoog tegen Jeroen Berkenbosch, verslaggever voor RTV Noord op 13 augustus 2021.
De VVV op Schiermonnikoog betrok, op 1 mei 2021, samen met Natuurmonumenten, een nieuw onderkomen: in informatiecentrum ‘Het Baken’. De bouw van een nieuw centrum was al jaren een wens van verschillende partijen. Het oude VVV-gebouw en het bezoekerscentrum van Natuurmonumenten waren sterk verouderd. Om de nauwere samenwerking tussen de toerist- en natuurinformanten te verbeteren, was een nieuwe, centrale locatie volgens velen onmisbaar.
Een mooi moment voor de Zuivelcoöperatie Schiermonnikoog!
Die ‘andere prachtige aanvulling’ op het eiland werd (al snel) gevonden: op 2 september ondertekent ‘Van Schier‘ het huurcontract voor het oude VVV-pand in het dorpscentrum. De boeren gaan keihard aan de slag en hopen binnen een maand de deuren van de eigen zuivelwinkel ‘Van Schier‘ op deze voor hen prachtlocatie te openen. Proost!
Eerste kazen van eigen merk Van Schier worden alvast op de vaste wal gemaakt
De zeven boeren wilden in eerste instantie een eigen zuivelfabriek op het eiland realiseren. Dat is en blijft het grote doel, zegt projectleider Arjan Schoemaker namens de boeren tegen verslaggever Dirk van der Meulen, die hem interviewt voor het Dagblad van het Noorden. ‘Maar dit plan heeft de nodige vertraging opgelopen vanwege de onduidelijkheid over mogelijke staatssteun en de stikstofwetgeving. Een nadeel van een eigen fabriek is bovendien de grote hoeveelheid wei die er bij vrijkomt. Met hogeschool Van Hall Larenstein onderzoeken we de mogelijkheden voor afzet en verwerking’.
Om toch alvast te werken aan de naamsbekendheid van Van Schier is besloten om de kazen in eerste instantie op de vaste wal te laten maken. Als alles een beetje meezit gaan over circa een maand de eerste stukken en plakken Monnikenwerk, Vrije Vogels en Wildpluk over de toonbank van de eigen winkel in het dorp.
Boeren op Schiermonnikoog laten eerste kazen van het eigen merk Van Schier maken op de vaste wal
Dirk van der Meulen, Dagblad van het Noorden, 11 september 2021
.
Boeren Schiermonnikoog brengen kaas Van Schier op de markt
Tienke Wouda, Nieuwe Oogst, 7 september 2021
Demissionair minister Schouten naar Schier voor (New) Deal met de zeven boeren van Schier
Demissionair minister Carola Schouten van Landbouw Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) ondertekent zaterdag 25 september 2021 met de zeven boeren van Schiermonnikoog, gedeputeerden Klaas Fokkinga en Douwe Hoogland van de provincie Fryslân en de agrarische natuurvereniging Collectief Waddenvogels de overeenkomst ‘Biodivers boeren op Schiermonnikoog’.
In de overeenkomst, die veel langer op zich liet wachten dan de bedoeling was, zijn afspraken vastgelegd over financiering, stikstofreducerende maatregelen en de inzet van rijk en provincie, meldt Anne Roel van der Meer in de Leeuwarder Courant op 23 september 2021.
Zoals je in onderstaand bericht, ook van Anne Roel van der Meer, kunt lezen, roemde de toen nog missionaire minister het initiatief van de Schierboeren in de Rede fan Fryslân. Ze hield haar toespraak vanwege Corona vanuit Den Haag, op 8 oktober 2020. De Rede fan Fryslân wordt ieder jaar door de provincie Fryslân georganiseerd en ging dat jaar over de toekomst van de Friese landbouw.
.
Minister Carola Schouten bezoekt Schiermonnikoog voor deal met agrariërs. Boeren brengen aantal koeien terug van 606 naar 375
Anne Roel van der Meer, Dagblad van het Noorden, 24 september 2021
.
Minister ondertekent plan boeren Schier: minder koeien en zelf kaas maken
Omrop Fryslân, 25 september 2021
.
Boeren op Schier beginnen eigen zuivellijn, minister ondertekent plan
RTV Noord, 25 september 2021
.
Boeren op Schiermonnikoog nemen laatste hobbels op weg naar ‘stikstofarmer’ bedrijfsmodel met minder koeien, eerste subsidie komt nog dit jaar
Anne Roel van der Meer, Leeuwarder Courant, 25 september 2021
Boeren op Schier kunnen van 25 september 2021 officieel los met hun nieuwe bedrijfsmodel
Ik neem voor de niet-abonnees van de Leeuwarder Courant hieronder de digitale versie van het artikel van Anne Roel van der Meer vaan 25 september 2021 integraal op. Te belangrijk nieuws om te missen. Met dank aan een Twitterbericht van landschapsarchitect Peter de Ruyter. Twee keer klikken voor het best(e) (leesbare) resultaat.
Anders denken en doen levert resultaat: tot een oplossing komen waarmee landbouw en natuur gezamenlijk kunnen voortbestaan in een prachtig Nederlands gebied
,,De komende drie maanden wordt duidelijk of de pilot wordt gehonoreerd door het ministerie van LNV. Dat is een formaliteit, we hebben goede hoop”, zegt projectleider bij de provincie Fryslân Michiel Sybesma in een interview met Wouter Hoving in het Friesch Dagblad op 8 maart 2021. Dat werden er uiteindelijk zes, maar dat mag niet deren, het project heeft hem in ieder geval ‘geleerd dat er een manier is om via een gebiedsproces, totaal anders opgezet, een oplossing te creëren waarmee landbouw en natuur gezamenlijk kunnen voortbestaan in een prachtig Nederlands gebied’, zo stelt hij op 26 september 2021 op LinkedIn – ,,Felicitaties aan alle betrokkenen en op naar de volgende stap.”
25 september 2021: Carola Schouten snijdt samen met (namens de boeren) Peter Visser eerste stuk ‘Vrije Vogels’ aan
Op 25 september 2021 is het dan zover: de allereerste Van Schier-kaas wordt aangesneden! Samen met minister Carola Schouten, en na ondertekening van de overeenkomst die leidt tot verregaande natuurbevorderende maatregelen op Schiermonnikoog, snijdt Peter Visser een eerste stuk ‘Vrije Vogels‘ aan. Een feestelijke, grote stap richting biodiverse landbouw!, melden de bioboeren op de Facebookpagina van ‘Van Schier‘.
,,Het plan van ‘de boeren op Schier’ zorgt met minder vee voor minder stikstofuitstoot op het eiland. Het zelf produceren van kaas + beheren van natuur zorgt voor een nieuw verdienmodel. Samen met de boeren ondertekende minister Schouten de overeenkomst en sneed de eerste kaas aan.“
Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit
(Tweet 28 september 2021)
Fotocompilatie start ‘Van Schier‘: 25 september 2021
Opening ‘Van Schier‘ komt in zicht!
De boeren van Schier besloten niet alleen hun veestapel met meer dan een derde te verkleinen, zodat er minder stikstof wordt uitgestoten en er een gezondere bodem ontstaat. Door zelf kaas te maken en te verkopen kunnen ze ook meer waarde uit hun melk halen. Zo zijn ze in hoge mate zelfvoorzienend en kunnen ze met minder vee toch boer blijven. Die kaas moet natuurlijk wel aan de man gebracht worden. Als we de berichten op hun onlangs aangemaakte Instagram-account moeten geloven, gaat dat helemaal goedkomen. Als je op onderstaande foto klikt, beland je rechtstreeks op hun Instagrampagina. Volgen mag natuurlijk.
,,Een kleine “sneak preview” van de winkel. Wordt het niet prachtig?! De boeren (en boerinnen!) trekken volop de kluskleren aan en de opening komt in zicht…“
Van Schier (@vanschier) Instagrampost 2 oktober 2021
Jan Willem Erisman: ,,Het proces kan overal hetzelfde zijn, begin bij de boeren“
Jan Willem Erisman, zoals gezegd een van de geestelijk vaders van het landschapsinclusieve kringlooplandbouwproject op Schiermonnikoog, blikt samen met Ida Hylkema, journalist voor het boerenvakblad Nieuwe Oogst, uitgebreid terug op het succes van de boeren.
,,Een reductie van de emissie met ruim 30 procent is een mooi succes en ook de realisatie van een ander verdienmodel ziet er goed uit. Het was een lang proces waarbij veel hobbels moesten worden genomen.“
Jan Willem Erisman
Erisman denkt echter niet dat iedereen, waar ook in Nederland, dit concept zomaar kan overnemen, wél dat het proces overal hetzelfde kan zijn.
,,Je moet beginnen bij de boeren, zij moeten de wil hebben om samen te werken en hun bedrijfsvoering te veranderen. Het verdienmodel hoeft niet overal hetzelfde te zijn, maar moet passen in de regio.“
Jan Willem Erisman
Landelijk zijn al meer vergelijkbare processen aan de gang. ‘Het ontbreekt niet aan wil’, stelt hij. ‘Wat nodig is, zijn concrete doelen per regio en een transitiefonds om de veranderingen te kunnen bekostigen.’ Je leest hier het Nieuwe Oogst-achtergrondartikel van Ida Hylkema:
Dankzij garanties kan Van Schier-kaas van start op Schiermonnikoog
Ida Hylkema, Nieuwe Oogst, 6 oktober 2021
Is ‘Biodivers Boeren op Schier’ goed voorbeeld voor hoofdpijndossier nieuwe minister ‘Natuur en Stikstof’?
Nadat ze op maandag 10 januari 2022 geïnstalleerd zijn, kan het grote inwerken voor de ministers en staatssecretarissen van het kabinet Rutte IV beginnen. Eén van de hoofdpijndossiers kreeg een eigen minister: een minister voor ‘Natuur en Stikstof‘. Christianne van der Wal (VVD) mag de grote problemen in dit dossier proberen op te lossen.
In het radioprogramma ‘Villa VdB‘ praat Jurgen van den Berg op 11 januari over de stikstofproblematiek met hoogleraar Jan Willem Erisman en melkveehouder in het Groningse Briltil, Alex Datema, voorzitter van BoerenNatuur, die het project mede begeleidde.
Vanaf 2014, het moment dat de provincie Friesland alerteerde voor een te hoge stikstofuitstoot op het Nationaal Park Schiermonnikoog (Schier is een schakel in het Natura 2000-netwerk), zijn de zeven melkveebedrijven op Schiermonnikoog noodgedwongen meer en meer met elkaar gaan samenwerken, schreef ik aan het begin van deze special. Er moest op instigatie van landelijke wetgeving een buffer van zo’n 30 hectare gecreëerd worden tussen polder en natuurgebied. De mogelijkheid kon bestaan dat één van de zeven boeren het veld moest ruimen. ‘Stikstofprofessor’ Jan Willem Erisman werd ‘ingevlogen’. De rest van het verhaal ken je.
In deze video hoor je Erisman en Datema over het succes van het project ‘Biodivers boeren op Schiermonnikoog‘. Het was acht jaar aanpoten, maar de boeren Van Schier hebben laten zien dat je door samenwerking met een gemeenschappelijk (stikstof)doel voor ogen heel wat kunt bereiken. En dat het voor wat betreft de aanpak kan dienen als voorbeeld voor Nederland.
‘Geef boeren meer keuzevrijheid in aanpak vermindering stikstof’
Op 14 januari 2022 houdt Jan Willem Erisman zijn oratie aan de Universiteit Leiden met de titel: ‘In vrijheid, maar niet vrijblijvend – hoe gebiedsgericht en multidisciplinair de opgaven voor het landelijk gebied aan te pakken‘. Onder de live aanwezigen: slechts een aantal formeel afgevaardigden en een beperkt aantal familieleden en vrienden. De rest van de belangstellenden, in een paar dagen meer dan zeshonderd, waaronder ikzelf natuurlijk, kunnen de oratie – de reden daarvoor veronderstel ik als bekend – online volgen.
De keuze om de oratie, ondanks bovengenoemde ‘setting’, toch op 14 januari plaats te laten vinden, is een bewuste, en heeft volgens Erisman alles te maken met de actualiteit: het bedenken van een oplossingsstrategie voor de urgente en langjarige stikstofproblematiek in ons land (en daarbuiten). De oratie vindt dan ook, vier dagen nadat een ‘nieuw’ kabinet aantreedt, plaats.
Nadat ze op maandag 10 januari 2022 geïnstalleerd zijn, kan het grote inwerken voor de ministers en staatssecretarissen van het kabinet Rutte IV dus beginnen. Eén van de hoofdpijndossiers – stikstof! – kreeg zowaar een eigen minister: een minister vóor ‘Natuur en Stikstof‘. Christianne van der Wal (VVD) mag de grote problemen in dit dossier proberen op te lossen. Het is te hopen dat Van der Wal zich onder de zeshonderd belangstellenden schaarde. Zo niet, dan raad ik haar aan van onderstaande video kennis te nemen.
Wat is de rol van de wetenschap in de landbouwtransitie?
Op maandag 3 oktober 2022 – twee dagen voordat Johan Remkes rapporteert over de ‘stikstofgesprekken’ met boeren- en natuurorganisaties, banken en ketenpartijen – is Jan Willem Erisman, een van de ‘vijf kopstukken uit de wereld van het stikstofprobleem’, te gast bij Paul van Liempt in de BNR-Big Five-studio om te praten over de voorbeeldfunctie van de boeren van Schier. Ook de rol die hij als wetenschapper bij ‘promotie’ van het project op Schiermonnikoog vervult, komt nadrukkelijk aan de orde.
Van Liempt spreekt later die week nog met – hoe bedenk je het – Henk Bleker, voormalig staatssecretaris van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie in het kabinet-Rutte-I, Andy Palmen, directeur van Greenpeace Nederland, melkveehouder Heleen Lansink en Sjaak van der Tak, voorzitter van LTO Nederland. Kijk hieronder naar een fragment uit het eerste gesprek dat Van Liempt had met Erisman, daar weer onder kun je via Spotify het hele gesprek beluisteren.
(De gesprekken die Paul van Liempt voerde met de andere (vier) genodigden kun je bekijken via het YouTube-kanaal van Kunst en Landschap door op hun (groen oplichtende, gelinkte) naam te klikken.)
‘Vijf kopstukken uit de wereld van het stikstofprobleem’ te gast bij Paul van Liempt’s ‘BNR-Big Five’
Hoe een nieuwe manier van denken een voorbeeld voor heel Nederland kan zijn
De afgelopen periode van acht jaar bracht bij de boeren veel emoties teweeg, schrijft Irene van der Linde voor De Groene Amsterdammer op 13 oktober 2021. Van der Linde sprak voor haar (uitgebreide) reportage met veel van de betrokkenen, ter plaatse, on line en per telefoon.
‘Alleen al de discussie: wie levert koeien in en hoeveel? Ook haalde het oude vetes naar boven, zoals die tussen de drie boeren aan de rand van de duinen en Natura 2000-gebied – die om die reden al langer veel minder koeien mogen houden – en de vier grotere boeren verderop in de Banckspolder‘. ‘De geschiedenis herhaalde zich’, zegt Peter Visser van boerderij De Duinhoeve na afloop van de ondertekening. ‘We voerden weer dezelfde discussies als de generatie voor ons.’
‘Er is altijd wel wrijving tussen de boeren’, relativeert Jan Holwerda (85) – wiens grootvader in 1908 op boerderij Florida (waar Ludie van der Bijl momenteel de scepter zwaait, red.) begon als pachter – telefonisch. Samen met zijn jongste broer nam hij het bedrijf van hun vader over.
In zijn boek ‘Boeren op Schiermonnikoog‘ beschrijft hij hoe de huidige ‘polderboeren’ naar het eiland kwamen nadat in 1860 de zeedijk was aangelegd en er een polder ontstond. En ook hoe al ten tijde van het middeleeuwse uithof van het klooster van de cisterciënzer-monniken, met de grijze, oftewel ‘schiere’ pijen waar het eiland naar is vernoemd, kleine boeren op het eiland met hooguit een paar koeien en daarnaast andere inkomsten zoals strandjutten, de eilandbewoners van melk voorzagen. Hoe er later een zuivelfabriek op het eiland kwam die leverde aan de dorpsbewoners en het groeiende aantal badgasten.
‘Alle melk bleef op het eiland vroeger’, vervolgt Holwerda, die thuis duizenden oude foto’s heeft liggen, honderden documenten, zelfs nog wikkels van de boter die de polderboeren maakten. Na de Tweede Wereldoorlog nam het aantal koeien van de polderboeren snel toe en verdwenen de laatste ‘dorpsboeren’. Het paste in het landelijk beleid van uitbreiding, intensivering en schaalvergroting.
,,Boeren werden daarmee steeds afhankelijker van derden, zoals de grote melkfabrieken op de wal. Het is goed dat ze weer eigen producten gaan maken. Het roer moet om, het is de tijd ervoor.“
Jan Holwerda
‘We willen hand in hand met de natuur boeren’
Irene van der Linde, De Groene Amsterdammer, 13 oktober 2021
Acht eeuwen ‘Boeren op Schiermonnikoog’
Het boek Boeren op Schiermonnikoog besteedt veel aandacht aan de vetes tussen dorps- en polderboeren, zo meldt het Tijdschrift van Cultuur Historische Vereniging ’t Heer en Feer Schiermonnikoog (2005). Na de omdijking van het eiland in 1860 komen agrariërs van de vaste wal naar het eiland. Ze stichten hun bedrijven buiten het dorp.
Als de concurrentie van de vaste wal na de oorlog toeneemt en de inkomsten teruglopen, lijkt de oprichting van een eigen zuivelfabriek uitkomst te bieden. De polderboeren zijn vóór, de dorpsboeren zijn bang dat ze hun zelfstandigheid en monopoliepositie kwijtraken en bovendien een lagere melkprijs zullen krijgen. Als de polderboeren dreigen hun melk onder de prijs in het dorp te verkopen, gaan de dorpsboeren akkoord.
De fabriek wordt in 1925 gebouwd. Als het economisch klimaat na de oorlog verandert (concentratie, grootschaligheid, sluiting en afzetproblemen – de boterberg), is sluiting echter onvermijdelijk. De directie weet het einde nog een tijd uit te stellen, maar op 1 maart 1973 is het zover. Voor de dorpsboeren was er geen bestaan meer, zij verdwenen.
De bereiding van melk en boter in een zuivelfabriek
Om een indruk te krijgen hoe het er in die tijd aan toeging bij de bereiding van melk en boter in een zuivelfabriek kun je kijken naar onderstaande video. Het filmpje toont het hele proces dat de melk en boter ondergaat voordat het geschikt is voor consumptie.
Aan de orde komt: het handmatige productieproces en het gemechaniseerd productieproces, het vervoer van melkbussen met paard en wagen naar de coöperatieve zuivelfabriek, controle van de melk (per boer), laboratorium van de fabriek alwaar het vetgehalte wordt bepaald, het scheiden van room en melk in de centrifuge, het pasteuriseren van room, roomtanks, het machinaal karnen van zure room en kneden van boter, het uitscheppen van boter en machinaal verpakken, het keuren van de boter, het vullen van flessen met melk op de lopende band.
Boeren op Schiermonnikoog schetst ook een beeld van de situatie van de overgebleven boeren. Om het hoofd boven water te houden, zijn nevenactiviteiten voor hen belangrijk. Na WO II kwam het toerisme op gang, een ontwikkeling waar ze zoals je hebt kunt lezen nog steeds dankbaar gebruik van maken. Veel veehouderijen hebben een kampeerboerderij en ‘Agrarisch natuurbeheer’ biedt de boeren nieuwe uitdagingen.
In het boek wordt ook de ontwikkeling van een ‘waddenproduct’ besproken, dat samen met agrariërs van andere eilanden vervaardigd moet worden. Dat is (in 2005, red.) nog niet gelukt, maar een van de boeren op Schiermonnikoog is wel al een eigen kaasmakerij annex zuivelwinkel begonnen. De schrijvers van het boek zien dit als bewijs van een goede slagingskans van speciale producten. Ook andere boeren zouden daarmee hun voordeel kunnen doen. Een vooruitziende blik?
Boeren op Schiermonnikoog door de eeuwen heen. Tijdschrift van Cultuur Historische Vereniging ’t Heer en Feer Schiermonnikoog (2005). Redactie Eddie Bakker, Erik Jansen, Arend J. Maris en Hilbert G. de Vries. (Met dank aan: Evelien Hofman (DvhN))
Documentaire ‘Boeren op Schiermonnikoog’
De stichting Beheer Historisch Erfgoed ’t Heer en Feer Schiermonnikoog heeft in datzelfde jaar (2005) een documentaire gemaakt. In de film (38’03 min.) zijn de mechanisatie en technologische ontwikkelingen binnen de landbouw en veeteelt en de invloed van het toerisme op het boerenbedrijf prachtig weergeven. Ook het oprichten van de zuivelfabriek met bijbehorende vraagstukken, komt erin aan bod. De docu wordt afgesloten met verdere modernisering van de agrarische sector waarbij de melkrobot en het agrarisch natuurbeheer centraal staan.
Je kunt kijkrecht (voor een week) verkrijgen voor Boeren op Schiermonnikoog tegen betaling van € 4.00. Je kunt de film hier bestellen.
Van Schier opent zaterdag 16 oktober 2021 haar deuren!
Stikstofaanpak – zeven redenen waarom het op Schier wel lukt
Maatschappelijke vraagstukken helpen oplossen waarbij veel partijen betrokken zijn, daar heeft Irene van Dorp veel ervaring in. Door een sfeer te creëren waarin alle partijen de ruimte voelen om hun belangen in te brengen, open het gesprek te voeren en door te pakken, bereikt ze haar doelen, zo beschrijft de website van partner in ruimte en ontwikkeling Wing haar procesbegeleider. Anderhalf jaar is ze intensief betrokken geweest bij het project Biodivers boeren op Schiermonnikoog.
We zijn er nog niet, schrijft ze op 28 maart 2022. ,,Papieren afspraken moeten worden omgezet in beleid, betalingsregelingen en vergunningen. Maar het begin is er: eind 2021 is de melkveestapel verkleind, is de eerste kaas geproduceerd en wordt deze grif verkocht in de winkel op het eiland en aan de vaste wal. Het is niet realistisch om zo’n intensief proces in tijd en geld voor elk gebied in Nederland op te zetten. Maar er zijn zeker lessen uit dit project te trekken voor de gebiedsgerichte aanpak van de stikstofproblematiek in Nederland”:
Stikstofaanpak – 7 redenen waarom het op Schier wel lukt
Irene van Dorp, Wing, 28 maart 2022
‘De Melkveerevolutie – De lessen van de landbouwtransitie op Schiermonnikoog’
‘De Melkveerevolutie‘ is een leerzaam en verhelderend voorbeeld voor de transitie naar een duurzame landbouw, lees ik op de achterflap van het op 25 mei 2022 te verschijnen boek van Jan Willem Erisman en Koen van Wijk, freelance journalist, gespecialiseerd in de land- en tuinbouwsector – voor alle boeren, ondernemers in de agrobusiness, landschapsspecialisten, bestuurders, beleidsontwikkelaars in heel Nederland.
‘De Melkveerevolutie – De lessen van de landbouwtransitie op Schiermonnikoog‘ wordt uitgegeven bij uitgeverij Bornmeer-Noordboek Sterck & De Vreese en is vanaf die datum (online) beschikbaar. (Paperback, 192 pagina’s, € 22,50)
1 miljoen euro voor zuivelcoöperatie ‘Zuivelhoeve’ op Schiermonnikoog
Dik een jaar na de aanvraag in 2021 van subsidie bij de provincie Fryslân voor de ontwikkeling van een eigen kaasmakerij op het eiland gaat de kogel door de kerk. Het verzoek wordt juni 2022 gehonoreerd: de provincie verleent een subsidie van 1 miljoen euro aan de nieuwe zuivelcoöperatie Zuivelhoeve op Schiermonnikoog. De bijdrage aan de boeren komt uit een overeenkomst die het Rijk en de provincie Fryslân op 25 september vorig jaar met de melkveehouders op Schiermonnikoog hebben gesloten.
1 miljoen euro voor zuivelcoöperatie op Schiermonnikoog
Sandra Wilgenhof, Veldpost, 23 juni 2022
.
Subsidie voor het maken van kaas op Schiermonnikoog
RTV Noord, 23 juni 2022
‘Eerlijke Kaas’ direct in je brievenbus, een initiatief met perspectief
Sinds de ‘stikstof-zomer’ van 2022 is het mogelijk om Van Schier-kaas via je brievenbus te bemachtigen. Initiatiefnemer en sociaal ondernemer Johannes Regelink start met Eerlijke Kaas, een overname van het dan al drie jaar experimenterende De Firma Kaas, een concept waarbij consumenten natuurvriendelijke boeren steunen door periodiek ‘eerlijke’ kaas af te nemen. De boeren van Schier haken hierbij aan.
Eerlijke Kaas werkt met boeren die duurzaam veehouden of in transitie zijn, waarvan de kaas ambachtelijk wordt bereid, van melk die ze voor een eerlijke prijs kopen. Op hun beurt bezorgt Eerlijke Kaas de kaas direct aan je deur: door de brievenbus. Ook jij kunt vanaf nu hier je Van Schier-kaas bestellen.
,,Minder stikstof is goed voor natuurgrond én landbouwgrond. En dus gezond voor mens en dier. Maar het overheidsplan om stikstof te verminderen mist perspectief. Met Eerlijke Kaas willen wij dat perspectief bieden. Met de kaasabonnementen kunnen wij onze boeren een eerlijke prijs bieden en kunnen zij verduurzamen.”
Johannes Regelink, initiatiefnemer Eerlijke Kaas
Ga mee naar Schiermonnikoog met ‘Toer de Boer’!
Om dit initiatief te vieren laten Eerlijke Kaas en Van Schier je graag het eiland zien, kun je kennismaken met de boeren en natuurlijk de kaas proeven. Kom loeren bij onze boeren, luidt het affiche voor een fietstocht op zaterdag 1 oktober 2022: ,,Tijdens een fietstocht door bossen en langs duinen van Schiermonnikoog geniet je van de prachtige natuur, neem je een kijkje bij bijzondere boerderijen, proef je de Van Schier-kazen en ontmoet je de boeren.” Klik op onderstaande illustratie voor het volledige programma. Deelname is gratis!
‘Stikstofprofessor overhandigt boek aan stikstofminister’
De natuur versterken en tegelijk investeren in toekomstbestendige landbouw. Dat is de opdracht van minister Christianne van der Wal van Natuur en Stikstof. Het is ook het levenswerk van de Leidse hoogleraar Jan Willem Erisman. Hij doet al zijn hele carrière onderzoek naar stikstof en laat zien dat het kan, natuur én landbouw. Op 9 juni 2022, een dag voordat het kabinet Rutte IV ingrijpende regionale maatregelen om de stikstof-uitstoot naar de lucht te verminderen afkondigde, bood hij zijn boek ‘De melkveerevolutie. De lessen van de landbouwtransitie op Schier-monnikoog‘ aan de minister aan. De minister kende het voorbeeld van Schiermonnikoog al. Ze vindt het inspirerend en hoopvol. Blij met het boek is ze ook:
.
,,Dit gaat mij helpen. ‘Het is een steun in de rug voor mijn beleid.”
Christianne van der Wal, minister Natuur en Stikstof
Recensie ‘De melkveerevolutie’: ‘Boek laat zien dat transitie geen jubelverhaal is’
Wat valt er te leren van de landbouwtransitie op Schiermonnikoog? Auteurs Jan Willem Erisman en Koen van Wijk snijden in ‘De melkveerevolutie, de lessen van de landbouw-transitie op Schiermonnikoog‘ een interessant en actueel thema aan, stelt Tienke Wouda in een recensie in boerenvakblad Nieuwe Oogst – ‘zeker nu de sector aan de vooravond staat van een gebiedsgerichte aanpak’. Het boek geeft volgens Wouda een heldere inkijk in de transitie naar duurzame landbouw.
,,Het is een must-read voor iedereen die betrokken is bij een gebiedsproces. Om te lezen hoe het kan, maar ook vooral hoe het niet moet.”
Tienke Wouda, coördinerend redacteur Regio Nieuwe Oogst
‘Onontkoombare transitie naar een vitaal landelijk gebied’
Ons land staat voor ingrijpende opgaven als het gaat om het verbeteren van onze natuur, klimaat en waterkwaliteit. De indicatieve stikstofreductiedoelen vragen per gebied zo snel mogelijk actie van de sectoren industrie, bouw, mobiliteit en landbouw. Met name de opgave voor de landbouw is groot. Hiervoor is nodig dat agrarisch ondernemers versneld de transitie doormaken naar kringlooplandbouw in 2030. We willen de land- en tuinbouw gericht ondersteunen om deze noodzakelijke verandering door te maken en daar sterker uit te komen. Dat schrijven ministers Staghouwer van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit en Van der Wal voor Natuur en Stikstof op 10 juni 2022 in twee brieven aan de Tweede Kamer.
Zeer ingrijpende stikstofplannen kabinet gepresenteerd via de ‘Startnotitie Nationaal Programma Landelijk Gebied’ (NPLG)
Vergezeld van de brief van minister Van der Wal (Stikstof en Natuur) gaat haar ‘Startnotitie Nationaal Programma Landelijk Gebied’ die ze dezelfde dag aanbiedt aan de Tweede Kamer. Ze deed dit mede namens de minister van Infrastructuur en Waterstaat en de minister voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening. Duidelijk is dat dit enorme offers zal vragen van de agrarische sector, met grote verschillen tussen de regio’s in Nederland, meldt het Nederlands Centrum Mestverwaarding (NCM), dat in 2018 van start is gegaan. Het NCM wil voor Nederland een centraal aanspreekpunt zijn voor het bedrijfsleven, overheden, de wetenschap en anderen op het thema mestverwaarding.
.
Blijvende oplossingen voor opgaves als natuur (waaronder stikstof), waterkwaliteit en klimaat. Dat is de opdracht van het kabinet en het doel van het Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG). Door in een gebiedsgerichte aanpak maatregelen voor natuur, klimaat, bodem en water slim te combineren, herstelt de natuur en komt er meer ruimte voor vergunningverlening.
Niet alles kan meer overal. Ondernemers en projecten – of het nu gaat om industrie, bouw, mobiliteit of landbouw – moeten bij hun activiteiten voldoen aan de draagkracht van het gebied. Met het Nationaal Programma Landelijk Gebied wordt gewerkt aan een vitaal landelijk gebied met een gezonde natuur. Met perspectief voor ondernemers en economie. Het Rijk legt in het NPLG de structurerende, richtinggevende keuzes en regionale doelen vast, zodat de landelijke doelen onontkoombaar worden gehaald. Dit vormt de basis voor de uitwerking van integrale gebiedsprogramma’s onder regie van de provincies, die hiermee een grote opgave moeten invullen.
De minister heeft een kaart van Nederland laten maken met een ruimtelijke weergave van de benodigde reductie van de emissie (uitstoot) van stikstof. Hierin is te zien dat er grote verschillen zijn binnen Nederland: in delen van Nederland is het doel 12 procent reductie, maar in 131 Natura2000-gebieden moet de emissie met meer dan 95 procent dalen en in een ring eromheen van circa 2 kilometer met 70 procent. Deze kaart is richtinggevend en een doorvertaling van de landelijke doelstelling om in 2030 74 procent van het areaal stikstofgevoelige natuur onder de zogenaamde kritische depositiewaarde (KDW) te brengen.
Het kabinet bevestigt hiermee dat ze kiezen voor een gebiedsgerichte aanpak in plaats van een generieke aanpak ten aanzien van ammoniak (NH3)-emissie uit de landbouw. Met andere woorden: hoe dichter bij een voor stikstof gevoelig natuurgebied, hoe groter de opgave. De minister spreekt over de pijnlijke constatering dat niet alle agrariërs door kunnen met hun bedrijf. Voor NOx (stikstofoxide) kiest het kabinet wel voor een generiek beleid, echter de richtinggevende doelen worden pas in begin 2023 bekendgemaakt.
‘Stikstofwappies’ – Van gidseiland naar nachtmerrie in negen maanden tijd
Vorige zomer was Schiermonnikoog nog ons beloofde land. Daar dankten de boeren vrijwillig de helft van hun koeien af, begonnen ze de natuur te vertroetelen – alles biologisch en lokaal, compleet met schaapskudde en rustiek kaaswinkeltje. Nu vrezen diezelfde boeren voor hun voortbestaan, klagen ze over onduidelijk-heid, en keren ze zich tegen de overheid, stelt Christiaan Weijts in het opiniestuk ‘Stikstof-wappies‘ een week na de twee ‘ministersbrieven’ in NRC.
,,Van gidseiland naar nachtmerrie in negen maanden tijd. Hoe krijg je het voor elkaar om zoveel bereidwilligheid te verklungelen? Door een stikstofplan te presenteren?”
Christiaan Weijts, columnist NRC
Eilandboeren vertwijfeld: ’Ze gaan met de bezem door de porseleinkast’
Wat is er aan de hand? In de stikstofplannen van het kabinet kunnen de boeren op Schiermonnikoog reduceren wat ze willen, ze gaan nooit de beoogde ’emissiereductie-doelstellingen’ voor het eiland – tot wel 95 procent – halen, schrijft Wierd Duk in De Telegraaf. Ludie van der Bijl: „Dat betekent voor ons einde verhaal.” Precies dit begreep Ludie’s dochter Arianne, ze is 22 en wil later heel graag het bedrijf overnemen, toen ze vroeg: ’Wat moet ik nu?’
Eilandboeren vertwijfeld: ’Ze gaan met de bezem door de porseleinkast’
Wierd Duk, De Telegraaf, 16 juni 2022
Is er nog toekomst voor boeren op een Fries Waddeneiland? Dat is aan de provincie, zegt minister Christianne van der Wal: ‘Die kaart is richtgevend’
Of boeren in de toekomst nog mogelijk is op een Fries Waddeneiland, is aan de provincie. ,,De stikstofkaart is een richtinggevende kaart. Ja, het is een vertrekpunt.” Dat zei minister Christianne van der Wal voor Natuur en Stikstof op maandag 20 juni 2022 desgevraagd, na afloop van het Waddencongres, ‘De Toogdag voor de Wadden‘, in Delfzijl met als thema Kusten voor de toekomst.
De kaart met emissiereductiedoelstellingen die Van der Wal vrijdag 10 juni naar buiten bracht zorgde voor schertsende reacties als het om de Waddeneilanden ging, tekent Goos Bies op in Leeuwarder Courant op 20 juni 2022. Zo moet volgens de stikstofkaart vrijwel heel Vlieland de stikstofuitstoot met 95 procent terugdringen, terwijl het eiland geen enkele boer huisvest. Ook op grote delen van Terschelling, Schiermonnikoog en Ameland is die opgave zo groot. ,,Het is een totaal, een optelsom. Er is ruimte om te schuiven met die percentages”, legde Van der Wal uit.
,,Iedere provincie kan in overleg met gemeenten, boeren, natuurbeschermers en anderen de uitvoering wijzigen. Als daar een goede onderbouwing voor is. We moeten het met elkaar doen.”
Christianne van der Wal, Minister voor Natuur en Stikstof
Gedeputeerde provincie Fryslân, Klaas Fokkinga, verkiest z’n eigen stikstofplannen boven die van het kabinet
De ‘kleurplaat van het kabinet’, zoals gedeputeerde Klaas Fokkinga de overzichtskaart met stikstofdoelen per gebied van minister Van der Wal noemt, viel bij de provincie Fryslân helemaal slecht. Gedeputeerde Staten en Provinciale Staten van Friesland werden het in mei 2022 – een maand dus, voordat de landelijke stikstofdoelstellingen en -middelen bekend gemaakt werden – juist eens over de Friese stikstofaanpak.
,,Sinds afgelopen vrijdag (10 juni, red.) is het weer het oude liedje: boze boeren, onbegrip, onvrede, polarisatie, de-politiek-heeft-het-gedaan-meningen. Ik ha noch tsjin it ministearje sein: wês no hiel foarsichtich mei kaartsjes dy’t je de doar út dogge. It begjint in eigen libben te lieden. En toch ha se it dien…’’
Klaas Fokkinga, gedeputeerde provincie Fryslân
In heel Friesland moet volgens die aanpak de uitstoot met een kwart worden verminderd; in de Zuidoosthoek, bij de natuurgebieden met de helft. De provincie denkt dat het zonder verplichte uitkoop van boeren kan, maar met bedrijfsverplaatsing, nieuwe bedrijfsvormen en vrijwillige uitkoop. Volgens Gedeputeerde Fokkinga voldoet de provincie Fryslân aan de nu geldende stikstofwet. ,,Het kabinet gaat nu verder dan de wet met de stikstofbrief waarin het rept over reducties tot 97 procent van de gemeten uitstoot.”
Voor Friese begrippen zit de provincie hard in de wedstrijd, schrijft Ton van der Laan in Leeuwarder Courant van 14 juni. Gedeputeerde Staten kiezen eigen beleid boven dat van het rijk, terwijl dat betaalt – en bepaalt. Wat de tegengerichtheid vergroot, is dat de provincie tot de beruchte vrijdag niet wist dat het veenweidegebied, het zuidwesten van de provincie en de Waddeneilanden op de ‘kleurplaat van het kabinet’ zouden staan. Fokkinga was er ,,fernuvere’’ (verrast, red.) over, ,,en eins bin ik it noch hieltyd’’.
Komt er met de ‘Startnotitie voor het Nationaal Programma Landelijk Gebied’ een omslag in de Nederlandse landbouw?
Bestuurskundige Hens Runhaar moet het nog zien. Of de landbouw, in het bijzonder de veehouderij, een omslag gaat maken nu minister Van der Wal (Natuur en Stikstof, VVD) bekend heeft gemaakt hoe drastisch de uitstoot van stikstof terug moet – afhankelijk van het gebied varieert dat van 12 tot 70 procent, schrijft Marcel Aan de Brugh op 17 juni 2022 in NRC.
.
Runhaar bestudeert waarom duurzame initiatieven in de landbouw wel of niet aanslaan. Hij is universitair hoofddocent aan de Universiteit Utrecht en gasthoogleraar aan de Wageningen Universiteit & Research. Eerder dit jaar publiceerde hij met collega’s een artikel in Agricultural Systems waarin ze de mechanismen blootleggen die de omslag naar een duurzamere melkveehouderij blokkeren. Vorig jaar somde hij in een ander artikel de vier kritieke voorwaarden op voor een zogeheten agro-ecologische omslag in de Europese landbouw.
„Er is vaker door de politiek aangekondigd dat het roer om moet, maar dan liep het daarna toch vast, en ging de sector gewoon op dezelfde voet door. Ik hou mijn hart nu vast.”
Hens Runhaar, bestuurskundige Universiteit Utrecht
Stikstofprofessor Erisman: ,,De boeren zijn de dupe van het systeem. Het hele systeem moet om!”
Jan Willem Erisman mist in de verhitte discussie over stikstofreductie een duidelijk perspectief voor de boeren ‘én voor de hele keten van bedrijven die ‘achter’ de boer zaken doen’, zegt hij tegen interviewer Annet van Aarsen, die verslag doet in de weekendbijlage van Noord Hollands Dagblad op 18 juni 2022. Hij pleit nadrukkelijk voor systeemverandering. Ik neem, omdat dit interview achter de betaalmuur zit, het artikel hieronder integraal op:
Gelderse Vallei-dorp Stroe maakt zich op voor een groot boeren-(stikstof)protest – ,,We keren Den Haag de rug toe!”
Het dorp Stroe in Gelderland maakt zich op voor een grote demonstratie. Op 22 juni 2022 worden tienduizenden mensen verwacht in de plaats met slechts 1.670 inwoners. ,,Het kan wel eens vier tot vijf keer groter worden dan we eerder hebben gezien”, zegt Jeroen van Maanen, lid van de Nederlandse Melkveehoudersvakbond – hij treedt op als woordvoerder van de actievoerders. ,,Het wordt een positieve demonstratie, met de rug naar Den Haag.”
Sinds minister Christianne van der Wal voor Natuur en Stikstof op 10 juni de doelen presenteerde om de stikstofcrisis met Nederland het hoofd te bieden, rommelt het. Na tientallen jaren is de kogel door de kerk en zijn de doelen van de regerende partijen bekendgemaakt. De achterbannen van coalitiepartijen VVD en CDA roeren zich en de boeren zoeken elkaar weer op. Op woensdag 22 juni, de dag dat de Tweede Kamer met stikstof-minister Van der Wal debatteert in Den Haag, keren de boeren vanuit de Veluwe de rug naar de politici.
,,We willen met alle landbouworganisaties een statement maken. En dat gaat gebeuren in het kleine Stroe. Zoals bekend strijden we al sinds 2019 tegen het stikstofverhaal. Nu daar onlangs de bizarre brieven en plannen van Van der Wal bijkwamen, werd het weer tijd voor een demonstratie.”
Jeroen van Maanen, Nederlandse Melkveehoudersvakbond, woordvoerder actievoerders
De organisatie verwacht veel mensen en ‘houdt vast aan de positieve toon’. Hoewel de leider van Farmers Defense Force in De Volkskrant nog grootschalige acties suggereert, ziet Jeroen van Maanen de demonstratie vooral als een samenzijn. ,,We krijgen goede sprekers en blijven positief in de samenkomst, maar daarbinnen zit wel een keiharde boodschap.” Marja Sol doet voor EenVandaag verslag
Woensdag 22 juni 2022: ‘D-Day – Wij trekken hier een streep!’
Stroe zet zich schrap voor massaal boerenprotest
Jan Willem Erisman over de stikstofcrisis: ‘Het meetmodel werkt, maar de minister haalt er te hoge reductiedoelen uit’
Het kabinet wil dus ingrijpende regionale en gebiedsgerichte maatregelen nemen om de stikstofuitstoot naar de lucht te verminderen. Een vraag die tegenstanders opwerpen, is of er wel voldoende kennis is om zulke rigoureuze maatregelen te treffen. En kan dat wel met alleen modellen? Het gesprek zou volgens Jan Willem Erisman moeten gaan over de keuzes die we nu moeten maken op basis van de toepassing van het (gevalideerde) model.
We weten hoeveel stikstof waar wordt uitgestoten en ook hoeveel reductie er nodig is in natuurgebieden. Wat het model en de wet níét voorschrijven, zegt Erisman, is hoe je de nodige afname in die natuurgebieden bereikt. Er zijn verschillende mogelijkheden: geef je iedereen de (generieke) opdracht om de helft minder stikstof uit te stoten, zoals in het regeerakkoord staat? Of neem je verschillende (bij voorkeur integrale) maatregelen voor landbouw en andere sectoren?
,,Het verschil in uitkomst is namelijk veel groter dan de onzeker-heid in de modellen. Laten we vanaf nu discussiëren over hoeveel en waar we de stikstofuitstoot moeten reduceren om de natuur te beschermen.”
Jan Willem Erisman, hoogleraar Milieu en Duurzaamheid, Centrum voor Milieuwetenschappen Leiden (CML)
Jan Willem Erisman over de stikstofcrisis: ‘Het meetmodel werkt, maar de minister haalt er te hoge reductiedoelen uit’
Jan Willem Erisman, Universiteit Leiden, 16 juni 2022
‘Meer stikstofreductie dan nodig in kabinetsplannen, zegt stikstofprofessor Jan Willem Erisman’
Doe niet meer dan nodig is, zegt Erisman, de volgende dag in het Leids Dagblad. De natuur gaat hem aan het hart maar de stikstofreducties die minister Christianne van der Wal de boeren wil opleggen, zijn onnodig hoog. Als adviseur zat Jan Willem Erisman in het voorjaar van 2022 regelmatig aan tafel op het ministerie. Op 17 juni vertelt hij openhartig welke adviezen niet zijn overgenomen. Erisman is tégen de uiterst gedetailleerde kaart die de stikstofminister op 10 juni bij haar startnotitie voor het Nationaal Programma Landelijk Gebied presenteerde.
Meer stikstofreductie dan nodig in kabinetsplannen, zegt stikstofprofessor Jan Willem Erisman
Annet van Aarsen, Leids Dagblad, 17 juni 2022
‘Even tot hier’: ,,We sidderen met zijn allen nog een beetje na van alle gedoe rond… stikstof!”
,,We sidderen met zijn allen nog een beetje na van alle gedoe rond… stikstof!”, opent Niels van der Laan de laatste uitzending van het seizoen (18 juni 2022) van het cabareteske nieuwsprogramma ‘Even tot hier‘. Van der Laan en zijn collega Jeroen Woe maken iedere week létterlijk een voorstelling van de week: met live-publiek, de muzikale gast, scherpe grappen en een simpel liedje over een best wel ingewikkeld onderwerp.
Riemen vast om op razend tempo al het nieuws de revue te laten passeren. Eerste item in deze uitzending, zoals gezegd: stikstof! Klik op de illustratie hieronder om de zeer goed bekeken aflevering (ook) te bekijken. Sterk staaltje Kunst en Landschap.
,,Schiermonnikoog stelt ons voor de vraag: is zo’n techno-cratische benadering wel de juiste?”
Er ís helemaal geen stikstofplan gepresenteerd, schrijft Christaan Weijts in bovenstaande column ‘Stikstofwappies‘. ,,Er is geen beleidsplan opgesteld, maar alleen een inventarisatie. Het kleurenkaartje herhaalt in feite alleen het vonnis van de rechtbank uit 2019, en het rapport van Remkes uit 2020.”
,,Het is een CT-scan van patiënt Nederland in een nog weer iets hogere resolutie, maar voor het behandelplan verwijst men door naar de provincie. Als je zo’n verpletterende tijding geeft, mag je daar wel íets van compensatieplan bij leveren, of een begeleidings- en omscholingstraject. Nu laten we alleen de bom inslaan en zuchten daarna gut gut, wat zijn die boertjes weer boos.”
Christiaan Weijts, columnist NRC
Een van die boertjes is Peter Oosterhof, biologisch boer in Foxwolde, in natuurgebied De Onlanden, bij Peize, op de Drents-Groningse grens. Hij is behoorlijk boos over de plannen, die ook hem waarschijnlijk dwingen flink in te gaan krimpen. Oosterhof ruilde in 2007 een deel van zijn land met stichting Het Drents Landschap en Staatsbosbeheer om De Onlanden mogelijk te maken. Nu zorgt datzelfde natuurgebied ervoor dat hij met een kleinere veestapel moet boeren. Als tenminste de stikstofplannen die minister Christianne van der Wal presenteerde, doorgaan.
,,Ze moeten me hier dood wegdragen. Ik ga niet verplaatsen. Ik ben hier geboren en als ik hier niet niet op deze manier kan boeren dan stop ik ermee.”
Peter Oosterhof, biologisch boer in Foxwolde
Peter Oosterhof, geen onbekende voor Kunst en Landschap – hij komt uitgebreid ‘in beeld’ in de kringlooplandbouwspecial van het multimediale platform in oprichting – is op 20 juni 2022 te gast in de ‘Live‘-studio van Leeuwarder Courant en Dagblad van het Noorden, samen met Han Olff, hoogleraar ecologie aan de Rijksuniversiteit Groningen. Ze zijn beide boos. ,,We zitten nu in de penari, doordat er bewust een transitie is gesaboteerd.
Perspectief voor boeren met langetermijnzekerheid
“Dit is de oplossing voor de stikstofcrisis”
Op de dag dat de openbare orde verstoord wordt door boeren in grote trekkers die opnieuw bruggen, wegen en ditmaal ook distributiecentra blokkeren, spreekt Peter Oosterhof zijn onvrede uit over het stikstofbeleid van (de overigens navrant afwezige) Rutte IV. Hij ziet niets in de plannen van minister Christianne van der Wal van Natuur en Stikstof en minister Henk Staghouwer van Landbouw voor de aanpak van het stikstofprobleem en de toekomst van de landbouwsector. Dat zegt hij in een documentaire die op zondag 3 juli 2022 werd uitgezonden bij Omrop Fryslân in het programma Buro de Vries.
“Dit is de oplossing voor de stikstofcrisis”
Omrop Fryslân, 4 juli 2022
Omslag teweegbrengen in de landbouw is een tijdrovend, complex en moeizaam proces
Verwacht op het eiland geen pionierseuforie, stellen de Volkskrant-journalisten Jurre van den Berg en Pieter Hotse Smit op 30 juli 2022, ze schuiven in de tumultueuze zomer van dat jaar aan in de kantine van melkveehouderij annex paardenstal Florida op Schiermonnikoog. Ik lees hun fraaie artikel vanuit een zonovergoten Jutland, Denemarken, een land dat de transitie in de landbouw al zo’n tien jaar geleden inzette.
Als de afgelopen zeven jaar voor de boeren op Schier ergens het toonbeeld van zijn, dan is het van hoe tijdrovend, complex en moeizaam een omslag in de landbouw teweegbrengen is, schrijft het duo – dat de Schier-boeren al volgt vanaf het prille begin – zelfs op zo’n kleine schaal. De onzekerheid was permanent aanwezig. De tegenslagen waren talrijk, de onderlinge achterdocht en het gebrek aan steun uit de sector groot. De keren dat melkveehouder en kartrekker van het project Ludie van der Bijl dacht het zou mislukken, zijn niet op de vingers van twee handen te tellen. Hij is er duidelijk over:
,,Als wij er met zeven boeren al zeven jaar over doen, dan is het een illusie dat alle boeren in Nederland in 2030 de helft minder stikstof kunnen uitstoten.”
Ludie van der Bijl
Toch wordt er met meer dan gemiddelde belangstelling naar hun project gekeken. De zeven boeren op het Waddeneiland werden in de Tweede Kamer onlangs nog als voorbeeld gesteld door Stikstofminister Christianne van der Wal, schrijven Van den Berg en Smit in een prachtige compilatie van en over het moeizame veranderproces van de Schier-boeren. Maar die bewondering is niet bepaald wederzijds. Haar kaartje met streefnormen voor stikstofreductie per gebied is ook op het eiland slecht gevallen.
Zeven boeren op Schiermonnikoog hebben een deel van hun koeien weggedaan, en lopen zo op de troepen vooruit
Jurre van den Berg en Pieter Hotse Smit, de Volkskrant, 30 juli 2022
Op naar een natuur- en landschapsinclusieve Noord Nederlandse samenleving in 2050
Het project Biodivers boeren op Schiermonnikoog verliep weliswaar moeizaam, het is wel een toonbeeld van daadkracht op weg naar natuur- en landschapsinclusieve kringlooplandbouw. En dat worden er (ongetwijfeld ook in Noord Nederland) steeds meer! Goed voorbeeld, doet volgen, zeg maar.
Voor Kunst en Landschap volg ik de noordelijke vooroplopers al een tijdje en dat ga ik met de (vernieuwde) kabinetsplannen de komende tijd intensiveren. Dat zal leiden tot een nieuwe Kunst en landschap-special, waarin de landbouwproblematiek en de inrichting van het (noordelijk) landelijk gebied integraal belicht gaat worden.
Volg onderwijl de socials! Op naar een duurzame, veerkrachtige en circulaire toekomst voor het Noorden! Op naar een ‘Natuurinclusieve (Noord Nederlandse) samenleving in 2050. Specifieke informatie over het voortgangsproces van de boeren van Schier volg je uiteraard gewoon via deze pagina.
Opnieuw hoog bezoek: koningspaar komt langs bij boeren op Schiermonnikoog
Koning Willem-Alexander en koningin Máxima hebben woensdag 10 mei 2023 een bezoek gebracht aan de boeren op Schiermonnikoog. In de stal van melkveehouder Ludie van der Bijl werd het koningspaar bijgepraat over actuele zaken. ‘We hebben het met alle boeren hier over de landbouw gehad, de problemen die hier spelen en de initiatieven die we hebben genomen’, zegt Van der Bijl.
Koningspaar op Schier: ‘Het is een eer dat ze interesse tonen in de boeren’
De stal van boer Ludie van der Bijl op Schiermonnikoog is die dag extra goed schoongemaakt voor het koninklijke bezoek. ‘Normaal ziet het er hier ook netjes uit, maar nu extra.’ Voor een bezoek van koning Willem-Alexander en koningin Máxima moet alles er natuurlijk goed uit zien. Maar – belangrijk – ‘we hebben goed ons verhaal kunnen doen’.
,,Het is echt een eer dat het koningspaar interesse toont in ons zodat we ons verhaal kunnen vertellen. Dit maken we natuurlijk nooit meer mee.”
Ludie van der Bijl, boer
Peter Visser vult zijn collega-boer aan. ‘Hier op Schiermonnikoog steken we toch een beetje onze hoofden boven het maaiveld uit. Het is mooi dat we daar nu door dit bezoek een aai over de bol voor krijgen.’
Koningspaar op Schier: ‘Het is een eer dat ze interesse tonen in de boeren’
Jeroen Berkenbosch, RTV Noord, 10 mei 2023
BBB verbaasd over meetgegevens Schiermonnikoog: helpt snijden in veestapel wel?
Na de eclatante Provinciale Staten-winst op 15 maart 2023, het klappen van het ‘Landbouwakkoord‘ en de val van het kabinet Rutte-IV in de zomer dat jaar, worden de partijpolitieke messen natuurlijk geslepen. De BoerBurgerBeweging (BBB) heeft in juli naar aanleiding van meetgegevens op het eiland Schiermonnikoog grote twijfels of het snijden in de veestapel helpt om de stikstofemissie en -neerslag te verminderen. Het aantal koeien is daar volgens de kersverse partij met 40 procent teruggebracht, terwijl in 2022 een hogere ammoniakconcentratie werd gemeten dan het jaar ervoor, meldt Nieuwe Oogst op 13 juli. De partij stelt op basis van de nieuwe MAN-gegevens (het ‘Meetnet Ammoniak Nederland’ van het RIVM) dat een stikstofreductie niet zichtbaar is, terwijl je dit wel zou verwachten.
De BBB-conclusie is vooral ,,té kort door de bocht’’, verklaart RIVM-woordvoerder Ronald Kooren diezelfde dag in Dagblad van Noorden. ,,Als je vandaag een koe weg haalt, betekent het niet dat de uitstoot morgen uit de lucht is. Zo eenvoudig gedraagt stikstof zich niet.’’ Het is, zegt Kooren, complexe materie. Ammoniak hangt in de lucht, blijft hangen, komt aanwaaien, waait weg. ,,Het is bovendien heel weersafhankelijk.’’ Het ‘meten’ zelf is ook complex, zo vervolgt hij op een groot aantal vragen van redacteur Ton van der Laan: “Meten is de splijtzwam in de stikstofdiscussie.” Of de vragen van Caroline van de Plas aan (de dan inmiddels demissionaire) minister Christianne van der Wal een gevalletje verkiezingsretoriek van BBB is, zal blijken uit de antwoorden van de minister, aldus Kooren.
“Het is wel een proces van de lange adem, legde ook boswachter ecologie van natuurbeheerder Natuurmonumenten een maand eerder al uit bij Omrop Fryslân. En dat is niet het enige probleem: “er is ook nog achtergronddepositie. Dat is stikstof die wordt uitgestoten door industrie, verkeer en scheepvaart. Niet zozeer op het eiland maar er omheen en op het vasteland. Daarnaast zit er al voor tientallen jaren aan stikstof in de bodem dat ook nog steeds aan het werk is.”
Hoe zit het nu echt met de stikstofuitstoot op Schiermonnikoog?
Het is ‘zwaar teleurstellend’ wanneer je deze recente metingen van het RIVM ziet, waaruit het lijkt dat er eerder een stijging van de stikstofuitstoot heeft plaatsgevonden, zegt hoogleraar en adviseur bij het Schier-project Jan Willem Erisman in een reactie op aanvraag van de Joop-redactie van BNNVARA. Hij legt daarin ‘graag uit waarom deze metingen niet geschikt zijn om het effect van het verkleinen van de veestapel op Schiermonnikoog in kaart te brengen’.
Hoe zit het nu echt met de stikstofuitstoot op Schiermonnikoog?
Jan Willem Erisman, BNNVARA, Joop, 2 augustus 2023
Het raadsel van Schiermonnikoog: veel minder koeien en toch meer ammoniak
Ook landbouwjournalist van Trouw, Lukas van der Storm, legde de vraag diezelfde dag aan de stikstofprofessor voor: hoe kan het, dat, ondanks dat ‘de zeven melkveehouders op Schiermonnikoog een dikke derde van hun ruim 600 koeien wegdeden, de metingen op het eiland toch een stikstoftoename lieten zien:
Het raadsel van Schiermonnikoog: veel minder koeien en toch meer ammoniak
Lukas van der Storm, Trouw, 2 augustus 2023
Erisman: “Geen cent gereserveerd voor wetenschappelijke inbreng en begeleiding, laat staan voor monitoring van de bereikte resultaten”
Het ontbreken van een goede nulmeting, een meetnet dat niet toereikend is om lokale veranderingen te volgen en geen correcties voor allerlei externe factoren: volgens Erisman laat de huidige meetmethode veel te wensen over, meldt de Universiteit van Leiden, waaraan de hoogleraar Environmental Sustainability verbonden is, op 4 augustus 2023. ‘En daarom kunnen we volgens hem dan ook nog niet concluderen dat het verkleinen van de veestapel niet doelmatig is’.
,,Het verbaast mij steeds weer dat het kabinet veel geld heeft gereserveerd voor stikstofmaatregelen, bijna 25 miljard, maar dat er geen cent in gereserveerd voor wetenschappelijke inbreng en begeleiding hiervan, laat staan voor monitoring van de bereikte resultaten.”
Jan Willem Erisman, Universiteit Leiden
RIVM-metingen niet geschikt om effect gekrompen veestapel te beoordelen
Onder de ietwat tendentieuze titel ‘Ammoniakmetingen Schiermonnikoog zeggen niet zoveel’, liet Martijn van Rossum een maand later, 10 augustus 2023, voor agrovakblad Nieuwe Oogst de stikstofhoogleraar Erisman opnieuw aan het woord – Erisman reageerde in het artikel onder meer op Kamervragen die BoerBurgerBeweging (BBB) eerder stelde. Erisman: “De huidige RIVM-metingen betreffen concentratiemetingen in Natura 2000-gebied, maar zeggen eigenlijk niets over de bron van de uitstoot.” Het door TNO ontwikkelde Lotos-Euros-verspreidingsmodel zou volgens Erisman meer inzicht in de reductie van de uitstoot op Schiermonnikoog bieden.
De verwarring die is ontstaan, zo lijkt het, bij deze (politieke) stikstofdiscussie, niet in de laatste plaats vanwege de vermeende ‘voorbeeldfunctie’ van Schiermonnikoog, komt niet alleen door vragen als wát, waar en hóe meet je stikstofconcentraties, ook andere (lokale of generieke) relevante facetten die met stikstofuitstoot- en depositie te maken hebben, zouden volgens Erisman betrokken moeten worden bij de zoektocht naar (integrale) oplossingen. Erisman: “Wij geven adviezen, het is daarna aan de politiek om keuzes te maken.”
Van der Wal: ‘Weersomstandigheden reden uitblijven stikstofafname Schiermonnikoog’
Weersomstandigheden zijn mogelijk de reden dat de stikstofdepositie op Schiermonnikoog vooralsnog niet is afgenomen. Dat stelt stikstofminister Christianne van der Wal in antwoord op Kamervragen van Caroline van der Plas (BBB), is de enigszins suggestieve kop van een kort artikel in boerenvakblad Nieuwe Oogst van 6 september 2023; naast het weer heeft het vasteland ook invloed op de gemeten cijfers op Schier, zo stelt ze in haar beantwoording. Ze laat tevens weten dat het effect van de afname in melkvee nu nog niet waargenomen kan worden. Daar zijn volgens de minister metingen over een langere periode voor nodig.
‘Wildpluk’-kaas wint op prestigieuze World Cheese Awards in Trondheim zilveren medaille
Naar de kringlooplandbouwspecial van Kunst en Landschap:
Klik op onderstaande illustratie voor de Kringlooplandbouwspecial van Kunst en Landschap.
